نام پژوهشگر: اعظم پویازاده

نقد و بررسی کتاب the collection of the quran
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه قم - دانشکده الهیات و معارف اسلامی 1388
  حسن رضایی هفتادر   محمدتقی دیاری بیدگلی

جان برتن استاد بازنشسته دانشگاه سنت‏اندروز، مولف کتاب جمع‏آوری قرآن است. این اثر در سال 1977 توسط انتشارات دانشگاه کمبریج به چاپ رسید. در نگاه اول، اثر مذکور مشتمل بر دو بخش و هر بخش دارای پنج فصل است. مولف در بخش اول به مسأله نسخ می‏پردازد و در مورد این که آیا قرآن سنت را نسخ کرده و یا بالعکس، به تفصیل سخن می‏گوید. نظرات شافعی و مخالفانش را در این‏باره به طور مشروح بیان می‏کند. وی سه شکل نسخ را تبیین کرده و از میان آنها نسخ تلاوت و بقای حکم را با جزئیات بیشتری آورده است. مولف در بحث از نسخ تلاوت و بقای حکم، می‏کوشد تا تأثیر برخی از نظرات اصولی شافعی در پیدایش این شکل از نسخ را نشان دهد. وی آیه رجم را که یکی از مصادیق نسخ تلاوت و بقای حکم است به تفصیل بیان کرده و در این‏باره که آیا منبع مجازات سنگ‏سار، قرآن است و یا سنت، مطالب بسیاری را به رشته تحریر درآورده است. علت آن که مولف تا به این اندازه به مسأله نسخ پرداخته، آن است که وی میان این مسأله و موضوع جمع‏آوری قرآن، رابطه تنگاتنگی قائل است؛ زیرا او معتقد است که قرآن در زمان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم گردآوری شده و نسخ، مهم‏ترین عاملی است که باعث گردیده تا جمع‏آوری قرآن به پس از حیات پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم منتقل شود. مولف در بخش دوم کتاب جمع‏آوری قرآن، ابتدا روایات جمع‏آوری قرآن در عهد ابوبکر و عثمان را مطرح کرده، سپس آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. وی در پایان، به نقد و بررسی آرای نولدکه، شوالی، برگشتراسر، پرتسل، بل و جفری در زمینه تدوین قرآن پرداخته است؛ زیرا آنان معتقدند که قرآن پس از حیات پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم جمع‏آوری شده است. مولف در اثر مذکور تلاش کرده تا با تکیه بر مباحث فقهی، نسخ و مصاحف صحابه، تدوین قرآن را در زمان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم اثبات کند. نقد و بررسی کتاب جمع‏آوری قرآن موضوع تحقیق حاضر را تشکیل می‏دهد. مقدمه‏ای پیش از ارائه ترجمه متن کتاب آورده شده است. در این مقدمه به معرفی اجمالی آثار خاورشناسان درباره مباحث تاریخ قرآن پرداخته شده است. پس از آن، آرای قرآن‏پژوهان غربی در مورد جمع‏آوری قرآن بیان گردیده و نظرات برتن در این‏باره مورد تحلیل و نقد قرار گرفته‏اند. در خاتمه، دیدگاه برتن مبنی بر تدوین قرآن در عصر پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم پذیرفته شده است، ولی نه براساس ادله ارائه شده از سوی وی، بلکه بر مبنای دلایل عقلی، تاریخی، روایی و قرآنی که برخی از عالمان مسلمان در این‏باره اقامه کرده‏اند.