واقع? عاشورا، از آغاز زبان و ادبیات فارسی در شعر بیشتر شاعران ایران زمین، تجلی داشته­است. این واقع? سترگ چنان­که بیشتر محققان اذعان دارند، حادثه­ای دارای ابعاد مختلف و چند وجهی به شمار می­آید و شاعران فارسی زبان با رویکرد­های متفاوتی به این واقع? عظیم نگریسته­اند. در این بین، ابعاد تراژیک و عرفانی بیشترین بازتاب را در سیر شعر عاشورایی داشته­اند و ابعاد حماسی و پیام­های عاشورا کمتر مورد توجه قرار گرفته است. امّا بعد از انقلاب اسلامی ایران، تفاوت عمده­ای در نگرش شاعران بزرگ کشور به واقع? عاشورا ایجاد می­شود. تقربیاً هم? ابعاد و رویکرد­های واقع? عاشورا در شعر عاشورایی انقلاب تجلی می­یابند. رویکرد حماسی که حلق? مفقوده در طول تاریخ شعر عاشورایی ادبیات فارسی به شمار می­رفت، دراین دوره دوباره احیا می­شود. ابعاد تراژدی این حادث? عظیم، با قرار گرفتن در کنار ابعاد دیگر این واقعه، از آن رکود و ایستایی که گرفتار آن شده­بود، رهایی می­یابد و به جایگاه واقعی خود دست می­یابد. عرفان و حماسه نیز بعد از فرسنگ­ها فاصله­به هم می­پیوندند و بالاخره پیام­های عاشورا نیز در شعر عاشورایی انقلاب، در کانون توجه شاعران قرار می گیرد. ولایت مداری، نگاه تحلیلی به واقعه عاشورا، پیوند عرفان و حماسه، پیروزی خون بر شمشیر و استمرار عاشورا از ویژگی­های مهم شعر عاشورایی انقلاب اسلامی است، که از آغاز شعر عاشورایی تا قبل از دوران انقلاب اسلامی، این خصیصه­های مهم و حیاتی کمتر منعکس شده­اند و این مسأله خود، گواه اهمیت و غنای شعر عاشورایی انقلاب اسلامی می­باشد.

نفوذمحیی الدین عربی در عالم اسلام چنان فراگیر است که فهم تاریخ تفکر اسلامی به ویژه تصوف ایرانی بعد از سده ی هفتم هجری بدون شناخت کافی از وی، ناممکن می نماید. در میان نویسندگان وشاعران ایرانی پس از سده ی هفتم وهشتم هجری، شیخ محمود شبستری از جمله کسانی به شمار می آید که در ارائه و انتقال اندیشه های ابن عربی نقش مهمی ایفا نموده است. آثار او نیز افزون بر آن که اهم نظریه های فلسفی تصوف ایرانی بعد از ابن عربی را در برگرفته، بر هواداران صوفی مشرب تالی آرای ابن عربی نیز تأثیری پایدار گذاشته است. بن مایه ی اندیشه های ابن عربی دراصل وحدت وجود خلاصه می-شود، هر چند نظریه ی مزبور درمیان عرفای پیشین سابقه داشته و او مبدع این اندیشه نبوده، اما وی چنان هنرمندانه این دیدگاه را سامان بخشیده وبا نمادها وتعابیر و واژگان پیچیده ی فلسفی، اشباع نموده وآن گاه در شکلی نوین وپرطمطراق به نمایش گذاشته که هشتصد سال نگاه ها را به خود معطوف ومجذوب داشته است. هنر شبستری در این است که توانسته مراد ابن عربی را از میان مباحث پر خروش و متلاطم آثار وی دریابد و به صورتی منتظم و سامان یافته در قالب شعر زیبای فارسی عرضه کند. نوشتار حاضر با رویکردی تطبیقی به تبیین نظریه ی وحدانیّت و اطلاق وجود حقیقی و هم چنین وهمی وعرضی بودن هستی جهان در آثار شیخ شبستری پرداخته است. صاحب گلشن راز با اقتدای به شیخ اکبر، برای تبیین نظریه ی وحدت وجود از ابزارهای بلاغی هم چون نماد، تمثیل، حکایت و استشهاد به آیات و احادیث بهره برده است. بر اساس اندیشه ی وحدت وجود، وجود حقیقتی است واحد و ازلی که آن هم ذات مقدس خداست و هستی دیگر موجودات مجازی و عاریتی . شیخ شبستر نیز چون ابن عربی نیل به سرّ وحدانیت یا شهود وحدانیّت وجود را میسّر سالکی می داند که به طریق تزکیه و سیرِکشفی غبار دویی را از دیدگان پاک گرداند و حق تعالی را بی حجاب اسما و صفات مشاهده نماید.

کبوتر پرنده ای نام آشنا و دوست داشتنی است که در بین مردم و در متون علمی و ادبی بازتاب فراوانی داشته است. از کتاب هایی که از کبوتر در آن ها نام برده شده است، می توان کتب لغت، جانورشناسی، پزشکی قدیم، افسانه ها و خرافات عامیانه را نام برد که از این موارد که بگذریم نقش این پرنده را در عرصه ادبیات فارسی می توان پر رنگ یافت. از میان پرندگانی که در نظم و نثر فارسی در مضمون پردازی شاعران و نویسندگان مورد استفاده قرار گرفته اند، کبوتر به دلیل حضور در متون تفسیری نقش های نمادین و برجسته ای داشته است. این پرنده در متون ادبی نماد انسان در حالت های گوناگون است که به دنبال رهایی از قفس تن و رسیدن به سر منزل مقصود است. این پژوهش به این پرنده و صفات و ویژگی های او اختصاص دارد که در 4 بخش اصلی تنظیم شده است: بخش اول کلیات و بخش های دیگر به بررسی کبوتر در قرآن و احادیث، جایگاه کبوتر در کتب تمثیلی و عرفانی و بررسی نقش کبوتر در آرایه های ادبی. دستاورد های این تحقیق برداشت ها و نظرات مختلف اندیشمندان از این پرنده به عنوان نماد پیام آوری و نماد روح و جان در آثار عرفانی و فلسفی و توجه ویژه شاعران که از جهات متفاوت به این پرنده داشته اند، می باشد. در آثار رمزی و داستانی نیز کبوتر به عنوان یک شخصیت موثر و بعضاً رمزی و نمادین مورد توجه قرار گرفته است که در این رساله آثاری نظیر کلیله و دمنه و مرزبان نامه مورد بررسی قرار گرفته اند. دریافتن چگونگی و میزان شناخت از کبوتر و خصوصیات او و پی بردن به جنبه های رمزی و نمادین این پرنده در فرهنگ ایران اسلامی و آثار هنری و علمی گوناگون از اهداف برجسته این تحقیق می باشد.

چکیده: هدف از رساله حاضر معرفی ابن حسام خوسفی به عنوان شاعر آزاده و آزاداندیشی است که شعر را نه به خاطر بهره مندی های مادی و تمتّع دنیوی بلکه به جهت نیاز درونی و اعتقادی و احساس رسالتی که بر دوشش سنگینی می کرده، سروده است. این شاعر دیندار و آرمانگرا شعر را وسیله ی فروکش کردن غلیان درونی خود می داند نه واسطه ای برای راهیابی به دربار حکّام و سلاطین. در باب شخصیّت فکری- عقیدتی ابن حسام باید گفت که او از جمله بزرگ ترین شاعران شیعی مذهب عصر خویش بود و در اعتقادات مذهبیش توجه فوق العاده ای به خرج داده است، گواه عادل ما اینکه، اشعار او پر است از معانی و مفاهیم اعتقادی شیعی و دلبستگی او به رسول اکرم (ص) و خاندان عصمت و طهارت، به ویژه حضرت علی و امام حسین (ع) و قائم آل محمد (ص) که این مدّعا را قصاید مدحیّه ی او در دیوان شعر و مثنوی خاوران نامه اش به اثبات می رساند. با توجه به جایگاه ممتاز این شاعر اهل بیت (ع) در ادبیّات دینی و مذهبی جا دارد که آثار ارجمندش به روشی عالمانه شرح و مورد بررسی قرار گیرد تا علاوه بر بهره گیری عموم علاقه مندان از این گونه آثار، زمینه ی لازم برای تحقیق و بررسی همه جانبه ی آن توسط محقّقان و پژوهشگران ارجمند فراهم گردد. بنابراین در این رساله سعی بر این است که دیوان ابن حسام خوسفی به شیوه ای کاملاً علمی مورد بررسی قرار گرفته و شرح شود تا فهم و درک شعر ابن حسام برای هر یک از دوستداران شعر او آسان تر و قابل فهم تر شود. واژگان کلیدی: ابن حسام خوسفی، شعر ولایی ، آیات و احادیث در دیوان ابن حسام ، شرح مشکلات دیوان ابن حسام.

شعر نصرت رحمانی آینه ی اجتماعی است که شاعر در آن زیست می کند. وی در اشعارش به روایت رویدادهای اجتماعی می پردازد و علیه ناهنجاری های جامعه قیام می کند. نگارنده در این رساله کوشیده است به تحلیل جامعه شناختی اشعار قبل از انقلاب نصرت رحمانی بر اساس نظریه ی بازتاب و آرای هانری زالامانسکی بپردازد. بر اساس این نظریه، آن چه در نقد آثار ادبی اهمیت دارد، شناخت محتوای آن ها مبتنی بر دیدگاه های جامعه شناختی است. اصل بحث در پژوهش نیز درک و تحلیل مضامین اجتماعی بازتاب یافته در اشعار نصرت رحمانی بوده است.از این روی، نگارنده پس از بحث از کلیات و تعاریف دقیق، مهم ترین موضوعات شعر رحمانی را استخراج، طبقه بندی و تحلیل کرده و در پایان نیز به بیان نتایج پرداخته است. در شعر رحمانی مضامینی چون فقر مادی و معنوی جامعه، اعتیاد، باورهای عامه، اندیشه های حزب توده، یأس و بدبینی، وضعیت اسفناک زن و اروتیسم بازتاب یافته است.

چکیده مثنوی اقیانوسی خروشان و موّاج است که از ذهن و زبان مولوی که وجودش را به دریاهای خداوندی متّصل کرده ، سرچشمه گرفته ، اقیانوسی که با هر موجش صدفهایی پ?ر دُر را برایمان به ارمغان می آورد ، آن هم مرواریدهایی که نمی توان قدر و قیمتشان را با مقیاسهای مادّی سنجید.در این پژوهش به بررسی انواع شخصیّت های داستانی و شیوه ها و شگردهای گوناگونی که مولانا برای توصیف شخصیّت ها و شخصیّت پردازی هر کدام از آنها،متناسب با نقششان در داستان انتخاب کرده است پرداخته شده است.بررسی شگردهای بلاغی و ادبی همچون تشبیه،استعاره،کنایه،اغراق و مبالغه،تشخیص و تمثیل که در توصیف شخصیّت ها به زیباتر شدن این توصیفات منجر می شود و توانسته است تصویری ماندگار از شخصیّت ها را در ذهن خواننده مجسّم کند،از موضوعات عمده ی این پژوهش می باشد.بررسی های انجام شده حاکی از این است که مولانا از انواع شخصیّت های ایستا و پویا و همچنین شخصیّت های قالبی،قراردادی،نوعی،تمثیلی،نمادین و همه جانبه استفاده کرده است،که بسامد شخصیّت های ایستا و تمثیلی و نمادین نسبت به سایر شخصیّت ها بالاتر است.شیوه های توصیف مستقیم،غیرمستقیم و تلفیقی(مستقیم و غیرمستقیم) شخصیّت ها،در مثنوی به خوبی دیده می شود.توصیف فرآیندهای ذهنی شخصیّت های داستانی از سوی مولوی، گفتار درونی شخصیّت ها و کنش یا عمل داستانی از سوی شخصیّت ها در درون داستان ها با استفاده از شیوه های گفته شده به خوبی انجام گرفته است. مولانا با استفاده از شگردهای بلاغی و ادبی توانسته است با مهارت کافی توصیفات زیبا و هنرمندانه ای از شخصیّت های داستان را در پیش چشمان مخاطب به تصویر بکشد. واژه های کلیدی: مولوی،مثنوی، شخصیّت پردازی و مثنوی،توصیف شخصیّت.

انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، دو رخداد اجتماعی و سیاسی مهم و تأثیرگذار در تاریخ معاصر ایران هستند که بر فرهنگ و ادبیات آن تأثیر مستَقیمی داشته اند. درشعر فارسی و ادبیات دفاع مقدس ایران، به جهت تأثیرات عمیق فرهنگیِ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، مفاهیم «حماسه وعرفان» – که دو مفهوم اصلی و جداگانه در شعر کلاسیک فارسی هستند – در قالب غزل با هم ترکیب شدند و نوع ادبی جدیدی به نام «غزل حماسی» را پدید آوردند. نگارنده دراین پژوهش، سعی دارد که به بررسیِ مبانی و خاستگاه غزل حماسی در ادبیات انقلاب اسلامی و شعر دفاع مقدس بپردازد و آن را از جنبه ی ساختاری و محتوایی مورد نقد و تحلیل قرار دهد و با مروری به پیشینه ی این گونه ی ادبی، جایگاه ممتاز «غزل- حماسه» را در گستره ی فرهنگ و ادب ایرانی بررسی کند. روش تحقیق در این پژوهش، روش کتابخانه ای و شیوه ی تحلیل محتوایی است. نتایج به دست آمده به خوبی نشان می دهد که نوع ادبی «غزل حماسی» به طور ویژه و گسترده، در این دوران رواج یافته است و پرداختن به ویژگی ها و جوانب آن، کاری شایسته و ضروری به نظر می رسد.

بزرگ علوی یکی از نویسندگان برجسته ا ی است که در ادبیات داستانی معاصر سهم بسزایی دارد. او نویسنده ای واقع گرا است و رمان چشم هایش از نوع رمان های سیاسی- عاشقانه می باشد. بزرگ علوی در رمان چشم هایش ضمن پرداختن به بخشی از زندگی هنرمندی مبارز، نمایی از اوضاع و احوال اجتماعی سیاسی ایران را در دوره ی حکومت دیکتاتوری رضاشاه نشان می دهد. علوی به عنوان یکی از نویسندگان روشنفکر، در پی ارائه تصویری روشن از فضای جامعه ی ایران و به طور مشخص توصیف رفتار و روحیه سیاسی -اجتماعی گروه های کوچک ولی موثر، روشنفکران مبارز سیاسی بوده است. در این رساله سعی شده است تا با تحلیل رمان چشم هایش به نمایی کلی از اوضاع سیاسی- اجتماعی دوره ی پهلوی و همچنین جایگاه بزرگ علوی در ادبیات معاصر اشاره شود. در بخشی از رساله به تاثیرپذیری بزرگ علوی از مکاتب ادبی اشاره می شود. بزرگ علوی در رمان چشم هایش ضمن این که به رئالیسم گرایش داشته است آن را. با رگه هایی از رمانتیسم تلفیق کرده، به طوری که هرگاه به عنوان مبارزی اجتماعی ظهور می کند به رئالیسم توجه دارد و هرگاه رمان چشم هایش عرصه ی خاطرات عاشقانه فرنگیس و ماکان می شود رئالیسم علوی رنگی رمانتیک به خود می گیرد. عشق و سیاست از پایه های ثابت داستان های بزرگ علوی به شمار می رود و این دو برگرفته از زندگی او می باشد. بزرگ علوی از عشق در جهت هنری کردن مسایل سیاسی و اجتماعی بهره جسته است تا خواننده با جذبه ی خاصی به خواندن رمان بپردازد.

رئالیسم واژه ای فرانسوی ودر لغت به معنای واقع گرایی وحقیقت جوییودراصطلاح مکتبی عینی وبیرونی است که بر بیان واقعیت های جامعه تأکیدداردومعتقداست برای نشان دادن تصویردرست ازجامعه بایدزبانی ساده وبی تکلف رابرگزید.رئالیسم به انواع گوناگونی تقسیم می شودوبه نحوی مراحل گوناگون راپشت سرگذاشته ونقش موثری درحوزه های گوناگون زندگی ودانش بشری دارد.به طوری که اکثرمردم بخصوص هنرمندان به این شیوه دانش وهنروافکاروعقایدخودرابه دیگران انتقال می دهند.رئالیسم شیوه ای است که به آسانی بامخاطب ارتباط برقرارمی کندوهنرچگونه زیستن رابه اومی آموزد. ادبیات کودک و نوجوان نیز از رئالیسم بهره جویی وافی کرده و بسیاری از اندیشه ها و تعالیم را به این شیوه به مخاطب منتقل می نماید .اهمیت واقع گرایی در انتقال مفاهیم به حدی است که بسیاری از نویسندگان آثار ادبی به صورت خود آگاه و نا خودآگاه به واقعیت های زندگی می پردازند تا از طریق آن به ارتباطی سیال، موفق وصمیمی با مخاطب کودک ونوجوان خود برسند. اززمان شکوفای رئالیسم نویسندگان زیادی درکتابهای گوناگوان وبه شیوه های مختلف به بررسی رئالیسم پرداخته اند.ازجمله:«ماکس رافائل»کتاب تاریخ رئالیسم رانوشته،«دیمیان گرانت»کتاب رئالیسم رانگاشته است.درداخل ایران نیز«دکترمیترا»و«رضاحسینی»دراین زمینه آثاری تألیف کرده اند. ضرورت تحقیق ازآنجاست که تاکنون پژوهش وپایانامه دراین موردنوشته نشده است.این تحقیق می توانددرادامه مسیرکمک کندومیتوان میزان تأثیرگذاری برکودکان ونوجوانان راازنگاه واقع گرایی (رئالیسم)سنجید. از جمله نویسندگانی که توانسته در حوزه ادبیات کودک از واقع گرایی برای پیشبرد اهداف خود و نزدیک نمودن ذهن کودک و نوجوان برای انتقال مفاهیم به بهترین شکل استفاده کند محمدرضایوسفی است.محمدرضایوسفی است،درضمن نوشته های ایشان هیچ تناقضی بامسائل دینی ندارد نگارنده بر آن است تا با انجام این پژوهش گامی هر چند کوچک در بررسی رئالیسم ادبیات کودک و نوجوان بردارد. این پژوهش به پرسش های زیر پاسخ می دهد: 1-واقع گرایی درداستان های محمدرضایوسفی تاچه اندازه نمودیافته است؟ 2-استفاده از رئالیسم تاچه اندازه به این نویسنده درپیشبرداهداف وبیان مقاصداوکمک کرده است؟ 3-مولفه های واقع گرایی در آثارمحمد رضا یوسفی چیست؟ 4-چرا نویسنده استفاده ازاین شیوه درداستان نویسی راانتخاب کرده است؟ فرضیات تحقیق 1-بسیاری ازمجموعه داستانهای این نویسنده کاملابازتاب واقعیت واوضاع اجتماعی زمان اوست وعمده تلاش اوانعکاس تصویراحوال طبقات مختلف درزمانی مشخص است. 2-محمدرضایوسفی بابیان تصاویری که عمومابرای همه قابل فهم اند و باانعکاس واقعیت های زندگی اقشارمختلف کودکان وجوانانراباخودهمراه وهمدل می کند. 3-مولفه های واقع گرایی در داستان های محمد رضایوسفی بامولفه های رئالیسم غربی متفاوت است. 4-ازآنجا که رئالیسم دقیقابیان واقعیت وانعکاس محسوسات است برای کودکان ونوجوانان بیشتر قابل درک وموفقیت در بیان مقصودبرای نویسنده بیشتر است. در این پژوهش از روش گرد آوری اطلاعات کتابخانه ای استفاده شده است که با استفاده ازبرگه تحقیق(فیش)انجام خواهد شدوروش تحقیق این پوهش توصیفی-تحلیلی است. هرچند در زمینه رئالیسم ادبیات کودک و نوجوان کارهای محدودو مقالاتی نگاشته شده اما در این موضوع خاص هیچ گونه بررسی و تحقیقی صورت نگرفته است و این پژوهش می تواند قدمی برای تحقیقات و پژوهش های بیشتر در این حوزه از ادبیات کودکان و نوجوانان باشد.

تاثیرپذیری از محیط زندگی یا اقلیم از ویژگی های بارز ادبیات معاصر است.در این گرایش مسائل عینی محیط و تجربیات زیستی نویسنده و وجوه مختلف فرهنگ و جوامع دیگر مورد توجه قرار می گیرد. هدف عمده ی صبغه ی اقلیمی معرفی و شناساندن یک جامعه و فرهنگ متفاوت به جامعه ی دیگر است.رمان همسایه های احمد محمود مربوط است به دوره ملی شدن صنعت نفت به رهبری دکتر مصدق، و به نوعی می توان گفت فعالیّت های حزب توده و تاثیرات آن در طبقه پایین و عمدتا کم سواد کشور برای بسیج شدن در حرکت ملی کردن صنعت نفت را نشان می دهد. موسم الهجره الی الشمال رمانی است به زبان عربی نوشته نویسنده ی سودانی طیب صالح که در آن نویسنده ضمن قصه گویی پیرامونِ وضعیت یک روستا و ماجراهای مردمانِ آن ،به بررسیِ وضعیتِ کشوری عربی-آفریقایی-اسلامی در دوران استعمار و پسااستعمار و همچنین ماقبلِ مدرن و مدرن می پردازد.این پژوهش به بررسی تطبیقی نقش اقلیم و عناصر اقلیمی در رمان همسایه ها و موسم الهجره الی الشمال به شیوه ی تحلیل محتوا می پردازد. احمد محمود و طیب صالح توجه ویژه ای به ویژگی های خاص منطقه خود اعم از آداب و رسوم، مسائل اخلاقی و اجتماعی، طبیعت، اعتقادات، موقعیّت جغرافیایی و... دارند. تمرکز بر ویژگی های منحصر به فرد منطقه و دقت در بازتاب جزئیات آن، به این دو داستان رنگ بومی داده است.