بیمارگر spiroplasma citri یک مولیکوت مارپیچی، محدود به آوند آبکش و قابل کشت است که عامل بیماری بسیار مهم و اقتصادی استابورن در مرکبات و بیماری¬های مختلفی در بسیاری از گیاهان زراعی و علف¬های هرز می¬باشد. در ایران، زنجرکcirculifer haematoceps ناقل اصلی s. citri گزارش شده است. کنجد یکی از میزبان¬های مهم s. citri و زنجرک c. haematoceps می¬باشد. در پژوهش حاضر، ردیابی s. citri و انتقال آن به گیاه پروانش توسط زنجرک c. haematoceps در مناطقی از استان فارس شامل آباده طشک، جهرم، جویم، قیروکارزین، فیروزآباد، زرقان و مرودشت انجام شد. در هر منطقه شش مزرعه¬ی کنجد انتخاب و جمع¬آوری زنجرک¬های ناقل با کمک تور حشره گیری صورت گرفت. زنجرک¬های جمع¬آوری شده از مزارع کنجد، در دسته های 40 تایی زیر سرپوش پلاستیکی روی دو بوته پروانش سالم برای سه هفته جهت تغذیه قرار داده شدند. از حدود چهار هفته بعد از حذف زنجرک¬ها، به تدریج علائم اختصاصی s. citri در گیاهان پروانش ظاهر شد. نوع علائم در گیاهان پروانش آلوده شده ناشی از تغذیه¬ی زنجرک¬ها، یکسان نبود. دوره کمون بیماری در نمونه¬ها از حدود یک ماه تا دو ماه متغیر بود. استخراج دی ان ای کل از بافت¬ رگبرگ میانی پروانش¬های مایه زنی شده با زنجرک¬های c. haematoceps به روش ctab انجام شد. برای ردیابی s. citri در نمونه¬های دی ان ای تمام پروانش¬های دارای علائم، آزمون پی سی آر با استفاده از جفت آغازگرهای اختصاصی p89-f/r و f1/r1 استفاده شد و قطعه¬های مورد انتظار به ترتیب 707 و 817 جفت باز تکثیر شد. جهت بررسی تنوع ژنتیکی جدایه¬های مختلف s. citri مورد مطالعه، آزمون چندشکلی طول قطعات برشی (rflp) با آنزیم¬های drai، rsai و mboi انجام شد. بر اساس نقوش حاصل جدایه¬ها در سه گروه متفاوت قرار گرفتند. جدایه¬های قیروکارزین i، قیروکارزین ii، فیروزآباد i، فیروزآباد ii، زرقان i و جویم i در یک گروه، جدایه آباده طشک i در یک گروه و جدایه مرودشت i نیز در یک گروه قرار گرفتند. آنالیز ترادف نوکلئوتیدی ژن اسپیرالین نشان داد که اکثر جدایه¬های مورد مطالعه متعلق به گروه یک s. citri است. جدایه¬های آباده i و مرودشت i بیشترین تشابه را با جدایه¬های s. citri از گروه شش داشتند و با این گروه در یک شاخه فیلوژنتیکی قرار گرفتند. درصد تشابه نوکلئوتیدی بین جدایه¬های مورد مطالعه از 100-2/91 متغیر بود. آنالیز فیلوژنتیکی ترادف¬های ژن اسپیرالین این جدایه¬ها، نتایج تشابه ترادف نوکلئوتیدی و تا حدودی برش آنزیمی را تأیید می¬کند.تا قبل از این پژوهش اطلاعاتی از پراکنش s. citri در مزارع کنجد این مناطق از استان فارس و تنوع ژنتیکی آن¬ها وجود نداشت. جدایه¬های آباده طشک، مرودشت و زرقان مربوط به مناطق غیر مرکبات کاری می¬باشند. بر اساس این تحقیق وجود s. citri در یک منطقه منوط به وجود مرکبات نیست. ردیابی بیماری در مزارع کنجد نشان می¬دهد که مزارع کنجد از منابع مهم s. citri برای آلودگی درختان مرکبات می¬باشد. این اولین گزارش از ردیابی و بررسی تنوع ژنتیکیs. citri در زنجرک c. haematoceps در مزارع کنجد شهرستان¬های آباده طشک، جهرم، جویم، قیروکارزین، فیروزآباد، زرقان و مرودشت در استان فارس می¬باشد.