چکیده در این پژوهش منشاء خزندگان را مورد بررسی قرار داده، خانواده های سوسماران را در ایران معرفی نموده و ویژگی های آنها را ذکر کرده ایم، علاوه بر این نکات، اهمیت تغییرات در وضعیت سیستماتیک mabuya (sensu lato) را بررسی کردیم. خانواده scincidae را از نظر فیلوژنی، رده بندی و همچنین جنس های آن را، مرور کرده ایم. جنس trachylepis fitzinger, 1843 که هدف اصلی پژوهش حاضر است در ایران دارای سه گونه می باشد، trachylepis vittata (olivier, 1804) در غرب کوه های زاگرس، t. septemtaeniata (reuss, 1834) در نواحی جنوبی کوه های زاگرس و t. aurata transcaucasica chernov, 1926 در قسمت های شمالی تا مرکزی پراکنده شده اند. کل 48 نمونه (29 ماده و 19 نر) trachylepis vittata در مکان های متفاوت در غرب فلات ایران در طول فروردین تا شهریور سال 1390 جمع آوری شده اند. 29 خصوصیت متریک و 9 خصوصیت مریستیک اندازه گیری شده است و با principal component analysis (pca) و آنالیزهای univariate شامل one-way anova (lsd-test) و independent sample t-test آنالیز شدند تا دوشکلی جنسی را در نر و ماده تعیین کنیم. نتایج این آنالیز ها نشان دهنده وجود تفاوت معنادار در هشت صفت مورفومتریک و یک نسبت صفات بین جنس نر و ماده در گونه trachylepis vittata می باشد که از این طریق دوشکلی جنسی در این گونه به اثبات می رسد. در مطالعه دیگری، ما 28 نمونه trachylepis vittata از مکان های مختلف در غرب فلات ایران (کوه های زاگرس) و ترکیه را آزمایش کردیم. آنالیز principal component analysis (pca) براساس خصوصیات متریک و مریستیک در دو گروه مطالعه شده، تفاوت های معناداری را در خصوصیات مهم نشان داده است. با استفاده از اطلاعات به دست آمده از 28 اسکینک، تغییرات جغرافیایی در این گونه را اثبات کرده ایم. جمجمه ی نمونه بالغ trachylepis vittata توصیف و با جمجمه در trachylepis aurata مقایسه شده است. الگوهای تنوع بین جمجمه های سوسمار در دو گونه از نظر ساختار مطالعه شده است. ما یک توصیف کلی از استخوان شناسی جمجمه، فک پایین و دندان بندی دو گونه مشخص در یک جنس را فراهم کردیم که شامل 10 جمجمه ی آماده شده از trachylepis vittata و trachylepis aurata می باشد. سپس، برای تعیین وضعیت تکاملی آنها با توجه به ساختار جمجمه شان، یک مطالعه مقایسه ای انجام شد و در آخر، این دو گونه تفاوت معناداری را نشان دادند.

چکیده agamidae یک خانواده متنوع از نظر اکولوژیکی و مورفولوژیکی است و بیش از 330 گونه و 54 جنس دارد. جزو چهارمین خانواده بزرگ از خزندگان می باشد که در نواحی وسیعی از استرالیا و آسیا وجود دارد . نمونه های باستانی و سایر داده های فرضیه ای اجدادی آنها در بخش شرقی آسیا قرار دارد آگامید های صخره زی از جنس gray, 1845 laudakia شامل 16 گونه است که در نواحی صخره ای کوهستانی در نواحی خشک از یونان و مرکز آسیا به سمت صحرای آلتی گوبی در شمال شرق و رودخانه براماپورا در شرق ادامه دارد. ، laudakia nupta اولین توصیف بعنوان agama nupta . de fillipi در سال 1843، برپایه نمونه ای از پرسپولیس در 45 کیلومتری شمال شرقی شیراز بود.دو زیرگونه از این تاکسون سپس بوسیله blanford در سال 1872 به نام laudaia nupta nupta و l. n. fusca معرفی شدند. برپایه تحقیقات گسترده و جمع آوری نمونه ها از قسمت های مختلف فلات ایران، بررسی نمونه های موزه ای، 64 نمونه(41 نر و 23 ماده) از گونه laudakia nupta و laudakia fusca براساس 37 صفت متریک و مریستیک مورد مطالعه قرار گرفت .با بکارگیری آنالیزهای آماری anova و t-test، سیستماتیک و بیوجغرافیای کمپلکس l. nupta مورد مطالعه، تعیین شد. برپایه تفاوت های اصلی صفات مورفولوژیکی در نتایج مطالعات اخیر نشان داده شد که l. nupta دارای چندین جمعیت در فلات ایران است. همچنین در مطالعات حاضر علی رغم مشابهت مورفولوژیکی خیلی نزدیک، دو تاکسون l. nupta و l. fusca را بعنوان دو گونه مجزا پیشنهاد می کند. l. nupta یکی از بزرگترین آگامیدهای صخره زی است که از افغانستان و پاکستان به طرف ایران و شمال شرق و شرق عراق پراکنش دارد. شمال شرقی ترین حد پراکنش آن کوه پیغمبر در روستای زمان آباد در استان سمنان و شمال غربی ترین حد پراکنش آن نیز 2 کیلومتری شمال غربی روستای قلعه جی در مریوان است. l. nupta جزء انشعاب جنوبی جنس laudakia است. این انشعاب شامل laudakia nupta و l. melanura است. وسعت محدوده از fusca l. کم شناخته شده است. این نمونه در پاکستان از بلوچستان به سمت جنوب غربی sindh و شمال غربی پونجاب قرار دارد. درون مرزهای ایران، این نمونه در قسمت های مختلفی در بلوچستان(نزدیک جالق، نزدیک کله گان، دره جام چین و دره مورتانز) و روی دشت ساحلی خلیج فارس، برای مثال لاوار جاهواش و نزدیک ناحیه حفاظت شده موند جمع آوری شده است. کلمات کلیدی: فلات ایران، agamidae، laudakia nupta، l. fusca ، سیستماتیک، جغرافیای زیستی.

در این پژوهش منشاء خزندگان را مورد بررسی قرار داده، خانواده های مارها را در ایران معرفی نموده و ویژگی های آنها را ذکر کرده ایم، خانواده colubridae را از نظر فیلوژنی، رده بندی و همچنین جنس های آن را، مرور کرده ایم. جنس eirenis jan, 1868 که هدف اصلی پژوهش حاضر است در ایران دارای هشت گونه می باشد، e. collaris (menetries, 1832) ، e. coronella (schlegel, 1837) ،e.decemlineatus(dumeril,bibron and dumeril,1854) ، e.medus(chernov,1940) ، e.modestus(martin,1838) ، e.punctatolineatus(boettger,1892) ، e.rechingeri(eiselt,1971) ، e.coronelloides(jan,1862) می باشند که ویژگی های سیستماتیکی آنها را مورد بررسی قرار گرفته است. مجموع 48 نمونه (21 ماده و 27 نر) eirenis collaris در موزه های مختلف مورد بررسی قرار گرفتند. 17 خصوصیت متریک، 2 خصوصیت مریستیک و 10 نسبت صفات اندازه گیری شده است و با principal component analysis (pca) و آنالیزهای univariate شامل one-way anova (lsd-test) و independent sample t-test آنالیز شدند تا دوشکلی جنسی را در نر و ماده تعیین کنیم. نتایج این آنالیز ها نشان دهنده وجود تفاوت معنادار در 5 صفت مورفومتریک، 2 مریستیک و یک نسبت صفات بین جنس نر و ماده در گونه eirenis collaris می باشد که از این طریق دوشکلی جنسی در این گونه به اثبات می رسد. در مطالعه دیگری، ما 48 نمونه eirenis collaris از مکان های مختلف آزمایش کردیم. آنالیز principal component analysis (pca) براساس خصوصیات متریک و مریستیک مطالعه شده، تفاوت های معناداری را در خصوصیات مهم نشان داده است. با استفاده از اطلاعات به دست آمده از 48 نمونه، مشاهده کردیم که هیچ گونه تغییرات جغرافیایی در این گونه مشاهده نمی شود. جمجمه ی نمونه بالغ eirenis collaris توصیف و با جمجمه در dolichophis juglaris مقایسه شده است. الگوهای تنوع بین جمجمه های مار در دو گونه از نظر ساختار مطالعه شده است. ما یک توصیف کلی از استخوان شناسی جمجمه، فک پایین و دندان بندی دو گونه مشخص در یک خانواده را فراهم کردیم که شامل 8 جمجمه ی آماده شده از eirenis collaris و dolichphis juglaris می-باشد. سپس، برای تعیین وضعیت تکاملی آنها با توجه به ساختار جمجمه شان، یک مطالعه مقایسه ای انجام شد و در آخر مشاهده کردیم که این دو گونه تفاوت معناداری را نشان دادند.

اورامانات منطقه کوهستانی و جنگلی است که در شمال غربی استان کرمانشاه و شرق کشور عراق که در جغرافیا مرز دقیقی برای آن تعریف نشده است اما در مجموع این منطقه در موقعیت جغرافیایی 34 درجه و 31 دقیقه تا 35 درجه و 16 دقیقه ی عرض شمالی و 45 درجه و 44 دقیقه تا 46 درجه و 50 دقیقه طول شرقی واقع شده است . در حین کار فیلد و مطالعه فون خزندگان اورامانات، ما 9 گونه و زیر گونه از 9 جنس و 4 خانواده را شناسایی و جمع آوری کردیم. خانواده آگامیده ، جکونیده، سینسیده و لاسرتیده گونه های زیر در منطقه اورامانات ثبت شدند.paralaudakia caucasia, laudakia nupta nupta , trapelus lessonae, cyrtopodion scabrum, eumeces schneideri princeps, mabuya aurata septemtaeniata, ophisops elegans, apathya cappadocica, lacerta media media.

شهرستان رفسنجان یک ناحیه کویری و کوهستانی در فلات مرکزی ایران بوده که با مساحتی معادل 10687 کیلومتر مربع بین 57 o47 تا 45 o56 طول شرقی و 54 o29 تا 14 o31 عرض شمالی در فاصله 102 کیلومتری غرب کرمان بین شهرستان های یزد، سیرجان، بردسیر، شهربابک، زرند، انار و کرمان واقع گردیده است و به دلیل تنوع اقلیم، شرایط جغرافیایی و اکولوژیک خاص منطقه که زیستگاه مناسبی برای خزندگان می¬باشد این منطقه انتخاب و روی سوسمارهای آن مطالعه فونستیک و اکولوژیکی انجام شد. این مطالعه دربهار و تابستان سال های 92-93 انجام گرفت و در طی کار بیابانی و مطالعه فون در این منطقه مارمولک¬های جمع¬آوری شده متعلق به 5 خانواده آگامیده (agamidae)، لاسرتیده (lacertidae)، جکونیده (gekkonidae)، اسفاروداکتیلیده (sphaerodactylidae) و سینسیده (scincidae)، شامل10 جنس و 12 گونه می¬باشند. همچنین دو شکلی جنسی گونه teratoscincus keyserlingii مورد بررسی قرار گرفت که پس از بیومتری و شمارش صفات مورفومتریک و مریستیک و آنالیز داده¬ها با استفاده از نرم افزار spss18 دیده شد که بین نر ها و ماده های این گونه در دو صفت اختلاف وجود دارد. طول کلوآک و ارتفاع سر در نرها بزرگتر از ماده ها می باشد. اسامی گونه¬هایی سوسماری که در منطقه مشاهده شد به شرح زیر می¬باشد: laudakia nupta, phrynoceohalus maculatus, phrynocephalus scutellatus, trapelus agilis, agamura persica, cyrtopodion scabrum, teratoscincus keyserlingii, eremias fasciata, eremias persica, mesalina watsonana, ophisops elegans, ablepharus pannanicus

جکوی خانگی (hemidactylus) جنسی از خانواده جکونیده(gekkonidae) با بیش از 132 گونه است که پراکنش گسترده ای در تمام خشکی های نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری قاره ای و صدها جزایر اقیانوسی، از آسیای جنوب شرقی به سمت غرب فراتر از آفریقا تا دنیای جدید دارند. پنج گونه از جکوی خانگی از ایران گزارش شده است که شامل جکوی خانگی پارسی(hemidactylus persicus) ، جکوی خانگی شکم زرد(hemidactylus flaviviridis) ، جکوی خانگی هی دن(hemidactylus heyden) ، جکوی خانگی مدیترانه ای(hemidactylus turcicus) ، جکوی خانگی رومشکان(hemidactylus romeshkanicus) می باشد. حضور سوال برانگیز جکوی خانگی مدیترانه ای در ایران و وضعیت آرایه شناختی همتافت گونه جکوی خانگی پارسی و همچنین گزارش جکوی خانگی رومشکان بر اساس یک نمونه، از یک سو، عدم مطالعه ی جامع تبارزایی و آرایه شناختی گونه های جکوی خانگی در ایران، از سویی دیگر، اهمیت انجام این مطالعه را پررنگ می کند. در این رساله ابتدائاً نقش خانواده جکونیده بعنوان یکی از غنی ترین خانواده خزندگان با دراختیار داشتن 17 درصد گونه های بومی و غیر بومی ایران، در غنای گونه ای خزندگان ایران با استفاده از 13 فاکتور اقلیمی و نرم افزار sam (spatial analysis in macroecology) مورد بررسی قرار گرفت. مطالعه نقشه های غنای گونه ای خزندگان خشکی زی ایران، حاکی از انطباق یکی از نقاط تنوع زیستی در شرق کشور با تمرکز گونه های خانواده جکونیده در مورد گونه های بومی و غیر بومی است. همچنین 25 صفت اندازشی و شش صفت شمارشی برای بررسی گونه های جنس جکوی خانگی مورد استفاده قرارگرفت. تک نیایی جنس جکوی خانگی و روابط تبارزایی بین گونه های جنس جکوی خانگی با استفاده از دو ژن میتوکندریایی(cytochrome b, 12srrna) و یک ژن هسته ای (porotooncogene mos, cmos) مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج حاکی از تفاوت عمیق ژنتیکی بین جمعیت های جکوی خانگی پارسی است در حالیکه جمعیت های جکوی خانگی شکم زرد و هی دن تفاوت های ژنتیکی نشان نمی دهند. بعلاوه، حضور جکوی خانگی مدیترانه ای کاملاً رد و حضور جکوی خانگی هی دن تأیید شده است. نتایج شامل کلاد های درخت تبارزایی، شبکه های هاپلوتایپی متعدد و مجزا، فاصله ژنتیکی زیاد را بین جمعیت های همتافت جکوی خانگی پارسی نشان می دهد. این تمایز عمیق فرضیه بیان گونه های نهان برای جکوی خانگی برگرفته از همتافت گونه جکوی خانگی پارسی را مطرح می کند. همچنین وضعیت پراکنش دقیق کنونی و آینده جکوی خانگی شکم زرد بعنوان گونه معرفی شده با مطالعات میدانی و نرم افزارهای پردازه بوم شناختی مورد مطالعه قرار گرفته است.

در این تحقیق سیستماتیک، پراکنش، صفات ریخت شناسی و زیستگاه مارهای عراق با مرور منابع قدیمی و جدید و بررسی نمونه ها در موزه تاریخ طبیعی بغداد و دیگر دانشکده ها مورد بررسی قرار گرفت. علاوه بر آن از وب سایت های مرتبط با مارها برای تشخیص تاکسون ها و وضعیت حفاظت آنها استفاده شد. برای اولین بار در عراق برخی از مارهای، کمیاب یا دارای نام مشترک تشخیص داده شدند. فون کامل مارهای عراق (غیر سمی، نیمه سمی و سمی) در این مطالعه مشخص گردید. در این بررسی جمعاٌ شش خانواده، 21 جنس و 38 گونه مار در عراق مشخص شد. مارهای غیر سمی: چهار خانواده، 12 جنس و 23 گونه؛ مارهای نیمه سمی: یک خانواده، سه جنس و هفتت گونه؛ و مارهای سمی: دو خانواده، شش جنس و هفت گونه بودند. در طول این تحقیق typhlops braminus (daudin, 1803) در نواحی جنوبی عراق پیدا شد و احتمال دارد که این گونه کوچک به وسیله انسان به مناطق مرکزی و جنوبی جابجا شده باشد. دیگر مار کوچک typhlops vermicularis (merrem, 1820) است که به نمونه های جمع آوری شده در نواحی شمال شرقی ترکیه و منطق غربی ایران بسیار نزدیک می باشد. eryx jaculus familiaris (eichwald, 1831) تنها زیر گونه در فون عراق است. eryx jayakari (boulenger, 1888) برای اولین بار در بیابان رومیلا در بصره گزارش گردید. platyceps rogersi (anderson, 1893) گونه کمیابی در عراق می باشد که در مرز رطبه با سوریه پیدا شد. platyceps rhodorachis ladacensis (anderson, 1871) برای اولین با در سلیمانیه گزارش گردید. hemorrhois ravergieri (menetries, 1832) کمیاب ترین گونه در عراق است و در موصل در سال 1929 گزارش شده است. اخیراٌ گزارشی ازspalerosophis microlepis (jan, 1865) در کوههای زاگرس در سلیمانیه و اربیل به ثبت رسیده است. lytorhynchus diadema kennedyi (schmidt, 1939) زیر گونه کمیابی در عراق می باشد که اولین بار در شهر قائم غرب عراق در مرز سوریه گزارش شده است. اخیراٌ eirenis coronelloides (jan, 1862) در نواحی شمال شرقی عراق باز کشف شد. zamenis hohenackeri (strauch, 1873) برای فون خزندگان عراق یک رکورد جدید است. اتیجر و همکارانش (2002) بر اساس خصوصیات مولکولی hohenackeri از elaphe به zamenis از گروه longissimi جا به جا کردند. الگوی رنگی malpolon insignitus (geoffroyde st-hilaire, 1809) کاملاٌ با کشورهای مجاور عراق متفاوت می باشد. زیر گونه echis carinatus sochureki (stemmler, 1969) برای اولین بار از عراق در استان بصره رکورد شد. اطلاعات ما در باره سیستماتیک و پراکنش مارهای عراق اندک است، هدف اصلی این تحقیق شناسایی کامل تنوع مارهای عراق و توصیف زسیتگاههای اختصصاصی و پراکندگی آنهاست. کلید واژه ها: سیستماتیک، پراکنش، مارهای غیر سمی، نیمه سمی، سمی، عراق