به منظور بررسی اثر تنش خشکی بر تعدادی از صفات زراعی در ارقام پیشرفته گندم، آزمایشی در طرح کرت های خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار انجام شد. عامل اصلی سه سطح آبیاری (آبیاری مرسوم، قطع آبیاری بعد از سنبله دهی و قطع آبیاری پنج روز بعد از گلدهی) و عامل فرعی 12 ژنوتیپ گندم پاییزه (چهار ژنوتیپ مقاوم، چهار ژنوتیپ بینابین و چهار ژنوتیپ حساس به خشکی) همراه با دو رقم شاهد آذر 2 و سرداری بود. نتایج تجزیه واریانس ژنوتیپ های گندم در سه شرایط متفاوت آبیاری نشان داد که در صفات طول ریشک، تعداد روز تا رسیدگی، طول دوره ی پر شدن دانه، وزن هزاردانه، بیوماس و عملکرد بین رژیم های متفاوت آبیاری اختلاف معنی دار وجود دارد. در شرایط قطع آبیاری بعد از سنبله دهی (تنش شدید) کاهش معنی داری در طول دوره ی پر شدن دانه، تعداد روز تا رسیدگی، وزن هزاردانه، بیوماس و عملکرد مشاهده شد ولی طول ریشک بیشتر شد. اختلاف بین ژنوتیپ ها برای کلیه صفات به جز تعداد روز تا رسیدگی در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. اثر متقابل ژنوتیپ × نوع آبیاری برای کلیه صفات غیر معنی دار بدست آمد. بیشترین عملکرد را ژنوتیپ های 14، 6 و 3 به خود اختصاص دادند که همگی از ژنوتیپ های مقاوم بودند. بر اساس تجزیه گروهی ژنوتیپ-های گندم مشخص شد که گروه مقاوم گندم دارای تعداد پنجه بارور، ارتفاع، عملکرد و وزن هزاردانه بیشتری بود و از نظر تعداد روز تا سنبله دهی و گلدهی با گروه حساس اختلاف معنی داری نداشت ولی در زمان کمتری به دوره ی زایشی رسید. تعداد دانه در سنبله آن کم بود به همین دلیل وزن هزار دانه بیشتری داشت. قطع آبیاری موجب کاهش معنی دار صفات وزن هزار دانه، عملکرد، بیوماس، تعداد روز تا رسیدگی و طول دوره ی پر شدن دانه شد ولی صفت طول ریشک بر اثر قطع آبیاری افزایش یافت. محاسبه شاخص های gmp، mp و sti ضمن داشتن همبستگی مثبت و معنی دار با عملکرد در شرایط بدون تنش و تنش نشان داد که ژنوتیپ های 1، 3، 6، 7، 12 و 14 بیشترین مقاومت به خشکی را دارند و ژنوتیپ 11 حساس ترین ژنوتیپ به شمار می رود. روشsds- page برای پروتئین های ذخیره ای گلوتنین نشان داد که ژنوتیپ های حساس فاقد یک گلوتنین با وزن مولکولی پایین هستند. بررسی الگوی پروتئینی برگ پرچم سه گروه گندم با روش فوق تحت شرایط متفاوت آبیاری نشان داد که تنش متوسط و شدید باعث حذف یا اضافه شدن پروتئین خاصی نمی شود بلکه شدت بیان پروتئین ها تغییر می کند. در شرایط تنش متوسط، ژنوتیپ های حساس با بیان کمتری مواجه شدند به خصوص ژنوتیپ های 12 و 11 ولی در شرایط تنش شدید به غیر از ژنوتیپ های گروه حساس، ژنوتیپ های گروه بینابین نیز با کاهش بیان همراه بودند. در حالیکه ژنوتیپ های مقاوم در سه شرایط متفاوت آبیاری رفتار تقریباً یکسانی داشتند.

کم آبی مهمترین تنش غیر زیستی است که رشد و عملکرد گندم را در اکثر نقاط جهان محدود می-کند. برای شناسایی مکان های ژنی کنترل کننده صفات مرتبط با تحمل خشکی در گندم نان، 142 لاین اینبرد نوترکیب حاصل از تلاقی رقم مقاوم به خشکی آذر2 و رقم 87zhong 291 در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی مورد بررسی و صفات عملکرد دانه، ارتفاع بوته، طول سنبله، طول و عرض برگ پرچم و طول و عرض برگ دوم اندازه گیری شد. بر اساس توزیع فنوتیپی برای کلیه صفات مورد مطالعه، تفکیک متجاوز مشاهده گردید. چند شکلی والدین با استفاده از نشانگر های ssr و issr ارزیابی و 24 نشانگر ssr و 16 نشانگر issr، چند شکل بین والدین برای غربال جمعیت استفاده شد. تجزیه پیوستگی40 نشانگر چند شکل را به نقشه قبلی جمعیت مشتمل بر 45 نشانگر ssr و aflp منتسب کرد. بر اساس مکان یابی فاصله ای مرکب 71 qtl برای صفات مورد مطالعه تحت شرایط دیم و آبیاری تکمیلی مکان یابی شد. برای عملکرد دانه 10و 20، ارتفاع بوته 1 و 4، طول برگ پرچم 4 و 1و طول سنبله 5 و 2 qtl به ترتیب در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی، مکان یابی گردید. علاوه براین، 7، 8 و 9 qtl به ترتیب برای عرض برگ پرچم، طول برگ دوم و عرض برگ دوم در شرایط دیم شناسایی شد. در این مطالعه تعدادی qtl برای صفات مختلف مشترک بود که این امر پیوسته بودن qtl ها یا اثرات پلیوتروپیکی بین qtl ها را نشان می دهد.

خشکی از جمله تنش¬های غیرزیستی است که رشد و عملکرد گیاهان را کاهش می¬دهد. به منظور مکان¬یابی ژن (های) کنترل کننده صفات مرتبط با تحمل به خشکی در گندم، جمعیت لاین¬های اینبرد نوترکیب حاصل از تلاقی رقم متحمل به خشکی آذر2 و حساس 87zhong291 تحت شرایط دیم و آبیاری تکمیلی مورد ارزیابی قرار گرفت. صفات مورد مطالعه شامل مقاومت روزنه¬ای، دمای برگ، رطوبت نسبی برگ، عملکرد دانه، وزن هزار دانه و تعداد سنبلچه در سنبله بود. چند شکلی والدین با استفاده از نشانگرهای ریزماهواره و issr بررسی و 24 نشانگر ریزماهواره و 16 نشانگر issr چند شکل برای غربال افراد جمعیت استفاده گردید. تجزیه پیوستگی برای انتساب این نشانگرها به نقشه قبلی جمعیت مشتمل بر 45 نشانگر ssr و aflp توسط نرم افزار افزار qtx 20 map manager انجام شد. با توجه به اندازه¬گیری صفات زراعی در 142 فرد و صفات فیزیولوژیک در 121 فرد جمعیت، دو نقشه پیوستگی با 142 و 121 فرد تهیه شد. نقشه اول دارای طول کلی 1310 سانتی¬مورگان و متوسط فاصله بین دو نشانگر 55/19 سانتی¬مورگان و نقشه دوم 1/1157 سانتی-مورگان از ژنوم گندم را پوشش داد و متوسط فاصله بین دو نشانگر 57/17 سانتی¬مورگان بود. ارتباط بین داده¬های ژنوتیپی (نشانگر¬ها) و خصوصیات زراعی و فیزیولوژیک براساس مکان¬یابی فاصله¬ای مرکب ارزیابی شد. برای صفات زراعی و فیزیولوژیک به ترتیب 84 و 14 qtl مکان¬یابی گردید. برای عملکرد دانه در شرایط دیم 10 qtl و در شرایط آبیاری تکمیلی 20 qtl مکان¬یابی گردید. برای رطوبت نسبی برگ یک qtl، برای مقاومت روزنه¬ای برگ دو و برای دمای برگ، 11 qtl مکان¬یابی گردید. برای دو صفت مقاومت روزنه¬ای برگ و دمای برگ، تفکیک متجاوز در جمعیت مشاهده شد. برای تعداد سنبلچه در سنبله در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی به ترتیب 5 qtl و 9 qtl مکان¬یابی گردید. برای وزن هزار دانه در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی به ترتیب دو qtl و 9 qtl مکان¬یابی شد. در این بررسی برای وزن هزار دانه و عملکرد دانه به ترتیب یک و 3 qtl¬ پایدار در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی شناسایی گردید. برای دمای برگ، تعداد سنبلچه در سنبله، وزن هزار دانه و عملکرد دانه qtlهای مشترک مشاهده شد که می¬تواند ناشی از پیوستگی ژنی یا اثر پلیوتروپی باشد. نشانگرهای پیوسته با qtl¬های شناسایی شده در این بررسی می¬توانند برای مکان-یابی دقیق qtl¬ها مورد استفاده قرار گیرند تا در صورت شناسایی نشانگرهایی با فاصله مناسب در آزمایش¬های تکمیلی در برنامه¬های گزینش به کمک نشانگر مورد استفاده قرار گیرند.

خشکی یکی از فاکتور های مهم محدود کننده تولید محصول در جهان و ایران است و این موضوع با افزایش تغییرات آب و هوایی کره زمین اهمیت بیشتری پیدا می کند. گندم غذای ضروری بیش از 35% مردم دنیاست. بنابرین ارزیابی واکنش ارقام متفاوت گندم در برابر تنش ها ضروری است. اندازه گیری آنزیم های آنتی اکسیدان در طول تیمارهای تنش خشکی به عنوان روشی جهت ارزیابی واکنش گیاه در برابر تنش پذیرفته شده است. در این پژوهش فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان و الگوی ایزوزیمی آنها در برگ و ریشه گیاهچه های هشت رقم گندم پائیزه با حساسیت متفاوت به خشکی (چهار رقم حساس و چهار رقم مقاوم) در دو شرایط عادی و تنش مورد بررسی قرار گرفت. میزان بیان آنزیم ها با استفاده از نرم-افزار mcid اندازه گیری شد. در گیاهچه های حاصل از بذرهای فوق دو ایزوفرم سوپراکسید دیسموتاز (sod) و یک ایزوفرم کاتالاز (cat) و هفت ایزوفرم پراکسیداز (pox)شناسایی شدند. یک ایزوفرم از sod و دو ایزوفرم از pox بین ریشه و برگ گیاهچه ها متفاوت بودند. فعالیت cat در تمامی ارقام در شرایط تنش بدون تغییر باقی ماند. اما sod و برخی ایزوفرم های pox به طور معنی داری در مقایسه با حالت عادی کاهش بیان پیدا کردند. ارقام متفاوت گندم پاسخ های متفاوتی به تنش از خود نشان دادند. در برگ اختلاف معنی داری(p<0.01) بین دو گروه حساس و مقاوم از لحاظ فعالیت کمی شده تمامی ایزوزیم های pox مشاهده شد، به طوری که ارقام مقاوم بیشترین فعالیت را به خود اختصاص دادند. اثر متقابل معنی داری بین تنش و ارقام گندم از لحاظ فعالیت کمی شده ایزوزیم های sod، cat و pox در هیچکدام از بافت ها به دست نیامد. گروه مقاوم حدود 38% افزایش فعالیت نسبت به گروه حساس برای pox کل نشان داد. در ریشه ها نیز همانند برگ ها sod در شرایط تنش به شکل معنی داری کاهش بیان نشان داد. ولی اثر متقابل شرایط محیطی و گروه-های گندم معنی دار نبود. برای آنزیم cat گروه های مقاوم گندم درحدود 29% نسبت به گروه حساس افزایش بیان داشته و اختلاف معنی دار نشان داد. چهارتا از ایزوزیم های پراکسیداز pox3، pox4، pox5 و pox7 ریشه اثر متقابل، برای گروه گندم و تنش نشان دادند. به طوری که برای همه آنها در شرایط عادی میزان بیان آنزیم در گروه مقاوم و حساس از نظر آماری یکسان بود، ولی میزان بیان در شرایط تنش برای گروه مقاوم کاهش معنی دار نشان داد. بنابراین از ایزوزیم های پراکسیداز ریشه در مطالعه پاسخ به تنش ها و نیز احتمالآ گزینش با کمک نشانگر در گندم می توان استفاده کرد.

چکیده ندارد.