این پژوهش با هدف شرح و نقد کتاب الاسرائیلیات فی التفسیر والحدیث تألیف محمد حسین ذهبی است. ورود اسرائیلیات به منابع اسلامی وآمیخته شدن آن با روایات اصیل، آسیب فراوانی به فرهنگ اسلامی وارد کرده است. علمای مفسر و محدثان جهان اسلام بدین خطر اذعان دارند، اهمیت و ضرورت این تحقیق دربیان و شرح دیدگاه های محمد حسین ذهبی درباره اسرائیلیات است.در این راستا این سوالات مطرح است که شیوه ی تألیف موضوعات و روش وی در طرح مسائل چگونه است؟ مفاهیم و اصطلاحات محوری کتاب به چه صورت تبیین شده است و دیدگاه وی درباره ی راویان و مفسران اسرائیلیات چیست؟در جهت تبیین موضوع و پاسخ به سوالات، بعد از ارائه ی تصویر کلی از کتاب، نظریات و دیده گاهای ذهبی در قالب موضوعاتِ جداگانه، مشخص و بر پایه ی منابع معتبر، شرح داده شده و در موارد نیاز دیدگاه های وی با نظریات علمای دیگر از شیعه و سنی مقایسه و نقد شده است. در انتها علاوه بر آشنایی با نظریات ذهبی در رابطه با اسرائیلیات،این نتیجه حاصل شده است که محتوای کتاب در قسمت مربوط به منابع ، معنا و منشأ ورود اسرائیلیات با نظریات علمای دیگر مشابه است و در قسمت مربوط به راویان روایات اسرائیلی و کتب تفسیری خالی از شائبه ی جانبداری نیست و بررسی بیشتری می طلبد.

قرائت و تلاوت ، یکی از دغدغه های مسلمانان ، از ابتدای نزول وحی بوده است.از همان آغاز،عده ای به این امر پرداخته وعهده دار قرائت و آموزش قرآن در جامعه اسلامی بودند. با وجود تمام تلاش ها و احتیاط و امانت داری ، اختلاف قرائت در قرآن راه یافت. البته در دوران حیات پیامبر ، گاهی اختلاف قرائت پیش می آمد و اختلافات به ایشان عرضه می شد .پیامبر یکی یا هر دو قرائت مطرح شده را تصویب می کردند. ایشان برای رفع عسر از امت ، در این موضوع خیلی سخت نمی گرفتند و اختلاف قرائت را تا زمانی که مخل بر معنی نمی دیدند، خطرناک نمی دانستند. پس از متحد ساختن قرائات مصاحف در زمان عثمان، مسلمانان دوباره گرفتار اختلاف در قرائت قرآن شدند. تا این که، ابوبکربن مجاهد(245-324ق.)، با انتخاب هفت قرائت از قاریان قرن دوم هجری و تدوین آنها در کتاب السبعه فی القراءات، باب اجتهاد در قرائت قرآن را برای همیشه مسدود کرد. مصحف امروزی قرآن، -در اکثر سرزمین های اسلامی- بر اساس قرائت حفص از عاصم نوشته شده است. در این رساله، تلاش می شود این قرائت در کتب تفسیری اهل سنت بررسی گردد و دیدگاه مفسرانی چون طبری ، فخر رازی و قرطبی در رابطه با این قرائت تقریر شود. «بررسی دیدگاه حفص از عاصم در کتب مفسران» عنوان رسال? حاضر است که در سه فصل تنظیم گردیده است و سعی شده است تا علاوه بر تبیین هدف اصلی رساله که همان بررسی قرائت حفص از عاصم در کتب مفسران می باشد، مفهوم قرائت ، دلایل پیدایش اختلاف قرائت ، تاریخ قرائات و همچنین اثر قرائات در احکام فقهی نیز آشکار گردد. این پایان نامه در سه فصل تنظیم گردیده است: فصل اول به مفهوم قرائت می پردازد؛ این فصل به دلایل پیدایش اختلاف قرائت و تاریخ قرائت و شرح حال ائمه هفت گانه قرائت اختصاص دارد و اساتید، شاگردان و راویان هر یک از این قاریان، معرفی می گردند. فصل دوم کاوشی پیرامون حفص از عاصم در کتاب های تفسیر طبری، فخررازی و قرطبی می باشد و این قرائت از لحاظ قواعد دستور زبان عربی بررسی می گردد. فصل سوم اثر قرائت در احکام شرعی را مورد مطالعه قرار داده و محتوی آیات فقهی دارای اختلاف قرائت و همچنین دیدگاه فقها در رابطه با قرائات می باشد

در بررسی آیات مربوط به صفات الهی، به آیاتی بر می خوریم که از نظر معنای ظاهری، خداوند منسوب به صفات و اعضای مخلوقات شده است که مشهور به آیات تشبیهی هستند. متکلمین اسلامی در تبیین و تفسیر این قبیل آیات، راه های مختلفی را پیموده اند. اشاعره به عنوان یکی از مکاتب بزرگ فکری و کلامی در میان اهل سنت، برای رهایی از اتهام تشبیه و تجسیم خدا و از طرفی پرهیز از تأویل آیات، با حفظ معانی ظاهری آنها، قاعده ای را با عنوان «بلاکیف» مطرح نموده اند. صفات خدا و چگونگی اتصاف ذات الهی به این صفات محور نوشتار حاضر است.در طی این‏ نوشتار ضمن تبیین و تحدید مسأله و جایگاه آن سعی شده است با بیانی مستدل و با اتکاء به کلمات‏ علامه طباطبایی در تفسیر المیزان و ابن عاشور در تفسیر التحریر و التنویر نظری? عینیت صفات با ذات تبیین گردد. نگاه ابن عاشور(التحریر و التنویر) در مسایل کلامی، نگاهی اشعری است مگر در مواردی اندک که به دیدگاه معتزله گرویده است.

چکیده پایان نامه حاضر با عنوان احسان در قرآن وروایات به ابعاد مختلف احسان در قرآن وروایات می پردازد. در این پژوهش معنا ومفهوم احسان در لغت ، اصطلاح ،فقه ،قرآن وروایات مورد کنکاش قرار گرفته واز بین معانی مختلف آن معنا ومفهوم مناسبی برای آن مشخص شده است . این تحقیق با شناسایی زمینه ها وموانع احسان پس از ذکر آنها به آثاری که احسان در دنیا وآخرت برای انسان دارد اشاره شده است . محسنین قرآنی جنبه دیگری از احسان است که با بررسی این واژه وموارد استعمال آن در قرآن به ذکر مصادیق وموارد عینی آن پرداخته ایم .

فایده ی التفات به طور کلی این است که وقتی گوینده، در سخن، از اسلوبی به اسلوب دیگر منتقل می-شود، سخن او بیشتر به دلها می نشیند، و برای شور و حال شنونده بهتر است و انگیزه استماع او می گردد. با نگریستن به آیات کلام وحی مشاهده می شود که آیات بسیاری دربردارنده ی موضوع مذکور است در حالیکه در کتب اهل بلاغت جز در صفحات معدودی یافت نمی شود، لذا به پژوهش در ماده التفات در 15 جزء پایانی قرآن پرداخته شد و در این زمینه از کتب علمای اسلام در قرآن و علوم لغت عرب و فرهنگ نامه ها و پایان نامه ها استفاده شد. در پژوهشهای قبلی نمونه های التفات به صورت پراکنده مطرح شده است و در این پایان نامه سعی برآن بوده است با مطالعه ی آن پژوهشها به گردآوری انواع التفات در 15 جزء دوم قرآن پرداخته شود. در ابتدای پژوهش(فصل اول) به معنای لغوی و اصطلاحی التفات در کتب لغوی و ذکر نمونه هایی از آیات و روایات پرداخته شد. در ادامه (فصلهای دوم و سوم و چهارم) با توجه به موضوع بحث به آیه ای که متضمن التفات بوده اشاره شده، سپس نظر مفسرین و علمای بلاغت درباره ی چرایی وجود التفات مذکور آورده شده است.

نوشتار حاضر بر آن است تا با بررسی روش مواجهه پیامران با گروه ها ی مخالف و نحوه برخورد مخالفان با ایشان و جایگاه آزادی و جایگاه آزادی بیان در سیره انبیا نشان دهد جوامع دارای آزادی بیان به انبیاء نزدیک ترند تا جوامعی که در قبضه استباد حتی از نوع دیکتاتوری صلحاء گرفتار آمدند و هیچ چیز برای بشر از انتخاب آزادانه راه انبیاء و عبودیت مسبوق به حریت بهتر نیست. نویسنده برای رسیدن به این هدف ابتدا شیوه تعامل انبیاء چه آن ها که صاحب حکومت بودند و چه آن ها که در رعیت قرار داشتند-با طیف های گوناگون مخالف و بالعکس را بیان نموده و سپس به تیین دلایل آزادی بیان موانع علایم و حدود آن پرداخته است و در این مسیر بدان جام می رسد که آزادی بیان و گفت شنود کلام و نظریات مخالفان و دگراندیشان حتی در سطح نقد موضوعات مرتبط با خداوند و پیامبران هیچ حد و مرزی جز ناسزاگویی ندارد.

علم اسباب نزول به معنای شناخت موقعیت زمانی، مکانی، فردی، اجتماعی و دیگر زمینه هایی است که نزول آیه یا بخشی از آیات را سبب شده است این پژوهش با هدف بررسی اسباب نزول و نقش آن در فهم معانی آیات تدوین شده است. در این راستا سوالات مطرح است که اسباب نزول چیست؟ شرایط تحقق آن کدام است؟ اسباب نزول چه نقشی در فهم معانی آیات دارد؟ در جهت تبیین این موضوع و پاسخ به این سئوالات نخست به معنوی لغوی اسباب نزول اسباب نزول، اهمیت اسباب نزول، راههای دستیابی به اسباب نزول و نظر علما درباره ی روایات اسباب نزول پرداخته شده است و در انتها با مراجعه به کتب تفسیری و علوم قرآنی به بررسی موردی نقش اسباب نزول در فهم معانی آیات پرداخته شده و این نتیجه حاصل شده است که اسباب نزول به عنوان یک قرینه ی متصل غیرلفظی موجب فهم بهتر آیه و دسترسی به مقصود آن می شود.

یکی از مباحث مطرح شده در کتاب های علوم قرآن و تفاسیر، موضوع ناسازگاری آیات قرآن است. میزان قوت اشکالات مطرح شده در این باب به یک اندازه نیست و برخی از آن ها بسیار سطحی و برخی دیگر بسیار جدی و بحث برانگیز است، مفسران مسلمان در مواجهه با ناسازگاری و اختلاف آیات قرآن با یکدیگر، رویکردهای متفاتی داشته اند. در این پایان نامه سعی شده است تا زمینه ها و همچنین نحوه و روش پاسخ دادن به ناسازگاری درونی آیات قرآن مورد بررسی قرار گیرد. در این پایان نامه دعاوی ناسازگاری درونی آیات بر اساس موضوع دسته بندی شده است. دعاوی ناسازگاری درونی آیات قرآن درآیات مربوط به؛ آفرینش، معاد، پیامبران، ملائکه، خداوند و احکام فقهی و ... مطرح شده است، که در این پایان نامه دعاوی ناسازگاری های درونی آیاتی که در موضوع معاد و آفرینش آمده اند، بررسی شده است. ابتدا دیدگاه های قائلین به ناسازگاری در موضوع مربوطه طرح شده و سپس جوابهای ارائه شده در کتب تفسیری و علوم قرآنی در آن موضوع به بوته نقد گذاشته شده اند.

در این پایان نامه ابتدا برای نشان دادن گستردگی و اهمیت مقوله نفس، مهمترین الفاظ و اصطلاحاتی که در قرآن کریم مترادف نفس به کار گرفته شده اند و نیز مفاهیمی که ملازم و همراه نفس استعمال شده اند که بیان کننده برخی از صفات آن هستند، به طور اختصار ذکر گردیده است. سپس با بررسی جایگاه و نقش خودشناسی در علوم و دانشهای دیگر و مقایسه این معرفت با آن علوم، تأثیر و ارزش این معرفت یاد شده و ادعای نیازمندی و حتی تطابق این معرفت با برخی دیگر از علوم را به نقد کشانده و لزوم استقلال این علم از دیگر علوم و نیز توجه هر چه بیشتر به آن، مطرح و پیشنهاد شده است. پس از آن با بیان معنا و مفهوم معرفت نفس و اشاره به اختلافات موجود در آن و ذکر مراتب و درجات این معرفت به امکان والبته عمق و دشواری آن اشاره شده و سپس با ذکر مهمترین و معروفترین آیات و روایاتی که به طور مستقیم وغیر مستقیم به خودشناسی توصیه و سفارش کرده اند، به بحث و بررسی و بیان اهمیت، ضرورت، نتایج و نیز مضرات ترک خود شناسی را از دیدگاه قرآن کریم و ایمه معصومین (ع) پرداخته شده و هم چنین در این میان به رابطه خودشناسی و خداشناسی اشاره شده و با نقل اقوال مختلف به قول مختار اشاره شده است.

همواره از دیرباز مفسران و قرآن‎پژوهان، دانش اسباب نزول را یکی از مقدمات ضروری پرداختن به تفسیر به¬شمار آورده¬اند؛ چنان¬که به روشنی می¬توان حضور پررنگ آن را در کتب تفسیری دریافت، حضوری دامنه¬دار که با تاریخ تفسیر گره خورده است. اندیشمندان علوم قرآنی نیز کوشیده¬اند تا با بحث از چیستی و کارکرد اسباب نزول، تعابیر حاکی از آن و قواعدی که به کاربست آن در تفسیر مربوط می¬شود، این دانش را ضابطه¬مند کنند. علامه طباطبایی به عنوان یک مفسر و نظریه¬پرداز تفسیر که شیوه¬ی تفسیری قرآن به قرآن را ابزار خود در فهم مراد و مقصود آیات قرآن برگزیده است؛ در مقام نظر در برخی مواضع با دیدگاه سایر اندیشمندان علوم قرآنی در باب اسباب نزول همراه و همسو بوده است، اما مواضعی نیز مخالف با سایر نظراتی است که حکایت از کارکرد کلان اسباب نزول در تفسیر دارد. البته خاستگاه نظریه‎ی علامه طباطبایی به انگاره¬های وی از متن قرآنی بازگشت می‎کند. چنان‎که پیوسته می‎کوشد تا متن قرآنی را از تعلق داشتن به مؤلفه¬های بیرونی چون اسباب نزول که رنگ مکانی و زمانی به آیات داده و آن را محدود به حوادث عصر نزول می¬کند، برهاند. علامه طباطبایی در مقام عمل، به برخی از دیدگاه¬هایی که در این باب مطرح کرده پای¬بند بوده است، اما در بحث کارکرد روایات اسباب نزول در المیزان، عملکرد وی صورت دگرگونه‎ای می‎یابد. چنان‎که بخشی از عملکرد وی، نشان از کارکرد تفسیر در اعتبار اسباب نزول و بخشی نیز حاکی از نقش اسباب نزول در تفسیر آیات قرآن است.

در قرآن آیات فراوانی درباره¬ی همسران پیامبر() وجود دارد و خداوند متعال در حکم صریحی همسران پیامبر() را « امّهات المؤمنین» نام نهاده است .(احزاب/6) رویکرد مفسران در مقام تبیین این آیات متفاوت و گاه متناقض بوده است. برخی از مفسران از مجموع آیات درباره¬ی همسران پیامبر() به تنزیه پیامبر()در ارتباط با همسرانش تأکید بیشتری دارند. در همین راستا پژوهش حاضر به بررسی آیات مربوط به همسران پیامبر ()در دو تفسیر مهم المیزان طباطبایی که از کاملترین تفاسیر شیعه است و کشاف زمخشری که سرآمد معتزلیان است، می¬پردازد. با تعمق در اندیشه این دو مفسر فهمیده می¬شود که طباطبایی احترام برای تمامی زنان پیامبر را واجب و لازم می¬داند ولی این امر، دلیل عدم نقد عملکرد زنان پیامبر() نمی¬شود. همانطور که عایشه به دلیل رفتارهایش در سوره تحریم مأمور به توبه شده است. اما زمخشری برای زنان پیامبر() احترام و شأن بالاتری قائل است. نزد زمخشری بسان عموم علمای اهل سنت، از میان همسران پیامبر ()عایشه از موقعیت ویژه¬ای برخوردار بوده و به این جهت بیشتر به زندگانی عایشه پرداخته¬اند و کمتر به زنان دیگر پیامبر() توجه شده است. در این پژوهش پس از بررسی روش تفسیری و زندگی نویسندگان و توضیح مختصر پیرامون همسران پیامبر()، به تحلیل و مقایسه آیات مربوط به همسران پیامبر از نظرگاه این دو مفسر پرداخته می¬شود. کلید واژه¬ها: قرآن کریم، پیامبراکرم()، علامه طباطبایی، زمخشری، همسران پیامبر(). .

بحث خواتیم آیات قرآن ، یکی از شیرین ترین مباحث قرآنی است که بارقه ای عرفانی دارد و در روایات معصومان نیز از آن سخن رفته است. چون وقتی از فضای عطر آگین آن گذر کنیم، با مفاهیم بلند آن که شاید قاریان وتالیان قرآن به آن توجه خاص و ویژه نداشته باشند آشنا می شویم . در این پژوهش بر آنیم تا به بررسی خاتمه آیات سوره مبارکه مائده بپردازیم . با توجه به اهمیت و جایگاه خاتمه آیات و اهمیت نام های خداوند که در انتهای بسیاری از آیات قرآن آمده است ، فصلی را به توضیح آیاتی که راجع به اسماء الحسنی آمده و تعداد آن نام ها در کلام معصومان و همچنین بررسی و توضیح نام های خداوند در سوره مائده که 15 نام می باشد اختصاص داده و آیاتی که به اسماء الحسنی ختم شده اند را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم و همچنین آیاتی که خاتمه آن ها نیاز به توضیح داشته نیز درفصلی دیگر مورد بررسی قرار گرفته است. و در این راه بیشتر از کتب لغت و تفاسیر شیعه و اهل سنت و نظرات مفسران درمورد خواتیم استفاده شده است.

در قرآن کریم آیات بسیاری درباره¬ی فاعلیت خداوند در عالم طبیعت وجود دارد. منظور از فاعلیت خداوند، پدیدآورنده بودن، علت بودن و موثر بودن او نسبت به تمام پدیده های هستی است. آیات پیرامون فاعلیت را به¬طور کلی در این موضوعات می توان دسته بندی کرد که شامل: خالقیت خداوند، رازقیت، جاعلیت، إحیاء و إماته و سایر افعالی است که به او منسوب شده¬اند. قرآن در عین این¬که پدیده¬های طبیعی را به خداوند نسبت می¬دهد و او را در همه¬ی امور فاعل می¬داند؛ ولی وجود روابط علت و معلولی میان آن ها را انکار نکرده و برآن صحه گذاشته است. قرآن کریم، هستی، عوارض و آثار وجودی همه¬ی پدیده¬های مادی و نیز روابطی که میان آن¬ها وجود دارد و اتفاقاتی که در عالم طبیعت رخ می¬دهد را به خداوند نسبت داده و فعل او می¬داند. عده¬ای از دانشمندان مادی¬گرا رویکرد خداباورانه¬ی مذهب به طبیعت را ناشی از جهل به علل مادی پدیده¬ها تلقی کرده¬اند. با بررسی توصیفی-تحلیلی آیات فاعلیت در قرآن به¬عنوان یک کتاب مهم و ارزشمند مذهبی، وجود رابطه¬ی علت و معلولی مادی میان پدیده¬ها در عین وجود فاعلیت خداوند، اثبات می¬گردد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.