مفهوم خانه از دیدگاه اسلامی موضوعی است که در رساله حاضر مورد بررسی قرار گرفته است. اهمیت این موضوع در شناخت معنا و کالبد خانه از دیدگاه اسلام براساس متن قرآن است. لذا پژوهنده با استفاده از منابع دینی تلاش نموده تا به جهت گیری های زمینه دینی در این مطلب، دست یابد. نوشتار با بررسی مطالب و آموزه های اسلامی مرتبط با آیات قرآنی و تفاسیر آن، روایات و احادیث، مبانی نظری مبحث خانه را مورد بررسی قرار داده و معیارهای محتوایی و کالبدی خانه را از دیدگاه اسلام بیان نموده است. سپس با مقایسه بین این معیارها و خانه دوران اسلامی در مناطق گرم و خشک ایران، به نحوه کارکرد معنا و کالبد خانه از دیدگاه اسلام، در کالبد موجود، دست یافته است. نوشتار حاضر بر اساس روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است و از مراجع مستند و قابل اعتنای اسلامی مانند متن قرآن، تفاسیر و احادیث بهره می گیرد. سپس یافته های خویش را در روش دلفی و جامعه آماری خویش، مورد ارزیابی قرار داده است. پژوهنده فرضیه های خویش را به صورت فرضیه های کمکی، خرد نمود تا پاسخ دهندگان بتوانند به موضوع احاطه ای بیابند. پژوهشگر براساس این نوشتار بر این عقیده است؛ متون اسلامی درباره معماری ضوابط و شاخصه هایی را پیش می-کشند که خانه را در حوزه های تک بنا تا مجموعه شهری پوشش می دهد و نقش مسکن و انسان را در توده های انسانی و توده های کالبدی تشریح می نماید. این ضوابط دارای ریشه ای معنایی در متن قرآن و تفاسیر آن و نیز سخنان ائمه-اطهار است و در دو حوزه معنایی و کالبدی است که هرکدام از بحث ها را می توان در قالب شاخص هایی خردتر نشان داد. با بررسی، مقایسه و ارزش دهی به این معیارها به شاخص های اساسی موضوع دست می یابیم. می توان مولفه هایی مانند ذکر، تقوی، وحدت، طاعت، عبرت، برابری، اصل سودمندی فردی اجتماعی، طهارت را به عنوان شاخص های اصلی معنا و مولفه هایی مانند نظم، حسن، عدل، حساب، امنیت، بنای صدق و طیب، شرافت جغرافیایی، جهت گرایی، زیبایی و استحکام را به عنوان شاخص ترین ابعاد کالبدی خانه و سکونت گاه در قرآن بیان نمود. این معیارها در تمامی ساحت-های مذکور، معنا و کالبد، در معماری خانه مناطق گرم و خشک ایران عینیت یافته است.

امروزه با ورود تجدد و تحولات عظیمی که در نظام زندگی مردم رخ داده، وضعیت خانه و محلات مسکونی مردمی با سابقه ریشه دار از سبک زندگی اسلامی در خانه و محله چندان رضایت بخش نیست. بعد از قریب به سه دهه از حاکمیت نظام جمهوری اسلامی ایران و بیش از پنج دهه از آغاز انقلاب اسلامی و نقش بی بدیل جایگاه ولا یت فقیه در این حرکت، به نظر می رسد ضرورت دارد تا بخش های مختلف سبک زندگی با رویکردهای محوری فقهی و دینی هماهنگ و بلکه منطبق باشد؛ و در این زمینه سوالاتی مطرح است، از جمله این که آیا معماری اسلامی ایرانی در حوزه خانه و مسکن پاسخگوی نیاز انسان معاصر است؟ تعریف فقه شیعه از خانه اسلامی چیست؟ اصول معماری اسلامی درخصوص طراحی مسکن چیست؟ آیا با توجه به مسائلی ازقبیل کمبود زمین، طرحهای خانه های قدیمی ایرانی-اسلامی هنوز هم قابل اجراست؟ اهداف پژوهش حاضر گردآوری مرجعی مدون درخصوص تبیین اصول و قواعد معماری و شهرسازی اسلامی از دیدگاه فقه شیعی، جمع آوری مجموعه ای مدون در باب مسائل مرتبط با معماری خانه از دیدگاه اسلام و فقه شیعه و در نهایت، ارائه اصول طراحی مسکن با نگاه اسلامی-ایرانی می باشد. در این مسیر ابتدا اصول و قواعد معماری و شهرسازی اسلامی، با نگاه فقهی حاصل از استفتائات تخصصی نگارنده، آیات و روایات و تبیین معمارانه می باشد، به روش تحلیلی-توصیفی استخراج گردید و چند مجموعه و شهرک اسلامی با معیارهای حاصله مورد سنجش قرار گرفت و در پایان الگویی کالبدی در قالب طراحی عناصرکالبدی مجتمع مسکونی ارائه گردید که تا حد امکان سازگار با اصولی همچون اصل تقویت همسایگی، اصل نهی اشراف، اصل ارتفاع یکسان در محله، اصل مردم واری فضا ها، اصل اجتماع پذیری در محله، اصل طراحی مکان ویژه نیایش در خانه، اصل استفاده از رنگ های آرام بخش در خانه، اصل حریم بندی فضاهای داخلی و تفکیک اتاق خواب فرزندان ازهم، اصل تفکیک محل عبور سواره از پیاده و احیاء پیاده راه، اصل درونگرایی، اصل مسجد محوری، اصل رعایت حریم منظر، اصل طراحی ورودی، اصل ایجاد جان پناه و اصل سازگاری با اقلیم می باشد.