تنش خشکی به عنوان مهمترین تنش غیر زیستی نقش مهمی در کاهش تولید محصول گیاهان زراعی در جهان دارد. اصلاح صفت پیچیده ای مانند عملکرد که وراثت پذیری پایینی دارد نیازمند شناسایی صفات مورفو- فیزیولوژیک همبسته و انتخاب غیر مستقیم از طریق آنها می باشد. این مطالعه به منظور بررسی آثار تنش خشکی بر صفات زراعی و مورفولوژیک 169 لاین اینبرد نوتر کیب گندم در قالب دو طرح لاتیس جداگانه (تنش خشکی و شاهد) در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان در سال 90-1389 اجرا شد. دو رژیم رطوبتی مشتمل بر آبیاری بر اساس 70 و 130 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس a (به ترتیب معادل 16 و 12 درصد رطوبت وزنی خاک) استفاده شد. تنش خشکی موجب کاهش تعداد روز تا سنبله دهی، تعداد روز تا گرده افشانی، تعداد روز تا رسیدگی، تعداد سنبله در واحد سطح، طول سنبله، ارتفاع بوته، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و شاخص برداشت گردید. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تفاوت بین لاین ها در شرایط عادی رطوبتی برای کلیه صفات به جزء تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله، طول سنبله، تعداد روز تا گرده افشانی و تعداد روز تا رسیدگی معنی دار بوده است. در شرایط تنش رطوبتی نیز تفاوت لاین ها برای همه صفات به جزء تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و طول سنبله معنی دار بود. ضرایب همبستگی صفات در شرایط عادی رطوبتی نشان داد که به جزء طول سنبله و تعداد روز تا گرده افشانی بقیه صفات همبستگی مثبت و معنی داری با عملکرد دانه داشته اند. در شرایط تنش رطوبتی تمامی صفات تأثیر مثبت و معنی دار بر عملکرد دانه داشتند. نتایج تجزیه به عامل ها در شرایط عادی رطوبتی نشان داد که صفات اندازه گیری شده در 4 عامل پنهانی تجلی پیدا نموده که 09/67 درصد از تنوع کل داده ها را توجیه کرد. در شرایط تنش رطوبتی نیز 4 عامل پنهانی تشخیص داده شد که توانست 26/84 درصد از تنوع کل داده ها را توجیه کند. با استفاده از نمودار سه بعدی این روش، لاین های 4، 27 و 40 به عنوان ژنوتیپ-های برتر از نظر سه عامل معرفی شدند. بر اساس شاخص تحمل به خشکی فرناندز لاین های 1 و 69 به ترتیب متحمل ترین و حساس ترین لاین ها نسبت به تنش خشکی تشخیص داده شدند. نتایج رگرسیون مرحله ای بر عملکرد دانه در شرایط عادی رطوبتی نشان داد که تعداد سنبله در واحد سطح و وزن دانه در سنبله 95 درصد از تغییرات عملکرد دانه را توجیه کرده اند. مشابهاً در شرایط تنش رطوبتی تعداد سنبله در واحد سطح و وزن دانه در سنبله 95 درصد از تغییرات عملکرد دانه را توجیه کردند. بر اساس نتایج این آزمایش می توان نتیجه گیری نمود که تعداد سنبله در واحد سطح و وزن دانه در سنبله به عنوان مهمترین اجزاء عملکرد دانه در هر دو شرایط عادی و تنش خشکی بوده اند، ضمن اینکه لاین های متحمل به خشکی شناسایی شده ظرفیت بهبود عملکرد در هر دو شرایط را در طی برنامه های اصلاحی دارند.