در مطالعه حاضر، تنوع موجود در درون و بین جمعیت های زنبورعسل توده شمالی کشور که به عنوان یکی از توده های مهم زنبورعسل ایران شناخته شده است، تعیین گردید. در این پژوهش از زنبورستان های استان های گیلان و مازندران، با درنظرگرفتن شرایط نمونه برداری خاصی که برای زنبورعسل تعریف شده است، 100 نمونه گرفته شد. پس از انتقال نمونه ها به آزمایشگاه، dna نمونه ها استخراج گردید. سپس برای بررسی تنوع-ژنتیکی موجود در درون و بین جمعیت ها، از 6 جایگاه میکروساتلایتی مهم زنبورعسل با نام های a28،a29 ، a76، a113، a24 و a43 استفاده گردید. از بین جایگاه های مذکور، به جزء جایگاه a43 و a76 بقیه جایگاه ها در واکنش زنجیره ای پلی مراز تکثیرشدند. تجزیه و تحلیل آماری داده ها در راستای تعیین معیارهای چندشکلی، تنوع ژنی، شاخص شانون، تعادل هاردی-وینبرگ، فاصله ژنتیکی و فیلوژنی ها با نرم افزارهای popgene 1.31 و poptree انجام پذیرفت. از بین جایگاه های تحت مطالعه، جایگاه-هایa113 دارای بیشترین آلل و جایگاه های a29 و a24 دارای کمترین آلل بودند. بیشترین میانگین تعداد آلل مشاهده شده و موثر در جایگاه های a28 و a113 و کمترین میانگین تعداد آلل مشاهده شده و موثر در جایگاه a24 مشاهده شد. میانگین تعداد آلل مشاهده شده و موثر در جمعیت مازندران بیشتر از جمعیت گیلان بود. با منظور نمودن میانگین هتروزایگوسیتی مشاهده شده (ho) و موردانتظارنااُریب (he) مشخص گردید که بیشترین و کمترین میانگین هتروزایگوسیتی مشاهده شده به ترتیب در جایگاه های a29 و a113 و بیشترین و کمترین میانگین هتروزایگوسیتی موردانتظارنااُریب در جایگاه های a113 و a24 موجوداست. با درنظرگرفتن میانگین شاخص شانون هر جمعیت، میزان شاخص شانون در جمعیت مازندران بیشتر از جمعیت گیلان مشاهده گردید. که نتایج شاخص شانون نیز نتایج حاصل از هتروزایگوسیتی را تاییدنمود. در سطح آماری 01/0 p <، با آزمون مربع کای و با آزمون نسبت درست نمایی کلیه جایگاه ها در انحراف معنی داری از تعادل هاردی-وینبرگ بودند. ماتریس های فواصل ژنتیکی به دست آمده با دو معیار ds و da نشان دادند که فاصله ژنتیکی در بین جمعیت های مازندران و گیلان برابر با 253/0 با معیار استاندارد نی (ds) و 243/0 با معیار تغییریافته کاوالی-اسفورزا (da) است.

در مطالعه حاضر، تنوع ژنتیکی و موفولوژیکی جمعیت های زنبورعسل کوچک استان های جنوبی ایران که به عنوان یکی از دو گونه زنبورعسل ایران شناخته شده است، مورد مطالعه قرار گرفت. در این پژوهش از 29 کلنی مربوط به هفت منطقه شامل اهواز، سیستان و بلوچستان، جیرفت، کازرون، بوشهر، هرمزگان و یاسوج، 300 عدد زنبور کارگر برای مطالعات مورفولوژیکی و70 عدد برای بررسی های ژنتیکی انتخاب گردید. جهت مطالعات مورفولوژیکی از11صفت ظاهری و برای بررسی ژنتیکی از هفت جایگاه نشانگر ریز-ماهواره استفاده گردید. تجزیه و تحلیل آماری داده های حاصل نشان داد که بر اساس روش تجزیه به مولفه-های اصلی و تجزیه خوشه ای و درخت فیلوژنی، زنبورعسل کوچک دارای دو گروه مجزا در نواحی جنوبی کشور است. همچنین بررسی همبستگی صفات مورفولوژیکی در سطح احتمال((p<0.05 همبستگی معنی دار و مثبتی در بین صفات اندازه گیری شده را نشان داد. همچنین از لحاظ ژنتیکی جایگا ه f17-ap دارای بیشترین میانگین تعداد آللی و جایگاهap-f15 دارای کمترین تعداد بود. بیشترین میانگین هتروزیگوسیتی در جایگاهap-f13 مشاهده شد. بیشترین و کمترین میانگین تعداد آلل ها مشاهده شده و موثر، هتروزیگوسیتی مورد انتظار نااریب و شاخص شانون به ترتیب در جمعیت های منطقه سیستان و بلوچستان و یاسوج بود. بیشترین فاصله ژنتیکی و کمترین تشابه ژنتیکی بین جمعیت های جیرفت و هرمزگان و کمترین فاصله ژنتیکی و بیشترین تشابه ژنتیکی بین مناطق اهواز و بوشهر بود. در این بررسی تنوع ژنتیکی بین جمعیتی14درصد و درون جمعیتی86 درصد بدست آمد. بر اساس آزمون منتل بین فواصل ژنتیکی و جغرافیایی و همچنین بین صفات مورفولوژیکی و فواصل جغرافیایی همبستگی معنی دار و مثبتی در سطح احتمال((p<0.05 مشاهده گردید. بنابراین بر اساس یافته های این مطالعه می توان گفت که این نشانگر های ریزماهواره و خصوصیات مورفولوژیکی برررسی شد ابزار توانمندی برای مطالعات تنوع ژنتیکی جمعیت زنبورعسل کوچک ایران می-باشند.