نام پژوهشگر: افضل بلوکی
افضل بلوکی مسعود آذربایجانی
موضوع تحقیق، بررسی و حل تزاحمهای اخلاقی از دیدگاه راس، هِر، آیتالله مطهری و آیتالله مصباح است. تزاحم اخلاقی موقعیتی است که هم زمان، دو یا چند وظیفهی اخلاقی متوجه فاعل است و به دلیل محدودیّت ظرفیّتها، توان امتثال همهی آنها را ندارد و ناچار به گزینش است. تزاحم، گاه در مصادیق یک قاعدهی اخلاقی ایجاد میشود، مانند لزوم نجات جان دو نفر که در حال غرق شدن هستند و نمیدانیم کدام یک مقدم است و گاه در مصادیق چند حکم اخلاقی، مانند وقتی که نجات جان انسانی منوط به تصرف غصبی از ملک دیگری باشد. در این پژوهش که روش آن توصیفی ـ تحلیلی و نقادی است، معیارها و چگونگی حلّ تزاحم را از دیدگاه چهار متفکر مذکور مورد تحلیل و نقادی قرار داده و سرانجام با تمسک به متون دینی و قواعد اصولی و ذکر معیارهای ترجیح در متزاحمان، نظر خود را تبیین نمودیم. نکات ذیل از جمله نتایج حاصل از این تحقیق است: 1- وجه مشترک اندیشمندان مذکور توجه به قاعدهی اهمّ و مهمّ است. 2- مهمترین نقص راهحلهای مطرح شده از سوی چهار متفکّر مذکور، عدم ارائه معیاری جامع در حلّ تزاحم است. 3- برای حلّ تزاحم، باید شرایط پیش از انجام فعل(انگیزه) و پس از آن(نتیجه و هدف) و هنگام عمل و مطلوبیت نفسالأمری را مدّ نظر داشته باشیم. 4- توجه به قواعد اصولی و ظرفیتهای فرا اخلاقی، به عنوان مبانی حل تزاحم اهمّیّتی ویژه دارد. 5- توجه به هدف نهایی انسان که همان تقرب الهی است، در رهایی از تزاحم نقشی اساسی دارد.