یکی از مسائل مهمی که اسلام برای آن اهمیت قائل شده و در معارف قرآنی نیز مورد توجه قرار گرفته؛ موضوع قبیله گرایی و گرایشات قبیله ای است. این پژوهش ضمن تبیین موقعیت حساس برای این نظام در حقیقت، سعی بر آن است که با استناد بر شواهد و قرائنی همچون ساختار و تعریف قبیله که به مراتب و مرزهای درونی و بیرونی اشاره دارد، به بررسی زمینه تاریخی هویت قبیله ای بپردازد که این زمینه تاریخی در چهار مرحله مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد: در دوران جاهلیت (قبل از اسلام)، در دوران پیامبر(ص)، در دوران بعد از رحلت پیامبر(ص) و دوران خلافت امام علی (ع)، در دوران جاهلیت امروزی. سپس عوامل و زمینه های بروز قبیله گرایی را مورد بررسی قرار داده و آنها را در دو عامل فردی و اجتماعی خلاصه می کند؛ که هر کدام از این دو عامل دارای زیرمجموعه هایی می باشند که عوامل فردی آن عبارتند از: ناآگاهی به مواضع حق(بی بصیرتی)، خودپرستی (کبر، عُجب، لجاجت)، تقلیدهای کورکورانه، از دست دادن روحیه اخلاص و بروز ریاکاری (نداشتن اخلاص). عوامل اجتماعی را نیز در مواردی خلاصه کرده است همچون: نیاز به هم نوع، غفلت از ارزش ها، خرافات و چگونگی آن در اجتماع، ریاست طلبی، ملاحظات خویشاوندی و دوستی(خویشاوند سالاری).و در آخر با تحلیل و بررسی آثار و پیامدهای این نظام؛ بیان می داردکه؛ در حقیقت قبیله گرایی، خودخواهی است که از حدود و حیطه فرد و خانواده تجاوز کرده شامل افراد قبیله گردیده است و خواه و ناخواه عوارضی را در بر دارد؛ عوارض مثبت و عوارض منفی. عوارض مثبت آن را در عواملی چون؛ میهمان نوازی، غیرت، حس سلحشوری، لزوم تعاون و همکاری در نیکی ها و صله رحم تبیین و توضیح می دهد که نتیجه پدید آمدن چنین آثاری در یک جامعه، وجود جامعه ای مطلوب است که باعث تنظیم روابط انسان با خدا گشته و ارتباط او را با اعضای جامعه سامان می بخشد و عوارض منفی را نیز در تعصبات شدید نژادی و قبیلگی، تفاخر، کتمان حق، غارت بیت المال، نبودن قانون عادلانه، سرمایه داری و مال اندوزی، خلاصه نموده است که همگی آنها منشأیی جز جاهلیت انسان نداشته و نتیجه ای نیز جز حاکمیت حکومت جور بر آینده جوامع از خود بر جای نخواهد گذاشت. در این تحقیق که از روش تحلیلی- توصیفی استفاده شده؛ پاسخ تمام سوالات مطرح شده در آن از منابع اسلامی یعنی قرآن و حدیث استخراج گردیده است که در ضمن بحث ها، مویدها و شواهدی نیز از میان احادیث و یافته های پژوهشی جدید بیان شده است.

چکیده زبان عربی یکی از قدیمی ترین زبان های دنیاست اولین کتابی که در مورد دستور زبان نوشته شده، الکتاب سیبویه است که قرنها از نگارش آن می گذرد. بعد از ظهور اسلام و انتشار زبان عربی در سرزمین هایی که زبان عربی زبان مادری آنها نبود، نیاز به آموزش این زبان بیش از پیش احساس شد. از این میان ابن مالک که یکی از بزرگ ترین نحویان عرب و کتاب او به نام الفیه از مهمترین کتب نحوی به شمار می رود که یک منظومه ای آموزشی است که جمال الدّین ابو عبد الله محمد بن مالک جیانی از نحویان بزرگ مکتب اندلس در قرن هفتم هجری آن را در بحر رجز به رشته نظم در آورد. با توجه به اهمیّت این کتاب در مسائل صرفی و نحوی از همان زمان توجه شارحان بسیاری را به خود جلب کرد، و شروح مختلفی بر آن نگاشته شد. از مشهورترین این شروح، شرح ابن عقیل و شرح ابن هشام ( اوضح المسالک) است. با توجه به اهمیّت این دو شرح آشنایی با درون مایه و روش بحث آنها ضروری به نظر می رسد؛ چرا که در شیوه ی این دو عالم نحوی در شرح الفیه تفاوت هایی وجود دارد که در این رساله تلاش شده مقایسه ای میان این دو شرح صورت گیرد و وجوه اختلاف آن دو استخراج گردد. روش تحقیق در این پژوهش « تحلیلی _ توصیفی » است یعنی با مراجعه به کتاب ها و مقالات مربوط به این موضوع به مقایسه ی شروح مذکور و بررسی وجوه اختلاف آن ها پرداخته شده و نتایجی در این زمینه حاصل شده از جمله این که ابن عقیل الفیه را اساس شرح خود قرار می دهد و اول بیت را می آورد و سپس آن را توضیح می دهد و سعی دارد متعلّم را آگاه کند و از سختی آن بکاهد اما ابن هشام این کار را نکرده است و حتی نام دیگری بر شرح خود بر الفیه نهاد ( اوضح المسالک ) و آن را کتاب مستقلی قرار داد. کلمات کلیدی : الفیه، ابن مالک، نحو، شرح ابن عقیل، ابن هشام، اوضح المسالک

یکی از مهمترین مضامینی که شعرای معاصر در تمام ملتها به صورت ویژه در اشعار خود بکار برده اند، توجه به جایگاه زن با رویکرد هایی نظیر عشق، محبوبیت، کرامت، نقش مادری و همسری، حقوق و آزادی های زن است. از جمله شاعران نامی در جهان عرب و در ادبیات فارسی که توانسته اند در آثار خود تحول عمیقی در سبک های ادبی پدیدآورند، خلیل مطران و احمد شاملو هستند. بررسی میزان قرابت دیدگاه های این شعرا در قبال مقوله زن در مجموعه آثار آنان می تواند نمایانگر میزان فصاحت و بلاغت و زیبایی ادبی آنان و نشان دهنده ی سطح توانمندی آنان در سرایش اشعار باشد. به همین منظور این پژوهش قصد دارد به بررسی سیمای زن در آثار خلیل مطران و احمد شاملو بپردازد. روش انجام این پژوهش کتابخانه ای و روش گردآوری داده های پژوهش به صورت فیش برداری است. نتایج پژوهش نشان داده است که دو شاعر در مضامینی نظیر عشق و محبوبیت زنان، حقوق زنان، آموزش و آزادی های فردی و نقش همسر داری و ازدواج زنان دارای دیدگاه های مشابهی دارند

اوضاع اجتماعی - سیاسی از عوامل اصلی موثر بر ادبیات هر جامعه ای است و موضوعات، شکل و مضامین ادبی آن را تحت الشعاع خود قرار می دهد. ادبیات عرب، در دوره ی معاصر دگرگونی های بسیاری داشته و به مسائل و مشکلات موجود پرداخته و در پی حل آنها بوده است؛ بنابراین شاعران و مکاتب بسیاری پا به عرصه ی ظهور نهادند که هرکدام به گونه ای در پی حل معضلات جامعه ی خویش به طور جزئی و جامعه ی عرب به صورت کلی بودند. بدون شک فاروق جویده، به عنوان یکی از شاعران این دوره، تحت تأثیر مشکلات و مسائل اجتماعی- سیاسی سرزمین خود (مصر) و جهان گسترده ی عرب قرار گرفته است که ندای آزادی خواهی و اشتیاق به وطن را قاطعانه و با قلمی صریح و با زبانی رسا سر می دهد. روش تحقیق در این پژوهش «تحلیلی- توصیفی» و به روش کتابخانه ای است؛ بدین گونه که محقق پس از بررسی مسائل اجتماعی- سیاسی در شعر این شاعر، به اهداف و نتایجی دست یافته است؛ از جمله این که فاروق جویده با اسلوبی ساده و روان مسائل اجتماعی- سیاسی را در سرزمین مصر و همچنین سایر سرزمین های عربی و اسلامی، با هدف آگاه کردن ملت و اصلاح جامعه بیان می دارد. اشعار او به طور کلی در احساسات شناور است. الفاظ شعری در قصاید اجتماعی اش، به ویژه اشعار عاشقانه و رمانتیکش، نرم می شود؛ ولی این الفاظ در قصاید سیاسی و وطنیش، قوی و انقلابی می گردد؛ اما شاعر، در هر دو صورت، هیچگاه، از واژگان ناآشنا و نامفهوم استفاده نمی کند.

نهضت عاشوراء، واقعه¬ای جاوید و ماندگار است و گذر ایّام و سال¬ها و سده¬ها گرد و غبار کهنگی بر آن نمی¬افشاند. این نهضت عظیم، تا ابد زنده است و متعلّق به یک قشر و دوره خاصّی نیست بلکه هم? انسان¬ها و هم? زمان¬ها به آن نیازمندند. یکی از عوامل جاودانه¬شدن این واقعه ورود آن به حوزه ادبیّات است. در زمینه قیام عاشوراء در آثار ادبای مسلمان و غیر¬مسلمان در عرصه شعر و نثر، آثاری به وضوح، مشهود است. از جمله این افراد، می¬توان به بعضی از شعرای مسیحی دوره معاصر اشاره کرد که به نقل حوادث عاشوراء و پیامدهای آن به زیباترین نحو، در قالب شعر نو و کلاسیک پرداخته¬¬اند. یکی از این شاعران، شاعر برجسته لبنانی؛ « جورج شکّور» است، که دیوان«ملحمه¬الحسین» او از اهمیت ویژه¬ای برخوردار است. در این پژوهش به این نتیجه دست یافتیم که عنصر تشویق و ترغیب به امر مقاومت و شهادت، در این ملحمه نمایان است و «ملحمه الحسین» جورج شکّور، تمام عناصر یک قصید? شعری زیبا را داراست؛ عناصری مانند: وزن شعری، قافیه، رعایت حرف روّی، آراسته شدن قصیده، به صنایع بیانی و بدیعی زیبا. در این پایان¬نامه برآنیم که به بررسی مضامین شعری و عاشورایی این دیوان و زیبایی¬های آن بپردازیم.

رئالیسم اروپائی، در یک دوره¬ی پرتلاطم و انقلابی، که دنیا شاهد گسترش تحولات عظیم در عرصه¬ های گوناگون زندگی اجتماعی بود شکل می¬گیرد. این نهضت، به منظور ارج نهادن به مشکلات طبقه¬ی فقیر و و اکنش در برابر نا امنی¬ها و نابسامانی¬ های دامن گیر ناشی از بی¬عدالتی طبقه¬ی برژوازی پایه¬گذاری می¬شود؛ یعنی رئالیسم مکتبی است در مقابل رمانتیسم، چرا که بقای رمانتیسم تا زمانی است که طبقه¬ی سرمایه داری روی کار باشد. آشنایی ادبیات و ادبای عرب با آثار مکتب رئالیسم به حوادث محوری از جمله جنگ جهانی دوم، تراژدی فلسطین تعامل شاعران عرب با شاعران انگلیسی بر می¬گردد که شاخه-ی رئالیسم اجتماعی آن در میان شاعران رشد فزاینده ای دارد. البته گرایش به رئالیسم اجتماعی در بسیاری از آثار شاعران-نه همه¬ی آن¬ها- به معنای وابستگی به حزب کمونیست، نیست چرا که کمونیست، ایدئولوژی و تفکر را محدود به احزاب، سندیکا های کارگری و ارتش می¬داند؛ اما شاعران امروزی اکثر کشورها و جامعه¬ی عرب ایدئولوژی را به، ملت، کشور و قوم بسط و گسترش داده¬اند و در این چهارچوب و در خلال هنرشان به مردم خدمت می¬نمایند. هدف از نگارش این پژوهش نشان دادن افکار و ایدئولوژی¬ های احمدمطر نسبت به اجتماع و افراد جامعه¬ی خویش است، احمدمطر در اشعارش به مسئله¬ی آزادی، فقر، جهل، فساد اجتماعی، زن و انقلاب می¬پردازد لذا می توان او را شاعری متعهد، صادق و و اقع بین به حساب آورد. تفکر جامعه گرایی، احمدمطر را به فهم و تفکر صحیح، مشکلات انسان و اجتماع سوق داده است و آفاق گسترد ه ای را برای مبارزه با ظلم و ستمی که در حق انسان معاصر می¬رود فرا روی و ی گذاشته است.

در عصر معاصر و از نیمه¬ی دوّم قرن بیستم، پس از دگرگونی¬های اجتماعی- سیاسی، شعر معاصر عرب دارای رسالتی خاص گردید و در جهت آگاهی¬ مردم و جامعه برای دستیابی به آزادی و عدالت اجتماعی به کار رفت. مصر به عنوان اوّلین سرزمینی که جریان نهضت در آن صورت گرفت، مهد شاعران و ادیبانی است که از این دگرگونی¬های تازه، متأثر گشته¬اند. از جمله شاعرانی که هنرمندانه در این وادی گام نهاده¬اند؛ حلمی سالم است. وی شاعری متعهّد است که نسبت به مشکلات جامعه و مردم احساس مسئولیّت کرده است و شعرش بازتاب افکار و عقاید انسان ¬دوستانه¬ی اوست. اوضاع و شرایط نامناسب اجتماعی و سیاسی مصر و سایر کشورهای عربی سبب گرایش شاعر به سمت رمانتیسم جامعه¬گرا گردید؛ به گونه¬ای ¬که مضامین اجتماعی- سیاسی، مهم¬ترین شاخص¬های ادبی شعر حلمی سالم گشت. این پژوهش با رهیافتی تحلیلی- توصیفی و بر مبنای کتابخانه¬ا¬ی؛ یعنی با مراجعه به کتاب¬ها و مقالات مرتبط با موضوع، به بررسی مضامین اجتماعی- سیاسی در شعر حلمی سالم می¬پردازد که گستره¬ی آنها علاوه بر مصر، لبنان، فلسطین، عراق و ... را شامل می¬شود و یافته¬های تحقیق نشان می¬دهد که حجم اشعار سیاسی شاعر بیش از اشعار اجتماعی اوست و اسلوب شاعر در مضامین اجتماعی¬اش، اسلوبی ساده، روان و قابل فهم و در مضامین سیاسی¬اش نمادگونه است؛ امّا گاهی در اشعار سیاسی خود، عنان سخن از کف داده و با زبانی بی¬پروا و آتشین، مستقیماً به مخالفت با ظالمان و شیطان¬¬صفتان پرداخته است و تمرّّد از ویژگی¬های برجسته¬ی وی در بیان مسائل اجتماعی- سیاسی به ¬شمار می¬رود. همچنین شاعر در اغلب شعرهایش از اسلوب تکرار به¬ نحوی نیکو و بجا بهره برده و ادبیّات پایداری، مهم¬ترین مولفه¬ی شعر وی است؛ به گونه¬ای¬ که بخش زیادی از اشعار او به این جنبه اختصاص یافته است. می¬توان چنین گفت که حلمی سالم براستی یکی از نمایندگان صلح و پایداری در برابر استعمارگران و متجاوزان و از طلایه¬داران شعر سلاح در ادبیّات معاصر عربی است.

دراین پ‍‍ژوهش به بررسی تاثیر وجایگاه علوم صرف ونحو در تفسیر قران پرداخته ایم . مادراین پژوهش برای بیان هرچه بیشتر این موضوع به بررسی جداگانه تاثیر علوم صرف ونحو واعراب وعلم اللغه در تفسیر قران کریم پرداخته وبا بیان اعراب های مختلف از آیات یا کلمات متعددی از قران کریم چگونگی ایجاد تنوع معانی وتفاسیررابر این اساس بیان داشته ایم ودر هر بخش شواهد قرانی که بیانگر تاثیر تنوع اعرابی در ایجاد معانی وتفاسیر متعددی از آیات قران کریم را ذکر کرده ایم که در این راه به آثار مختلف علماء ومفسران قدیم ومعاصر رجوع کرده واز آنها در پژوهش خود بهرمند شده ایم . در این تحقیق سعی برآن شده که اهمیت اعراب وعلوم صرف ونحو را در ایجاد معانی جدید ومتعدد ورابطه محکم وناگسستنی این علوم با علم تفسیر رابا آوردن شواهد قرانی بیان داریم .

ادبیات مقاومت فلسطین به عنوان یکی از نیرومندترین و زنده ترین جریان های ادبی معاصر عرب در پی افزایش ظلم وستم اسرائیل و اعمال غیر انسانیش با ملت قهرمان فلسطین با هدف مبارزه و مقاومت شکل گرفت . این ادبیات به ویژه شعر آن آیینه تمام نمای دردها و پیکارها و پایداری و آزادی استکه شاعران زیادی از جمله متوکل طه از منادیان حقیقی آن به شمار می آیند .

جاهلیت از منظر قرآن کریم در ابعاد و محورهای گوناگونی قابل بحث است. یکی از این محورها که در آیات قرآن انعکاس یافته، نمادها و ویژگی های جاهلیت است. که با شناخت چهره ی واقعی جاهلیت و جاهلیتی که در این زمان هم دامنگیر بشر است می توان گامی در جهت شناخت و درک اسلام برداشت. از این رو در این نوشتار سعی بر این است با دقت در قرآن و سنت روشن نماییم که معنای اصلی جاهلیت نادانی و بی سوادی نیست بلکه جاهلیت یک نوع حالت نفسانی است که حکومت خدا را در امور زندگی نمی پذیرد و سپس به بررسی نمادهای جاهلیت قدیم و مدرن می پردازیم که مظاهر مشترک در همه جاهلیت ها عبارتند از شرک به خدا، پیروی از هوا و هوس، وجود طاغوت ها و سرازیر شدن در مسیر شهوات، که علاوه بر این هر جاهلیتی مظاهر خاص خود را نیز دارد.