تغییر یک فضا به مکان، هدف وجودی معماری است. یکی از گرایشات موجود در مطالعات مکانی، تحقیق بر روی مفهومی وابسته بدان تحت عنوان تعلق خاطر مکانی در زمینه های محیطی مختلف است. در دهه های اخیر علاقه مندی محققان به سوی مکان هایی که کاربری های متفاوت از سکونت گاه های دائمی دارند، سوق یافته است. گونه ای از این گرایشات به سوی فضاهای آموزشی دانشگاهی، مدارس و فضاهای پیرامونی وابسته بدان ها است که قابلیت تبلور مفاهیم مکان را به صورت بالقوه در خود دارند. پس از شناسایی و تشخیص این مشکل در اکثر قریب به اتفاق فضاهای آموزشی، تبیین عوامل موثر در شکل گیری حس تعلق خاطر مکانی در فضاهای آموزشی مدنظر قرار گرفته است. در این نوشتار برای پیشبرد این مهم، چهار فاز در دستور کار قرار گرفته است. در فاز نخست، تولید مدل نظری بنا به ادبیات موجود صورت گرفته و در فاز دوم، مدل نظری توسط محققان و متخصصان حوزه مربوطه مورد سنجش قرار گرفته و میزان اهمیت و اولویت مولفه های مستخرج در شکل گیری تعلق خاطر مکانی مد نظر قرار گرفته است. در فاز سوم بر مبنای مولفه های تعدیل گردیده از دیدگاه صاحب نظران با بهره از تکنیک دلفی، نقش هریک از مولفه ها در ایجاد حس تعلق خاطر در سه دانشکده معماری پردیس هنرهای زیبای تهران، شهید بهشتی تهران و علم و صنعت ایران مورد سنجش قرار گرفته است. در ادامه در فاز چهارم بر مبنای داده های اکتسابی از سه دانشکد? مذکور، تحلیل داده ها انجام گرفته و راهکارهای موثر بر مبنای نتایج تحلیل ارائه شده است. نتایج اکتسابی از پژوهش حاکی از آن است که عوامل محیطی در شکل گیری و ارتقاء تعلق خاطر در فضاهای آموزشی تأثیر دارد. این تأثیر در دو حالت، یکی با قابلیت مستقیم است که ترکیب و تجمیع مولفه های موثرتر محیطی که در رأس آنها فعالیت ها، شناسائی و تعیین هویت فضایی و زیبائی شناختی محیطی قرار دارند، در شکل گیری تعلق خاطر از طریق محیط تأثیر می گذارند؛ در حالت غیر مستقیم نیز عوامل ادراکی و حضور معنا و نشانه با ایجاد تصویر ذهنی و معنا دهی به محیط در شکل گیری تعلق خاطر خصوصاً در فضاهای آموزشی نقش موثری ایفا می کنند. در پایان نیز بر مبنای داده های تحقیق، راهکارهای طراحی پیشنهادی در طرح معماری پروژه پیاده شده است.

با تعریف فرضیه (صفر) مبنی بر اینکه : هیچ عامل خاصی بر طرح ابنیه آموزشی دوره پهلوی اول موثر نبوده است و فرضیه ( یک) : عوامل خاصی بر طرح ابنیه آموزشی منتخب دوره پهلوی اول موثر بوده اند با بررسی بناهای آموزشی پهلوی اول و انتخاب سه ساختمان دانشکده حقوق ، دبیرستان انوشیروان و مجتمع متقین ( هنرستان دختران سابق) که در دوران پهلوی اول در شهر تهران ساخته شده اند به رد فرضیه (صفر) و اثبات فرضیه (یک) 1رداختیم. برای ردی فرضیه صفر ابتدا دیدگاه صاحب نظران و بزرگان در باره پیش زمینه های جامعه شناختی ، سنتی و تاریخی موثر بر ظهور معماری فضاهای آموزشی پهلوی اول بررسی شد . سپس با مشاهده دقیق بنا های منتخب و تهیه جداول مشاهداتی عوامل شکل دهنده به طرح این ابنیه از نظر سیستم های ساختمانی ، پیوندهای محیطی بنا و فرم مورد ارزیابی قرار گرفت. در همین ضمن آنکه با تهیه پرسشنامه های مختلف نظریات اساتید و صاحب نظران ایرانی معاصر را نیز در این زمینه مورد بازبینی و بررسی قرار گرفت. در زمینه نظام آموزشی و گرایشات فکری پهلوی اول نظریات صاحب نظران ایرانی معاصر در علوم تربیتی ، علوم اجتماعی، علوم سیاسی و فلسفه را با ترتیب دادن مصاحبه های مختلف جویا شدیم و سرانجام از تجزیه و تحلیل کیفی مجموعه اطلاعات بدست آمده در این تحقیق نظریه ای پیرامون عوامل موثر بر طرح ابنیه آموزش داده شد:در دوره پهلوی اول ، نیاز شدید به توسعه کمی مدارس طراحی فضاهایی را که امکان آموزش افراد زیادی را تحت پوشش آموزش نوین در اسرع وقت و با سهولت کافی فراهم آورد ایجاب می کرد. به هیمن دلیل عملکرد بنا قبل از هر چیز از اهمیت خاصی برخوردار شد. تحت تاثیر ایدئولوژی حاکم بر هیئت حاکمه و تمایل به نشان دادن اقتدار و عظمت حکومت معماری نئوکلاسی سیزم در تلفیق با دیدگاههای ناسیونالیستی در ساخت بناهای آموزشی مورد استفاده قرار گرفت. در عین حال با دگرگونی بنیادی در طراحی فضاهای شهری در طی سالهای 1308 تا 1320 شاخص شدن چهره شهری بنا مطرح گردید و این امر باعث شد تا برای اولین بار در مدارس فضای پیرامون فضای بسته قرار گیرد.توجه به مسائل اقلیمی کشیدگی بناها را در امتداد محور شرق و غرب بوجود آورد سیستم های سازه ای بصورت ترکیبی از سیستم سنتی و نوین در بناهایی با الگوهای هندسی مشابه به اجرا درآمد. عملکرد نوین بناهای آموزشی و نفوذ دیدگاههای زیبایی شناسانه معماری نئوکلاسی سیزم قرن نوزدهم اروپا و همچنین دگرگونی در روابط شهری بنا موثرتر از عامل اقلیمی و سازه ای در طرح بنا بوده اند.