بخش اول این رساله نخست زیر عنوان "نکاهی گذرا به پیشینه احزاب سیاسی در ایران از مشروطه تا تشکیل حزب زحمتکشان" (مقدمه)، به شیوه ای کوتاه پیرامون "آغازین رویکردهای جامعه سیاسی ایران به برپایی احزاب سیاسی نوین" و نقش و تاثیر انقلاب مشروطه در روند حزب گرایی بحث می کند. در ادامه و پس از اشاره به گوشه هایی از اوضاع سیاسی و اقتصادی ایران در دوران پس از شهریور 1320 به بررسی و مطالعه "احزاب سیاسی در ایران از شهریور 1320 تا تشکیل حزب زحمتکشان" پرداخته ایم و در اندازه نیاز درباره احزاب چپ گرا (حزب توده و فرقه دموکرات آذربایجان) و احزاب راست گرا و ملی (حزب اراده ملی و حزب ایران) و نقش آنان در تحولات سیاسی و اجتماعی دوران پس از شهریور 20 مباحثی در خود ارائه می کند. "شخصیت و زندگی سیاسی بقایی تا آغاز نخست وزیری دکتر مصدق" (بخش یکم)، از آن روی ضروری می نماید که از سوی، به یک شناخت کلی از موقعیت خانوادگی و تحصیلات بقایی (فصل یکم) دست می یابیم، و از سوی دیگر با زمینه های رشد و تکوین شخصیت سیاسی و اجتماعی، حزبی پارلمانی دکتر بقایی (فصل دوم) آشنا می شویم. در فصل سوم به بررسی قرارداد الحاقی نفت و واکنش مخالفت آمیز اقلیت مجلس پانزدهم، از جمله دکتر بقایی در برابر این اقدام دولت پرداخته شده است . دلایل تشکیل مجلس موسسان قانون اساسی و واکنش نمایندگان مجلس پانزدهم و پیامدهای این اقدام، از جمله استیضاح دولت ساعد، مباحث اساسی فصل چهارم را تشکیل می دهد. در فصل پنجم روند انتخابات مجلس شانزدهم و چگونگی برپایی جبهه ملی را مورد مطالعه قرار داده شده و در فصل ششم زیر عنوان "شبه کودتا و فراکسیون وطن" به قدرت یابی رزم آرا و واکنش اعضای جبهه ملی و نمایدگان این جبهه در مجلس پرداخته شده است . بخش دوم رساله حاضر را تحت عنوان "حزب زحمتکشان و نقش آن در رویدادهای سیاسی و اجتماعی ایران در دوره اول نخست وزیری مصدق"، یکسره به چگونگی برپایی حزب زحمتکشان ملت ایران (فصل یکم)، سازمانها و تشکیلات حزب (فصل دوم)، هدفها و برنامه های حزب زحمتکشان ملت ایران (فصل سوم)، اختصاص داده شده، و به یک سخن نقش و تاثیر حزب مزبور را به رهبری نخبگانی چون دکتر بقایی در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران آن دوران مورد بررسی و باز کاوی قرار داده شده است . فصلهای چهارم تا ششم را پیرامون رویدادهای برجسته دوره اول نخست وزیری مصدق، یعنی مسئله "خاع ید"، "انتخابات مجلس هفدهم" و "قیام سی ام تیر" و نقش گروهها و احزاب مختلف ، بویژه نقش حزب زحمتکشان در آن رویدادها، تنظیم شده است . بخش پایانی (چهارم) این مجموعه را به روند فعالیت "بقایی و حزب زحمتکشان پس از کودتای 28 مراد 1332" اختصاص داده شده اشت . در زیر بخش نخست نگاهی گذرا به کودتای مزبور داریم، و ضمن آن واکنشها و عملکردهای بقایی و حزبش در این رویداد را به بحث گذاشته ایم (فصل یکم) آنگاه در فصل دوم اقدام دولت کودتا در برقراری روابط مجدد با انگلستان و واکنش افراد و گروهها، بویژه دکتر بقایی و حزب او در مقابل این رویداد را مورد بحث قرار داده است . سپس در دو فصل جداگانه فعالیت بقایی و حزب او در مقابل این رویداد را مورد بحث قرار داده است . سپس در دو فصل جداگانه فعالیت بقایی و حزب زحمتکشان را در انتخابات مجلس شورای ملی در دوره های هجدهم (فصل سوم) و بیستم (فصل چهارم)، بررسی کرده است . در پایان، در بحثی زیر عنوان "نتیجه" تحلیلی از روند تکاپوه و فعالیتهای بقایی و حزب زحمتکشان تا استعفای وی از رهبری حزب در سال 1359 و سپس درگذشت او در سال 1366 ارائه نموده است .