با نگاهی به پیشینه زبان و ادب فارسی در سرزمین پهناور شبه قاره پاکستان و هند به صدها شخصیّت برجسته برمی خوریم که چون ستارگان درخشان در آسمان شعر و ادب فارسی نمودار شدند و با سرودن دهها هزار بیت شعر تر و سخنهای نغز، رنگین کمان هزاررنگ آفریدند.از جمله این یکه تازهای میدان شعر و ادب فارسی، می توان میرزااسدالله خان غالب دهلوی را نام برد که در قرن سیزده هجری ظهور کرد و در هر دو زبان فارسی و اردو قاعده و طرحی نو در انداخت.غالب دهلوی، اگرچه در ایران ناشناخته نیست و پیشینه غالب شناسی در ایران به بیش از نیم قرن می رسد. اما بخاطر عدم آشنایی پژوهشگران که درباره او نوشته اند، به هر دو زبان فارسی و اردو، قبل از این تحقیق جامعی که تمام ابعاد و زوایای زبان و اندیشه این شاعر را مورد بررسی و نقد قرار دهد، انجام نشده بود. به همین سبب، نگارنده این رساله بر آن شد که کاری سترگ و تحقیقی جامع را، که دربرگیرنده هر سه بخش احوال و آثار و افکار او باشد به انجام برساند و هرکدام از بخش های مذکور را در فصلی جداگانه فراهم آورد.

جواهرالاسمار (طوطی نامه) از کتب داستانی قرن هشتم است. عمادبن محمد الثغری حکایت-هایی را به عنوان اولین مترجم، از کتاب سوکه سپتاتی، انتخاب و با تغییراتی به فارسی برگردانده است. حکایت های این کتاب را، طوطی به شیوه ی هزارویک شب برای ماه شکر، زن بازرگان، بیان می کند تا در غیاب شوهر مانع رفتن او نزد معشوق شود. این پایان نامه کوشیده است تا همه ی حکایت های کتاب را در سه بخش عناصرداستانی، انسجام و وحدت حکایت ها و برجستگی های داستان نویسی الثغری بررسی کند. بخش اول دربرگیرنده ی نه فصل و بخش دوم شامل سه فصل است. هنر الثغری، دقت و ظرافتی است که او در کاربرد زبان، شیوه ی بیان، شخصیّت پردازی و توصیف های زیبا در حکایت های تعلیمی از خود نشان می دهد. او حکایت ها را درحکم ابزاری تربیتی و اخلاقی در خدمت اهداف خود درمی آورد و بر قامت پند و اندرزهای تلخ جامه ای زیبا می پوشاند.

پژوهش حاضر به نظرگاه فکری دوانی در شرح و تفسیر برخی اشعار حافظ پرداخته است. در این اثر بر آن بوده¬ایم که آرا و اندیشه¬های محقق دوانی را در تفسیر اشعار حافظ شیرازی توصیف و تحلیل کنیم. در تدوین این تحقیق ابتدا کلیه¬¬ی آثار پارسی و تازی چاپی دوانی را بررسی و از خلال مطالعه¬ی آنها اصول و مبانی اندیشه¬ی او را تعیین کرده¬ایم و سپس با استفاده از رساله¬هایی که وی در شرح اشعار حافظ نوشته و همچنین با مراجعه به دیگر آثار دوانی که در آنها از اشعار این شاعر نامور استفاده کرده است، به بررسی روش تفسیری و تفاسیر روشمند دوانی پرداخته¬ایم.جلال الدین محمد محقق دوانی (830-908ق) اولین شارح اشعار شمس الدین محمد حافظ شیرازی است که رساله¬هایی در شرح برخی اشعار او نوشته است. وی گذشته از ابیات فراوانی که از حافظ در کتب و رسایل و مکتوبات خود آورده، بر پاره¬ای از اشعار او نیز شرح نوشته است. با توجه به قرابت زمانی و وحدت مکانی دوانی با حافظ، شرح او بر حافظ از اهمیتی ویژه¬ برخوردار است و بی شک آشنایی با اندیشه¬های این مفسر شعر حافظ، می¬تواند زوایا و گوشه¬هایی پنهان از ذهن و زبان شاعر را برای ما روشن کند. بدین منظور پژوهش حاضر به نظرگاه فکری دوانی در شرح و تفسیر برخی اشعار حافظ پرداخته است. در این اثر بر آن بوده¬ایم که آرا و اندیشه¬های محقق دوانی را در تفسیر اشعار حافظ شیرازی توصیف و تحلیل کنیم. در تدوین این تحقیق ابتدا کلیه¬¬ی آثار پارسی و تازی چاپی دوانی را بررسی و از خلال مطالعه¬ی آنها اصول و مبانی اندیشه¬ی او را تعیین کرده¬ایم و سپس با استفاده از رساله¬هایی که وی در شرح اشعار حافظ نوشته و همچنین با مراجعه به دیگر آثار دوانی که در آنها از اشعار این شاعر نامور استفاده کرده است، به بررسی روش تفسیری و تفاسیر روشمند دوانی پرداخته¬ایم. بدین ترتیب نوشته¬ی حاضر طی چهار فصل به مسائل ذیل اختصاص دارد: در فصل آغازین پس از اشاره¬ای مختصر به شرح زندگی و سرگذشت جلال ¬الدین دوانی، شخصیت علمی و ادبی او معرفی گردیده است. فصل دوم به افکار و اندیشه¬های دوانی اختصاص دارد. در این فصل کوشیده¬ایم آرا و عقاید کلامی و فلسفی و عرفانی او را تبیین کنیم و در آیینه¬ی آثارش جهان اندیشه¬¬اش را به تصویر کشیم. فصل سوم ناظر بر روش تفسیری دوانی است و در این فصل مبانی نظری شرح¬نویسی دوانی مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم نیز دیدگاه¬ها دوانی در تفسیر برخی ابیات حافظ تبیین و میزان هم¬خوانی آرا و افکار دوانی با مفاهیم و معانی اشعار حافظ تعیین شده است.

رساله ی حاضر حاصل کوششی است در سالهای دراز در راه دست یابی به زبده ی اندیشه های دو تن از نام آوران ادبیات تعلیمی – عرفانی ایران: حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنائی غزنوی و مولانا جلال الدین محمد بلخی. نویسنده کوشیده است نخست با استفاده از دو اثر اصلی این شاعران و نیز با یاری جستن از شرح و تفسیرها و کتابهای تحلیلی، برجسته ترین جنبه های نظام فکری سنائی و مولوی را به صورت موضوعی فهرست کند، آن گاه با استناد به ابیاتی از حدیقه و مثنوی در هریک از موضوعات فهرست شده دیدگاه سنائی و مولوی را نشان دهد و در نهایت نقاط اتفاق و اختلاف این دو منظومه ی عرفانی را بازنماید. این رساله سه فصل دارد: فصل نخست به نشان دادن مبانی فکری و فصل دوم به منابع اندیشه ورزی این دو شاعر بزرگ اختصاص یافته است و فصل سوم نمایانگر اهمیت و نقش زبان و گونه های مختلف به کارگیری آن در حدیقه و مثنوی است. دست آورد این رساله ترسیم خطوط اصلی اندیشه دو عارف شاعر بزرگ ایران و مشخص کردن میزان تأثیر گذاری سنائی بر مولوی و تأثیر پذیری مولوی از اوست.