سال های 1330-1300 با رویکردی جامعه شناختی است. هدف از این تحقیق، شناخت سائل اجتماعی ایران از طریق نقد و بررسی رمان های اجتماعی، همچنین شناخت اندیشه ها، گرایش های فکری رمان نویسان و چگونگی ترویج رمان نویسی به سبک نوین در ایران است. تاثیر شرایط اجتماعی- سیاسی در خلق آثار ادبی در تاریخ مورد بررسی، نشر و گسترش ادبیات مشروطه مقارن با وقوع جنگ جانی اول و شرایط جهانی، همچنین اشاعه فرهنگ به همراه آن ادبیات غرب و به دنبال آن جنگ جهانی دوم و رشد مدرنیسم و رسوخ آن به کشورهای جهان سوم از جمله ایران، منجر شد که رمان نویسان ایرانی به همان سبک و سیاق رمان نویسان غربی آثاری را خلق کنند که به بیان مسایل اجتماعی – فرهنگی، سیاسی، اقتصادی جامعه ایران پرداخته شده است. از میان رمان های دوره مذکور، پنج رمان از پنج نویسنده شامل : 1- تهران مخوف نوشته مرتضی مشتق کاظمی، 2- در تلاش معاش نوشته محمد مسعود، 3- حاجی آقا نوشته صادق هدایت، 4- قلتشن دیوان نوشته محمد علی جمال زاده، 5- اسرار شب نوشته عباس خلیلی، انتخاب و با روش تحلیل محتوی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. اگر چه چارچوب نظری اصل، مورد استفاده برای تحلیل، نظریه های جورج لوکاچ و لوسین گلدمن است. اما به دلیل محتوالی متون مورد بررسی و بیان موضوعات اجتماعی متعدد، از آراء و اندیشه سایر متفکرین اجتماعی که با متن مرتبط بودند استفاده گردید. لذا چارچوب نظری و ترکیبی در تحقیق حاضر لحاظ گردید. رمان های مذکور به لحاظ فضای اجتماعی و موضوع داستان کاملاً ایرانی بوده و در محیط اجتماعی ایران بخصوص در تهران ساختار بندی شده اند. با مطالعه و تحلیل متن خواننده متوجه می شود که ایران به عنوان یک کشور جهان سوم سنتی بعد از نهضت مشروطه در مسیر مدرنیسم حرکت می کند و برنامه های توسعه، ایران را به سمت نوسازی به سبک غربی سوق میدهد. اما به لحاظ فرهنگی و سنتی بودن جامعه وساختار پاتریمونیال حکومت های موجود (حکومت های سلطانی) یک چهره دوگانه ای در ساختار اجتماعی سیاسی و فرهنگی – اجتماعی کشور شکل گرفته و گونه ای از شبه مدرنیسم وشبه دموکراسسی درایران مستقر گردیده بود. مشکلات اقتصادی – فقر فرهنگی و بی سوادی، فقر اقتصادی ، گرسنگی رمان های مورد بررسی رمان نویسان اولیه به آنها پرداخته اند. در این راستا فرضیات محقق هم به اثبات رسیده و رمان های اجتماعی اولیه مملو از مسائل اجتماعی ایران بودند.