نام پژوهشگر: اعظم پویازاده
حسن رضایی هفتادر محمدتقی دیاری بیدگلی
جان برتن استاد بازنشسته دانشگاه سنتاندروز، مولف کتاب جمعآوری قرآن است. این اثر در سال 1977 توسط انتشارات دانشگاه کمبریج به چاپ رسید. در نگاه اول، اثر مذکور مشتمل بر دو بخش و هر بخش دارای پنج فصل است. مولف در بخش اول به مسأله نسخ میپردازد و در مورد این که آیا قرآن سنت را نسخ کرده و یا بالعکس، به تفصیل سخن میگوید. نظرات شافعی و مخالفانش را در اینباره به طور مشروح بیان میکند. وی سه شکل نسخ را تبیین کرده و از میان آنها نسخ تلاوت و بقای حکم را با جزئیات بیشتری آورده است. مولف در بحث از نسخ تلاوت و بقای حکم، میکوشد تا تأثیر برخی از نظرات اصولی شافعی در پیدایش این شکل از نسخ را نشان دهد. وی آیه رجم را که یکی از مصادیق نسخ تلاوت و بقای حکم است به تفصیل بیان کرده و در اینباره که آیا منبع مجازات سنگسار، قرآن است و یا سنت، مطالب بسیاری را به رشته تحریر درآورده است. علت آن که مولف تا به این اندازه به مسأله نسخ پرداخته، آن است که وی میان این مسأله و موضوع جمعآوری قرآن، رابطه تنگاتنگی قائل است؛ زیرا او معتقد است که قرآن در زمان پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم گردآوری شده و نسخ، مهمترین عاملی است که باعث گردیده تا جمعآوری قرآن به پس از حیات پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم منتقل شود. مولف در بخش دوم کتاب جمعآوری قرآن، ابتدا روایات جمعآوری قرآن در عهد ابوبکر و عثمان را مطرح کرده، سپس آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. وی در پایان، به نقد و بررسی آرای نولدکه، شوالی، برگشتراسر، پرتسل، بل و جفری در زمینه تدوین قرآن پرداخته است؛ زیرا آنان معتقدند که قرآن پس از حیات پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم جمعآوری شده است. مولف در اثر مذکور تلاش کرده تا با تکیه بر مباحث فقهی، نسخ و مصاحف صحابه، تدوین قرآن را در زمان پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم اثبات کند. نقد و بررسی کتاب جمعآوری قرآن موضوع تحقیق حاضر را تشکیل میدهد. مقدمهای پیش از ارائه ترجمه متن کتاب آورده شده است. در این مقدمه به معرفی اجمالی آثار خاورشناسان درباره مباحث تاریخ قرآن پرداخته شده است. پس از آن، آرای قرآنپژوهان غربی در مورد جمعآوری قرآن بیان گردیده و نظرات برتن در اینباره مورد تحلیل و نقد قرار گرفتهاند. در خاتمه، دیدگاه برتن مبنی بر تدوین قرآن در عصر پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم پذیرفته شده است، ولی نه براساس ادله ارائه شده از سوی وی، بلکه بر مبنای دلایل عقلی، تاریخی، روایی و قرآنی که برخی از عالمان مسلمان در اینباره اقامه کردهاند.