مسئله اصلی تحقیق حاضر این است که: چرا در بین دانش آموزان از نظر پیشرفت تحصیلی تفاوت وجود دارد؟ در پاسخ به این سئوالات فرضیات ذیل طرح و مرود آزمون قرار گرفت که تعدادی از آنها عبارتند از -1 بین توانائیهای قبلی و پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت وجود دارد -2 بین خود تحصیلی و پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت وجود دارد -3 بین کیفیت آموزشی معلمان و پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت وجود دارد -4 بین طبقه اجتماعی دانش آموزان و پیشرفته تحصیلی آنها رابطه مثبتی وجود دارد -5 با کنترل متغیرهای انگیزه تحصیلی، نظارت آموزشی، آرزوی تحصیلی و امکانات آموزشی، رابطه معنی داری بین طبقه اجتماعی و پیشرفته تحصیلی دانش آموزان وجود نخواهد وجود نخواهد داشت -6 احتمالا اختلاف معنی داری بین پیشرفت تحصیلی دانش آموزانی که به کودستان رفته اند و آنهائی که به کودکستان نرفته اند وجود دارد. جامعه آماری دانش آموزان پسر، سال سوم راهنمائی شهر گنبد در سال تحصیلی 76-77 میباشد که 195 نفر از آنها به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند در این تحقیق از روش پیمایشی استفاده شده و ابزار گردآوری اطلاعات نیز پرسشنامه بود. برای تحلیل داده ها از آزمون t - test، تحلیل کوواریانس ، تحلیل مسیر، تحلیل عوامل، و تحلیل رگرسیون چند متغیری و آزمون اعتبار و قابلیت اعتماد استفاده شده است . نتایج حاصل از تحلیل داده ها، بیانگر این مطلب است که به جز فرضیه شماره 3، بقیه فرضیات از آزمون رد عبور کرده اند. در تحلیل رگرسیون چند متغیری، متغیرهای تعداد دانش آموزان در هر کلاس و توانائیهای قبلی و میزان مطالعه دانش آموزان مجموعا 74 درصد از واریانس پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را تبیین می کنند.