این پژوهش با هدف ارزیابی این دو جنبه مهم در چند رقم فندق در ایستگاه تحقیقات فندق آستارا در استان گیلان صورت گرفت. در ابتدا در سه رقم بومی خود گرده افشانی کنترل شده انجام شد. این مطالعه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی صورت گرفت و داده های حاصل با نرم افزار آماری sas آنالیز شدند بر اساس نتایج، ارقام پشمینه و شستک تاحدی و رقم تابستانه کاملاً خود سازگاری گرده نشان دادند. براساس میزان تشکیل خوشه میوه، برای ارقام بومی از بین چهار گرده زای خارجی، و برای ارقام خارجی ازبین سه گرده زای بومی، بهترین گرده زا ها به این صورت بودند: سگورب برای پشمینه؛ بارسلونا برای تابستانه؛ سگورب برای شستک؛ شستک برای بارسلونا؛ شستک برای سگورب؛ پشمینه برای داویانا و پشمینه برای مرویل. در بخش دوم، برخی صفات فیزیکی و ظاهری میوه و مغز و همچنین میزان ترکیبات اصلی مغز به همراه چند عنصر کم مصرف در 12 رقم فندق اندازه گیری و با هم مقایسه شدند. این ارزیابی بر روی چهار رقم تجاری مهم (بارسلونا، سگورب، مرویل (= مرویل دوبولویلر) و داویانا)، چهار رقم بومی ایران (پشمینه، رسمی، شستک و تابستانه) و چهار رقم خارجی کمتر شناخته شده که در سال های اخیر وارد ایران شده اند (نمسا، پرونس، کریستین و پروستوریکا) انجام شد. این بخش در قالب طرح کاملاً تصادفی صورت گرفت و داده ها با نرم افزارهای آماریsas و spssآنالیز شدند. نتایج نشان داد که این ارقام در صفات ظاهری میوه و مغز و ترکیبات مغز با هم اختلاف معنی داری داشتند. ارقام وارداتی به طور کلی نسبت به ارقام ایرانی صفات فیزیکی بهتری داشتند، از جمله میوه ها و مغزهای بزرگتر و درصد مغز بالاتر و البته درصد روغن این ارقام نیز بالاتر بود. با این حال، محتوای پروتئین مغز در ارقام ایرانی نسبت به ارقام خارجی بالاتر بود (09/17 تا 61/24 درصد). رقم «رسمی» صفات برتری مانند محتوای روغن بالا (33/61 درصد) داشت که نشان دهنده اهمیت تحقیقات بعدی بر روی این رقم به عنوان رقمی مناسب جهت کشت در ایران می باشد. رقم پرونس در بین تمام ارقام در چند صفت برترین رقم بود. پرونس بیشترین تعداد میوه در خوشه (58/3)، نازک ترین پوسته (95/0 میلی متر)، بالاترین میزان روغن (44/68 درصد) را داشت. مغز ارقام بارسلونا (83/66%)، مرویل (83/31%) و مرویل (33/34%) به ترتیب بالاترین میزان آهن، منگنز و روی را داشتند. بیشترین میوه های پوک در مرویل (10 درصد) مشاهده شد، در حالی که هیچ میوه پوکی در رقم بومی شستک مشاهده نشد. سگورب دارای بالاترین میزان دوقلویی مغز بود (10 درصد)، در حالی که در ارقام داویانا، مرویل و پشمینه هیچ میوه ای با مغز دوقلو مشاهده نشد. تابستانه بیشترین مغزهای کپک زده را داشت (67/11 درصد)، ولی در میوه های ارقام رسمی و سگورب هیچ مغز کپک زده ای وجود نداشت. درصد مغزهای چروکیده بین 22/2 درصد (بارسلونا) و 44/14 درصد (سگورب) بود. بر اساس نتایج مقایسات میانگین و دندروگرام های رسم شده، تنوع قابل توجهی بین این 12 رقم فندق وجود داشت، که نشان دهنده تنوع ژنتیکی معنی داری در این ارقام است که برای استفاده در برنامه های بهنژادی اهمیت زیادی دارد.