رساله حاضر در چهار فصل ذیل تعارضات جهان شناختی نظری را مورد بررسی قرار می دهد: فصل اول: در این فصل، عقل محض و نحوهء کاربرد منطقی و واقعی آن مورد بحث قرار گرفته و به این دو سوال که عقل چگونه ایده های خود را کشف می کند و اینکه در چه نوع از سلسلهء شرطها، عقل به دنبال کشف ایده های می گردد، پاسخ داده می شود. فصل دوم: در این فصل جایگاه و منزلت تعارضات در نظام فلسفی کانت و علت وجودی آنها مورد بحث قرار گرفته است و آنگاه بخش اعظم این فصل به تبیین دو طرف تعارضات چهارگانه و استدلالهای هر یک از آنها و نقد و نظر پیرامون آنها اختصاص داده شده است و در پایان این فصل محاسن و معایب عمومی طرفین تعارضات مورد ملاحظه واقع شده است . فصل سوم: در این فصل توانائی انسان در حل تعارضات و فهم ایده ها و پدیدارها و روش شک گرایانه ای کانت در داوری بین این تعارضات مورد بررسی واقع شده و آنگاه براساس فلسفه نقادی وی ریشهء اصلی مناقشه جهان شناختی خرد با خویش و کلید حل این جدل و نقش اصل تنظیمی خرد در حل آن مورد تحقیق قرار گرفته و سپس به طور تفصیلی به حل تعارضات چهارگانه براساس تقابلهای تضادی و تعارضهای ریاضی و پویا پرداخته شده است . فصل چهارم: در این فصل ابتدا ویژگیهای ایده های استعلایی چهارگانه جهان شناختی و سپس نقش اصلی خرد ناب که نقش تنظیمی است به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است .