چکیده فارسی : در این پژوهش ،خاصیت لاکتوژنیک (شیرزایی) سه گیاه پنبه،کما و شیرک مورد بررسی قرار گرفته است . برای جمع آوری این گیاهان به منطقه فارس و قسمتی از استان مازندران سفر کرده و سپس مطالعات خود را روی سه گیاه فوق آغاز کردیم . قسمت اول این پژوهش ، مطالعه اثر عصاره گیاهان پنبه، کما و شی-رک بر ترشح هورمون پرولاکتین در گوسفند و خرگوش میباشد . در این مرحله به دنبال تزریق مقادیر مشخصی از عصاره های خام و خالص هر گیاه 2mg(عصاره خام و 0/8mgعصاره خالص برای گوسفند و 0/25 mg عصاره خام یا خالص برای خرگوش)، مقدار هورمون prl را از طریق سنجش رادیو ایمونولوژیک)ria(اندازه گیری کردیم . از بین سه گیاه مورد نظر، عصاره های دانه پنبه و کما اثر قابل ملاحظه ای بر ترشح هورمون prl در گوسفند و خرگوش داشته و گیاه شیرک در مقایسه با آنها اثر کمتری دارد. بدیهی است با تحریک ترشح هورمون prl توسط این عوامل اگزوژن، روند شیر سازی که وابستگی مستقیم به مقدار این هورمون دارد، در حیوانات فوق تحریک میشود . قسمت دوم پژوهش ، بررسی اثر عصاره های دو گیاه پنبه و کما (عمدتا دانه پنبه) بر ترشح هورمون پرولاکتین در زنان می باشد و هدف از انجام آن پی بردن به اثر عصاره گیاهان مشهور به لاکتوژن در بالا بردن مقدار شیر درزنان بوده است . لازم به یاد آوری است که این کار برای نخستین بار در کشور ما انجام می شود و نقطه آغازی است برای راهی طولانی که جهت بدست آوردن نتایج مطلوب در این زمینه در پیش است . این آزمایشها روی دو گروه از زنان انجام شد. گروه اول زنانی بودند که حداکثر 2-3 روز پس از زایمان مورد تجربه قرار گرفتند و گروه دوم را زنانی تشکیل میدادند که یا هنوز زایمان نداشتند و یا مدتها از زایمان آنها گذشته بود . در زنان دسته اول به علت سطح بالای هورمون prl بلافاصله پس از زایمان، اثر عوامل محرک بر ترشح این هورمون دیده نمیشود و آزمایشهای انجام شده نیز موید این نظر میباشد . در حالیکه زنان دیگر (گروه دوم داوطلبان)به عصاره موثر دانه پنبه (به میزان20 گرم در روز)پاسخ داده و 60 دقیقه پس از خوردن عصاره، افزایشی در ترشح هورمون prl این افراد حاصل شده است . نتایج بدست آمده از این گروه با آزمون آماری paired.t.test تائید شده و افزایشی معنی دار)p<o.o5 (ترشح پرولاکتین در این زنان مشاهده شده است . بدیهی است با تکرار اینگونه آزمایشها بر تعداد بیشتری از زنان، نتایج دقیق تری بدست می آید . تجربیات دیگری به منظور پیدا کردن مقدار مناسب این عصاره ها برای بالا بردن میزان ترشح هورمون پرولاکتین در زنان شیردهی که یا شیر آنها کم است و یا مقدار شیر زود کم میشود، در دست انجام است . از طرف دیگر چون این پژوهشها بصورت "in vivo" انجام شده، از اینرو لازم است که به موازات آن، پژوهشهای "in vivo" در هیپوفیز و هم چنین غدد پستانی صورت گیرد که قسمتی از این کار نیز انجام شده و برای رسیدن به نتایج دقیق هنوز ادامه دارد که امیدواریم بزودی شاهد نتایج ثمربخش آن باشیم . شناخت فراکسیون موثر گیاهان شیرزا نیز مورد مطالعه بوده که با کارهای پژوهشی انجام شده و انستیتوی ملی پژوهشهای کشاورزی فرانسه (مرکز)inra و آزمایشگاه فیزیولوژی جانوری دانشکده علوم دانشگاه تهران، بخشی از این فراکسیونها شناخته شده است که همه نتایج بصورت مقالات علمی منتشر شده است ]60[]10[ . امید است در آینده در کشورمان شاهد پیشرفت این پژوهش در سطح سلولی و رسیدن به نحوه عمل فراکسیونهای موثر گیاهان لاکتوژن در تحریک روند سنتز شیر باشیم .