چکیده به منظور مطالعهامکان اهلی سازی گونه کاکوتی چند ساله در نظام زراعی کم نهاده، مجموعه ای از مطالعات در طی 3 سال زراعی 89-87 در رویشگاههای طبیعی، آزمایشگاهی و گلخانه ای و زراعی انجام شد. در بخش مطالعات رویشگاهی، ویژگیهای مختلف اکولوژیکی، بیولوژیکی و فیتوشیمیایی گیاه در سه رویشگاه طبیعی آن واقع در مناطق تیوان، گلول و لنگر در استانهای خراسان رضوی و شمالی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که این گونه عمدتاً در شیب های رو به شمال و شمال شرق و بیشتر در شیب های 10 تا 55 درصد و ارتفاع 1200 تا 3000 متر از سطح دریا با متوسط بارندگی سالیانه 299 میلیمتر و متوسط درجه حرارت سالیانه?c 8/11 رشد می کند و خاک مناسب رویشگاه این گونه عمدتاً در محدوده ای از خاک های سیلتی لوم، رسی لوم وسیلتی رسی لوم با ph خنثی تا 8 می باشد. متوسط تراکم 91/4 بوته در متر مربع بود. متوسط زیست توده خشک 14/20 گرم بر متر مربع و متوسط درصد پوشش خاک حدود7/17 درصد بود. ارزیابی خصوصیات فیتوشیمیایی نشان داد که متوسط درصد اسانس حاصل از اندامهای هوایی مناطق مورد مطالعه 4/2 درصد بود. در مجموع 34 ترکیب در اسانس نمونه های موجود شناسایی شدند. مطالعه مراحل فنولوژیکی گیاه در رویشگاه های طبیعی نیز حاکی از آن بود که چرخه زندگی این گیاه حدود 190 روز معادل 2696 درجه روز-رشد بطول می انجامد در حالیکه در شرایط زراعی در سال اول 234 روز معادل 3509 درجه روز- رشد ودر سال دوم 247 روز معادل 4138 درجه روز– رشد طول کشید. در بخش مطالعات آزمایشگاهی و گلخانه ای نیز خصوصیات جوانه زنی بذر، روش های تکثیر گیاه و مطالعه اثر تراکم و کود دامی مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج آزمایش های جوانه زنی بذر نشان داد که بذر این گیاه فاقد دوره خواب است. درجه حرارت های کاردینال جوانه زنی( پایه، بهینه و بیشینه) به ترتیب (5-8/5)، (22- 6/22) و (5/39- 5/40 ) درجه سانتیگراد تعیین شد. در مقایسه روش های تکثیر، بهترین روش، روش تولید گیاهچه داخل سینی نشاء انتخاب شد. نتایج حاصل از مطالعه اثر تراکم و کود دامی در شرایط گلخانه نشان داد که افزایش کود دامی از 10 تن در هکتار به بالا عمدتاً تأثیری بر وزن خشک اندامهای هوایی نداشت و افزایش تراکم موجب افزایش وزن خشک اندامهای هوایی شد. نتایج حاصل از مطالعه تاریخ های مختلف انتقال نشاء و تراکم های مختلف طی دو سال آزمایش در شرایط زراعی نشان داد که افزایش تراکم بجز تاریخ کاشت اردیبهشت ماه در هر دو سال، موجب افزایش عملکرد ماده خشک اندامهای هوایی گردید و تاریخ کاشت فروردین با تراکم 33/13 بوته در متر مربع بیشترین عملکرد را حاصل نمود. مطالعه اثر فواصل آبیاری و کود دامی در شرایط زراعی نشان داد که با افزایش کود دامی به میزان 10 تن درهکتار در سال اول موجب افزایش ناچیزی در میانگین کل وزن خشک اندامهای هوایی گردید. در سال دوم، کود دامی بر میانگین کل وزن خشک اندامهای هوایی موثر نبود.افزایش فواصل آبیاری هم تأثیری بر وزن خشک اندامهای هوایی بخصوص در سال اول و اوایل سال دوم( چین اول) بدلیل بارندگی های اول فصل نداشت. فواصل آبیاری، سطوح مختلف کود دامی، تراکم و تاریخ کاشت بر میزان درصد اسانس تأثیری نداشتند اما آنچه که باعث افزایش درصد اسانس در گیاه گردید درجه حرارت های بالا و شدت تابش نور خورشید بودکه کمتر بودن درصد اسانس در چین اول نسبت به چین دوم و سوم موید این موضوع است. همچنین ارزیابی فیتوشیمیایی اسانس گیاه در شرایط زراعی نشان داد که اسانس حاصله دارای 32 ترکیب که 92/97 درصد از کل ترکیبات اسانس را تشکیل می دهند، بوده و پولگون و پیپریتنن اجزای اصلی تشکیل دهنده ترکیبات اسانس بودند. واژه های کلیدی: اهلی سازی، درجه حرارتهای کاردینال، کاکوتی چند ساله، خصوصیات فیتوشیمیایی

کاکوتی چند ساله (ziziphora clinopodioides lam.) یکی از گونه¬های با ارزش دارویی است. در راستای اهلی کردن این گونه در شرایط زراعی کم نهاده و به منظور بررسی برخی خصوصیات اکوفیزیولوژیکی آن، مطالعاتی به صورت جداگانه در دو بخش مزرعه¬ای و آزمایشگاهی طی سال¬های 1390، 1391 و 1392 انجام شد. مطالعات زراعی بصورت دو طرح آزمایشی جداگانه شامل بررسی اثر حجم آبیاری (1، 2 و 3 هزار متر مکعب آب در هکتار) و مقادیر کود دامی (5، 10و 15 تن در هکتار) به صورت اسپلیت پلات در قالب بلوک¬های کامل تصادفی با سه تکرار و بررسی اثر تراکم¬های مختلف بوته (6، 8 و 10 بوته در متر مربع) و تاریخ کاشت (اول مهر، اول آبان، اول آذر و اول فروردین ماه) به صورت فاکتوریل بر پایه¬ بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد طی دو سال زراعی انجام شدند. مطالعات آزمایشگاهی شامل سه بخش بررسی رفتار جوانه زنی تیمارهای مختلف بذر کاکوتی تحت تاثیر آزمون جوانه زنی استاندارد ، بررسی رفتار جوانه زنی تیمارهای مختلف بذر کاکوتی در سطوح مختلف تنش شوری (50، 100 و 150 میلی مولار کلرید سدیم) و شاهد (بدون اعمال تنش شوری) و بررسی رفتار جوانه زنی تیمارهای مختلف بذر کاکوتی تحت شرایط فرسودگی کنترل شده بود. نتایج نشان داد که در مطالعه اثر حجم آبیاری و سطوح کود دامی افزایش حجم آبیاری تأثیر معنی¬داری (05/0p?) روی ارتفاع، قطر کانوپی، وزن خشک اندام¬های هوایی و عملکرد بذر کاکوتی چندساله در سال دوم داشت. بیشترین وزن خشک اندام هوایی در سال دوم حاصل کاربرد 2000 متر مکعب آب در هکتار و 10 تن در هکتارکود دامی با 83/4561 کیلوگرم در هکتار و کمترین میزان این صفات برای 1000 متر مکعب آبیاری و 15 تن کود دامی به ترتیب با 5/1903 کیلوگرم در هکتار بدست امد. نتایج طرح اثر تاریخ کاشت و تراکم نشان داد اگرچه کاکوتی قابلیت کشت در هر دو فصل پاییز و بهار را در منطقه مشهد داشت، اما بیشترین تولید برای تاریخ کاشت پاییز مشاهده شد، بطوریکه بالاترین وزن خشک اندام¬های هوایی در سال اول برای تاریخ کاشت آذر مشاهده شد. نتایج آزمون جوانه زنی استاندارد نشان داد که درصد جوانه زنی همه تیمارها بالا بود، بطوری¬که تیمار 3000 متر مکعب در هکتار و 15 تن کود دامی در هکتار به¬ترتیب با 99/35 و 93/36 درصد بیشترین درصد جوانه زنی، را داشتند. آزمون بنیه بذر به روش فرسودگی کنترل شده نشان داد که درصد جوانه زنی و سرعت جوانه زنی به شدت تحت تاثیر فرسودگی قرار گرفت و بطور قابل توجهی کاهش یافت. بطوری که جوانه زنی فیزیولوژیکی و متوسط زمان جوانه زنی بذرها بعد از فرسودگی کنترل شده به ترتیب بین 65 تا 74 درصد و 47/5 تا 6 روز کاهش یافت و تیمار 1000 مترمکعب آبیاری در هکتار و 5 تن در هکتار کود دامی ضعیف¬ترین بنیه را در بین توده¬های بر اساس بررسی¬های آزمایشگاهی نشان دادند. سطوح مختلف شوری بر کلیه صفات مورد بررسی تاثیر معنی¬داری داشت (01/0p?). در شرایط عدم تنش شوری بذور کاکوتی به ترتیب با77/98 درصد و87/5 روز بالاترین درصد و سرعت جوانه زنی را به خود اختصاص دادند، در حالیکه این مقادیر با اعمال تنش در بالاترین سطح شوری به طور معنی¬داری تحت تأثیر قرار گرفت و 59/15 درصد و81/2 روز کاهش یافت .

موسیر (regel alliums altissimum) گیاهی دو ساله و متعلق به خانواده آلیاسه است. این گیاه در معرض انقراض قرار دارد و در نتیجه بررسی تنوع در آن لازم است. یکی از روش های مرسوم در بررسی تنوع در گونه های گیاهی انجام مطالعات کاریوتایپی و سیتوژنتیکی است. در تحقیق حاضر برای مطالعات کاریوتایپی برخی اکوتیپ های مختلف ایران (شیروان، گلیان، زوارم، ده سرخ، طرقبه، همدان (سفید و زرد)) جمع آوری شدند. پس از آماده سازی ریشه ها، گسترش متافازی رنگ آمیزی شده بوسیله نرم افزار (karyotype analysis v 1.5) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و شاخص های کاریوتایپی اندازه گیری شدند. تجزیه واریانس نشان داد که اختلاف معنی داری بین صفات طول بازوی بلند، کوتاه و طول کل کروموزم در اکوتیپ های مختلف (01/0p?) وجود دارد. همچنین نتایج نشان داد که عدد پایه کروموزمی 8x= در تمام اکوتیپ ها دیده می شود (16n=2x=2). آنالیز کلاستر نشان داد که فاصله اقلیدسی بین اکوتیپ های گلیان و شیروان کمترین مقدار بود (73/1). همچنین این نتیجه بدست آمد که اکوتیپ ده سرخ کوچکترین کروموزم ها (05/3±91/23) و بزرگترین کروموزم ها مربوط به اکوتیپ زوارم (05/3±21/30) است. دو اکوتیپ همدان و ده سرخ بیشترین تقارن سانترومری و کاریوتایپی را دارند، بطور کلی نتایج نشان دهنده وجود تنوع قابل توجهی بین اکوتیپ ها بوده که می تواند در برنامه های اصلاحی آینده استفاده شود .

هدف از انجام این تحقیق، بررسی تغییرات مرفولوژیکی و مقایسه بازده و اجزای اسانس گیاه کاکوتی کوهی در برخی رویشگاه¬های استان های خراسان رضوی و شمالی بوده است. جهت انجام این تحقیق نمونه برداری در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی از چهار منطقه در استان های خراسان رضوی و شمالی شامل شهرستان های باجگیران، شیروان، قوچان و فاروج انجام گرفت. خصوصیات مرفولوژیکی بررسی شده در این تحقیق شامل، ارتفاع بوته، قطر ساقه، فاصله میان گره، طول و عرض برگ، عملکرد تر و خشک گیاه، تراکم و درصد خاکستر می باشند. سر شاخه های گلدار گیاه مذکور در زمان گل¬دهی جمع¬آوری، خشک و اسانس¬گیری گردید. اسانس¬های حاصله، با استفاده از gc/ms آنالیز شدند. اقیلم تمامی مناطق نمونه برداری شده در این پژوهش بر اساس طبقه بندی دومارتن جزء اقیلم نیمه خشک محسوب می¬شود. همچنین پراکنش این گیاه در ارتفاعی بین 1204 تا 2118 مشاهده گردید. به نظر می رسد در شیب هایی با زاویه 35 تا 70 درجه رو به شمال پراکنده شده است و خاک هایی با بافت لوم شنی را می پسندد. این گونه در ec بین 0/565 تا 1/02 دسی زیمنس بر متر و در ph بین 7/98 تا 8/4 در مناطق مورد مطالعه رویش داشته است. بیشترین پراکنش آن در خاک هایی فاقد شوری بوده است. نتایج نشان داد که شرایط رویشگاهی باعث اختلاف معنی دار در خصوصیات مرفولوژیکی و بازده اسانس می شود. همچنین شناسایی ترکیب های موجود در اسانس¬ها نشان داد که بیشترین ترکیبات بالای 10 درصد عبارت بودند از منطقه آبجهان : پولگون (25/5%)، ایزو منتون (15/2 %)، توده: پولگون (34/2 %)، علی آباد: پولگون (20/2 %)، ایزو منتون (18/3 %) و باش محله: پولگون (30/4 %)، ایزو منتون (10/8 %). شرایط اکولوژیکی و رویشگاهی مناطق مورد مطالعه بر شاخص های مرفولوژیکی، بازده اسانس و ترکیبات اسانس گیاه دارویی کاکوتی کوهی موثر بود. به نظر می رسد پارامتر های بارندیگی، ارتفاع از سطح دریا و جهت جغرافیایی بیشترین تاثیر را بر شاخص¬های مرفولوژیکی و فیتوشیمیایی را دارند، به طوری که از نظر شاخص‎ مرفولوژیکی و درصد اسانس بهترین عملکرد در منطقه روستای آبجهان مشاهده گردید. با توجه به اهمیت و خاصیت ضدمیکروبی ترکیب پولگون در گونه کاکوتی کوهی بهترین رویشگاه این گیاه با هدف تولید بیشتر مربوط به منطقه توده بود. جهت استفاده بیشتر از هر کدام از ترکیبات مد نظر از بین تمامی ترکیبات گیاه کاکوتی کوهی می توان منطقه¬ای را از نظر شرایط اکولوژی انتخاب کرد که بیشترین ماده موثره مد نظر را دارا باشد.

کاکوتی ziziphora clinopodioides lam. گیاهی دارویی است که اسانس اندام های هوایی آن کاربرد فراوانی در صنایع دارویی، غذایی و بهداشتی دارد. تحقیق حاضر با هدف بررسی اثر سطوح مختلف کودهای آلی (گاوی، مرغی، کمپوست قارچ و ورمی کمپوست) بر خصوصیات ظاهری و بیوشیمیایی گیاه دارویی کاکوتی اجرا شد. تیمارهای مورد مطالعه شامل سه سطح، کودگاوی (5، 10و 15 تن در هکتار)، کود مرغی (2، 4 و 6 تن در هکتار)، کمپوست قارچ (3، 6 و 9 تن در هکتار) و ورمی کمپوست (3، 6 و 9 تن در هکتار) بود. آزمایش بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار به صورت کشت مستقیم در مزرعه صورت گرفت. متغیرهای اندازه گیری شده شامل ارتفاع بوته، قطر تاج، قطر طوقه، عملکرد وزن تر و خشک اندام هوایی میزان کلروفیل، فنل، فلاونوئید و فعالیت آنتی اکسیدانی، درصد اسانس، عملکرد اسانس، اجزای اسانس و میزان پولگون بود.