سکونتگاه یثرب پیش از هجرت پیامبر محل استقرار طوایف و قبایل متعددی بود که روابط بینا طایفه ای آنها می توانست بر روند تحولات تاثیر قابل توجهی بگذارد. امروزه مطالعه تاریخ پیامبر بیانگر عملکرد طوایف یثرب نیست.باشد، در نتیجه شناخت عملکرد قبایل در دوره پیامبر نه تنها بخش قابل توجهی از این تاریخ را روشن می کند بلکه بُعد طایفه ای رفتار یاران پیامبر را نیز مشخص می-سازد. بررسی طوایف یثرب در صدر اسلام نشان داد که چندین طایفه اوسی و خزرجی در یثرب وجود داشتند که مستقل عمل می کردند. تضاد و دشمنی میان طوایف اوسی و خزرجی در نبرد بعاث اندکی پیش از هجرت پیامبر، به منتهی الیه خود یعنی تصمیم هر دو طرف در حذف نهایی طرف مقابل از سرزمین یثرب رسیده بود. در این نبرد شکاف دیگری میان خزرج پدید آمد که بخشی از طوایف خزرج را در گروه بندی جدیدی وارد کرد. زمانی که پیامبر وارد یثرب گردید، با چنین ساختاری به لحاظ اجتماعی مواجه بود. در نتیجه بخش اعظم مسلمانان بومی یثرب در سالهای نخست از خزرجیان بودند و از سال پنجم هجری به بعد اوسیان اسلام را پذیرفتند که آنهم نه از روی میل و رغبت بلکه برای حفظ موقعیت و از روی ترس بود. در نتیجه مناسبات میان طوایف گوناگون اوسی، خزرجی و طوایف مهم یهود در یثرب، بر روابط آنها با پیامبر تاثیر مستقیم داشت که آن را می توان در دو مقطع پنج ساله نخست و پنج ساله پایانی حکومت پیامبر در یثرب به صورت جداگانه بررسی کرد. در نیمه اول این حکومت سه گروه شکل گرفتند که عبارت بودند از مومنان شامل طوایف خزرج، کافران شامل طوایف یهود و بخش اعظم اوس و منافقان که عمدتا بخش اعظمشان خزرجی بودند. در نیمه دوم حکومت پیامبر گروه کافران دیگر وجود نداشتند. منافقان خزرجی هم مدیرت شده بودند ولی کافران دوره قبل به منافقان این دروه تبدیل شده بودند. از این رو در این دروه ما با دو گروه مومنان و منافقان مواجه هستیم و بخش اعظم منافقان در این دوره اوسی هستند. این گروه بندی هرچند مذهبی به نظر می رسد، ولی باید گفت سیاسی است و به عضویت طوایف در سازمان سیاسی پیامبر و میزان اطاعت پذیری آنها بازمی گردد. کلمات کلیدی: ساختار اجتماعی، قبیله، پیامبر، صدر اسلام، یثرب

در دوره­ی خلافت عباسیان خطابه و منبر اهمیت زیادی پیدا کرد. از سویی بردن نام خلیفه در خطبه­های نماز در یک شهر یا روستا، نشان از رسمیت داشتن قدرت خلیفه در آن­جا داشت و خطابه نماد رسمیت یافتن قدرت سیاسی به حساب می­آمد. از سوی دیگر منبر که بر روی آن خطابه ایراد می­شد، محل اعلام سیاست­های رسمی نظام خلافت محسوب می­شد. در این دوره خطیبان شهرها و روستاهای بزرگ به صورت مستقیم یا غیر مستقیم توسط خلیفه انتخاب می­شدند و حکومت آن­ها را منصوب و یا عزل می­کرد. خطیبان همیشه در راستای سیاست­های نظام خلافت و در جهت تقویت آن، خطابه می­خواندند و خلفا نیز تا وقتی که خطیبان در این مسیر حرکت می­کردند، از آن­ها حمایت می­نمودند. همچنین سیاست­های فرهنگی مورد نظر نظام خلافت از طریق منابر به اطلاع مردم می­رسید و خطیبان با اعلام این سیاست­ها و تأکید بر آن­ها سعی داشتند، مشروعیت نظام خلافت عباسی را در اذهان مردم نهادینه سازند و هر گونه حرکتی در مقابل این نظام را نامشروع جلوه دهند آن­ها با تبلیغ این سیاست­ها تلاش می­کردند، دیدگاه­های سیاسی و عقیدتی مورد تایید نظام خلافت را تنها دیدگاه صحیح در جامعه اسلامی معرفی کنند و مانع از ایجاد و یا گسترش هویت­های مختلف فکری شوند . بنابراین از یک سو میان خطابه و قدرت سیاسی و از سوی دیگر میان منبر و سیاست پیوند عمیقی ایجاد می­شد. این پیوند باعث شد که عباسیان به عنوان یک رسانه ارتباطی تاثیرگذار به خطابه و منبر بنگرند و به تقویت کارکرد آن در جهت منافع خود بپردازند . این رساله علاوه بر توصیف وضعیت خطابه و منبر در دوره خلافت عباسی (132-656هـ.ق) به تبیین رابطه­ی خطابه و قدرت و منبر و سیاست در این عصر پرداخته و کارکردهایی را که خطابه و منبر برای نظام خلافت عباسی داشت، مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.

در پی تحولات دو قرن اخیر و فروپاشی امپراطوری عثمانی ، جریان عربی با تاکید بر مفاهیم عربیت و نژاد در جوامع عربی مطرح شد و طرفداران این جریان سعی در ارائه دلایلی در تحکیم پایه های مشروعیت حکومت امویان و توجیه عملکرد ایشان داشتند. طرفداری جریان ناسیونالیسم عرب از مشروعیت امویان بدان جهت بود که در حکومت اموی نگرش های قومی نژادی مورد توجه حاکمان بود و امویان جزء معدود سلسله هایی هستند که بر مفهوم عربیت تاکید دارند. در این نوشته دیدگاه دکتر حسین عطوان نسبت به مشروعیت خلافت اموی بعنوان یکی از نمایندگان این گروه از بین اندیشمندان جهان عرب مورد بررسی قرار گرفته است. به موازات جریان ناسیونالیسم عربی، جریانی با تکیه بر ارزشهای عمیق اسلامی در جهان عرب شکل گرفت که با تکیه بر ارزشهای اسلامی خلافت امویان را فاقد مشروعیت قلمداد می کرد. آراء دکتر طه حسین و دکتر عباس محمود عقاد بعنوان نمایندگان این گروه مورد کاوش قرار گرفته است. کلید واژه : خلافت اموی ، مشروعیت ، طه حسین ، عباس محمود عقاد ، حسین عطوان

کشور رومانی در شرق قاره اروپا و در شمال شبه جزیره بالکان قرار دارد. منطقه جنوب شرقی رومانی، که به نام دابروجا شناخته می شود، محل سکونت مردم مسلمانی است که از حدود هزار سال پیش در این سرزمین ساکن هستند. قبیله های ترک تبار از قرن دهم میلادی به بعد، از آسیای مرکزی به این منطقه آمدند و در دوره قرون وسطی این منطقه به تصرف امپراتوری عثمانی درآمد. در این دوره زمانی اکثر مردم دابروجا ترک تبار مسلمان بوده است. از آنجا که این منطقه مرز امپراتوری عثمانی به شمار می رفت، از اهمیت نظامی زیادی برخوردار بود. در سال 1877م کشور رومانی و امپراتوری روس توانستند عثمانیها را شکست داده و از آن به بعد منطقه دابروجا بخشی از سرزمین رومانی شده است. پس از عقب نشینی ارتش و ادارات عثمانی بعضی از مسلمانان در منطقه دابروجا باقی مانده و شهروند رومانی به حساب آمدند. کم بودن جمعیت در این منطقه باعث شده که از سایر مناطق رومانی، افرادی به اینجا مهاجرت کنند و همین امر موجب تبدیل شدن جعمیت ترک تبار مسلمان از اکثریت به اقلیت گشته است. این تحقیق تأثیر تحولات سیاسی (از سال 1877م تا سال 1989م) بر وضعیت مسلمانان منطقه را بررسی می نماید. شروع این دوره مصادف با عقب-نشینی دولت عثمانی و پایان آن با فروپاشی دولت کمونیستی رومانی می باشد. در این فاصله زمانی صد و ده ساله تحولات سیاسی مهمی در رومانی اتفاق افتاد که در زندگی مردم این کشور و اقلیت مسلمان تأثیر زیادی داشتند. از جمله این تحولات می توان به جنگهای منطقه ای، جنگهای جهانی اول و دوم و تعویض دولت مرکزی رومانی اشاره داشت. به منظور بررسی بهتر، این دوره صد و ده ساله به سه بخش تقسیم شده است. دوره اول (بین سالهای 1877م تا 1914م)، که دولت مرکزی پادشاهی رومانی به خوبی حق و حقوق اقلیت مسلمان را رعایت می کرد. دوره دوم از جنگ جهانی اول (1914م) تا جنگ جهانی دوم (1939م) است که تأثیر این اتفاقات تاریخی بر مسلمانان رومانی مورد بررسی قرار می گیرد. دوره سوم (از سال 1945م تا سال 1989م)، دوره ای که دولت رومانی کمونیستی و بی دین بوده و به مسلمانان رومانی اهمیت نداد. در پایان تأثیرات فرهنگی متقابل بین اقلیت ترک تبار مسلمان و اکثریت رومانیایی تبار مسیحی مورد بررسی قرار گرفته است.

جابر بن یزید جعفی کوفی (حدود 50 – 128ه.ق)، از اصحاب نامدار صادقین علیهما السلام و از عالمان برجسته ی شیعه ی امامیه در اوایل قرن دوم هجری است. عمده فعالیت های علمی وی، در شاخه های حدیث، فقه و تفسیر بود و علاوه بر این ها، توجه ویژه ای به تاریخ اهل بیت علیهم السلام و کلام شیعی داشت. این پژوهش به واکاوی شخصیت، جایگاه و تأثیر وی در علوم و معارف شیعه می پردازد. از این رو در قدم اول، برای شناخت بهتر شخصیت جابر، ضمن آشنایی با خاندان جعفی، تأثیرات فضای کوفه (زادگاه و محل سکونت وی) بر شکل گیری شخصیت او مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه،اطلاعات اندکی در مورد سیر زندگی او ارائه شده که این ضعف از فقدان و یا کمبود منابع ناشی می شود. در مقابل این کمبود، گنجینه ی روایات پرشمار وی، منبعی بسیار مهم در شناخت عقاید و آرای اوست؛ هر چند نمی-توان تمام سنت منسوب به وی را معتبر دانست. به هر حال چنان که در این پژوهش نشان داده شده، او از شیعیان امامی بود و به آموزه های کلامی ائمه اطهار علیهم السلام مانند وصایت و امامت امامانعلیهم السلام، تولی و تبری، علم امام (ع)، رجعت و مهدویت، اعتقادی راسخ داشت. در میان شیعیان و اهل تسنن نظرات متنوعی در مورد شخصیت وی ابراز شده؛ اما شاید مهم ترین مسأله در مورد او، اتهام غلو است. حال آن که او از این اتهام مبراست و شخصیت برجسته ی وی به عنوان یک شیعه ی معتقد و وفادار به مکتب اهل بیت علیهم السلام، مورد سوء استفاده ی غالیان قرار گرفته است. بخش پایانی این پژوهش نیز به حیات علمی – فرهنگی جابر جعفی و سهم وی در توسعه ی علوم و معارف شیعی می پردازد و مواردی چون مشایخ و شاگردان و آثار منسوب به او را مورد توجه قرار می دهد.

مقتل نگاری بخشی از تاریخ نگاری از صدر اسلام محسوب می شده اما تنها تاریخ نگاری نیست، ترسیم یک واقعه عظیم انسانی است که به انگیزه کشف تمام جوانب عقیدتی-سیاسی و اجتماعی آن صورت می گیرد، در طول تاریخ بسیاری حوادث عاشورا را ضبط و ثبت کرده اند و پیرامون آن کتاب ها نوشته شعرها سروده و مرثیه هایی گفته اند اما هر یک با انگیزه و سنّت خود و عاشورا هیچ گاه از صحنه تاریخ محو نشد، حادثه ای جاودانه و حماسی باقی ماند و تا کنون هزاران نویسنده در این راستا قدم ها برداشته و قلم ها زده اند. مسلمانان نیز به فراخور ذوق و سلیقه خود از زمان بدو حادثه آن را ضبط و ثبت کرده اند و کتاب هایی با عنوان کلی مقتل نوشته اند، لذا نقل و نگارش وقایع عاشورا فصل نوینی را در تاریخ با عنوان مقتل نگاری رقم زد. اولین راویان واقعه کربلا بازماندگان خاندان امام حسین (ع) بودند و پس از آن گروهی از سپاه یزید. آنچه راویان گفتند کم و بیش در کتاب های مقتل به نگارش در آمد و کتاب های مقاتل بسیاری نگاشته شد و از آن زمان تا کنون مقتل نگاری بخشی از تاریخ نگاری اسلامی به شمار آمده و سیر تاریخی و فراز و فرودهای زیادی داشته به طوری که در مقاطعی از تاریخ، مقتل نویسی، سیر صعودی پیدا می کرد و در مقطعی دیگر سیر نزولی؛ که بی تردید دست خوش شرایط سیاسی – اجتماعی و حتی احساسات و عواطف مردمی نیز قرار می گرفت، لذا با گذشت زمان مقتل نویسی با توجه به انگیزه خود مقتل نویسان و همین طور شرایط سیاسی –اجتماعی دوران دچار تغییر و تحولاتی گشت، حال ما در پژوهش حاضر به این تغییر و تحولات مقتل نویسی عاشورا از بدو حادثه تا استقرار صفویه خواهیم پرداخت تا به چگونگی تحولات به وجود آمده و همچنین عوامل تأثیر گذار در این نوع تاریخ نگاری عاشورا اشاره ای کرده باشیم.

چکیده امام کاظم - علیه السّلام - از یک طرف با سلطه و اختناق سیاسی عباسیان روبه رو بود و از طرف دیگر، افتراقات و دیدگاه سیاسی شیعیان و ظهور و بروز مذاهب مختلف فکری و کلامی، شرایط پیچیده ای را در جامعه ی اسلامی به وجود آورده بود. مبنای اندیشه ی سیاسی امام، همچون پدران بزرگوارش؛ باور به تشکیل حکومت دینی بر پایه ی حاکمیت الهی و نه انسانی، و نفی حاکمیت های خاندانی، قبیله ای و قومی بود. بر این مبنا بود که امام موضع گیری می کرد و به بیان مواضع سیاسی برگرفته از قرآن و سنّت حضرت رسول - صلی الله علیه و آله - که در تعارض با ماهیت خلافت عباسیان بود، می پرداخت و در عین حال از تقابل آشکار سیاسی در برابر خلفای عباسی پرهیز می کرد امّا این کناره گیری از مواجهه با عباسیان، مانع از اتّخاذ مواضع اصولی و بیان معارف و ترویج فرهنگ ناب سیاسی اسلامی نمی شد. به همین دلیل هم، هارون، خلیفه عباسی که مواضع و دیدگاه های آن حضرت را در تقابل با مشروعیت و مقبولیت خلافت خاندان عباسی می دید، ایشان را زندانی کرد و سرانجام به شهادت رساند. انشعابات فرقه ای این دوره، ظهور و بروز مذاهب مختلف فقهی و کلامی و مباحث فکری و کلامی، مشکل دیگری بود که اتحاد و یکپارچگی شیعیان را تهدید می کرد. از این رو امام متناسب با این شرایط، سیاست های فرهنگی خود را سامان داد. به گونه ای که ایشان با مجاهدت خویش و کمک شاگردانش توانست شبهاتی که از سوی جریانات فقهی، کلامی و تفسیری ایجاد شده بود، مرتفع نموده و راه روشنی را فرا روی جامعه ی اسلامی بگشاید. با توجه به وجود دانشمندان عالم و متعهد فراوان گرد امام، سازماندهی و اعزام آنان به شهرهای مختلف و ارجاع شیعیان در موارد گوناگون به ایشان و ...، حضرت توفیقات بیش تری را نسبت به پدر و جد بزرگوارشان در جهت اشاعه و گسترش فرهنگ اسلام ناب، نشر احادیث و معارف اهل بیت کسب نمود که در این تحقیق با مستنداتی به اثبات این موضوع پرداخته شده است. روش تحقیق در این پژوهش روشی توصیفی - تحلیلی است. واژگان کلیدی: امام کاظم (ع)، سیره ی سیاسی، سیره ی فرهنگی، خلفای عباسی، زمانه، شیعیان، فرقه ها، زیدیه.

چکیده برای شناختِ ابعاد گوناگون تاریخ و فرهنگ مردم یک منطقه از مراجعه به منابع متعدد و متنوع، گریزی نیست. رحله ها به جهت اشتمال بر انبوهی از اطلاعات عینی و تجربی جایگاهی ممتاز دارند و به عنوان منابعِ دست اولی هستند که برای تحقیقات تاریخی و جغرافیایی می توان از آن ها استفاده نمود. بعضی از رحله نویسان، چنان از طرز رفتار، معیشت، آداب و رسوم، اخلاق و حکومت اقوامِ مختلف اطلاعات تفصیلی و روشنی به دست می دهند که یک تاریخ نگار یا یک جامعه شناس توان چنین پردازشی را ندارد. رحله؛ نوعی از تألیف است که شامل عنصر عمیقِ درونی و تأملِ دقیق در مشاهدات و ظواهر می باشد و همچنین دنبالِ علل و نتایج با بصیرتی آگاهانه می باشد. در تمدّن اسلامی شکل رحله با توجه به موضوعات متعدد، متنوع گشت؛ به گونه ای که در این تمدّن گسترده، رحله از ظرفیت بالایی برخوردار است و دربرگیرنده فرهنگ ها و دانش های متعددی است.این پژوهش با رهیافت توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای گردآوری اطلاعات و به روش کتابخانه ای استفاده می شود که در آن با تکیه بر اسناد و مدارک، نوشته ها ی سفر نامه نویسان و تحقیقات جدید، به تجزیه و تحلیل و در نهایت به اثبات یا رد فرضیات تحقیق پرداخته می شود. نگارنده در ابتدا به بررسی موضوع رحّالان و رحله نویسی در تمدّن اسلامی پرداخته است و در ادامه به ویژگی های اختصاصی سه رحله ی ابن فضلان، ابن جبیر و ابن بطوطه در سده های مختلف تمدّن اسلامی توجه نموده است. ابن فضلان که در قرن چهارم هجری می زیسته، رحله اش با آنکه کوتاه و مختصر نوشته شده است اما با بررسی آن می توان تصویری خوب و زنده از فرهنگ بلغارها، مردم سرزمین های آسیای مرکزی و شمال خزر، جغرافیای انسانی و حاکمان این مناطق، به دست آورد. از رحله نویسان دیگر ابن جبیر در قرن ششم هجری می باشد که در رحله اش بر جنبه فرهنگی و دینی تأکید بسیار دارد و در این جنبه توانسته تصاویر روشن و زنده ای از ابعاد دینی و فرهنگی مناطقی که سفر کرده ارائه دهد. ابن بطوطه از جمله رحله نویسان دیگری است که در قرن هشتم هجری می زیسته و رحله اش آئینه ای از آداب و آئین ها، وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی سرزمین های گوناگون، به ویژه سرزمین های اسلامی است. او تصویر زنده ای از مردمانِ سرزمین های اسلامی در زمانی عرضه می کند که این سرزمین ها یورش مغول ها را از سر گذرانده اند. در این دوران گرایش های زاهدانه رشد می کند و اطلاعاتی که در قسمتی از رحله اش راجع به رسوم و تمایلات متصوفانه و زندگی فتیان منعکس می باشد از نفیس ترین مطالب آن است. واژه های کلیدی: رحّالان، رحله نویسی، ابن فضلان، ابن جبیر، ابن بطوطه.

شکل¬گیری دولت صفویه دوره جدیدی در تاریخ ایران را آغاز کرد؛ به طوری که این دولت و بنیان گذاران آن در عرصه¬هایی کاملاً متفاوت از دولت¬های پیشین بودند و در مواردی نیز با آنان شباهت داشتند. لذا همین ویژگی¬ها سبب می¬شود تا برای فهم تحول¬های جامعه ایرانی از قرن دهم هجری به بعد، شناخت ایران عصر صفوی اهمیت پیدا کند. از آنجایی که کاشان در ناحیه مرکزی ایران یکی از شهرهای مهم به حساب می¬آمد در دوره صفویه، این شهر به دلیل موقعیت جغرافیایی و پیشینه تشیع بیشتر مورد توجه قرار گرفت و مسیر رو به آبادانی و پیشرفت را پیش گرفت.¬ لذا خیزش کاشان و حوزه فرهنگی این شهر را، صفویان با علاقه مندی خود و یا با تشویق اندیشمندان فراهم نیاوردند و تنها عامل خیزش و شکوفایی، آسایش مدنی و اقتصادی خوبی بود که از ویژگی¬های حکومت صفویان است. شاهان صفوی با افراط در مقاصد فرهنگی خاص خود، حتی گاهی به دروغ از دین چشم بر نمی¬گرفتند. بنابراین، صفویان برای تظاهر به دینداری، به شعر و ادب تنها در چارچوب ادب مذهبی و مرثیه توجه داشتند. حتی صوفیان و عارفان، که سهمشان در ادب فارسی غیرقابل انکار است، مورد بی¬مهری قرار گرفتند. سرانجام اینکه دربار صفوی برای زبان فارسی جایگاه درخوری قائل نبود که به جز در نمونه هایی استثنایی بخواهد ادیبان را بپروراند. بنابراین کاشان خود سرچشمه جوشان ادب فارسی بوده است و به خاطر همین شعر و ادب ستیزی دربار صفوی است که شعر از دربار فاصله می¬گیرد و به میان مردم عامی راه می یابد. بیشتر شاعران این دوره کاشان، در کنار پیشه¬ای که دارند، به شعر می¬پردازند. همچنین در این دوره سخت گیری¬های مذهبی نسبت به اقلیت های دینی از جمله یهودیان و زردشتیان به اوج خود می¬رسد و دگر اندیشانی چون نقطویان با نهایت قساوت سرکوب می¬شوند.

دین اسلام با ظهور خویش در شبه جزیره عربستان نه تنها موجبات تحولات و تغییرات بسیاری را در مذهب و سیاست و اجتماع پدید آورد بلکه درعرصه فرهنگ و افکار و علوم نیز تاثیرات و تحولات بسزایی برجای گذاشته است که هم اکنون در سراسر جهان اسلام و حتی فراتر از مرزهای جهان اسلام، کاملا محسوس و مشهود می باشد.از جمله این علوم می توان به دانش تاریخ¬نگاری اشاره کرد که با ظهور اسلام از مهمترین و تاثیرگذارترین علوم به شمار می آید و قرآن و سیره و سنت رسول خدا (ص) همراه با نهج البلاغه از مهمترین منابع و روشنی بخش آن می باشند. لذا در این پایان نامه مهمترین مسئله مطرح شده حول تاثیرات دین اسلام و منابع آن در تاریخنگاری مورخان اسلامی می باشد. و اینکه بدانیم دین اسلام چه تاثیراتی بر رویکرد مسلمانان نسبت به تاریخ و جایگاه آن داشته است؟ که بصورت خلاصه می¬توان گفت؛ در اسلام تاریخ¬نگاری بعنوان یکی از مهمترین علوم به شمار می رود که دارای فواید و نتایج بسیار عبرت انگیز و سودآوری برای بشریت می باشد.و مورخان اسلامی نیز با بهره گیری از قرآن وسیره و سنت اسلامی توانسته اند تاریخنگاری اسلامی را در مکتبی متفاوت و متمایز از مکاتب تاریخنگاری غربی تالیف کنند.

امام علی علیه السلام شخصیت ممتاز تاریخ اسلام است و از همین جهت حکومت وی مورد توجه بسیاری از پژوهشگران بوده است. دوره حکومت امام علی علیه السلام در کنار رهبری رسول الله صلی الله علیه و آله الگوی کاملی برای مدیریت و رهبری جوامع اسلامی را می تواند به نمایش بگذارد. خلافت خلیفه دوم نیز در مطالعات اسلامی و بررسیهای تاریخ صدر اسلام مورد توجه بسیاری از نویسندگان و شرقشناسان بوده است. این دوره که سرآغاز مجموعه ای از تحولات و اتفاقات تاریخ اسلام به شمار می آید نیازمند، پژوهش بود تا جنبه های مدیریتی آن فارغ از گرایشهای کلامی و باورهای اعتقادی استخراج شود. در پژوهش حاضر با روش مطالعات تاریخی تطبیقی و استناد به گزارشهای تاریخی و گاه حدیثی، پس از نگاه اجمالی به زندگینامه و شرایط سیاسی- اجتماعی به حکومت رسیدن امام علی علیه السلام و خلیفه دوم، با رویکردی مدیریتی به موضوعات مختلف عرصه های سیاسی و اجتماعی پرداخته شده است. این دو مدیریت شباهتها، تفاوتها و تعارضهایی با هم داشته اند. مهمترین تفاوت مدیریت سیاسی و اجتماعی در این دو دوره را می توان در میزان مصلحت سنجی ها، اتکا به کتاب و سنت، اخلاق مداری و محبت در مقایسه با قاطعیت و صلابت، توجه به اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله، اعراب و اشراف در مناسبات سیاسی و اجتماعی مشاهده کرد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

اثری که در پیش رو است، تلاشی است در جهت پرداختن به مکتب ها و رهیافت های تاریخ نگاران معاصر عرب که در حوزه معرفی و نقد منبع و روش شناسی قرار می گیرد. سه نویسنده معاصر عرب یعنی عباس محمود العقاد از مصر، و یوسف العش از سوریه، و جواد علی از عراق، مورخانی هستند که در این رساله سعی شده است تا بعضی از آثار ایشان که مربوط به تاریخ اسلام هستند، مورد نقد و بررسی قرار گیرند. هدف از این رساله ارایه شمایی از شیوه های تاریخ نگری و تاریخ نگاری مورخان معاصر عرب است که با انتخاب سه نمونه از سه اقلیم فرهنگی مصر و عراق و شام صورت می پذیرد. نویسنده در این رساله تلاش می کند تا مهم ترین دیدگاه های ایشان را درباره وقایع مختلف تاریخ اسلام برای خواننده معرفی کند و از خلال آن به بینش تاریخی حاکم بر این دیدگاه ها دست یابد. از سوی دیگر هم چنین تلاش می شود، تا روش های پژوهشی این نویسندگان در حیطه تاریخ نگاری نیز برای خواننده معرفی گردند. در این نوشتار از میان تالیفات عباس محمود العقاد، سه کتاب «عبقریه محمد»،«عبقریه علی» و «أبوالشهدا حسین بن علی» برای معرفی و بررسی، برگزیده شده اند. از میان کتاب های یوسف العش نیز دو کتاب «الدوله الأمویه» و «تاریخ عصر الخلافه العباسیه»، انتخاب شده اند و در نهایت از میان آثار جواد علی نیز کتاب «تاریخ العرب فی الإسلام»، به عنوان اثر برگزیده، مورد بررسی قرار می گیرد. در کنار این کتاب، دو اثر دیگر جواد علی در حوزه تاریخ اسلام تحت عناوین «تاریخ الصلاه فی الإسلام» و «المهدی المنتظر عند الشیعه الإثنی عشریه» نیز در این پایان نامه به صورت مختصر مورد توجه قرار گرفته اند. این پایان نامه می کوشد تا با معرفی شیوه های پژوهشی هر یک از این سه نویسنده، و مقایسه نهایی میان آنها برتری و شاخصیت مکتب جواد علی را به اثبات برساند. هم چنین درباره عقاد نیز، جنبه های ادبی و تحلیل های روان شناختی حاکم بر کار او معرفی شود. در مورد یوسف العش نیز این اهتمام وجود دارد تا ضمن معرفی نگاه تمدنی حاکم بر کارهای او، نقاط ضعف وی در توجه به تاریخ فرق و مذاهب، و یک سویه نگری ها و جانبداری های او در تحلیل های تاریخی، نیز مورد نقد قرار گیرند. و نشان داده شود که او در تحلیل تاریخ اسلام به شدت متاثر از اندیشه های سنتی حاکم بر فضای فکری اهل سنت می باشد. در بررسی مکتب جواد علی نیز ضمن معرفی مکتب خاورشناسی آلمان و بعضی از بزرگان آن، به تاثیرپذیری جواد علی از این مکتب اشاره می شود. در ادامه نیز تحلیل های گفتمانی، زبان شناختی و هرمنوتیکی که توسط او مورد استفاده قرار گرفته اند، معرفی می شوند.

این رساله موضوع اسماءالحسنی را با رویکردی توصیفی - تحلیلی و با رعایت سیر تحول تاریخی - موضوعی مورد بررسی قرار داده است . با بهره گیری از دستاوردهای شارحان اسماءدر زمینه فوق در زمینه فوق در این رساله تلاش شده است تا در قالب شاخه ای از علم زبان شناسی به نام معناشناسی واژگانی lexical semantics، حوزه واژگانی اسماءمشهور خداوند بررسی شده و از طریق شیوه های لغوی و معناشناسانه نظیر هم معنایی، چندمعنایی، شمول معنایی، تضاد معنایی، همنشینی های سلسله مراتبی، رابطه کل و جزءو دیگر طبقه بندیهای غیرشاخه ای و نیز اشتقاقات صرفی نظم و نظام اسماءجستجو و یافته های مقدماتی آن بیان گردد.

این تحقیق شامل دو فصل است که هر فصل مشتمل بر دو بخش است . فصل اول: آمادگی دفاعی در آراء متفکرین مسلمان . فصل دوم : عوامل موثر بر آمادگی دفاعی . این بخش شامل بررسی عوامل حکومتی و عوامل اجتماعی می شود.

سرزمین جنوب غربی جزیره العرب که در کتیبه های باستانی به نام یمنت نامیده شده است از 1200 ق م دارای نظام های حکومتی معین، قتبان، اوسان و سبا بود ولی در هنگام ظهور اسلام از نظامات پادشاهی و قدرت مرکزی که نفوذ سیاسی آن بر سراسر یمن گسترده باشد، خبری نبود و شیوخ قبایل مدعی پادشاهی درگیری نزاع سیاسی با یکدگیر بودند. اسلام در سال های نهم و دهم هجری در میان همه قبایل راه یافت و بتکده های عربستان جنوبی ویران شدند. قبال یمنی با ارسال نمایندگان خود به مدینه منوره تابعین قدرت سیاسی رسول خدا (ص) را پذیرفتند و شهرها و مخلاف های یمن به وسیله نمایندگان اعزامی و یا رهبران مسلمان محلی اداره شدند. یکی از این ماموران رسول خدا (ص)، علی (ع) بود که در سال ده هجری به سرزمین همدان و مذحج فرستاده شد. وی در آن مناطق به اقدامات حکومتی با اختیار کامل قضایی، اقتصادی و تعلیم اصول اسلامی، دست زد و از این جا قبال یمنی با علی (ع) آشنا شدند و مهر و محبت وی در قلب آنان راه یافت و با رحلت رسول الله (ص) برخی از آنان از نظریه رهبری سیاسی وی پشتیبانی کردند. پس از فتوح اسلامی یمنی ها به عراق و شام مهاجرت کردند و در صصف بندی عراق و شام سهیم شدند. در بیعت با امیرمومنان (ع) و تشکیلات حکومتی وی یمنی ها و نزاری ها شرکت جستند ولی اشتیاق یمنی ها برای همرهی با علی (ع) بیشتر بود، در عین حال برخی از آنان از وی کناره گیری کردند. در پیکارهای روزگار خلافت علی (ع) هر دو گروه قبال یمنی و نزاری در دو رویه همراهی و مخالفت با وی شرکت داشتند به طوری که در جمله 37 درصد و در صفین 42 درصد یاران وی را یمنی ها تشکیل می دادند، در حالی که 59 درصد از لشکریان معاویه یمنی بودند. در واقعه کربلا از هفتاد و دو نفر یاران امام حسین (ع) سی و چهار نفرشان یمنی بودند. این شهدا با انتخابی آگاهانه مبتنی بر شناخت عمیق نسبت به مقام امام حسین (ع) که او را جانشین و وارث رسول خدا (ص) می دانستند، در این راه گام برداشتند. بدین سان هدف آنان بر عقیده ای خالصانه استوار بود و ارتباطی با گرایش های قبیله ای، قومی و میراث تاریخی حکومت های باستانی یمن نداشت .

در این رساله سعی شده تا رابطه ساختار سیاسی و فعالیت احزاب از کودتای 1299 تا سقوط سلطنت رضا شاه مورد بررسی قرار گیرد.

با تشکیل حکومت قاجار شرایط صعود و ترقی برخی خاندانهای وابسته در تشکیلات حکومت فراهم شد . رضاقلی هدایت مورخ مشهور عصر قاجار و پسر و نوه او مخبرالدوله - بانی تلگراف ایران - و مخبرالسلطنه سیاستمدار دوران اواخر قاجار و عصر رضاشاه ، با برخورداری از چنین شرایطی در تشکیلات حکومت قاجار صاحب مقام و منزلت شدند. هدایت نزدیک به نیم قرن در صحنه سیاست ایران فعال بود و علاوه بر اینکه مناصب مهمی را در دست داشت، نقش موثری در وقایع حساس دوره خود ایفا نمود. او اگر چه دو سال در آلمان تحصیل کرده بود و این امر او را به گرایش به آلمان در طول حیات سیاسی خود سوق می داد اما اساسا خود آموخته و وفادار به آموزه های جامعه خود بود. هدایت در حوادث انقلاب مشروطه فعال بود و پس از آن در حساسترین شرایط کشور به والیگری آذربایجان رسید. او همچنین به مدت سه سال در زمانی که صفحات جنوب کشور صحنه رویاروئی قدرتهای درگیر جنگ جهانی اول بود به والیگری فارس انتخاب شد.

در طی قرن بیستم نفت بتدریج جایگاه ویژه ای را نه تنها در حیات سیاسی و اقتصادی ایران به عنوان اولین کشور تولید کننده نفت در خاورمیانه بلکه در همه کشورهای جهان ، خصو صا کشورهای صنعتی غرب و شرکتهای بزرگ نفتی کسب کرده است . همین امر باعث رقابت کشورهای غربی ، بویژه انگلستان و روسیه بر سر اخذ امتیاز نفت در ایران گردید به گونه ای که در پی مذاکراتی که از سوی شرکتهای نفتی انگلیسی و امریکایی در باره کسب امتیاز نفت در جنوب شرقی ایران صورت گرفت، شوروی ها نیز در مقابل خواستار امتیاز نفت شمال شدند این موضوع منجر به بحرانی در روابط ایران و شوروی شد که نهایتا به ناکامی شوروی از تحصیل امتیاز نفت شمال انجامید. در ریشه یابی علل و عوامل این ناکامی مشخص شد که برخی از این عوامل موثر جنبه داخلی داشته و مولود شرایط خاص سیاسی - اجتماعی جامعه ایرانی در آن زمان بوده است که از جمله ویژگیهای فردی و شخصیتی نخبگان و سیاستمداران ایرانی آن روز و تصمیم گیریهای آنها، تاثیری برجسته و پررنگ داشته است و برخی علل و عوامل نیز خارجی بوده و ریشه در وضعیت نظام بین المللی حاکم و رقابت میان قدرتهای بزرگ آن زمان داشته است و بالاخره برخی عوامل نیز بودند که هم بعد داخلی داشته و هم بعد خارجی.

کشور ایران به علت موقعیت خاص و استراتژیک خود، در طول تاریخ همواره مورد توجه قدرتهای جهانی قرار داشته است . در قرن بیستم با کشف و بهره برداری از ذخایر عظیم نفت ، این توجه دو چندان شد. از طرف دیگر ایران از اقلیتهای گوناگون قومی و مذهبی تشکیل شده است . در طی قرن بیستم و به ویژه پس از شهریور 1320 قدرتهای بزرگ از وجود تفاوتهای نژادی ، زبان و مذهبی و همچنین ضعف حکومت مرکزی استفاده کردند و با سیاسی کردن این تفاوتها ، جنبشهای تجزیه طلبانه ای را در ایران ایجاد کردند. انگلستان و آمریکا ، پس از اشغال ایران و در بحبوحه جنگ دوم جهانی مسئله کسب امتیاز نفت شمال را مطرح کردند . دولت شوروی نیز برای جلوگیری از نفوذ این دو کشور در شمال ایران ، که آنرا حیاط خلوت خود می دانست ، و دور کردن خطر از مرزهای جنوبی خود ، در صدد کسب این امتیاز بردرآمد. اما مجلس ایران با تصویب قانونی ، واگذاری هر گونه امتیاز نفت را تا پایان جنگ ممنوع کرد. شوروی که به زعم خود، دولت ایران در روابط با این کشور در مقایسه با غرب تبعیض قائل می شد، از این تصمیم خشمگین شد و پس از پایان جنگ دوم جهانی از تخلیه ایران در موعد مقرر خودداری کرد. این کشور در راستای سیاستهای سنتی خود، مبنی بر حفاظت مرزهای جنوبی ، گسترش ایدئولوژی کمونیسم ، کسب امتیازات مختلف به زور و شاید هم دسترسی به چاههای نفت و آبهای گرم ، دست به ایجاد دو جنبش تجزیه طلبانه در آذربایجان و کردستان زد. مقارن با این تحولات عشایر جنوب نیز به تحریک انگلیسها، دربار و قوام دست به شورش زدند تا بهانه ای برای سرکوب جنبشهای شمالی فراهم گردد. سرانجام با تلاشهای سازمان ملل متحد، ابتکارات قوام و فشار دولت امریکا ، شورویها ایران را تخلیه کردند و نیروهای حکومت مرکزی بساط جنبشهای تجزیه طلب را بر چیدند. مجلس پانزدهم نیز توافقنامه قوام - ساچیکف در باره تشکیل شرکت مختلط نفت ایران و شوروی را رد کردند.

هدف از این پژوهش ، روشن ساختن رابطه سیاسی و نظامی مسلمانان و امپراطوری بیزانس می باشد با علم بر این واقعیت که این روابط بیشتر بر پایه جنگ و منازعه بوده است و زیرا منازعات خیلی زیاد مسلمانان با امپراتوری بیزانس ایجاب می کرد که پیوسته برای ترک مخاصمه و درخواست صلح و غیره این دیپلماسی فعال باشد. بنابر سیاست کلی خلفای اموی ، بیشترین تسامح و اغماض نسبت به مسیحیان (اهل ذمه ) اعمال گردید. در بعضی مقاطع این رعایت و اغماض تحت تاثیر روابط سیاسی قرار می گرفت.

این رساله در پنج فصل تنظیم شده است : در فصل اول ، به عوامل ایجاد خشونت در عصر جاهلی خواهیم پرداخت. در فصل دوم ، به تبیین عوامل گسترش دین و شیوه های رسول اکرم (ص) در دعوت اسلامی خواهیم پرداخت. در فصل سوم به موضوع جنگ از نظر قرآن خواهیم پرداخت. در فصل چهارم به بررسی علل و اسباب هر یک از نبردهای رسول اکرم ( ص ) خواهیم پرداخت. در فصل پنجم ، به بررسی فتک (ترور) از نظر اسلام خواهیم پرداخت.

حیات سیاسی - ننظامی صفاریان پس از شکست و اسارت عمرولیث ، در منابع تاریخی قرون چهارم ، پنجم و ششم هجری قمری با ابهامات و تیرگی هایی همراه شده است. بیشتر این منابع در هنگام نقل اخبار سلسله های قدرتمند معاصر با امیر خلف و جانشینان او، به گونه ای سخن گفته اند که گویی امارت آنها در سیستان پس از عمرولیث پایان یافته است . اما واقعیت امر چنین نبوده است. امارت خاندان صفاری نه تنها پس از عمرولیث به حیات خویش ادامه داد، بلکه دوره امارت امیرخلف بن احمد ، یکی از درخشانترین دوره های حکومت این سلسله پس از یعقوب وعمرولیث به حساب آمده است .دوره امارت این فرد بیشتر به جنگ و جدال با مدعیان و بخصوص امرای سامانی و غزنوی معاصرش گذشته است. همچنین در این تحقیق کوشش می شود تا به بررسی اوضاع صفاریان پس از مرگ امیرخلف و جریانات سیاسی_ نظامی و اجتماعی سیستان تا پایان دوره سلجوقیان و روی کار آمدن خوارزمشاهیان ( نیم دوم قرن ششم هجری) پرداخته شود.

بحرانهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی موجودیت دولت اموی را در آستانه خلافت عمربن عبدالعزیز به شدت تهدید می کرد. این مشکلات نتیجه سیاستهای ضددینی و ضد مردمی دولت اموی بود. از جمله این مشکلات ، شورش و نارضایتی گروه های مخالف و ساکنان سرزمین های مفتوحه بود. از دیگر گرفتاریهای دولت اموی در این دوران ، رسوخ ظلم و بیعدالتی درارکان اداری و مالی دولت بود. عمربن عبدالعزیز از سویی به عنوان یک اموی برای حفظ بقای حکومت خاندانش و از سوی دیگر به عنوان مردی زاهد ، باتقوی و آگاه به سیره پیامبر(ص) و خلفای راشدین ، برای تطبیق امور با احکام شرعی دست به اصلاحات زد. او در برخورد با گروههای مخالف و ناراضی ، سیاست گفتگو ، مناظره و دلجویی را در پیش گرفت. در این راستا از علویان دلجویی کرد و حقوق پایمال شده آنان را مانند فدک، خمس و مقرری را بازگرداند. برای اقناع فکری خوارج ، با آنان به گفتگو و مناظره پرداخت. از موالی دلجویی کرد و آنان را از حقوق اجتماعی مساوی با سایر مسلمانان برخوردار ساخت. با مردم سرزمین های مفتوحه به رفق و مدارا رفتار کرد . فتوحات خارجی را که نه به نام توسعه اسلام، بلکه با هدف کسب درآمد و شهرت ادامه داشت، متوقف کرد. در اقدامات اصلاحی عمربن عبدالعزیز به جای امیران و کارگزاران ظالم و ناتوان ، افراد صالح و توانا در راس امور قرار گرفت.

ابومخنف یکی از بزرگ ترین و دقیق ترین محدثان تاریخ دوره اسلامی است که در سده دوم هجری میزیسته است . بیشتر مورخان بعد از او اعم از شیعه و سنی به روایات او اعتنا و استناد نموده اند.در همین رابطه کتابی را به نام مرویات ابی مخنف فی تاریخ طبری مشاهده نموده ام . با مطالعه قسمتی از این کتاب متوجه شده ام که این کتاب فقط به جمع آوری روایات ابومخنف نپرداخته است بلکه هدفش نقد و بررسی آن و یا بهتر بگوییم رد مرویات ابومخنف بوده است.در این پایان نامه بابررسی این کتاب و به دور از هرگونه تعصب و پیش داوری و به طور منصفانه به بررسی روایات ابومخنف پرداخته و به اشکال ناصحیح و غیر موجه که در آن کتاب مطرح شده بود به طور مستند و علمی و بیشتر با تکیه بر کتاب های اهل سنت پاسخ گفته ام .کتاب مذکور مجموعه روایات ابومخنف در عصر خلفا را ذکر کرده و به رد آنها پرداخته است ولی از آنجاییکه اشکال کردن کاری آسان و پاسخ دادن به آن کاری دشوار است در نتیجه ما از ابتدا روایات ابومخنف در تاریخ طبری که در باره بیماری پیامبر است شروع نمودیم و به لطف الهی توانستیم روایات ابومخنف را درباره بیماری پیامبر و در باره تاریخ وفات پیامبر و سپس در باره ماجرای سقیفه که خود بحثی مهم و اساسی و مبسوط است بررسی نماییم .

سازمان و سازماندهی نظامیا عم ازهنگام جنگ و غیره آن یکی از مهم ترین عوامل موثر در پیروزی است. در عصر جاهلیت، اعراب در تنازعات و درگیرهای محدود و جزیی خود که آن را به مفهوم اخص نمی توان جنگ نامید، به شیوه جنگ و گریز عمل می کردند و متکی به سازماندهی منظم و پیشرفته ای نبودند. البته باید اعراب غساسنه وآل منذر را مستثنا کرد. هنگامی که اسلام ظهور یافت مسلمانان براساس آیات الهی به جنگ براساس نظام صفوف (صف/4) و تهاجم همگانی، به طور منظم و پشت نکردن به دشمن (انفال/15) ملزم گردیدند. در نخستین غزوات، تنوع در رسته های نظامی وجود نداشت. سپاه اسلام عمده بر پیاده نظام و گاهی بر سواره نظام متکی بود. نیروی انسانی در جنگ های عصر پیامبر (ص) را عنصر عرب تشکیل می داد. هنگامی که مسلمانان پارا از مرزهای جغرافیایی جزیره الغرب فراتر نهادند سیل نو مسلمانان که از نژادهای مختلف بودند وارد سپاه اسلام شدند. از آن پس عناصر دیگری چون موالی، مشارقه، مغاربه، بندگان، صعالیک، زواقیل و سایر گروههایا جتماهی و سیاسی وارد سازمان سپاه اسلام شدند. حضور این همه نیروی انسانی عامل موثری در پیشرفت و پیچیده تر شدن سازماندهی نظامی گردید. رسته ها و یگان های رزمی متعددی شکل گرفتند. بویژه وقتی مسلمانان به جنگ های محاصره ای و دریایی رو آرودند، رسته های تخصصی مثل منجنیق اندازان، نفت اندازان، دبابیون، رسته های پشتیبانی رزمی و ... پدید آمدند و دیگر سپاه اسلام در سازمان خود تنها به پیاده و سواره نظام متکی نبود. بر اثر رشد و تکامل دولت و ساختار متمرکز قدرت، دیوان جند برای ثبت اسامی جنگجویان و تعیین عطایای سالیانه آنان پدید آمد که خود اقتباسی از روم و ایران بود. هم چنین در این هنگام خلیفه دوم موفق شد ارتشی ثابت و دائمی پدید آورد و بخشی از مردم صرفا به حرفه نظامی گری مشغول سازد. با گسترش نبردها به مناطق سواحل مدیترانه و شمال آفریقا، مسلمانان به ناچار به دریانوردی و ساخت کشتی رو آوردند و این امر گسترش فن اوری و تکنولوژی میان مسلمانان را به دنبال داشت. انان در عصر بعد از پیامبر (ص) روشهایی از سازماندهی در حین جنگ را از رومیان الگو گرفتند از جمله خالدبن ولید به تقلید از آنان سازماندهی کرادیس را با روش خمیس که از اواخر دوران حیات پیامبر (ص) مورد توجه قرار گرفه بود تلفیق کرد و در جنگ یرموک به کار گرفت. از آن پس سازماندهی خمیس با سازمانده کرادیس در جنگ ها استفاده می شد. در عصراموی و عباسی نیز به علت پیچیده تر شدن جنگ و سلاح های جنگی سازماندهی نیز دقیق تر و پیشرفته تر به اجرا درآمد. در مجموع شاید بتوان گفت از مهم ترین عوامل موفقیت و پیروزی مسلمانان در جنگ ها، توجه گافی خلفا و حکمرانان و فرماندهان سپاه به سازماندهی نظامی و نوآوری در تسلیحات و سازمان رزم بود. اگر چه از عامل ایمان به عنوان انگیزه ای قوی نیز نباید غافل شد.