عنوان تحقیق حاضر شناسایی ویژگیهای معماری حوزه جلگه شرقی گیلان و طراحی یک نمونه موردی مسکونی در رودبنه میباشد. معماری سنتی ما مورد تحسین همگان است و روال فعلی معماری در جامعه، مورد انتقاد بسیاری از صاحب نظران؛ مسکن سنتی نیز به عنوان بخشی از معماری سنتی نقش مهمی در پاسخگویی به نیازهای زیستی و معیشتی روستائیان به عهده دارد .از بین رفتن و حذف این سازه ها از محیط و بافت منطقه و جایگزین شدن آنها با سازه های جدید با تقلیدی کورکورانه از معماری بی هویت و التقاطی کنونی شهر ها منجر به گسستی در اصالت های بومی و سنتی شده که از نتایج آن بی هویتی بافت منطقه می باشد . از اهداف اصلی این تحقیق شناسایی ویژگیهای سنتی ( اعم از مصالح و تکنیکهای ساخت ) گونه معماری حوزه جلگه شرقی گیلان و طراحی یک نمونه مسکن با ویژگیهای شناسایی شده با استفاده از تکنیک ها و مصالح جدید و توجه به نیازهای مدرن ساکنین امروز می باشد که با توجه به آن بتوان معماری سنتی را همچنان تداوم یافته دانست . نوع تحقیق حاضر کاربردی و روش تحقیق توصیفی - مطالعه موردی است .پس از مطالعات میدانی در منطقه و برداشت از نمونه های موجود با توجه به عوامل تاثیر گذار بر معماری منطقه شامل : عوامل جغرافیایی و اقلیمی ، عوامل اقتصادی ، عوامل فرهنگی و مصالح و امکانات ساخت ، با بررسی نمونه ها به پاسخ های معماری منتج از این عوامل دست یافتم . در نهایت با بررسی قابلیت استفاده از این ویژگی ها و بروز رسانی آنها با توجه به شرایط معاصر به ارائه لیستی از الزامات طراحی در فصل پنجم پرداختم .

در نگاه نخست به نظر می رسد که معماری بومی روستاهای گیلان کاملاً تابع شرایط اقلیمی و جغرافیای طبیعی منطقه است، اما با بررسی ژرف تر، وجوه پنهانی تاثیرپذیری از شرایط اجتماعی-فرهنگی نیز آشکار می شود. این طور به نظر می رسد که تعاملات مردم این ناحیه با یکدیگر و برخی از مفاهیم معنا یافته در رفتارها ، آیین ها و شیوه های زیست روستاییان در کالبد مسکونی روستایی گیلان اثرگذار می باشد.این رساله در پی یافتن عواملی فرهنگی-اجتماعی و چگونگی تاثیر آنها بر شکل گیری مسکن بومی در روستاهای گیلان است. بنابراین، پرسش اصلی این تحقیق بدین مضمون طرح شده است که علاوه بر عوامل اقلیمی و جغرافیایی موثر بر کالبد مسکونی در روستاهای گیلان، چه عوامل عمده ای تحت تاثیر فرهنگ و روابط اجتماعی مردم ساکن این منطقه و به ویژه تاثیر جایگاه اجتماعی-فرهنگی زن در گیلان، در شکل گیری این کالبد نقش داشته است؟ چارچوب نظری این رساله در خصوص چگونگی تاثیرات فرهنگی-اجتماعی بر مسکن، بر مبنای نظریات ادوارد هال و امس راپاپورت بوده و فرضیه ی اصلی، هماهنگی عوامل اجتماعی-فرهنگی مربوط به شیوه زیست افراد و تعامل آنان با شرایط طبیعی منطقه است. این پژوهش در مرحله ی گردآوری اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه ای و روش های میدانی مشاهده ی مشارکتی و رلوه از طریق بازدید از روستاهای گیلان انجام گرفته و در مرحله تجزیه و تحلیل داده ها، با در نظر گرفتن هماهنگی شکل معماری بومی با بافت فرهنگی و کنش های اجتماعی، تحلیل داده ها به صورت توصیفی صورت گرفته و به پیمایش صفات، ویژگی ها و خصایص این معماری پرداخته شده است. مبانی نظری تحقیق بر پارادایم(سامانه جستجو) ساختارگرایی و راهبرد تحقیق، تفسیری و کیفی است. در این پژوهش، ضمن برشماری چهار عامل عمده ی موثر بر شکل گیری مسکن روستایی که عبارتند از (1)بستر جغرافیایی و شرایط اقلیمی محیط، (2)فعالیت های معیشتی مردم ساکن در منطقه، (3)مصالح بومی و امکانات ساخت محلی، (4)ویژگی های فرهنگی-اجتماعی ساکنان؛ این نتیجه حاصل شده است که معماری برونگرای روستاهای گیلان، با موقعیت اجتماعی زنان دارای ارتباط معنادار است. درجهت بسط نتیجه این پژوهش می توان چنین اظهار کرد که در فرهنگ بومی مردم گیلان، زن در حاشیه قرار ندارد و تمایز جایگاه زن در ساختار اجتماعی و اقتصادی خانواده، در کنار شرایط جغرافیایی و اقلیمی، از مهمترین عوامل برونگرایی در مسکن روستایی گیلان است و مفاهیمی همچون شیوه های زندگی، آداب و رسوم، امنیت، تعیین حریم و قلمرو، روابط اجتماعی و تعلق داشتن به گروه های اجتماعی، روش های حسی ادراک فضای معماری، قدرت و اقتدار، جهان بینی و به ویژه جایگاه نافذ زنان در فرهنگِ گیلانِ بر معماریِ بومی مردم این منطقه تاثیر داشته است. این پژوهش که نوعاً نظری است می تواند دستمایه تحقیقات کاربردیی باشد که راهبرد توسعه روستایی را در ارایه راهکارهای مسکن مناسب، هدف قرار می دهند.

حیات اجتماعی شهر از برخورد انسان ها و روابطی ناشی می شود که در گذر زمان و از طریق مردمانی که در آن فعالیت کرده و می زیستند، به وجود آمده است. در این راستا بازار ها به عنوان هسته اولیه شکل گیری برخی شهرها، مکانی برای تداوم خاطرات و افکار جمعی نسل ها هستند، که خاطرات جمعی و فضاهای تاریخی، بخشی از ادراک جمعی است که حس مکان را شکل می دهد. چه محیط طبیعی باشد و متشکل از عناصر طبیعی؛ و چه ساخته ی انسان و حاوی عناصری نمادین، حس مکان به صورت آگاهانه یا نا آگاهانه در فرد به وجود می آید. این پژوهش تلاشی برای شناسایی عوامل موثر بر حس مکان در محدوده ی تاریخی شهر بابل است، تا از این طریق به خلق معماری ای در خور سیما و اقلیم منطقه بپردازد. بدین منظور ابتدا مفهوم حس مکان بررسی شده، پس از تشریح مسئله پدیدار شناسی بالاخص پدیدارشناسی مکان و توضیحی در باب بازار و شهر بابل، شناسه های مهم تعریف کننده محدوده و ارتباط آن ها با رویکردی پدیدارشناسانه مورد تحلیل قرار گرفته است. سپس تلاش شده است تا به شکلی نظام مند، کیفیات فضایی در تداوم معماری های گذشته برای تامین رفاه اجتماعی و اوقات فراغت شهروندان، با توجه به الگوهای شناسایی شده، تعریف و طراحی شود. الگوهایی که شناسه معماری بومی منطقه را منعکس کنند. در این پروژه روش گرد آوری اطلاعات به صورت پیمایشی و توصیفی- تاریخی است، نمونه گیری بر اساس مطالعه موردی انجام شده و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات روش کیفی می باشد.

در این پژوهش سعی شده با بررسی معماری بومی گیلان و نمونه های کارآمد در اقلیم های مشابه، بهترین راهکارها برای بهره گیری از عوامل بالقوه اقلیمی در جهت تامین شرایط مطلوب آسایشی در داخل ساختمان تعیین گردد. در این راستا سه عنصر مهم در معماری بومی گیلان، شامل بام، گربه رو و ایوان، مورد بررسی قرار گرفت. نرم افزارهای مورد استفاده برای تحلیل داده ها شامل نرم افزار دیزاین بیلدر و نرم افزار مبنا 19 می باشد. تحلیل های صورت گرفته شامل بررسی میزان مصرف انرژی ساختمان، بار سرمایشی و گرمایشی ساختمان، محاسبات cfd (محاسبات دینامیک سیالات) و بررسی شرایط آسایش درون ساختمان است. بررسی های انجام شده بر روی بام ها نشان داد که عملکرد حرارتی بام های سفالی بهتر از بام های آزبستی است. این در حالی است که از نظر عملکرد رطوبتی، بعملکرد بهتری نسبت به ام های سفالی دارند. بررسی های انجام شده بر روی گربه رو نشان داد که گربه رو با ایجاد امکان گذر هوا از زیر ساختمان، از تجمع رطوبت در این بخش جلوگیری کرده و مانع بروز پدیده میعان می شود. بنابراین گربه رو عنصری کارآمد در اقلیم گیلان است. نتیجه ای که از بررسی ایوان حاصل شد بیانگر آنست که اضافه شدن ایوان به ساختمان در بسیاری موارد می تواند بر کارایی ساختمان و کاهش مصرف انرژی آن موثر واقع شود. ایوانهای نتیجه بهتری نسبت به ایوان محصور و حالتی که ساختمان بدون ایوان در نظر گرفته شود، بدست می دهد و تنها در مورد بار گرمایش الگوهای با ایوان محصور پاسخگوی بهتری به نیاز آسایشی ساکنین می باشند. بر اساس نتایج حاصل از هر یک از این بررسی ها الگویی به عنوان الگوی پیشنهادی ارائه گردید. این الگو با یک الگوی ساختمان مسکونی بومی و یک الگوی ساختمان مسکونی امروزی مورد مقایسه قرار گرفت. نتیجه حاصل از این مقایسه حاکی از آنست که الگوی پیشنهاد شده هم از نظر بار گرمایش و هم از نظر بار سرمایش بسیار کارآمدتر از الگوهای موجود در منطقه می باشد. به طور کلی نتایج حاصل از بررسی ها، درستی ضوابط ارائه شده در تحقیق و فرضیه تحقیق را تایید کرده و گویای این امر است که با استفاده از ضوابط طراحی اقلیمی بر پایه اصول معماری پایدار، می توان به ساختمان هایی سازگارتر با اقلیم و با مصرف انرژی کمتر دست یافت.

کم توجهی بهریشههای معماری معاصر ایران، موجب بیگانگی معماری کنونی با بنیادهای مفهومی آن بوده است و از سویی بهکارگیری مفاهیم بنیادین معماری سنتی، بهتنهایی پاسخگوی نیازهای زندگی امروز نیست. اما با تعمق در معماری سنتی ایرانی، اصول و تفکر ویژهی مستتر در حکمت اسلامی ایران هویدا میگردد. بهنظر میرسد با شناخت و تلفیق این اصول با ضرورتهای زندگی امروز، علاوه بر حفظ ارزشهای معماری سنتی ایرانی، میتوان به رویکردی نو برای طرح معماری دست یافت. تدقیق در فلسفه حکمت متعالیهی ملاصدرا، بهمنظور بررسی ساختار معماری اسلامی ایرانی، دستمایهی این تحقیق میباشد. رساله درپی پاسخ به این سوال است که آیا میتوان پیوندی مشابه آنچه که ملاصدرا میان حکمت باستانی ایران و حکمت عقلگرای مشا ایجاد کرده است را میان مفاهیم معماری سنتی ایران و معماری عقلگرای مدرن ایجاد کرد؟ این پایان نامه با روش پژوهش ترکیبی تفسیری-تاریخی و توصیفی انجام پذیرفته و درزمره تحقیقات کیفی قرار دارد. دادههای آن، از مطالعات اسنادی و مشاهدات غیر مشارکتی بهدست آمده است. این تحقیق با بررسی اصول فکری حکمت متعالیه، در سامانهی جستوجوی ساختارگرایی با محوریت تاثیر تفکر فلسفی در معماری، انجام پذیرفته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که با توجه به نظرگاه ملاصدرا و اصل اصالت وجود، میتوان هدف اصلی معماری را ایجاد ارتباط میان مخاطب و عالم معنا، بهمنظور توجه انسان به وجود مطلق قرار داد. دستیابی به این هدف از طریق بهکارگیری اصولی همانند الهام و استعاره، تجلی نور و تجلی کثرت در وحدت که ریشه در حکمت متعالیه داشته -و تبلور این ویژگیها در کهنالگوهایی نظیر گذار قدسی، بهشت گمشده، ماندالا و... در معماری سنتی ایرانی مشاهده شده- است، ممکن میگردد. این پژوهش در پنج فصل تنظیم شده است. در فصل اول به طرح مساله، ضرورت و اهداف پرداخته شده است. فصل دوم با عنوان مبانی نظری، شامل مبانی نظری و ادبیات تحقیق است. در مبانی نظری تبیین نسبتا جامعی از روند فکری ملاصدرا و چگونگی تلفیق فلسفه مشا و حکمت باستان ایران انجام گرفته است. در فصل سوم مراحل مطرح شده در نظرگاه صدرا در تلفیق فلسفه مدرن و سنتی در معماری تاویل داده شده و به شناخت و بررسی معماری از نظرگاه حکمت متعالیه پرداخته شده است. در فصل چهارم با عنوان یافته ها، نتایج حاصل از بررسی های انجام شده ارایه شده و مفاهیم مستخرج از معماری سنتی در قالب الزامات زندگی مدرن ارایه شده است. در فصل پنجم با عنوان فرایند طراحی اطلاعات مربوط به موضوع طراحی و بستر شکل گیری طرح تدوین شده و در نهایت طرح مورد نظر شده است.

در سال های اخیر و به دلیل ناکارامدی معماری مدرن در پاسخ گویی به تمامی نیازهای انسانی، توجه دوباره به معماری بومی و الگوهای آن- به عنوان الگویی پاسخ گو به تمامی جنبه های زندگی انسان و مشترک میان مردم یک زمانه- و تولد مجدد آن در دستور کار برخی از نظریه پردازان و معماران در سراسر جهان قرار گرفت. با این وجود معماری بومی در فرهنگ و جامعه امروز ایران، هنوز نتوانسته جایگاه خود را به عنوان یک ضرورت در فرایند شکل گیری فضای ساخته شده بازیابد. به نظر می رسد این امر به دلیل عدم تأکید بر ساختار و روند شکل گیری معماری بومی باشد. از این رو این تحقیق ادعا دارد تولدی جدید از معماری بومی که در گرو دست یابی به زبان الگوی مشترک و الگوهای جدید برای آن است نتیجه ی تأکید بر شروط اساسی روند شکل گیری معماری بومی در طراحی و شکل گیری فضاهای ساخته شده جدید می باشد. برای اثبات این فرضیه در قسمت اول تحقیق بر اساس مطالعات کتابخانه ای وجوه تمایز روند شکل گیری معماری بومی و معماری مدرن، شروط اساسی تولد معماری بومی جدید، و راه های دست یابی به الگوهای جدید برای معماری بومی تبیین گردیده، و در قسمت دوم و سوم با انجام مطالعات میدانی و شناسایی الگوهای موجود معماری بومی و توسعه آن ها، الگوهای جدید برای معماری بومی تدوین گشته است. در بخش پایانی تحقیق تعریف برنامه فیزیکی اکوهتل با توجه به یافته ها و نتایج تحقیق به عمل آمده است، و اکوهتل برنامه ریزی شده با تأکید بر الگوهای جدید تدوین شده برای معماری بومی طراحی گردیده است. پژوهش کیفی حاضر از حیث ماهیت روش، بر اساس روش تحقیق توصیفی در پارادایم ساختارگرایی می باشد که در آن از روش تحلیل استقرا یا قیاس به طور متناوب استفاده شده است. مهم ترین دستاورد تحقیق، تبیین شروط اساسی تولد معماری بومی جدید است که در آن بر سه شرط زبان الگوی مشترک، فقدان ادعای زیبایی شناختی، و تبعیت و بهره وری از طبیعت تاکید شده است. تدوین الگوهای جدید استقرار و ساخت و ساز نیز برآیند کاربست همین نظریه در بستر مورد مطالعه می باشد. اعم الگوهای استقرار تدوین گشته شامل تپه سازی در جداره های مشترک میان محوطه های مسکونی، استقرار اصطبل ها و تلارها رو به جهت بادهای غالب منطقه و در لبه های محوطه، استقرار فضاهای بهداشتی (حمام و سرویس) متصل به فضاهای مسکونی و در جانب غربی آن، استفاده از حیاط به عنوان فضای فعال و محل دسترسی به فضاهای معیشتی و تفریحی، استفاده از گنجه و کمد در داخل فضاهای مسکونی می باشند؛ و از الگوهای ساخت و ساز جدید نیز می توان به استفاده ترکیبی از سنگ و چوب برای ساخت پی و کرسی، استفاده از کرسی چینی سنگی برای زیرسازی فضاهای بهداشتی و کف های خیس مانند استخر، استفاده از چوب آزاد برای پی و کرسی چوبی و استفاده از چوب نراد یا بلوط برای دیوارهای چوبی، استفاده از دیوار دوجداره (یک جداره مصالح بنایی با اندود کاشی و یک جداره دیوار چوبی) برای دیوارهای مشترک میان فضاهای بهداشتی با فضاهای مسکونی و یا با دیوارهای نمای خارجی، استفاده از تخته لت ها برای پوشش بام به دلیل ضریب انتقال حرارت بسیار پایین چوب، عایق کاری رطوبتی بام به واسطه هم-پوشانی متقابل تخته لت ها در ردیف های بالایی و پایینی و بدون استفاده از مصالح واترپروف غیر بومی، استفاده از آبروهای افقی برای چمع آوری آب های باران و در صورت نیاز ذخیره آن در داخل استخرها یا بشکه ها اشاره داشت.

بناهای تاریخی هر کشور، گویای خصایص فرهنگی و تاریخی ملت آن است و توجه به معماری بناهای تاریخی ، امری ضروری می نماید؛ زیرا عدم تدقیق و بررسی های شایسته در معماری گذشته، یکی از دلایل فراموشی این گونه بناها است؛ لیکن در بررسی برخی بناها، یافتن مرزی مشخص میان خصوصیات برگرفته از معماری بومی منطقه، معماری سنتی و زمینه شکل گیری اثر، امری سهل و ممتنع است. در این راستا هدف از این پژوهش، بررسی ویژگی های معماری بومی، سنتی و زمینه گرا در ارتباط با بنای آرامگاه شیخ زاهد گیلانی، به منظور ارائه رهنمودهایی برای حفظ ارزش های این بنای تاریخی باتوجه به نیازهای امروز است. به این منظور، ابتدا چارچوب نظری پژوهش، شامل ویژگی های معماری زمینه گرا، معماری بومی و سنتی از منظر صاحب نظران، براساس مطالعات کتابخانه ای تدوین شده و سپس در قالب مطالعات میدانی، ویژگی های معماری زمینه و بناهای واقع در لاهیجان، به اخص معماری بنای آرامگاه شیخ زاهد گیلانی مورد بررسی قرار گرفته است. بنابراین، روش پژوهش در این تحقیق که در سامانه جستجوی ساختارگرایی صورت گرفته است؛ ترکیبی تاریخی - توصیفی و از نوع مطالعات ژرفانگر است.