در زمان ساسانیان اعتقاد به این اصل که سلطنت موهبتی است الهی که از طرف ایزدان به خاندان ساسانی اهدا شده تأثیر عمیق و عظیمی در تاریخ ایران آن زمان داشته است. پادشاهان ساسانی همواره تبار خود را ایزدی می انگاشتند و خود را پرستنده اهورامزدا معرفی می کردند. این امر نشان دهنده آن است که شاهان ساسانی خود را جانشین ایزدان بر روی زمین می دانستند و در زمره خدایان قرار می دادند. همذات پنداری پادشاه ساسانی با ایزدان سبب گردید تا وی از نمادها و نشانه های ایزدان برای نمایش قدرت و شکوه سلطنت خویش بهره گیرد و این نمادها و نشانه ها جایگاه ویژه ای در هنر ساسانی یافتند تا جایی که آثار این دوره به تابلویی برای نمایش نمادها و نشانه های سلطنتی تبدیل گردید. آثار ساسانی شامل طیف وسیعی از کارهای هنری مانند معماری، نقش برجسته سازی، پیکر تراشی، فلزکاری، موزاییک سازی، جواهر سازی، مهرسازی، بافندگی، نقاشی، سفالگری، سکه زنی و همچنین گچ کاری و گچ بری بوده است که با نشانه ها و نمادهای سلطنتی تزیین و آراسته می گردید تا نشان دهنده جایگاه و قدرت بی مانند پادشاه ساسانی باشد. نماد با استفاده از شکلی به نام نشانه به طور غیر مستقیم ما را به شناخت امری ناشناخته هدایت می کند زیرا برای بیان و تعریف مستقیم آن امر عبارت رسا و کافی وجود ندارد و این نشانه است که همانند کلیدی برای ورود به قلمرویی وسیع تر از خودش و وسیع تر از انسانی که آن را به کار می برد عمل می کند. نماد و نشانه یکی از ابزارهای برقراری ارتباط با حقایقی است که محدودیت های زبان و کلام باعث مبهم ماندن معنای آنها گردیده و درک بیان نمادین نشانه ها را دشوار ساخته است. از طریق نماد و نشانه شناسی است که می توان به رابطه میان فرهنگ ها پی برد زیرا نماد و نشانه پیوستگی تاریخی و فرهنگی ملت ها را به نمایش می گذارند و با لطافت و ظرافت، ذهن مخاطب را معطوف خود ساخته و در حافظه نسل ها استمرار می یابند و نشانه حیات و نشاط معنوی جوامع می گردند.

صنعت شیشه گری در میان صنایع و هنرها همواره از زمان پیدایش آن تا عصر حاضر از اهمیت ویژه ای برخوردار و مورد توجه بسیاری از کاوشگران و پژوهشگران بوده است. به دلیل محدودیت مطالعات باستان شناسی صنعت شیشه گری به رغم وجود سابقه کهن این صنعت در ایران ، منابع و مستندات چندانی در این زمینه در دسترس پژوهشگران و محققان نیست. از آنجاکه بسیاری از آبگینه های موجود در موزه های کشور توسط کاوشگران غیر مجاز از زیر خاک بیرون آورده شده اند، شناسایی مکان و زمان ساخت آنها و گرد آوری اطلاعات باستان شناختی مستند در مورد این آثار دشوار است. مجموعه شیشه های منسوب به دوره ساسانی درکاخ موزه نیاوران نیز از این امر مستثنی نیستند و تنها به سبب برخی مشخصات ظاهری به این عنوان در موزه به ثبت رسیده اند. لذا جهت دستیابی به اطلاعات تاریخی و فن شناختی از این مجموعه و تدوین شناسنامه های مستند برای آنها ، مطالعات تطبیقی بر اساس بررسیهای کتابخانه ای و میدانی انجام شد که نشانگر امکان تعلق این آثار به دوره های مختلف تاریخی شامل اشکانی ، ساسانی و اسلامی تا سده 4ه .ق بود.جهت تأیید نتایج به دست آمده از مطالعات تطبیقی و به دست آوردن اطلاعات فن شناسی دقیقتر از طریق مطالعات آزمایشگاهی به وسیله میکروسکوپ الکترونی مجهز به طیف نگار پرتو ایکس تفکیک انرژی (sem_edx ) به بررسی ساختار و ماهیت مواد سازنده این آثار پرداخته شد و در نهایت جهت بررسیهای دقیقتر، نتایج به دست آمده از این مطالعه با نتایج حاصل از مطالعات آزمایشگاهی نمونه های مشابه در مناطق باستانی دیگر مقایسه گردید و الگوی مقایسه ای رضایت بخشی جهت شناسایی این آثار به دست آمد. بر اساس مطالعات تطبیقی انجام شده مشخص شد که مجموعه مورد مطالعه محدوده زمانی قرون اول تا سوم میلادی (همزمان با دوره اشکانی ) تا سده های نخستین اسلامی (قرون 3 تا 4 ه.ق) را در برمی گیرد. محل ساخت بسیاری از نمونه های مربوط به دوره اشکانی ،سرزمینهای غرب ایران شامل سوریه ، بین النهرین و سواحل شرقی دریای مدیترانه می باشد. همچنین مطالعات تطبیقی ، احتمال ساخت نمونه های ساسانی و سده های نخستین اسلامی در داخل ایران (و احتمالاً شهرهای نیشابور و یا گرگان ) را تقویت کرد. دسته بندی نتایج حاصل از مطالعات آزمایشگاهی انجام شده توسط sem-edx نشان دهنده مشابهت ساختاری میان نمونه هایی بود که در بخش مطالعات تطبیقی محدوده زمانی و مکانی مشابهی برایشان در نظر گرفته شد وبه این ترتیب صحت ارزیابی های حاصل از مطالعه تطبیقی- تاریخی تا حد بیشتری تایید شد. همچنین در بخش آزمایشگاهی مشخص شد که کلیه نمونه های مطالعه شده از نوع شیشه های "سیلیسی- قلیائی- آهکی" با سطوح نسبتا بالایی از اکسید منیزیم و پتاسیم هستند که با استفاده از خاکسترهای گیاهان بیابانی خاص ( با ذرات کوارتز ) تولید می شده اند. این سنت که از دوره های اولیه ساخت شیشه در منطقه رایج بوده است در طی دوره پارت و ساسانی و دوران اسلامی نیز دنبال شده است. در بخش پایانی پژ وهش، مطالعه مقایسه ای میان نتایج حاصل از بررسی ساختاری نمونه های مورد مطالعه و و شیشه های ساسانی- اسلامی به دست آمده از کاوشهایی در مناطق جنوبی و مرکزی عراق انجام شد. در این بررسی مشابهت قابل توجهی میان ساختار نمونه های شیشه ساسانی-اسلامی در مجموعه نیاوران با شیشه های معاصر آنها در بین النهرین مشاهده شد. نزدیکی کیفیت ساخت و ترکیب عنصری این نمونه ها می تواند ناشی از سنتهای مربوط به مبادله و انتقال مواد خام و حتی مبادله قطعات شیشه یک بار پخته به عنوان ماده اولیه در میان مراکز تولید شیشه باستانی باشد. بنابریان اگرچه مشابهت نتایج این سطح از مطالعات لزوماً بیانگر یکسانی مکان تولید شیشه ها نیست، لیکن از کاربرد سنتهای مشابه و دخالت جریانهای هنری- فرهنگی یکسان در آفرینش آنها حکایت می کند. به دلیل محدودیت مطالعه شیشه های ساسانی به ویژه در مورد آثار ساخته شده در داخل فلات ایران و همچنین فقدان بانکهای اطلاعاتی لازم جهت بررسی عناصر سازنده فرعی، قضاوت در مورد محل دقیق تولید آثار موجود در موزه نیاوران نیازمند تداوم این مطالعات در سطح گسترده تر و پیشرفت پژ وهشهای باستان شناسی شیشه های ساسانی در کشور خواهد بود.

بناهای ایرانی با توجه به تنوع و کیفیت مصالح، سلیقه سازندگان آن با شیوه های مختلفی ( سنگ، آجر، نقاشی و گچ) تزئین شده اند. با تغییراتی که در معماری پس از دوران هخامنشی بوجود آمد، تزئین بنا با گچبری و نقاشی رونق پیدا کرد. استفاده از گچبری برای تزئین بنا پس از ورود سلوکیان به ایران و در دوران پارتی رونق وگسترش یافت. در این دوران بسیاری از ابنیه مذهبی و غیر مذهبی با نهقوش هندسی ، گیاهی و حیوانی و انسانی در زمینه گچی آراسته شد. در این پژوهش ، مطالعه نقوش انسانی در هنر گچبری اشکانی به منظور شناخت و دست یابی به پیشینه استفاده از این نقوش در هنر گچبری، مفاهیم و مضامین نفهته در نقوش و میزان تاثیرپذیری از هنر دیگر سرزمین ها انجام شده است. نقوش انسانی مورد پژوهش از دیرباز در هنر آرایش بنا استفاده شده است. کاربرد این نقش مایه با تاثیر از پیشینه پربار دوران پیش از خود ( هخامنشی) و تاثیر از هنر سنگ تراشی هلنی شکوفا شد. این نقوش با نمایش ویژه دوران اشکانی (تمام رخ) و یا تاثیر از هنر پیش از خود ( نیم رخ) و گاه با تاثیر از هنر هلنیسم ( واقعیت گرایی و حجم گرایی در نمایش) ، به صورت تمام قد، نیم تنه ، سر و به گونه ای است که در نه مفاهیم مذهبی و اساطیری ، بلکه مضامین اجتماعی و سیاسی را نیز در بر دارد . کاربرد نقوش انسانی در گچبری در زمینه مذهبی بیشتر تحت تاثیر عناصر بیگانه و نقوش غیر مذهبی با تاثی از هنر شرقی ایرانی بوده و گاه در ارتباط با کاربری بنا است.

چکیده پایان نامه : اقلیم گرم وخشک هموار در برگیرنده آثارخشتی می باشد.این آثار بنا به موقعیت زمانی ومکانی خود دارای تزئیینات ویژه با توجه به شرایط اقلیمی منطقه ای می باشند.با در نظرگرفتن این نکته، تزیینات با اشکال هندسی که با چیدن خشت در دیواره های بناهای خشتی منطقه سیستان وبلوچستان قبل وبعد از اسلام وجوددارد گواه برهنری غنی ازگذشته تا امروز بوده است و از این رو با پرداختن به تزیینات خشت چینی مشبک درآس بادها به اثبات این موضوع دست زده شد و با مطالعه وبررسی صورت گرفته منشاء تزیینات آس باد را در آثار قبل وبعداز اسلام مشاهده گردید. مطالعات تطبیقی برای اثبات سندیت تاریخی وفرهنگی ،زیباشناختی تزیینات آس بادها این نکته را نشان می دهد که این تزیینات گویای هویتی تاریخی با فکری خلاق وهنری منحصر به فرد بوده است زیرا در خلال اقلیم موجود این تزیینات به بهترین شکل ماهیت خود را حفظ کرده اندعلاوه برآن با مطالعات فن شناسی وآزمایشگاهی نوع وماهیت مصالح نشان داده شدوانواع آسیب های وارد شده که مهمترین آن آبشستگی تزیینات می باشد و با مطالعات قبلی مورد بررسی قرارگرفت و با در نظرگرفتن مبانی درست طرح حفاظت توسط محقق ارائه گردید. کلید واژه: آسیاب بادی ،تزئینات خشتی،آسیب شناسی وفن شناسی، حفاظت

محوطه مورد بررسی در این پروژه دژ رشکان که درغرب کوه بی بی شهربانودر شهرری و جنوب کارخانه قدیم سیمان ری قرار گرفته است و در تاریخ31/4/1313با نام مرکز شهر سلجوقی و دیالمه به شماره 215 در فهرست اثار ملی به ثبت رسیده است.این محوطه در قالب چند فصل حفاری که درفصل اول در سالهای 1313-1315توسط اریخ اشمیت مورد بررسی قرار گرفته که به علت مرگ ناگهانی وی نتایج آن هرگز منتشر نگردید. در سال1362 این محوطه توسط اقایان یحیی کوثری و علی اصغر میر فتاح مورد بررسی قرار گرفت. آخرین فصل حفاری در این محوطه در سال1381 توسط آقای قدیر افروند صورت گرفته است.در بهار 91گروه حفاری به سرپرستی دکتر مرتضایی و اعضای گروه وی در قسمت ضلع شرقی محوطه دژ رشکان کاوش اضطراری صورت گرفته است. حال این پروژه به منظور روشن نمودن وضعیت فرهنگی و تغییرات و تطورات فرهنگ دشت ری در دوره تاریخی (اشکانی)و اوایل اسلام و شناسایی فضای معماری دژرشکان وکسب اطلاع ازنحوه ساخت یکی از قلعه های دشتی دوره اشکانی تا اوایل اسلام واینکه ایا این قلعه طبرک یک قلعه نظامی بوده است انجام گردیده است. .هم چنین با مطالعه گونه شناسی سفال های دژ رشکان ومطالعه بر روی سکه های یافت شده در این محوطه می توان چنین بیان کردکه محوطه مذکور همانند دیگر قلعه ها دارای بخش های مختلف شامل ساختمان نگهبانی ساختمان شرقی وبرج شرقی بوده است .گاهادر متون دیگر بیان شده این محوطه برای پنهان کردن و نگهداری مهمات وابزار و سلاحهای جنگی کاربرد داشته است. واژه های کلیدی :دژ- قلعه - طبرک - برج بارو- دژ رشکان - اشکانی

هنر دوره ساسانی یکی از زیبا ترین هنرهای دوره تاریخی است که مانند دوران های پیش از خود بعضی از عناصر هنری را از سایر ملل مجاور به عاریت گرفته بود. فلزکاری یکی از هنر های است که در دوره ساسانیان به اوج شکوفایی خود رسید. در این میان به ظروف سیمین به دلایل مختلف اعم از تبلیغاتی، سیاسی و تزیینی توجه فراوانی شد. همچنین در دوره ساسانیان به دلیل برخورد ها و روابط بسیار با امپراتوری روم صنعت فلزکاری ساسانیان تاثیر و تاثرات فراوانی با امپراتوری روم داشت که اوج آن را بین قرن های 5 تا 7 میلادی شاهد هستیم. در ضمن نقوش روی ظروف سیمین ساسانی بیشتر نقش شاه را هنگام شکار نشان می دهد و در بیشتر مواقع شاه نقش اصلی را روی نقوش ظروف ایفا می کند در حالی که در ظروف سیمین رومی به نسبت میزان کمتری با نقش امپراتوران رومی مواجه هستیم. و موضوعات مذهبی نقش پررنگی دارند.

تخت مرمر به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شد و در ایوان مرمر کاخ گلستان نصب گردید. تخت مرمر از جنس سنگ مرمر زرد رنگ می باشد. از این تخت برای اجرای مراسم سلام و بار عام استفاده می شد. پادشاهان زیادی روی آن جلوس نموده اند، که فتحعلی شاه، ناصرالدین شاه، احمد شاه قاجار و رضا شاه پهلوی از آن جمله می باشند. گذر زمان باعث فرسایش و تخریب بسیار تخت مرمر شده است، به طوری که آثار آن به روی تخت مرمر به وضوح نمایان است. با توجه به اهمیت تاریخی، فرهنگی و هنری تخت مرمر کوشش برای جلوگیری از تخریب بیشتر آن بسیار اهمیت دارد. هدف این پایان نامه بررسی تخت مرمر از لحاظ جنس و تکنیک ساخت (فن شناسی)، عوامل آسیب رسان و ارائه راهکارهای جلوگیری از ایجاد آسیب توسط این عوامل است. برای دستیابی به هدف مذکور سوابق تاریخی تهران، کاخ گلستان، ایوان مرمر و تخت مرمر مورد مطالعه قرار گرفت و مطالعه میدانی، شامل عکاسی از کلیه قطعات تخت از زوایای مختلف جهت آشکارسازی طرح و آسیبهای ظاهری، مستندسازی اندازه دقیق قطعات و طراحی طرحهای برخی از قطعات، انجام شد. جهت بررسی دقیقتر آسیبها از سنگ، رنگ طلایی تزئینی و ته نشست موجود بر روی تخت نمونه برداری شد و تحت آزمایشهای سنگ شناسی (پتروگرافی) با بررسی مقطع نازک، طیف سنجی پراش پرتو ایکس (xrd) و بررسیهای میکروسکوپ الکترونی روبشی و تجزیه عنصری (sem-eds) قرار گرفت. نتایج بررسیها نشان می دهد که آسیبهای تخت مرمر به غیر از عوامل انسانی ناشی از آلودگی هوا، گرد و خاک، باد، باران و تابش نور خورشید می باشد. روش پیشنهادی برای حفاظت از تخت مرمر شامل تمیزکاری، استفاده از پوشش سطحی و انجام اقدامات لازم پیشگیرانه با توجه به جنس، شیوه حکاکی، رنگ تزئینی و نیز عوامل آسیب رسان به تخت مرمر به تفصیل شرح داده شده است.