چکیده بدیهی است که در ادبیات امروز ملل مختلف، شاعران ابزارهای گوناگونی را برای بیان افکار و خواطر درونی خود به کار می گیرند و می توان گفت یکی از این ابزارها، زبان رمزی است که در ادبیات معاصر عرب نیز از نگاه شاعران به دور نمانده است ورمز آنطور که گفته اند آن است که هم بر وجود خویش دلالت کند و هم بر مظاهر و مفاهیمی فراتر از وجود عینی خویش. رمز برای شاعران، فضاهای ادبی وسیع تری را فراهم می آورد. چه این که شاعر امروز با پناه بردن به رمز، زبان شعری خویش را تا سطح جهانی ارتقا می بخشد و نیز از رمز به عنوان ابزاری جهت دوری از گزند حاکمان زمانه خویش بهره می جوید. می توان کسانی چون ادیب مظهر، سعید عقل را اولین شاعران رمز گرای معاصر عرب به شمار آورد که بعدها شاعرانی چون؛ سیاب ، نازک الملائکه ، یوسف الخال و ادونیس راه آنها را ادامه داند. صلاح عبدالصبور شاعر برجسته ی مصری نیز در ردیف این شاعران قرار می گیرد. وی بیشتر شهرتش در سرودن درام منظوم می باشد. در عرصه ی نویسندگی نیز صاحب نام است. هم چنین به واسطه ی سرودن اشعاری ماندگار از پشگامان شعر نو در مصر به شمار می آِید که دارای دیوان های شعری متعددی است. رساله ای که پیش رو دارید کوششی است که به بررسی رمز گرایی در جلد اول دیوان صلاح عبدالصبور می پردازد. شاعر در این جلد، زبان نمادین را جهت سرایش اشعار خود برمی گزیند و این نمادها را در قالب طبیعت، سیاست، جامعه ، اسطوره ، عرفان و حتی رنگ به کارمی گیرد که عواملی چون خفقان سیاسی، دور افتادن از رفاه کودکی و نیز نفرت از اسراییل را می توان در گرایش رمزی شاعر دخیل دانست. کلید واژه : نماد، صلاح عبدالصبور ، شعر معاصر عرب .

قرآن ، کتاب الهی و معجزه جاودانه آخرین پیام آور الهی برای بیان اغراض و مفاهیم مورد نظر خود در راستای هدایت انسان به سرمنزل مقصود برترین و زیباترین روش های حکیمانه را در قالب تراکیب و الفاظ فصیح و بلیغ به کار برده است . از جمله این روش ها ، زینت کلام با پرسش ها و پاسخ هایی است که آدمی را به طور غیر مستقیم در مسیر معانی بلند و اهداف والا سوق می دهد . اسلوب استفهام از جمله اسلوب هایی است که قرآن کریم مکرّر از آن استفاده می کند و حدود 1200 بار این اسلوب بیان در آن به کار گرفته شده است و با توجه به این که پروردگار سبحان ، آگاه و عالم به همه چیز است ؛ بنابراین در اغلب موارد که استفهام از جانب خداست ، غرض او از استفهام آگاهی یافتن نسبت به مجهول نیست ؛ بلکه در این استفهامات راز و رمز و حکمت هایی نهفته است که این امر سخن شناسان و علمای علم بلاغت و به ویژه مفسّران را بر آن وا داشته تا در پی کشف اغراض نهفته در ورای استفهام های قرآن باشند و به زیبایی های آن پی ببرند . این پژوهش تلاشی در جهت بررسی دیدگاه مفسّران شیعه در راستای کشف زیبایی استفهام در سه جزء اول قرآن است که در 5 فصل تکمیل و ارائه گردیده است ؛ در فصل اول بنا به شیوه معمول و رایج نگارش پایان نامه در دانشگاه یزد کلیات تحقیق مطرح می گردد و در فصل دوم به بیان تعریف استفهام و ادوات استفهام و کاربردهای متفاوت آن ها و معانی مجازی و فرعی استفهام از قبیل : تقریر ، توبیخ ، انکار ، استبعاد و ... پرداخته می شود و در فصل سوم نظرات مفسّران شیعه درباره ی اغراض و مفاهیـم استفهـام های موجود در جـزء اوّل قرآن مورد بررسی قرار می گیـرد ؛ در فصـل چهارم استفهام های جزء دوّم قرآن و در فصل پنجم استفهامات موجود در جزء سوم از دیدگاه این اندیشمندان مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد که در رأس این مفسّران می توان از کسانی چون : شیخ طوسی ، شیخ طبرسی ، شریف کاشانی ، میرزا محمّد مشهدی ، علّامه طباطبایی ، فیض کاشانی و شیبانی نام برد که یکی از هدف های اصلی این پژوهش تبیین جایگاه نظرات مفسّران شیعی در بحث استفهامات قرآنی و بیان نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه های آنان در این خصوص است. لازم به بیان است که در هر آیه علاوه بر بیان اغراض و معانی فهمیده شده از استفهام ، به موضوع اصلی یا شأن نزول آیه اشاره شده و در پایان ، دیگر جلوه های بلاغی موجود در آیه نیز آورده شده است .

به گواهی تاریخ، بشریّت در هر برهه از زمان و در هر عرصه ای نیازمند ارزش های انسانی است. به ویژه در قرون معاصرکه با پیدایش انقلاب های صنعتی و پیشرفت های سریع رایانه-ای،گرایش انسان به مادّیات و جنبه های ظاهری به طور روز افزونی گسترش یافته ودر نتیجه ی این تغییر و تحوّل، رویکرد بشر روز به روز به ارزش های والای انسانی کمرنگ تر گشته است که البته در این میان، نمی توان تلاش های غرض ورزانه ی عده ای سودجو را برای دامن زدن به این آشفتگی اخلاقی نادیده گرفت و این در حالی است که "انسان" و"ارزش های انسانی" موضوعی گسترده ا ست که صفحات بسیاری از کتاب بزرگ تاریخ بشر را به خود اختصاص داده است و تأثیر پایبندی به این ارزش ها، به خوبی در تمامی دستاوردهای انسان، به ویژه در آثار ادبی که انعکاس تفکّرات وبازتاب اندیشه های پدیدآورندگان آن می باشد، نمایان است. این پایان نامه با موضوع "بررسی و مقایسه ی ارزش های اخلاقی در شعر صعالیک و عیّاران در کتاب سمک عیّار" ابتدا با بهره گیری از مطالب کتاب سمک عیّار که بزرگ ترین و قدیمی-ترین سند به جا مانده در مورد عیّاران است و اشعار شاعران صعلوک، چگونگی شکل گیری و دلایل گرایش افراد به این دو گروه را مورد بررسی قرار داده و پس از شرح اندیشه و اعتقادات آن ها، و نگاهی به زندگانی چند تن از مشهورترین افراد این دو گروه، با ذکر شواهدی ازمتون ادبی مذکور، میزان پایبندی افراد این دوگروه به ارزش های انسانی را مورد بررسی قرار داده و به مقایسه ی آن ها می پردازد و چنین نتیجه می گیرد که این دو گروه، علی رغم اینکه در بسیاری موارد از سوی افرادی که غالباً ثروتمندان و سران مرفّه جامعه بوده اند، به عنوان دزدانی قهّار و بی رحم معرّفی می شدند، تنها جوانمردانی بودند که دغدغه-ی خاطرشان، دستگیری درماندگان و بازپس ستاندن حق مظلومان روزگار خود بوده است.

در طول تاریخ بشری زبان عشق را می توان یگانه زبان انسانی دانست که در حوزه ی وحدت تمدن، فرهنگ و ادبیات اقوام مختلف به کار برده می شود. بدون شک در بررسی زوایای عرفان اسلامی، (به ویژه در ادبیات ایران و اندلس) مبحث عشق از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده و می باشد. مقوله عشق از مهم ترین موضوعات در عرفان اسلامی است، چندان که بدون در نظر گرفتن آن، عرفان و حکمت متعالیه قابل فهم نیست. از مهم ترین کتاب هایی که در ادبیات ایران به طور مستقل به موضوع عشق می پردازد؛ لمعات فخرالدین عراقی است و در حوزه نظم، عشاق نامه ی وی عشق نامه ای کامل به شمار می آید. از آخرین رسالاتی نیز که در قرن هشتم هجری در حوزه عرفان اسلامی در اندلس، پیرامون عشق الهی نگارش یافته است، کتاب روضه التعریف بالحب الشریف لسان الدین بن الخطیب است که به شکل کنایی درخت عشق و محبت الهی را ترسیم می کند. لذا مبانی مکتب عرفانی این دو اثر بر پایه ی عشق استوار است؛ چرا که با عشق آغاز می شود و با عشق پایان می یابد. با این تفاوت که لمعات عراقی در برگیرنده ی مهمترین مبانی عرفان نظری است و حال آنکه روضه التعریف, علاوه برعرفان نظری مبادی عرفان عملی را نیز در بر دارد. همچنین در این میان اندیشه های آنها پیرامون عشق الهی, گاه با هم تطابق کامل دارند و گاه در نتیجه ی تفاوت در شیوه ی بیان این دو ادیب، باهم متفاوت می شود که تفاوت آن نیز بیشتر در میان مباحث علمی، فلسفی، منطقی و حکمی است که گاه با بیان علمی دقیق و گاه در قالب تعبیرهای عارفانه و شاعرانه بیان می شود. در این تحقیق به شکل تطبیقی اندیشه های عشق محورانه این دو ادیب در قلمروهایی چون: عدم تعریف به ذات عشق، سریان عشق در جهان هستی، جدایی عشق از شهوت، وحدت وجود، عشق و حیرت و.... مورد بررسی قرار گرفته است. از مهمترین یافته های این پژوهش آن است که این دو ادیب علت فاعلی و غایی جهان هستی را از عشق می دانند و بر این اعتقادند که جهان از عشق هستی گرفته و برای عشق پدید ? ? آمده است؛ لذا عشق در همه موجودات سریان دارد تا آنجا که وجود را برابر با عشق می-دانند. عقیده وحدت وجود و مبانی مربوط به آن نیز در دو کتاب نمود خاصی دارد.

محمّد باقر شریف اردکانی از دانشمندان و محقّقین قرن سیزده هجری است که مهارت بیشتر ایشان در زمینه¬ی ادبیات بوده و با علوم مختلفی چون فقه و اصول آشنایی داشته¬است. شریف اردکانی تا حدودی مورد غفلت معاصرین قرار گرفته تا آن¬جا که در مورد وفات وی نیز، تاریخ دقیقی ذکر نکرده¬اند و برخی وفات او را به سال 1275ق دانسته و برخی دیگر به سال¬های قبل از 1266ق. از آن¬جا که مهارت بیشتر ایشان در زمینه¬ی ادبیات بوده، در این زمینه دارای آثار حائز اهمیتی است که از برجسته¬ترین آن¬ها، کتاب جامع الشواهد است که در سه جلد تدوین شده و معیار این پژوهش بر جلد اول بوده و این کتاب شرح فارسی عربی ابیات شواهدی است که در کتاب¬هایی چون: امثله، انموذج، جامی، مغنی اللبیب و ... آمده¬است. در این تحقیق سعی شده تا ابتدا به زندگی فردی و علمی شریف اردکانی پرداخته¬شود وسپس به بررسی و نقد جامع الشواهد(1) وی. از مهم¬ترین یافته¬های این پژوهش آن است که جامع الشواهد شریف اردکانی، دارای نکات برجسته¬ای است که در کناراندک معایب، محاسن بسیاری داشته و شیوه¬ی تدوین این کتاب بر خلاف شیوه¬ی دیگر نویسندگان عصر حاضر است.