کشور ایران به علت موقعیت خاص و استراتژیک خود، در طول تاریخ همواره مورد توجه قدرتهای جهانی قرار داشته است . در قرن بیستم با کشف و بهره برداری از ذخایر عظیم نفت ، این توجه دو چندان شد. از طرف دیگر ایران از اقلیتهای گوناگون قومی و مذهبی تشکیل شده است . در طی قرن بیستم و به ویژه پس از شهریور 1320 قدرتهای بزرگ از وجود تفاوتهای نژادی ، زبان و مذهبی و همچنین ضعف حکومت مرکزی استفاده کردند و با سیاسی کردن این تفاوتها ، جنبشهای تجزیه طلبانه ای را در ایران ایجاد کردند. انگلستان و آمریکا ، پس از اشغال ایران و در بحبوحه جنگ دوم جهانی مسئله کسب امتیاز نفت شمال را مطرح کردند . دولت شوروی نیز برای جلوگیری از نفوذ این دو کشور در شمال ایران ، که آنرا حیاط خلوت خود می دانست ، و دور کردن خطر از مرزهای جنوبی خود ، در صدد کسب این امتیاز بردرآمد. اما مجلس ایران با تصویب قانونی ، واگذاری هر گونه امتیاز نفت را تا پایان جنگ ممنوع کرد. شوروی که به زعم خود، دولت ایران در روابط با این کشور در مقایسه با غرب تبعیض قائل می شد، از این تصمیم خشمگین شد و پس از پایان جنگ دوم جهانی از تخلیه ایران در موعد مقرر خودداری کرد. این کشور در راستای سیاستهای سنتی خود، مبنی بر حفاظت مرزهای جنوبی ، گسترش ایدئولوژی کمونیسم ، کسب امتیازات مختلف به زور و شاید هم دسترسی به چاههای نفت و آبهای گرم ، دست به ایجاد دو جنبش تجزیه طلبانه در آذربایجان و کردستان زد. مقارن با این تحولات عشایر جنوب نیز به تحریک انگلیسها، دربار و قوام دست به شورش زدند تا بهانه ای برای سرکوب جنبشهای شمالی فراهم گردد. سرانجام با تلاشهای سازمان ملل متحد، ابتکارات قوام و فشار دولت امریکا ، شورویها ایران را تخلیه کردند و نیروهای حکومت مرکزی بساط جنبشهای تجزیه طلب را بر چیدند. مجلس پانزدهم نیز توافقنامه قوام - ساچیکف در باره تشکیل شرکت مختلط نفت ایران و شوروی را رد کردند.