حکیم جمال الدین ابومحمدالیاس بن یوسف بن زکی بن موید نظامی گنجه یی از استادان بزرگ و از ارکان شعر فارسی است ... مولد شاعر را همه تذکره نویسان گنجه دانسته اند تاریخ ولادت او معلوم نیست لکن با دقت در بعضی از اشعار او می توان آن را حدود سال 530 دانست . تاریخ وفات نظامی هم بصورتهای گوناگون ذکر شده است اما سال 614 صحیح تر به نظر می رسد. "مدفن نظامی در گنجه تا اواسط عهد قاجاری باقی بود، بعد از آن رو بویرانی نها تا باز بوسیلهء دولت محلی آذربایجان شوروی مرمت شد." نظامی غیر از دیوانی که عدد ابیات آن را دولتشاه بیست هزار بیت نوشته و اکنون مقداری از آن در دست است ، که مرحوم وحید دستگردی بنام گنجینهء گنجوی فراهم آورده و علاوه بر آن هم ابیات کثیری در جنگهای قدیم به نظر رسیده، پنج مثنوی مشهور بنام پنج گنج دارد که آنها را عاده خمسه نظامی می گویند. این پنج مثنوی عبارتند از: -1 مخزن الاسرار که مشتمل بر حدود 2260 بیت است در بحر سریع که شاعر آن را بنام فخرالدین بهرامشاه بن داود پادشاه ارزنگان ... نامیده. ابن مثنوی در حدود سال 570 هجری ساخته شده. -2 خسرو و شیرین این منظومه را نظامی سال 576 بپایان برده ... خسروشیرین در 6500 بیت به بحر هزج مرس مقصور و محذوف است و راجع بداستان عشقبازی خسروپرویز با شیرین ساخته و به اتابک شمس الدین محمد جهان پهلوان ایلدگز تقدیم شده... -3 لیلی و مجنون که نظامی آن را در سال 584 بنام شروانشاه ابوالمظفراخستان بن منوچهر ساخته است . لیلی و مجنون را نظامی در چهار هزار و هفتصد بیت ... سرود -4 اسکندرنامه این کتاب مجموعا در 10500 بیت و شامل دو قسمت است که نظامی قسمت نخستین را "شرفنامه" و دومین را "اقبالنامه" نامیده است . کتاب شرفنامه را نظامی بنام اتابک اعظم نصره الدین ابوبکربن محمد جهان پهلوان از اتابکان آذربایجان در آورده... و در بعضی از نسخ اسکندرنامه قسمت اقبالنامه مصدر است بنام الملک القاهرعزالدین ابوالفتح مسعود پسر نورالدین ارسلان صاحب موصل ... -5 پنجمین مثنوی از خمسه نظامی که بررسی صور خیال در آن اساس کار این رساله است "بهرامنامه، هفت پیکر یا هفت گنبد است که شاعر به سال 593 بنام علاءالدین کرپ ارسلان پادشاه مراغه در 5136 بیت ساخته و بوی تقدیم داشته است . این منظومه راجع است بداستان بهرام گور (بهرام پنجم ساسانی 438-420 میلادی) که از قصص معروف دوره ساسانی بوده است . در این منظومه نخست نظامی شرحی از سرگذشت بهرام را در کودکی و جوانی تا وصول سلطنت و کارهای بنام او آورده و آنگاه بداستان او با هفت دختر از پادشاهان هفت اقلیم اشاره کرده است که برای هر یک گنبدی برنگی خاص ساخته بود و هر روز از هفته مهمان یکی از آنان بوده و قصه یی از هر یک شنیده است .