"توان انگیزش انسان در حدی بوده که توانسته است عصر فراصنعتی و متعاقب آن عصر تکنولوژی اطلاعات را پایه گذاری کند". انگیزش و موضع کنترل یکی از عمده مسائل روانشناختی است که موجبات دل مشغولی بسیاری از روانشناسان و متخصصان تعلیم و تربیت می باشد. در این میان شناسایی عوامل موثر در انگیزش تحصیلی در ارتباط با ویژگیهای شخصیتی افراد کمک شایان توجهی را به بهبود وضعیت تحصیلی افراد خواهد داشت . در پیشینه تحقیقات گذشتهء جامعه ما، جای خالی مطالعات مربوط به بررسی عوامل انگیزش تحصیلی مخصوصا در ارتباط با ویژگیهای شخصیتی دانش آموختگان محسوس می باشد. پژوهش حاضر درصدد بررسی جامعتری از انگیزش تحصیلی و موضع کنترل می باشد. بدین منظور 140 دانشجوی زن و مرد در مقاطع تحصیلی کارشناسی و کاردانی از مرکز آموزش عالی ضمن خدمت فرهنگیان و مراکز تربیت معلم استان زنجان در رشته های مختلف تحصیلی بعنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. ابزار اندازه گیری انگیزش تحصیلی، پرسشنامه انگیزش تحصیلی (ism) بود که روایی و پایایی آزمون توسط مک اینرنی و سینکالایر بر روی سه گروه فرهنگی مختلف در استرالیا مورد بررسی و تایید قرار گرفته است و همچنین پرسشنامه موضع کنترل جولیان راتر که دارای ثبات درونی و پایانی بازآزمایی خوبی است . یازده عامل از عوامل انگیزش تحصیلی با موضع کنترل درونی یا بیرونی در قالب یازده فرضیه به آزمون گذاشته شدند که نتایج آزمونها میزان همبستگی بین هر یک از عوامل یازده گانه را با موضع کنترل در گروههای نمونه مردان و زنان در مقاطع کاردانی و کارشناسی و همچنین کل نمونه را مشخص کردند. در آزمون فرضیه ها، فرضیه های مربوط به رابطه موضع کنترل با هدف مداری، گرایش به کار و تکلیف ، گرایش به پیشرفت ، همیاری اجتماعی، شهرت طلبی، عزت نفس و اتکاء به نفس در سطح اطمینان 95 و 99 درصد به اثبات رسیدند. در بین عوامل مذکور شهرت طلبی با موضع کنترل بیرونی و بقیهء عوامل با موضع کنترل درونی در ارتباط بودند. علاوه بر این همیاری اجتماعی - گرایش به کار و تکلیف - گرایش به پیشرفت - هدف مداری - اتکاء به نفس و عزت نفس نسبت به عوامل دیگر از توان انگیزش بیشتری برخوردار بودند. قدرت طلبی و شهرت طلبی از هیچگونه توان انگیزش برخوردار نبودند و همچنین میزان توان انگیزش پاداشهای مادی و رقابت جویی و وابستگی اجتماعی در روند تحصیلی گروه مورد مطالعه کمتر مشاهده شد.