فقه عبادات اولین و با اهمیت ترین بخش از فقه می باشد که از یک طرف پیوند ناگسستنی شگرفی با فقه معاملاتی و فقه سیاسی دارد و از طرف دیگر با توجه به ثاثیرات روحی و روانی عبادات بر مومنان، به صورت تنگاتنگی با زندگی روزمره مردم در ارتباط بوده، و نقش بسزایی در پیشرفت و تعالی فرد و جامعه خواهد داشت. این پژوهش، در زمینه اختلافات فقهی و مبانی فقهی و اصولی اختلاف آرای دو استوانه علمی شیعه یعنی شهید اول و شهید ثانی در باب عبادات، با بررسی کتاب های مختلف ایشان و با محوریت کتاب «الروضه البهیه» می باشد. بررسی نظرات اختلافی شهیدین، و کاوش در مبانی و استدلال های فقهی و اصولی ایشان زمینه را برای بهره گیری از اندیشه های این دو فقیه و چگونگی استنباط از نصوص و روایات در فقه عبادات فراهم می نماید. دقت در آرای این دو فقیه زبردست و تحلیل و حلاجی مسایل اختلافی میان ایشان در ابواب عبادات، راه را برای فهم دقیق مبانی، دلایل و مستندات به کار گرفته شده توسط ایشان و نسبت سنجی آنها با آرای فقهای متقدّم و متاخّرِ امامیه به منظور سنجش، ارزش گذاری و گزینش نظر برتر، هموار می کند.

دو فقیه بزرگ ، صاحب حدائق و صاحب جواهر که هر یک به یکی از دو گروه از اخباریان و اصولیان منتسب می باشند دارای رویکردها و ملاک های متفاوتی نسبت به حیثیت صدوری روایات و اعتبار و حجیت اخبار می باشند. از جمله تفاوت های این دو فقیه اعتبار و عدم اعتبار تقسیم بندی چهارگانه احادیث می باشد که صاحب حدائق بر خلاف صاحب جواهر، آن را ناکار آمد می داند. برخی اشکالات صاحب حدائق به این تقسیم بندی به اشکالات وی به علم رجال باز می گردد. در این پژوهش به برخی موارد اختلافی ناشی از مبنای هر یک از این دو فقیه نسبت به اعتبار روایات اشاره شده است به عنوان نمونه بحث از حجیت کتاب «فقه رضوی» از دیدگاه صاحب حدائق و صاحب جواهر مورد بررسی قرار گرفته و به ادله هر یک اشاره شده است . همچنین به دیدگاه هر یک در باب تسامح در ادله سنن پرداخته شده و در پایان جایگاه اعراض اصحاب در حجیت و اعتبار روایت در نظر هر یک بررسی شده است.

در این مجموعه بنابر بررسی همه مسائل و مطالب فقهی زکات نیست بلکه آنچه در این رابطه در تفسیر شریف مجمع البیان آمده بررسی و تحقیق می شود. لذا مطالب در 10 فصل به شرح ذیل ارائه خواهد شد. در فصل اول به شرح زندگی شیخ طبرسی (ره) مولف این تفسیر و معرفی بیشتر این مجموعه با ارزش خواهیم پرداخت . در فصل دوم آیات مربوط به بحث زکات را دسته بندی نموده ایم که آیاتی که در آنها شیخ طبرسی بحث ننموده و در یک گروه، آیاتی که تفسیر آنها به ذیل آیه دیگری ارجاع شد در یک گروه، آیاتی که بحث مختصر شده در یک گروه و آیاتی که بحث تفصیلی ارائه گردیده را در گروه چهارم گرد آورده ایم. در فصل واژه زکات لغوی، تفسیری و فقهی بررسی شده و در فصل چهارم تفسیر آیات مربوط به اهمیت و فضلیت زکات را آورده ایم که اثرات دنیوی و اخروی این واجب دینی را از زوایی مختلف توپیح می دهد و علت توصیه ها و تاکیدهای فراوان بر پرداخت آن و کیفیت تشویق به انجام این فرضیه دینی مطرح می گردد. در فصل پنجم پیشینه تاریخی زکات و کیفیت پرداخت آن در امتهای قبل با استفاده از آیات قرآن بررسی می شود. در فصل ششم دلایل وجوب زکات می آید که این آیات در 4 گروه مطرح می شود: آیاتی که در آنها امر به اتفاق شده، آیاتی که در آنها امر به دادن زکات شده، آیاتی که در آنها مانع زکات سرزنش شده و آیاتی که وجوب زکات بر کفار و مشرکان را می ساند. در کنار این بحث اینکه آیا زکات در 9 چیز است ، و دعا برای زکات دهنده چه حکمی دارد، وجوب نیت و ... بررسی می شود. در فصل هفتم: کیفیت اتفاق و آداب آن (پنهان و آشکار بودن، بی منت و آزار بودن و ...) شرح داده می شود. در فصل هشتم: حق الحصاد، حق معلوم و ارتباط آنها با زکات واجب طرح خواهد شد. در فصل نهم: موارد مصرف زکات (فقیر - مسکین، عاملان زکات ، مولفه القلوب ، رقاب ، غارمین، فی سبیل الله و ابن السبیل) و شرایط آنها می آید. و در فصل دهم زکات فطرذه (واژه فطره و چگونگی وجوب آن در کتب فقهی) بررسی خواهد شد.

می دانیم پدیده های اجتماعی مدام در حال تغییر و تحول هستند. اساسا مجموعه روابطی که انسان را احاطه می کنند ناشی از برخورد وی با دیگر انسانها، اشیا و پدیده های عینی و سازمانها و نهادهای اجتماعی می باشند. می دانیم که همه این پارامترها دائما در حال تغییرند و لذا علائمی که انسان دنبال برقراری رابطه با آنها را می گیرد نیز هر لحظه تغییر می کنند. همین مسئله واکنش های متفاوتی را در آدمی برمی انگیزد. به همین دلیل باید گفت ما چه بخواهیم و چه نخواهیم جنس سوالهای آدمیان و نیازها و انتظارات آنان متناسب با تحولات اجتماعی به صورت مداوم تغییر می کند. این تغییر نیز پاسخهای جدید و نوینی را طلب می کند. سوالی که انسان امروزی پس از تجربه انقلاب صنعتی با پیشرفت و تحول شگرف علوم دارد به هیچ وجه با سوالهایی که در قرون گذشته برای انسانها بوجود می آمده است همخوانی و هماهنگی ندارد، با توجه به این مطلب آیا تعیین تکلیفی که برای آن انسانها شده فی نفسه می تواند عینا برای انسانهای امروزی تجویز می شود؟ یک مثال مساله را روشنتر می سازد و از سال 1700 میلادی تاکنون، یعنی در عرض کمتر از 300 سال، میزان تولید صنعتی جهان 2000 برابر شده است در حالی که جمعیت جهان در این مدت حتی 10 برابر نیز نشده است . این دستاورد عظیم چنان سطحی از زندگی را برای بشر امروز به وجود آورده است که تصور آن برای انسانهای 300 سال پیش - چه رسد به 1000 سال پیش - به هیچ وجه امکان پذیر نبود. به همین نسبت ، این سطح زندگی ایده ها، روشها، سازمانها و سیستمهایی را برای انسانهای امروز مطرح کرده است که برای انسانهای گذشته قابل طرح نبوده است . امروزه دنیا با تغییر مداوم محیط، سلیقه و روش روبروست . بحث بر سر این است که روابط و مناسباتی که بتواند خود را به نوعی با تغییرات وفق دهد شانس بقا دارد و گرنه محکوم به روال و فناست توانایی انطباق مداوم با تغییرات ، مهمترین خصلتی است که امروزه افراد و جوامع مختلف باید از آن برخوردار باشند. شکی نیست که انسان امروز همراه زندگی اش بطور سریع، در حال تغییر و تحول است . وقتی زندگی انسان و خود انسان متحول شد یقینا قوانین و مقررات احکام مربوط به انسان باید تحول یابد.