در جامعه ایران، چه پیش از حمله اعراب و چه پس از آن به دلیل ستمها و بهره کشیهای حکومت وقت نهضتهای بسیاری که ریشه های اجتماعی و اقتصادی قوی داشتند پدید آمد، لیکن از آنجا که افکار مسلط بر ذهن توده همیشه مذهب و الهیات بوده از آنجا که در گذشته ایدئولوژی خارج زا قالب مذهبی معنی نداشت این نهضتها رنگ مذهب بخود می گرفتند و چه بسا که با ادعای مهدویت همراه میشدند. نمونه چنین نهضتهائی کم نیستند و منجمله میتوان از قیام ابومسلم، المقنع و ... نام برد که بدلیل جلب پیروان بسیار هر یک خطر بزرگی بحساب می آمد. نهضت بابیه نیز از این نمونه و در واقع آخرین آن است که در عهد قاجار بوقوع پیوست و از آنجا که با منافع روحانی نمایان وابسته به دربار و دستگاه حاکمه تضاد پیدا کرد و حتی زمانی به صورت مبارزه مسلحانه علیه حکومت درآمد، در بدو امر از موضع مترقیانه ای برخوردار بود اگرچه بعدها دارای انشعاباتی شد که دربست دراختیار سیاستهای امپریالیستی قرار گرفتند. با توجه به این مطلب که بررسی هیچ حادثه تاریخی بدون درنظرگرفتن علل و عوامل و بدون مطالعه جنبه های مختلف آن عمقی نخواهد بود، در این رساله تا سرحد امکان سعی در روشن ساختن زمینه های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی این نهضت خواهد شد.