واکنش تشکیل کمپلکس های انتقال بار بین ید و کراون اترهای دی بنزو-18-کراون-6 (db18c6)، بنزو-15-کراون-5 (b15c5) و ?4- نیتروبنزو-15-کراون-5 (nb15c5) با روش اسپکتروفتومتری در حلال های کلروفرم و دی کلرومتان در دمای ?c25 مورد مطالعه قرار گرفت. برای db18c6، کمپلکس مولکولی 2:1 (ماکروسیکل به ید) حاصل شده بصورت .i3-(i+ ... db18c6) فرمول بندی شد. در مورد b15c5 و nb15c5، کمپلکس های مولکولی 1:1 تشکیل شده بصورت (macrocycle... i+).i- معرفی می شوند. بررسی سینیتیکی روی سیستم های لیگاند-ید وابستگی زمانی نوارهای جذبی کمپلکس ها را نشان می دهد. وابستگی نوار انتقال بار به زمان و تشکیل یون i3-احتمالا از تبدیل کمپلکس بیرونی تشکیل شده اولیه به یک کمپلکس درونی الکترون دهنده-پذیرنده (eda) حاصل می شود سپس به دنبال آن واکنش کمپلکس درونی با مولکول ید اتفاق می افتد و یون i3-تشکیل می شود. نتایج اسپکتروفتومتری نشان داد که آزاد شدن تدریجی یون تری یدید مرحله تعیین کننده سرعت واکنش می باشد. ثابت های سرعت شبه مرتبه اول از داده های جذب-زمان توسط روش guggenheim محاسبه شدند. ثابت های پایداری کمپلکس های تشکیل شده توسط روش بنسی هیلدبرند تعیین گردیدند و ترتیب پایداری کمپلکس ها در هر دو حلال بصورت db18c6 > b15c5 > nb15c5 می باشد. اثر خواص حلال بر روی سینیتیک و پایداری کمپلکس های تشکیل شده بررسی شد.

به منظور بررسی اثر حلال بر ثابت های سرعت تشکیل کمپلکس ها، اندازه گیری های جذبی در حلال های کلروفرم، دی کلرومتان و 1و2-دی کلرواتان انجام گرفت. نتایج نشان می دهد که با افزایش قطبیت حلال از کلروفرم به 1و2 – دی کلرواتان، ثابت سرعت تشکیل کمپلکس ها افزایش می یابد. در شرایط محیطی قوی (حلال با قطبیت بالا )انرژی فعال سازی برای تبدیل کمپلکس بیرونی به کمپلکس درونی کاهش می یابد و کمپلکس درونی ایجاد شده فرم پایداری برای زوج دهنده- گیرنده خواهدبود. در حلال 1و2 دی کلرواتان، تنها مرحله تبدیل کمپلکس به محصول نهایی مشاهده می شود.

? در این کار از یک روش استخراجی – اسپکتروفتومتری برای اندازه گیری داروهای ضد قارچ حاوی حلقه ی ایمیدازول شامل کلوتریمازول، کیتوکونازول و فلوکونازول با شناساگرهای پیکریک اسید و بروموتیمول بلو برای استخراج کمپلکس زوج یون استفاده شده است. ? داروهای مذکور به شکل یک جفت یون 1:1 با پیکریک اسید و بروموتیمول بلو در محیط اسیدی به داخل کلروفرم استخراج شده و طول موج ماکزیمم جذب هر کدام به دست می آید. اثر فاکتورهای متفاوتی همچون ph، حلال های آلی، غلظت شناساگر و زمان استخراج مورد مطالعه قرار گرفته و با کمک قانون بیر پارامترهای آماری همچون محدوده ی خطی، حد تشخیص، حد کمی بودن، ضریب جذب مولی و ضریب همبستگی حاصل می شود. ? به منظور مقایسه نتایج به دست آمده و بررسی وجود یا عدم وجود تفاوت معنی دار بین دو روش پیشنهادی و استانداردآزمون آماری t-test وf-test مورد استفاده قرار گرفت. آزمون آماری نشان می دهد که در سطح اطمینان 95? تفاوت قابل توجهی میان میانگین و واریانس نتایج با مقادیر واقعی وجود ندارد، در نتیجه روش پیشنهادی یک روش حساس و دقیق در اندازه گیری دارو می باشد. ? روش پیشنهادی، روشی سریع، ساده و قابل اطمینان برای اندازه گیری فراورده های داروئی می باشد. این روش با روش های مطلوب دیگر اندازه گیری داروها مثل روش های الکتروشیمی ، چندین روش اسپکتروسکوپی و کروماتوگرافی hplc مقایسه شده است و علاوه بر این ساده و ارزان نیز می باشد. این روش امتیازات بالاتری نسبت به روش های دیگر به ویژه روش هایی که بر مبنای کروماتوگرافی هستند دارد. تطابق بسیار خوبی از کاربردهای روش های استاندارد و روش های پیشنهادی در اندازه گیری داروها در نمونه های داروئی، نشان دهنده ی عدم مزاحمت افزودنی های مجازی است که در اشکال دارویی بکار گرفته می شود. روش پیشنهادی می تواند یک روش آنالیز کنترل کیفی در داروی خالص و فرمولهایش باشد.

در این تحقیق، به کمک سیلیکاژل و نانوکامپوزیت های سیلیکاژل با پلیمرهای الکترواکتیو نظیر پلی پیرول (ppy) و پلی آنیلین (pan)، برای جذب آسکوربیک اسید از محلول های آبی استفاده شده است. مطالعات جذب آسکوربیک اسید در دو سیستم ناپیوسته (تعادلی) و پیوسته (دینامیکی) انجام شد. تاثیر پارامترهای مهم شیمیایی و فیزیکی مانند غلظت اولیه، مقدار جاذب، زمان تماس و اثر دما بر میزان جذب آسکوربیک اسید برای تعیین شرایط بهینه جذب بررسی گردید. برای ارزیابی داده های بدست آمده و رسم ایزوترم های جذب از معادلات معروف لانگمویر و فروندلیچ استفاده شد. در سیستم پیوسته از پارامترهایی نظیر غلظت اولیه، سرعت جریان و الگوهای سینتیکی توماس و آدامس- بوهارت استفاده شد. در سیستم جذبی ناپیوسته از معادلات سینتیکی شبه درجه اول و شبه درجه دوم برای تعیین پارامترهای سینتیکی و مکانیزم جذب استفاده گردید و همچنین معادله وانتهف برای تعیین پارامترهای مهم ترمودینامیک فرآیند جذب به کار گرفته شد. نتایج بدست آمده نشان داد که سیلیکاژل به تنهایی قادر به جذب چندان آسکوربیک اسید نمی باشد ولی پوشش های پلیمری آن با پلی آنیلین و بویژه پلی پیرول موجب افزایش چشمگیر جذب آسکوربیک اسید می شود. در گام دوم در سیستم پیوسته، برای افزایش بیشتر ظرفیت جذب جاذب نانوکامپوزیت تهیه شده سیلیکاژل با پلی آنیلین و پلی پیرول، از واکنش آن جاذب ها با عوامل اکسنده شامل پتاسیم دی کرومات وآهن (iii) کلرید و همچنین برخی از نمکهای عناصر واسطه شامل یون های کبالت، مس، آهن و نیکل استفاده شد. نتایج حاصله نشان داد در بین نمک های به کار برده شده، نمک مس (ii) بیشترین تاثیر مثبت را در افزایش راندمان جذب آسکوربیک اسید داشته است. علاوه بر مطالعات انجام گرفته برای جذب این اسید، فرآیند واجذب و احیای ستون نیز مورد بررسی قرار گرفت. براساس نتایج حاصل از این تحقیق مشاهده گردید که امکان واجذب آسکوربیک اسید و احیای ستون با راندمان بالا با استفاده از محلول رقیق سود عملی است. در خاتمه نیز، گزینش پذیری دو کامپوزیت تهیه شده در این پروژه مطالعه گردید. بر اساس نتایج بدست آمده، مشاهده شد جاذب های معرفی شده از گزینش پذیری بسیار بالایی نیز برخوردار هستند. نانوکامپوزیت های تهیه شده بویژه سیلیکاژل پوشش داده شده با پلی پیرول با توجه به دارا بودن مزایایی چون سهولت تهیه، ظرفیت جذب گزینشی بالا و سهولت واجذب، از نقطه نظر زیست محیطی و آنالیزی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

یک روش اسپکتروفوتومتری ساده، حساس و سریع برای اندازه گیری داروهای میکونازول نیترات (miz) و استامینوفن (ac) در فرم های خالص و فراورده های دارویی ارائه شده است. این روش برای داروی miz براساس تشکیل کمپلکس زوج یون زردرنگ با نسبت 1:1 و بیشینه جذب در 434 نانومتر بین نیتروژن بازی دارو و شناساگر اسیدی بروموتیمول بلو (btb) که قابل استخراج با حلال کلروفرم و بافر پتاسیم هیدروژن فتالات در 5/5=ph استوار است. برای داروی ac روش مبتنی بر واکنش محصول هیدرولیز دارو با شناساگر بروموفنول بلو (bpb) برای به وجود آوردن یک کمپلکس زوج یون با بیشینه جذب در 434 نانومتر و با رزورسینول (rsl) برای تولید یک رنگ آزو با بیشینه جذب در 430 نانومتر می باشد. ترکیب کمپلکس ac-bpb و رنگ آزوی ac-rsl با روش نسبت مولی به ترتیب 2:1 و 1:1 به دست آمده است. قانون بیر برای کمپلکس miz-btb تحت شرایط بهینه فاکتورهای استخراجی از قبیل نوع حلال آلی، ph، حجم حلال، بافر و شناساگر و زمان هم زدن در محدوده غلظتی ?g/ml 35-1 و برای هردو محصول استامینوفن در محدوده ?g/ml 10-1/0 صادق است. برای سنجش کارایی و گزینش پذیری این روش تجزیه ای برای فرم های فرآورده، مطالعه ای روی تأثیر مواد افزودنی و بی اثر مانند لاکتوز، گلوکز، ساکارز، نشاسته و اسکوربیک اسید که معمولا در فرم های دارویی وجود دارند، انجام شد. نتایج نشان داد که این مواد هیچ مزاحمتی در اندازه گیری این داروها ندارند. روش پیشنهادی برای اندازه گیری این داروها در فرم خالص و در اشکال دارویی و همچنین بازیابی آن ها از نمونه سرم خون انسان به کار گرفته شده است.

دو روش ساده، سریع و حساس اسپکتروفتومتری برای اندازه گیری داروهای آملودیپین بسیلات (adb) و سلکوکسیب (clx) در فرم خالص و فراورده های داروسازی ارائه شده است. روش اول بر پایه تشکیل کمپلکس های انتقال بار بین داروی آملودیپین به عنوان دهنده الکترون و شناساگر های تتراسیانو اتیلن (tcne) و تتراسیانوکوئینودیمتان (tcnq) به عنوان پذیرنده الکترون می باشد. کمپلکس های تشکیل شده آملودیپین-tcne و آملودیپین-tcnq دارای طول موج بیشینه به ترتیب در 396 و 744 نانومتر در حلال استونیتریل می باشند. روش پیشنهادی دوم بر پایه تشکیل کمپلکس های زوج یون زرد رنگ بین نیتروژن بازی دارو ی سلکوکسیب و دو رنگدانه اسیدی، با نام های سبز بروموکروزول (bcg) و بروموفنول بلو (bpb) بنا نهاده شده است. کمپلکس های تشکیل شده سلکوکسیب-bcg و سلکوکسیب-bpb به ترتیب در طول موج های 428 و 436 نانومتر دارای جذب بیشینه بوده و با استفاده از حلال آلی کلروفرم در3ph= قابل استخراج می باشند. اثر فاکتورهای مختلف نظیر نوع حلال، غلظت شناساگر، زمان تشکیل کمپلکس، زمان هم زدن و ph مطالعه شده و منحنی کالیبراسیون تحت شرایط بهینه برای هر روش رسم شده است. محدوده خطی منحنی کالیبراسیون در روش اول برای کمپلکس های آملودیپین-tcne و آملودیپین-tcnq به ترتیب 35-5 و µg/ml 110-20 و در روش دوم برای سلکوکسیب –bcg و سلکوکسیب - bpb به ترتیب 30-5 و µg/ml 20-2 می باشد. همچنین حد تشخیص (lod) در روش اول با استفاده از tcne و tcnq به ترتیب 6/0و µg/ml 75/0 و در روش دوم با استفاده ازbcg و bpb به ترتیب 824/0و µg/ml 556/0 میباشد. روش های پیشنهادی به طور موفقیت آمیزی برای تجزیه داروهای مطالعه شده در فرم خالص و فرآورده های داروسازی وهمچنین بازیابی آن در سرم خون انسان به کار گرفته شده است.

سه روش اسپکتروفتومتری ساده، دقیق و حساس برای اندازه گیری سریع داروهای ناپروکسن، پیروکسیکام و تری متوپریم در فرم خالص و فرآورده های دارویی توسعه داده شدند. روش های پیشنهادی، بر مبنای تشکیل کمپلکس های زوج- یون زرد رنگ بین این سه دارو و شناساگرهایی از خانواده سولفون فتالئین به نام های سبز بروموکروزول (bcg)، آبی بروموتیمول (btb) و آبی بروموفنول (bpb) در محیط اسیدی، استوار بودند. کمپلکس های تشکیل یافته دارای بیشینه جذبی در طول موج های 424، 422 و 432 نانومتر به ترتیب برای کمپلکس های ناپروکسن- سبز بروموکروزول، ناپروکسن- آبی بروموتیمول و ناپروکسن- آبی بروموفنول، 438، 429 و 432 نانومتر به ترتیب برای کمپلکس های پیروکسیکام- سبز بروموکروزول، پیروکسیکام- آبی بروموتیمول و پیروکسیکام- آبی بروموفنول و 432 نانومتر برای کمپلکس تری متوپریم- آبی بروموفنول بودند. تأثیر پارامترهای مختلف از قبیل اسیدیته محلول، غلظت شناساگرها، زمان تشکیل کمپلکس و نوع حلال به کار گرفته شده، مورد بررسی قرار داده شدند و مقادیر آنها بهینه گردیدند. واکنش های تشکیل کمپلکس زوج- یون، در دمای اتاق با سرعت انجام شده و مقادیر جذب ها به مدت 48 ساعت ثابت بودند. کمپلکس های زوج- یون تشکیل شده، در محدوده غلظتی 105-10، 85-5،µg ml1- 110-1 به ترتیب برای کمپلکس های ناپروکسن- سبز بروموکروزول، ناپروکسن- آبی بروموتیمول و ناپروکسن- آبی بروموفنول و µg ml1- 100-1 برای کمپلکس های پیروکسیکام- سبز بروموکروزول، پیروکسیکام- آبی بروموتیمول و µg ml1-95-1 برای کمپلکس های پیروکسیکام- آبی بروموفنول و µg ml1-60-1 برای کمپلکس تری متوپریم- آبی بروموفنول از قانون بیر تبعیت می کنند. ترکیب استوکیومتری کمپلکس های زوج- یون تشکیل یافته، از طریق روش تغییرات پیوسته جاب تعیین گردید و در همه موارد به صورت 1:1 بدست آمد. بررسی ها نشان دادند که ترکیبات افزودنی که به صورت متداول در فرآورده های دارویی وجود دارند، هیچ گونه مزاحمتی را در اندازه گیری های جذبی ایجاد ننمودند. روش های پیشنهادی به طور موفقیت آمیزی جهت اندازه گیری داروهای ناپروکسن، پیروکسیکام و تری متوپریم در فرآورده های دارویی از قبیل کپسول و قرص و همچنین نمونه های سرم خون انسانی به کار گرفته شدند.

روش های اسپکتروفتومتری ساده، حساس و دقیق برای اندازه گیری داروهای تری متوپریم و استازولامید در فرم خالص، فرآورده دارویی و نمونه های بیولوژیکی توسعه داده شدند. روش های پیشنهادی، بر مبنای تشکیل کمپلکس های انتقال بار و زوج- یون بین این داروها با ید (i2) و شناساگرهایی مانند تتراسیانواتیلن (tcne)، تتراسیانوکوئینودیمتان (tcnq)، آبی بروموفنول (bpb) و آبی تیمول (tb) استوار بودند. بیشینه جذب کمپلکس های رنگی تشکیل یافته در طول موج های 360، 417 و 434 نانومتر به ترتیب برای کمپلکس های انتقال بار تری متوپریم- ید، تری متوپریم- تتراسیانواتیلن و کمپلکس زوج- یون تری متوپریم- آبی تیمول و در 578، 597 و 434 نانومتر به ترتیب برای کمپلکس انتقال بار استازولامید- تتراسیانوکوئینودیمتان، کمپلکس های زوج- یون استازولامید- آبی بروموفنول و استازولامید- آبی تیمول بدست آمدند. تأثیر پارامترهای مختلفی مانند phمحلول، غلظت شناساگرها، زمان تشکیل کمپلکس و نوع حلال به کار گرفته شده، مورد بررسی قرار گرفته شدند و مقادیر آنها بهینه گردیدند. واکنش های تشکیل کمپلکس ها، در دمای اتاق انجام شدند. تحت شرایط بهینه شرح داده شده، منحنی های کالیبراسیون در محدوده غلظتی 70-15، 100-5 و µg ml-1110-5 به ترتیب برای کمپلکس های تری متوپریم- ید، تری متوپریم- تتراسیانواتیلن و تری متوپریم- آبی تیمول و 70-2، 100-5 و µg ml-180-1 به ترتیب برای کمپلکس های استازولامید- تتراسیانوکوئینودیمتان، استازولامید- آبی بروموفنول و استازولامید- آبی تیمول خطی بودند. ترکیب استوکیومتری کمپلکس های انتقال بار و زوج- یون تشکیل یافته، از طریق روش تغییرات پیوسته جاب تعیین گردید، در مورد کمپلکس های تری متوپریم- ید، تری متوپریم- تتراسیانواتیلن به صورت 1:2 (شناساگر:دارو) و در مورد کمپلکس های دیگر به صورت 1:1 بدست آمد. ترکیبات افزودنی که به صورت متداول در فرآورده های دارویی وجود دارند، هیچ گونه مزاحمتی را در اندازه گیری های جذبی ایجاد نکردند. روش های پیشنهادی به طور موفقیت آمیزی با دقت و صحت خوبی جهت اندازه گیری داروهای تری متوپریم و استازولامید در فرم خالص، فرآورده دارویی (قرص) و همچنین نمونه های بیولوژیکی (سرم خون انسانی) به کار گرفته شدند.

دو روش ساده، حساس و گزینش پذیر برای اندازه گیری داروهای آلوپورینول و لیدوکائین در فرم خالص، فرآورده های دارویی و بیولوژیکی توسعه داده شده اند. روش اول بر مبنای تشکیل کمپلکس های انتقال بار با استفاده از پذیرنده های الکترون از جمله 2،3-دی کلرو-6،5-دی سیانو-4،1 بنزوکینون ((ddq وتتراسیانوکوئینودیمتان (tcnq) با آلوپورینول و تتراسیانواتیلن (tcne) با لیدوکائین استوار است. کمپلکس های انتقال بار تشکیل یافته دارای بیشینه جذبی در طول موج های 472، 842 و 417 نانومتر به ترتیب برای کمپلکس های آلوپورینول- ddq، آلوپورینول- tcnq و لیدوکائین- tcne بودند. روش دوم که بر مبنای تشکیل کمپلکس های زوج- یون می باشد شامل واکنش لیدوکائین با شناساگرهایی از خانواده سولفون-فتالئین به نام های سبز بروموکروزول (bcg) و آبی بروموفنول (bpb) و واکنش آلوپورینول با سبز بروموکروزول (bcg)، استوار است. کمپلکس های زوج- یون تشکیل شده لیدوکائین- bcg، لیدوکائین- bpb و آلوپورینول- bcg به ترتیب در طول موج بیشینه 619، 597 و 616 نانومتر اندازه¬گیری شدند. تأثیر پارامترهای مختلف از قبیل اسیدیته محلول، غلظت شناساگرها، زمان تشکیل کمپلکس و نوع حلال به کار گرفته شده، مورد بررسی قرار داده شدند و مقادیر آنها بهینه گردیدند. پارامتر¬های آماری مانند، حد تشخیص (lod)، حد مقداری ( (loqو پارامتر آماری ضریب جذب مولی محاسبه شدند. تحت شرایط بهینه، در محدوده غلظتی 160-10، 130-5،µg ml1- 140-2 به ترتیب برای کمپلکس های لیدوکائین- bcg، لیدوکائین- bpb و لیدوکائین- tcne و µg ml1-170-2 برای کمپلکس های آلوپورینول- ddq، آلوپورینول- bcgو µg ml1-20-2 برای کمپلکس های آلوپورینول- tcnq از قانون بیر تبعیت می کنند. ترکیب استوکیومتری کمپلکس های تشکیل یافته، از طریق روش تغییرات پیوسته جاب تعیین گردید و در همه موارد به صورت 1:1 بدست آمد. روش پیشنهادی با موفقیت برای اندازه گیری دارو¬های آلوپورینول و لیدوکائین در فرآورده¬های دارویی و همچنین نمونه های سرم خون انسانی بدون دخالت از مواد جانبی به کار گرفته شدند.

ویژگی های اسپکتروسکپی کمپلکس های انتقال بار در واکنش الکترون دهنده والسارتان و آتنولول با الکترون پذیرنده های سیگما و پای مطالعه برهمکنش کمپلکسهای انتقال بار در آنالیزهای uv-visible, ft-ir, h nmr and xrd. پارامترهای ترمودینامیکی با استفاده از روش بنسی- هیلدبراند محاسبه شدند.