محدوده اکتشافی دهن قلعه در فاصله حدود 50 کیلومتری شمال غربی شهر بردسکن واقع شده و از نظر تقسیم بندی ایالت های ساختاری، قسمتی از واحد زمین ساختاری تکنار می باشد. پیش از عملیات صحرایی، پردازش داده های سنجنده استر منجر به بارزسازی زون های دگرسانی هماتیتی، کلریتی، اپیدوتی، سرسیتی و سیلیسی در محدوده مطالعاتی گردید. زمین شناسی این ناحیه مشتمل بر مجموعه سنگهای دگرگونی ناحیه ای از جمله کلریت سرسیت شیست، بیوتیت سرسیت شیست و سرسیت شیست همراه با توده های آذرین بازیک و حدواسط دگرگون شده در حد متا گابرو- دیوریت و متا دیوریت همگی متعلق به سازند تکنار می باشد. علاوه بر این ها، با بررسی های صحرایی و پتروگرافی 5 نوع توده گرانیتوئیدی نیمه عمیق کمی دگرگون شده با بافت پورفیری شامل متا هورنبلند کوارتز مونزونیت پورفیری، متا هورنبلند کوارتز مونزودیوریت پورفیری، متا هورنبلند مونزودیوریت پورفیری، متا کوارتز مونزونیت پورفیری و متا هورنبلند کوارتز مونزوسینیت پورفیری در محدوده مطالعاتی شناسایی و معرفی گردید. منشا این توده های آذرین بر اساس آنالیز ژئوشیمیایی، ماگمایی کالک آلکالن، فوق آلومینیوم تا متا آلومینیوم مرتبط با رژیم تکتونیکی زون فرورانش حاشیه قاره تعیین گردید که می تواند منجر به تشکیل گرانیتوئیدهای تیپ iدر محدوده دهن قلعه شده باشد. بر اساس مطالعات صحرایی و بررسی های پتروگرافی و مینرالوگرافی، دو سیستم کانی سازی در منطقه شناسایی شد: 1- سیستم مرتبط با کانی سازی ماسیوسولفید تکنار و 2- سیستم کانی سازی مرتبط با توده های گرانیتوئیدی که مدل آن "مس پورفیری نوع مونزونیتی" پیشنهاد گردید. پنجاه نمونه آبراهه ای با در نظر گرفتن اطلاعات زمین شناسی، دگرسانی، کانی سازی، تنوع و گستردگی آبراهه ها در تصاویر ماهواره ای، برداشت شد که بر این اساس قسمت های مرکزی و حاشیه شرقی محدوده مطالعاتی دارای بیشترین میزان عناصر بوده به طوری که بیشترین میزان طلا (12.3ppb)، نقره (97ppb)، مس (87.28ppm)، سرب (88.94ppm) و روی (160.3ppm) می باشد. با توجه به نتایج ژئوشیمی آبراهه ای، سی و شش نمونه خرده سنگی از نقاط دارای کانی سازی و دگرسانی برداشت گردید به طوری که بیشترین میزان طلا (72.7ppb)، نقره (3595ppb)، مس (6318.61ppm)، سرب (1439.42ppm)و روی (5515.5ppm) بوده و مرتبط با واحد کلریت سرسیت شیستی شمال شرق محدوده مطالعاتی می باشد. بدین ترتیب نیمه شرقی و به ویژه شمال شرق محدوده اکتشافی می تواند جهت مراحل بعدی اکتشاف مد نظر قرار گیرد.

منطقه مورد مطالعه در 32 کیلومتری جنوب غربی سبزوار و 8 کیلومتری شرق روستای هلاک آباد قرار گرفته است. واحدهای سنگی منطقه در دو گروه ولکانیک شامل: آندزیت، پیروکسن هورنبلند آندزیت، پیروکسن آندزیت، هورنبلند بازالت به سن ائوسن (؟) و گروه ساب ولکانیک با ترکیب کوارتز مونزونیت پورفیری، کوارتز مونزودیوریت پورفیری، دیوریت پورفیری، کوارتز هورنبلند دیوریت پورفیری و پیروکسن دیوریت پورفیری به سن الیگومیوسن(؟) تقسیم بندی می شوند. این واحدهای سنگی در ناحیه مورد مطالعه به شدت آلتره شده اند و زون های آلتراسیون پروپیلی تیک، آرژیلیک، سیلیسی در منطقه شناسایی شده است که هر یک از این زون ها خود به چندین زیرزون تفکیک می شوند. روند خطی آلتراسیون آرژیلیک منطبق بر روند شمال غربی – جنوب شرقی گسل های منطقه است و آلتراسیون آرژیلیک - سیلیسی غالبا در توده های ساب ولکانیک مشاهده می گردد در حالیکه واحدهای ولکانیک آلتراسیون پروپیلیتیک را در شدت های مختلف نشان می دهند. واحد سنگی پیروکسن هورنبلند آندزیت بالاترین حساسیت مغناطیسی، و واحدهای کوارتز مونزونیت پورفیری، کوارتز مونزودیوریت پورفیری به دلیل شدت آلتراسیون آرژیلیکی کمترین مقدار حساسیت مغناطیسی را نشان می دهند با توجه به مقادیر پذیرفتاری مغناطیسی این توده ها در گروه گرانیتوئیدهای نوع i یا اکسیدان قرار می گیرند. در زون آرژیلیک منطقه چندین معدن فعال کائولن وجود دارد که ترکیب کانی شناسی اصلی این ذخایر شامل: پیروفیلیت، کائولینیت، کوارتز، می باشد و از تشکیل دهنده های فرعی می توان به مسکوویت، ژیپس، آناتاس، روتیل، دیکیت، هالوزیت اشاره نمود. نمونه های حاوی درصد بالاتری آلومینا اکثرا دارای لمس صابونی نرم با گوشه های گرد می باشند در حالیکه با افزایش میزان سیلیکا (sio2) نمونه های معدنی سخت تر، زبرتر و دارای سطح شکست تیز و سخت می باشند. این مجموعه مینرالی منطبق با زون های آلتراسیون آرژیلیک پیشرفته می باشد که تحت تاثیر فرآیندهای مختلف از جمله شستشوی ثانویه و تغییرات ph, eh سیالات، ترکیب مینرالی در بخش های مختلف متفاوت است، به طوریکه محلول های هیدروترمال سرشار سیلیس از داخل سیستم درز و شکاف به سمت افق های بالاتر حرکت نموده و در سطح با کاهش فشار و حرارت و ph محلول ها، سیلیس نهشته می شود و در افق های فوقانی معادن کائولن کلاهک سیلیسی ایجاد شده است که با ادامه یافتن بیشتر دگرسانی و با کامل تر شدن آن میزان بیشتری سیلیس از محیط خارج شده و بر مقدار al2o3 نمونه ها افزوده می شود و کائولن کیفیت بهتری پیدا می کند و با افزایش عمق چون در شرایط ph اسیدی و خنثی آلومینیوم قابلیت تحرک پایین دارد در محل باقی مانده و سیلیس و سایر عناصر قلیایی و قلیایی خاکی از محیط خارج می شود.کائولن های منطقه به طور میانگین دارای 39/71% اکسید سیلیسیم، 69/19% اکسید آلومینیم، 6/0% اکسید آهن، 61/0% اکسید تیتان، 26/1% اکسید پتاسیم، 11/0% اکسید سدیم، 08/0% اکسید منیزیم 39/0% اکسید کلسیم و 34/4 % l.o.i می باشند که بالا بودن اکسید سیلیسیم این نمونه ها نسبت به مقدار ایده آل سبب زبری در محصولات سرامیکی می شود. رنگ بعد از پخت نمونه های کائولن بین سفید تاکرم متغییر می باشد و این کائولن ها در کاشی های بدنه، کاشی کف کاربرد وسیعی خواهند داشت و چون درصد اکسیدهای آهن و تیتان نمونه ها پایین می باشد ( کمتر 1%) در صنعت چینی مظروف کاربرد خواهند داشت و به دلیل بالا بودن مقدار سیلیکای نمونه ها (39/71%) نسبت به حد ایده آل، (47%) این کائولن ها در صنعت کاغذسازی کاربردی ندارند.

چکیده فارسی منطقه صفی¬آباد در 55 کیلومتری جنوب¬شرق اسفراین واقع شده است. واحدهای مشاهده شده در منطقه اکتشافی به پنج دسته قابل تفکیک می¬باشند که عبارتند از: واحد آندزیتی، مارن، واحد کربناته، شیل،کنگلومرا، ماسه¬سنگ، مادستون و سیلتستون. واحد کربناته، شامل دو واحد آهک ماسه¬ای و آهک کریستالین یا آهک اسپاریتی قابل تفکیک است. واحد ماسه¬سنگ به چهار واحد سنگ¬شناسی کوارتز آرنایت، آرکوز، ساب لیت آرنایت و لیت آرنایت قابل تفکیک است. پنج زون دگرسانی که در منطقه شناسایی شده است شامل: آرژیلیک- سرسیتی، آرژیلیک- کربناتی، سیلیسی، سیلیسی- کربناتی و کربناتی- سرسیتی می¬باشد. کانی¬سازی اولیه بیشتر به صورت افشان و رگه¬ای در مقاطع مشاهده می¬شود. کانی¬سازی اولیه از نوع کانی سولفیدی پیریت و کالکوپیریت به صورت افشان با فراوانی کمتر از 1%، کانی¬سازی به صورت پرکننده فضای خالی 3-2% در کربنات¬ها و سیلیس و کانی¬سازی ثانویه در کربنات¬های مس(مالاکیت و آزوریت) تا حدود 10 تا 15%، کانی¬زایی اکسیدهای آهن5-10% شامل هماتیت، گوتیت، ژاروسیت می¬باشد. در پردازش¬های ماهواره¬ای اکسیدهای آهن ثانویه که حاصل اکسید شدن سولفید¬ها هستند، درسنجنده tm درباند 3 بازتاب قوی و باند 1 جذب قوی دارد، بنابراین برای مناطق حاوی اکسید آهن با نسبت باندی 1/3 با پیکسل روشن، در شناسایی هماتیت و گوتیت و لیمونیت استفاده شدند. جهت شناسایی زون آرژلیک نسبت ساده باندی 7/5 استفاده شد و مناطق با کانی¬های رسی با پیکسل روشن بارز شدند. استفاده از تصاویر رنگی کاذب در شناسایی محدوده زون¬ها کمک زیادی می¬کند. این زونها در محل گسل¬ها شناسایی شدند. به منظور مطالعه ژئوشیمی منطقه مقصود¬آباد و بررسی ¬هاله¬ی اولیه و ثانویه نمونه¬برداری به دو روش رسوب آبراهه¬ای و نمونه لیتوژئوشیمی، صورت پذیرفت. به همین منظور، تعداد 20 نمونه لیتوژئوشیمی و 3 نمونه رسوب آبراهه¬ای برداشت شد. نمونه¬¬¬های برداشت شده به روش xrf و a.a.s آنالیز شدند. روش آنالیز، a.a.s برای تعیین مقدار کمی عناصر ,sb , zn , bi, pb, mn ,cu و ag در نظر گرفته شد. در نمونه¬های آبراهه¬ای، بیشترین مقدار عنصر cu متعلق به آبراهه¬ای در شمال شرق منطقه 23.4 ppm و کمترین مقدار در آبراهه¬ای در جنوب شرق منطقه در گردنه گراب 15.1 ppm می¬باشد. .به منظور رسم پروفیل ژئوشیمی در فواصل 1-5-10 متری از رگه حاوی کانی¬سازی مس نمونه¬برداری به روش لیتوژئوشیمی صورت گرفت. در خود رگه (t,t" ) بیشترین مقدار عنصر مس و با فاصله از آن در 1 متری میزان عنصر مس به شدت کاهش می¬یابد به حدی که در فاصله 10 متری به سمت بالای ترانشه (t" ) این مقدار صفر است. این امر به علت عملکرد گسل¬های فراوان موجود در ترانشه می¬باشد نمونه¬ها از واحد¬های کنگلومرا و لایه¬های شیل ارغوانی که دچار آلتراسیون آرژلیک- سرسیتی، سیلیسی و کربناتی شده¬اند برداشت شده است. میزان فراوانی عنصر مس در نمونه-های عمقی بیشتر از نمونه¬های سطحی است. در چاه 187 این میزان به 12907 ppm می¬رسد. در نمونه¬ی لیتوژئوشیمی سطحی(ch 218) با لیتولوژی ماسه¬سنگی فاقد عنصر مس است. نمونه (ch 189) مقدار 69 ppmعنصر مس نشان می¬دهد.

معدن فلوئوریت کوه سفید در شرق ورقه سفید سنگ و در شمال روستای کوه سفید قرار دارد. سنگ های در برگیرنده معدن از نوع رسوبی و مربوط به سازند کشف رود می باشد. معدن کوه سفید از لیتولوژی متنوعی برخوردار نیست و مادستون های کربناتی حاصل از آلتره شدن سنگ آهک در شمال معدن و شیل های سیلیسی با میان لایه های ماسه سنگی و مادستون سیلیسی آواری حاصل از آلتره شدن این شیل ها و مارن ها، سایر نقاط معدن را در بر می گیرند. عملکرد تکتونیک در این معدن درز و شکستگی های زیادی را برجای گذاشته که توسط سیالات کانه ساز پر شده و کانی سازی رگه ای را در معدن بوجود آورده است که امتداد این رگه ها از روند کلی گسل ها در معدن تبعیت می کند. کانی سازی ها رگه ای شامل رگه های فلوئوریت، سیلیس، کلسیت و باریت می باشد که با طی مسیر کانی سازی از جنوب به سمت شمال معدن به ترتیب رگه های سیلیسی، سیلیسی- فلوئوریتی، سیلیسی- فلوئوریتی – باریتی و در نهایت فلوئوریت- کلسیت بر جای گذاشته شده است. سیال کانه ساز این رگه ها احتمالا از توده نفوذی در شرق معدن سرچشمه گرفته است که حاوی این کانی ها بوده و در شرایط مناسب که یکی از این شرایط همان وجود درز و شکستگی های موجود در منطقه معدنی می باشد، آنها را رسوب داده است. مطالعات ژئوشیمیایی انجام شده بر روی فلوئوریت نشان دهنده اکسیدهای اصلی و عناصر فرعی تقریبا یکسانی با توده نفوذی مورد مطالعه می باشد. توده نفوذی دارای ترکیب یکنواخت کوارتز مونزودیوریتی است که براساس مطالعات پتروگرافی انجام شده حاوی کانی شناسی اورتوکلاز، پلاژیوکلاز، بیوتیت و کوارتز می باشد. حضور اکسیدهای اصلی مانند اکسید پتاسیم (k2o) و اکسید سدیم (na2o) در فلوئوریت می تواند تاییدی بر فرضیه نشأت گرفتن سیال کانه ساز از این توده باشد. علاوه بر آن با تعیین سری گرانیتوئیدی توده مشخص شده است که این توده در دسته گرانیت های سری i قرار دارد که امکان کانه سازی فلوئوریت را دارد. فلوئوریت ها دارای رنگ بنفش(عمدتا) و رنگ سبز می باشند. مطالعه رفتار ژئوشیمیایی فلوئوریت ها با استفاده از عناصر نادر خاکی نشان می دهد که فلوئوریت های بنفش نسبت از lree ها و فلوئوریت های سبز از hreeها غنی شده¬اند. نرمالیزه کردن عناصر نادر خاکی این فلوئوریت ها نسبت به کندریت نشان می دهد که فلوئوریت های بنفش در شرایط خنثی- اکسیدان و فلوئوریت های سبز در شرایط خنثی - حد واسط تشکیل شده اند. ژنز معدن نیز نشان دهنده محیط هیدروترمالی معدن مورد مطالعه می باشد که برای تعیین آن از عناصر نادر خاکی(tbو la) و میزان کلسیم استفاده شد. میزان caf2 و اکسید های مانند اکسید سیلیسیم،..و...و....، در فلوئوریت های معدن نشان دهنده کاربرد متالورژی یا گدازآور این فلوئوریت ها در صنعت می باشد. کلید واژه: کوه سفید، فلوئوریت، درز و شکستگی، رگه، توده نفودی، lree. hree.

منطقه مورد مطالعه درجنوب غرب استان خراسان رضوی و در نقشه توپوگرافی و زمین شناسی 1:250000 شهرستان فردوس و بخشی از واحد ساختاری ایران مرکزی در حاشیه شمالی پهنه لوت محسوب می شود. واحدهای لیتو استراتوگرافی منطقه از قدیم به جدید شامل شیل و ماسه سنگ ودولومیت ضخیم لایه سازند سردر؛ آهک خاکستری، دولومیت و ماسه سنگ کوارتزیتی سازند جمال؛ شیل و ماسه سنگ با میان لایه های آهک سازند شمشک؛ سنگ های کربناته و توده های نفوذی کرتاسه، سنگ های ولکانیکی دوران سوم، کنگلومرای پلیوکواترنر و رسوبات کواترنر است. با توجه به بررسی های کلی صحرایی این محدوده و تمرکز بر روی تصاویر ماهواره ای، دراین مناطق سنگ های آتشفشانی با ترکیب اسیدی تا حد واسط (ریولیت، داسیت، ریو داسیت، آندزیت، کوارتز آندزیت، کوارتز لاتیت آندزیت)، توده های نفوذی (مونزوگرانیت، سینوگرانیت، کوارتز مونزو سینیت، کوارتز سینیت)نیزدر منطقه به چشم می خورد. ماگماتیسم یاد شده به طور عمده بیشتر متا آلومین و پر آلومین می باشد. تغییر راستای گسل های محدوده از جنوب به سمت شمال دارای روند شرقی – غربی می باشد. منطقه احتمالا دارای پتانسیل اقتصادی برای فلدسپات می باشد.ماگماتیسم مورد مطالعه با ویژگی های محتوای بالای na2o(6-3%) و مقدار بالایk2o (5-2%) مقدار متوسط تا پایین cao (4-1%)، مقدار بالای rb(392- 170 پی پی ام)، نسبت بالای ba/nb، نسبت sm/yb (45/2- 79/1) را نشان می دهد.این توده ها دارای ماهیت آهکی - قلیایی و در رده پتاسیم خیلی بالا قرار می گیرند. euدارای آنومالی منفی(تقریبا در تمام نمونه ها) که نشان دهنده فوگاسیته بالای اکسیژن در هنگام تبلور سنگ های منطقه مورد نظر و یا بدلیل جدا شدن پلاژیوکلاز در ابتدای تفریقاز ماگما باشد. بر اساس نمودار rbدر مقابل y+nbاکثر نمونه های منطقه مورد مطالعه تقریبا در ناحیهwpgو بعضا vag+syn-clogتشکیل شده اند.