مدارس غیرانتفاعی جلوه گر نخستین مشارکت مردمی در آموزش و پرورش سالهای پس از انقلاب است . میزان کارآمدی (میزان دستیابی به هدف) این مدارس می تواند بطور مستقیم بر مشارکت مردمی در آموزش و پرورش سالهای آینده تاثیر بگذارد. ارزیابی کارآمدی مدارس غیرانتفاعی و ارائه بازخورد این ارزیابی به مسئولین می تواند معیاری را جهت اعمال تغییرات و اصلاحات احتمالی لازم در این مدارس فراهم آورد. از آنجا که مدارس غیرانتفاعی مانند اکثریت قریب به اتفاق سازمانها از تحقق کامل اهداف که همان وضع آرمانی و مطلوب می باشد فاصله دارند در تحقیق حاضر به بررسی تطبیقی کارآمدی مدارس غیرانتفاعی و دولتی پرداختیم. سوال اصلی تحقیق حاضر عبارت بود از این که: آیا بین میزان کارآمدی مدارس غیرانتفاعی و دولتی تفاوت معنی داری وجود دارد؟ در تحقیق حاضر با اتکا به چارچوب نظری نظام اجتماعی پارسونز در پاسخ به عوامل موثر بر کارآمدی مدارس غیرانتفاعی و دولتی دو فرضیه مطرح شد که عبارتند از: -1 اگر کارآمدی یک مدرسه بیشتر از مدرسهء دیگر باشد لازم است یکپارچگی و حفظ الگو در آن مدرسه بیشتر از مدرسهء دیگر باشد. -2 اگر یکپارچگی در یک مدرسه بیشتر از مدرسهء دیگر باشد لازم است حفظ الگو در آن مدرسه بیشتر از مدرسهء دیگر باشد. جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه مدارس متوسطه غیرانتفاعی و دولتی نواحی 3 و 4 مشهد بود که دارای پایه دوم تجربی در نظام جدید آموزش متوسطه باشند. حجم نمونه منتخب از جامعه آماری فوق به شیوه نمونه گیری طبقه ای 21 مدرسه تعیین شد. اعضای نمونه فوق در داخل هر طبقه به شیوهء تصادفی ساده انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از روش مصاحبه و مشاهده کمک گرفتیم. پس از مقوله بندی پاسخ های داده شده به سوالات مصاحبه نامه که از نوع باز بود، به کدگذاری و وارد کردن داده ها در کامپیوتر و تجزیه و تحلیل آماری آنها به وسیله نرم افزار spss پرداختیم. نتایج حاصله نشان می دهد که میزان کارآمدی مدارس غیرانتفاعی بیشتر از مدارس دولتی است و متغیرهای جنسیت ، انطباق با محیط و یکپارچگی به ترتیب بیشترین تاثیر را بر کارآمدی مدارس متوسطه گذاشته اند. متغیرهای مزبور 78/15 درصد از تغییرات متغیر وابسته را توضیح داده اند. بنابراین فرضیه اول تحقیق حاضر رد نشده است . تاثیر مستقیم حفظ الگو بر یکپارچگی نیز حکایت از رد نشدن فرض دوم تحقیق حاضر می کند. تفاوت وضعیت اقتصادی و فرهنگی خانواده های دانش آموزان مدارس غیرانتفاعی با دولتی از یافته های دیگر تحقیق حاضر بود. تحلیل مسیر روابط بین متغیرهای تحقیق حاضر نشان داد که بیشترین تاثیر مدارس غیرانتفاعی بر کارآمدی بطور غیرمستقیم (از طریق جذب دانش آموزان دختر و یکپارچگی) بوده است .