با توجه به شکایت مطرح شده از سوی پیامبر، صلی الله علیه و آله، در خصوص به مهجوریت گرفته شدن قرآن از جانب مسلمانان در آیه 30 فرقان، نیز با بررسی واژه مهجوریت از جهات مفهومی و اصطلاحی و نیز تبیین ابعاد و مصادیق آن به نظر می رسد رویکرد کنونی مسلمانان به قرآن در جوامع اسلامی مطابق با اهداف و مقاصد نزول قرآن کریم نبوده و صرف توجه به ظاهر قرآن کریم، عدم تدبر در مفاهیم و ترک هدایت و تعالیم آن، حاکی از مهجور بودن قرآن در میان آنان می باشد. به نظر می رسد عواملی از قبیل رویکرد تفکیک و جدایی میان قرآن و حدیث، نگرش محدود و نادرست به قرآن و نیز حجاب های میان انسان و قرآن، موجبات این مهجوریت را در میان مسلمانان فراهم آورده اند. در این پژوهش سعی شده، تا با طرح راه کارهایی چون شناخت مفهومی قرآن کریم در سایه تمسک به قرآن و معصومین، علیهم السلام، تبیین مراحل انس با قرآن با استمساک به آیات و روایات و نیز بازگشت عملی و کرداری به قرآن کریم، قدم هایی هرچند کوتاه در جهت مهجوریت زدایی از قرآن در میان مسلمانان برداشته شود.

چکیده جامعه ما با اینکه یک جامعه اسلامی و بهره مند از معارف قرآن کریم و روایات ائمه معصومین(ع)است، اما متأسفانه در برخی موارد از اصول و فرهنگی تبعیت می کند که هیچ گونه شباهتی به فرهنگ اصیل اسلامی ندارد. فرهنگ بهره وری در جامعه ما تا حد زیادی متأثر از فرهنگ مادیگرای غربی است، فرهنگی که عصاره ای جز رسیدن به مادیات و لذتهای مادی نخواهد داشت. پژوهش حاضر با عنوان « شاخص های بهره وری در قرآن کریم در امور غیر مادی(معنوی) » از جمله تحقیقات کاربردی در حوزه ی معارف قرآن است که اصلاح الگوی بهره وری را مورد مطالعه قرار داده و به دنبال بررسی ماهیت، عوامل و راهکارها، فوائد، موانع و آسیب های دستیابی به بهره وری صحیح بر اساس آیات قرآن کریم است. مطالب آن در چهار فصل ذیل تنظیم شده است. در فصل اول این پژوهش، به بیان تعاریف و کلیات موضوع پرداخته شده است. در فصل دوم، مهم ترین شاخص های بهره وری در قرآن کریم از جمله مدیریت زمان، مدیریت نیروی انسانی، رعایت اعتدال و پرهیز از اسراف مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم ایـن پژوهـش به بررسـی مهمترین عوامل دستیابی به بهره وری صحیح از جمله ایمان، تقوا، عمل صالح، استغفار و شکر و بیان فوائد آن در سه بخش، آرامش، امنیت، و حیات طیبه می پردازد و در فصل چهارم موانع رسیدن به الگوی صحیح بهر ه وری از جمله، عدم آشنایی جامعه با مفهوم صحیح بهره وری، جهل، عجله، تکبر و کم بودن اصلاح گران و پیامدهای عدم رعایت الگوی صحیح بهره وری از جمله نابودی سرمایه ها و تمدن ها، اضطراب، حسرت و عذاب الهی مورد مطالعه قرار گرفته و در نهایت، نمونه ای از مصادیق الگوی صحیح و ناصحیح بهره وری در قرآن کریم بیان شده است.

هدف از نگارش این پایان نامه، تحلیل و بررسی افزوده های تفسیری موثر در هفت ترجمه معاصر در جزء پایانی قرآن کریم است. تعداد 69 آیه در جزء30، دارای ترجمه های حامل افزوده های موثر تفسیری می باشند. از میان ترجمه ها، سه ترجمه ی الهی قمشه ای، مشکینی و صفارزاده در آیات بیشتری به ذکر افزوده تفسیری موثر پرداخته اند.استاد الهی قمشه ای بیشتر به ذکر قول معروف تر اکتفا نموده و از اطناب در ارائه ی افزوده خودداری کرده است.استاد مشکینی در افزوده های خود معمولاً در کنار قول مشهور، چندین وجه غیر مشهور دیگر را نیز اضافه کرده است.عملکرد استاد صفارزاده هم تقریباً مثل استاد الهی قمشه ای است منتها معمولاً در جدانمودن افزوده از متن اصلی، دقّت کمتری به خرج داده است. با عنایت به مطالب پیش گفته، ترجمه استاد الهی قمشه ای از لحاظ استفاده ی مناسب افزوده در ترجمه آیات(حدود 53 آیه از69 تا)، استفاده ی تا حد امکان از افزوده ی صحیح تر و مطابق با قول مشهور تفاسیر و همچنین دقت بیشتر در جدا نمودن افزوده از متن اصلی، نسبت به مابقی ترجمه ها از قوّت بیشتری برخوردار است. کلید واژه ها: بررسی تطبیقی، ترجمه قرآن، ترجمه های معاصر، افزوده های تفسیری، تفاسیر معاصر و قدیمی.

مفهوم معنویت در گفتمان اسلامی دارای ظرفیت بسیار بالایی است که می تواند در اغلب حوزه های حیات علمی و عملی کنونی بشر، تغییرات بنیادین ایجاد کند. محدود کردن معنویت به امری صرفاً فردی و درونی ما را از کاربردهای فراوان و موثر آن در عرصه اجتماع و سیاست محروم کرده است. بیگانگی قدرت با معنویت، سیاست را به عرصه تنازع در دنیاطلبی آن هم با ادعای اخلاق مداری مبدل ساخته است. در بحث از قدرت به عنوان مهمترین مقوله علم سیاست، در حال حاضر گفتمان قدرت نرم در ساحت نظر و عمل تفوق یافته است. سوال اصلی این پژوهش چیستی «قدرت معنوی در قرآن کریم» است که در وهله دوم سوال از منابع، انواع، ویژگی ها و کاربرد های آن مطرح می شود. مفهوم قدرت معنوی که از انواع سخت و نرم قدرت متمایز یوده و ماهیتی متفاوت دارد از آموز ها و معارف قرآن کریم قابل دریافت است. اگر معنویت به عنوان منبع قدرت معنوی از امری صرفاً فردی و درونی، به امری اجتماعی مبدل شود بگونه ای که فرد، جامعه و دولت به وصف معنوی درآیند قدرت معنوی تولید می شود. معنویت جریان و حرکت در مسیر تالّه (الاهی و نورانی) شدن است بدین معنا که فرد، جامعه و حتی دولت با تمام نهادهایش می توانند رنگ خدایی(صبغه الله) گرفته و خداگونه شوند. قدرت معنوی در قرآن کریم با توجه به ماهیت، منابع، گونه ها و کاربردهایش دارای چنان قابلیت و ظرفیتی است که می تواند اثر همه انواع قدرت اعم از سخت و نرم را کمرنگ کرده و خود به گفتمان غالب بدل شود؛ چرا که با توجه به گرایش اغلب جوامع غربی و شرقی به سمت معنویت گرایی، آینده جهان در دست کسانی خواهد بود که بتوانند اندیشه های معنویت گرایانه خویش را در فرهنگ عمومی، سیاست و حتی اقتصاد تثبیت کنند و چنین فرصتی برای گفتمان اسلامی در علوم اجتماعی بویژه سیاست مهیاست.

العنوان: أسالیب نقد الروایه فی مولفات العلامه السید مرتضی العسکری رحمه الله الأستاذ المشرف: آیه الله محمد علی جاودان الأستاذ المساعد: الدکتور عباس مصلائی بور الباحث: میثم مطیعی الفرع الدراسی: الشریعه، والدراسات الإسلامیه ؛ اختصاص علوم القرآن و الحدیث الخلاصه: یعتبر العلامه العسکری من زمره الباحثین ذوی الاهتمام البالغ بعلم نقد الروایه فی العلوم الدینیه، فقد قام بنقد الروایه بشکل موسع فی الکثیر من مولفاته، وبخاصه النقد النصی. وقد تمت دراسه أسالیب العلامه فی النقد الإسنادی والنقد النصی، بالإضافه إلی إحصاء إبداعاته وموشراته فی مجال الروایات. وقد قام العلامه بتعریف الرواه الکاذبین الذین اختلقوا أصحاب وهمیین لرسول الله (ص) وذلک فی مجال نقد مصادر الروایه. وهو یعتنی أیضاً بصنوف الرواه و تاریخ حیاه الأشخاص ومماتهم فی أعماله بشکل منهجی ومنتظم. أضف إلی أنه دقّق فی بواعث اختلاق الروایه وتحریفها وکتمانها و دور العوامل الخارجیه فیه، بالإضافه إلی عرضه الروایات علی النصوص الدینیه وخاصه السنّه، وذلک فی مجال نقد نص الروایه. وقد استثمر العلامه، کسائر الباحثین، معاییر أخری فی مجال النقد کالعرض علی التاریخ والعقل. المفردات الرئیسه: نقد الروایه، معاییر النقد، النقد الإسنادی، النقد النصی، العلامه العسکری

راه و رسم زندگی و روابط متقابل میان انسان ها از مهمترین موارد بیان شده در قرآن است. برخورد با مخالفان و دشمنان راه حق از گسترده ترین مسائل بیان شده در قرآن است. در این میان برائت به عنوان یک اصل راهبردی در مقابل دشمنان راه حق و یکی از مسائل مطرح شده در سراسر قرآن جایگاهی مهم و اثرگذار در روابط بین مومنان و مخالفان دارد. برائت، اصلی است کلی که ناظر به جدائی حق از باطل و حفظ حریم راه هدایت در مقابل گمراهی و ضلالت است. برائت به مثابه یک عنوان عمومی در مقابل افراد متصف به کفر، شرک، نفاق، فسق و گناه (اثم) در قرآن بیان گشته است که به عنوان هم نشین های برائت شناخته می شوند. مفاهیم دیگری همچون: قتل، جهاد، لعن، عداوت و عذاب نیز به عنوان جانشینان برائت در قرآن بیان گشته اند. قرآن در مقابل مخالفان راهکارهای متفاوتی را ارائه می کند که برخی راهکارها به عنوان راهکارهای عمومی مطرح گردیده که عبارتند از: ارشاد، محاجه، انذار، اعراض و جهاد. در مقابل این نوع راهکارها، راهکارهای غیر عمومی بیان گشته است که یا مختص به خداوند و در پاره-ای مواقع به رسول خدا است و یا مربوط به شرائطی خاص است که جزء استثنائات محسوب می گردد و عبارتند از: لعن، عذاب، شماتت و توبیخ، اضلال، تهکم و استهزاء.

چکیده مطابق با آموزه های قرآن کریم، یک جنگ واقعی و جدی در تمام صحنه های زندگی انسان ها وجود دارد. هچنین از منظر وحی، یکی از اصول و قواعد تفسیر صحیح زندگی انسان این است که بداند در متن زندگی او، چیزهایی وجود دارد که دقیقاً دشمن او هستند. این دشمن در تمام صحنه های زندگی انسان ـ فردی و اجتماعی ـ در حال جنگ است. با استفاده از روش هم نشینی و جانشینی می توان گفت که «عدم پذیرش خدا،رسول و وحی الهی در دل» و «معارضه و مبارزه با خدا و رسول و دین الهی قولاً و عملاً» دو مولفه اساسی نهفته در معنای دشمن است. همچنین با توجه به هم نشین های «عدوّ» صورتبندی آیات مرتبط با «عدوّ» عبارت است از: آیات بیانگر حوزه معنایی «عدوّ» ، آیات بیانگر انواع و اقسام دشمن، آیات بیانگر اقدامات و شیوه های دشمنان، آیات تبیین کننده اقدامات در برابر دشمنان، آیات مشخص کننده مصادیق اصلی دشمن و آیات بیانگر ارتباط و نسبت بین مصادیق دشمنان. در این پژوهش با استفاده از روش هم نشینی و جانشینی به تبیین مولفه ها و حوزه معنایی «عدوّ» از منظر آیات قرآن کریم پرداخته شده و سپس با بهره گیری از سنت تفسیری مفسران کهن و معاصر به توضیح مصادیق اصلی عدو، ویژگی های آنان، شیوه ها و توطئه های آنان، ارتباط بین دشمنان و راهکارهای مقابله با دشمنان پرداخته شده است. واژگان کلیدی: عدو، دشمن شناسی، منافقان، کافرانِ اهل کتاب(یهود)، شیطان، هوای نفس، کفار، مشرکان، قرآن کریم

شناخت شیوه ی مفسران در پرده برداری از مراد خداوند و مبانی آنان در چگونگی فهم و تفهیم معانی قرآن کریم یکی از شاخه های پژوهش در علوم قرآن به شمار می رود از این رو، بازشناسی تفاسیر در حوزه ی روش شناسی، ضرورت اجتناب ناپذیر مطالعات قرآنی است، احمد مصطفی مراغی از مفسران معاصر اهل سنت در تفسیر المراغی از منابع و مستندات گوناگونی بهره برده است؛ آیات، روایات نبوی، عقل و اجتهاد، از مهم ترین استنادهای تفسیری وی است، علاوه بر این مراغی به اقوال صحابه و تابعان، آرای لغویان و مورخان استناد نموده، لذا روش عمده در این تفسیر جمع بین عقل و نقل است. این تفسیر به لحاظ گرایش تفسیری جامع بوده که ابعاد مختلف هدایتی، اجتماعی، کلامی، علمی و اخلاقی را در بر دارد. مراغی در مورد آیات نازل شده در شأن اهل بیت (ع) مواضع متفاوتی در پیش گرفته است، در تفسیر برخی آیات، به بیان شأن نزول و مصداق اکمل آیه در مورد اهل بیت (ع) اشاره نموده، اما در تفسیر برخی آیات افراد دیگری را در فضیلت آیه با اهل بیت (ع) شریک کرده و در تفسیر بیشتر آیات از ذکر شأن نزول و بیان مصداق آیه اجتناب نموده است.

استفاده از هدایت قرآن کریم در عصر کنونی نیازمند ترجمه آن به ادبیات کنونی ماست. در این راستا یکی از عرصه های تفسیری استفاده از رویکرد و ادبیات علوم انسانی در فهم معانی واژگان و آیات قرآنی است. در این پایان نامه معنای علم به عنوان یکی از معانی محوری قرآن کریم با رویکرد انسانشناختی بررسی می شود. اینکه علم فارغ از معانی پسینی در خود قرآن کریم به چه معناست و انسان در چه فرایندی به علم دست یافته و عنوان عالم می گیرد، مسأله ای است که با کمک رویکرد و نظریاتی از رشته انسان شناسی می توان بدان اندیشید. در یک تحلیل انسان شناختی می توان نظام علمی جوامع مختلف بشری را با تقابل بین انسان محوری و کلام محوری بررسی و دسته بندی کرد. نظام علمی جامعه عرب عصر نزول نظامی انسان محور بوده و به تبع دانشی که قرآن کریم از آن سخن می گوید در همین فضا قابل مطالعه است. در این فضا به انباشت و توسعه کلام به عنوان محصولات معرفتی اهمیت داده نمی شود، بلکه هدف علم در شکل گیری شخصیت انسانی دیده می شود، چنانکه منشأ علم نیز نه از تلفیق کلامی با کلامی دیگر و استنتاج کلامی جدید بلکه از تجربه زیسته بشری حاصل می شود. در تحلیل دیگر با کمک مبحث رسانه های سرد و گرم از نشانه شناسی، فرهنگ جوامع بشری را از حیث میزان سهم سخن و عمل در فرایند تعلیم دسته بندی می کنیم. کم گویی و آموزش عملی در فرهنگ عرب عصر نزول غلبه داشته و قرآن کریم نیز بر تطابق و موازنه بین سخن و عمل تاکیدی ویژه دارد. در ضمن ما برای درک بهتری از معنای تاریخی ماده علم و رسوبات معنایی آن در ذهن زبانی ناخوداگاه جامعه عرب، فصلی را به ریشه شناسی ماده علم در زبان های سامی اختصاص دادیم. در این فصل شکل گیری معنای علم را حاصل تطور معناهایی چون دیدن، تصویر، نشانه و... دانسته ایم.

در این تحقیق در سه فصل، با رویکردی تفسیری ـ فقه الحدیثی و با نگاهی میان رشته ای و ناظر به نیازهای مفهومی نظام اسلامی به جایگاه مفهوم قرآنی «برکت» می پردازیم. از آنجاکه ترویج سبک زندگی غربی به عنوان ستون اصلی جنگ نرم همچون توفانی سهمگین جوامع بشری را درنوردیده و معضلات بی شماری را برای آنها به وجود آورده است، و از آنجاکه یکی از مهمترین آثار این پدیده، ایجاد احساس فقر در جوامع است، لازم است با بررسی ابعاد مادی و معنوی الگوی اسلامی توزیع ثروت و خصوصا تأثیر عوامل معنوی بر جنبه های مادی آن، به راهکارهای رفع احساس فقر در سبک زندگی اسلامی بپردازیم. بر همین اساس به بررسی مفهوم برکت به عنوان یکی از عوامل معنوی که علاوه بر آثار مادی و محسوس، آثار تربیتی گسترده ای نیز در کنار قناعت و ... به همراه دارد می پردازیم که این عوامل در مجموع یک نظام تربیتی جامع در کنار توزیع ثروت مادی شکل می دهد که نشانگر جامعیت اسلام نیز هست. بنابراین در فصل اول به بررسی تعریف و کلیاتی پیرامون مفهوم برکت، معنای لغوی و اصطلاحی آن و از سوی دیگر چگونگی اثرگذاری آن می پردازیم. از سوی دیگر، برکت نه تنها موجب روحیه استغنا می گردد بلکه از حیث مادی نیز می تواند با فزاینده کردن اثر مال، جنبه جبران کننده برای طبقات پایین جامعه داشته باشد؛ همچنین باور به برکت و ثبیت روحیه قناعت موجب می شود تا حدکفاف و نیازمندی های انسان تغییر یافته در نتیجه احساس فقر او نیز دستخوش دگرگونی شده و بر این اساس تعریف فقر و خط فقر نیز برای او متفاوت از دیگران باشد. بنابراین، بررسی رابطه برکت با هر دو جنبه مادی و معنوی توزیع ثروت، از دیگر مسائلی است که در فصل دوم این تحقیق مورد توجه قرار گرفته است. همچنین در فصل سوم به این موضوع خواهیم پرداخت که تعادل روانی جامعه و پیشگیری از بحران های اجتماعی ناشی از شکاف های طبقاتی با روش تربیتی و معنوی خاص، مهمترین هدف در الگوی اسلامی توزیع ثروت بوده و حتی اهمیت بیشتری از نفس توزیع عادلانه ثروت از جنبه مادی دارد، به همین دلیل اولویت آن از بین بردن احساس فقر در جامعه و مقابله با جنگ نرم تشدیدکننده این احساس می باشد که بنا داریم از این جنبه نیز به واکاوی نقش برکت در نسبی بودن مفهوم فقر و تأثیر آن بر کاهش احساس فقر بپردازیم. اسلام الگویی جامع در توزیع ثروت دارد که منحصر در عناصر مادی نبوده و شامل عناصر معنوی نیز می شود. به عبارت دیگر، اسلام یک منظومه تربیتی و اخلاقی را به عنوان مکمل توزیع عادلانه ثروت در جامعه در نظر گرفته است تا آثار سوء شکاف های طبقاتی را از بین برده و مانع از بروز بحران های اجتماعی ناشی از آن شود. در این میان، برکت به عنوان یکی از عوامل فوق مادی که خود حاصل از عواملی مادی یا معنوی است، آثار گسترده مادی و معنوی به دنبال دارد که آثار آن می تواند در جنبه مادی، موجب نوعی جبران و امدادی الهی برای اقشار نیازمند جامعه باشد و در مقابل توانمندی ثروتمندان، عاملی کمکی برای مستضعفین به حساب آید و از سوی دیگر، در جنبه معنوی نیز برکت در نظام تربیتی اسلام می تواند با ایجاد و تقویت روحیه قناعت و استغناء و هم افزایی با آنها در ریشه کنی رذائل اخلاقی چون احساس فقر، روحیه تکاثر، کنز، طمع و ...نقشی بی بدیل ایفا کند. از سوی دیگر، احساس فقر عامل اصلی بحران های اجتماعی و اخلال در تعادل روانی جامعه است و اسلام در الگوی جامع خود برای توزیع ثروت، اولویت خود را از بین بردن احساس فقر و پیشگیری از بحران های اجتماعی قرار داده و بیشتر از جنبه مادی توزیع عادلانه ثروت به آن توجه می کند چراکه اصل در اسلام جنبه معنوی زندگی بشر و تکامل و سعادت اخروی اوست. بر همین اساس، همچنانکه گفته شد نظام تربیتی جامع اسلام با عناصری چون قناعت، برکت، مذمت دنیاگرایی، ترغیب به آخرت، ساده زیستی، صبر بر فقر و نیز ترک نگاه به بالادست و مرفهین، روح افراد را تربیت و در این جهت تلاش می کند و برکت در این مجال، اثرگذاری خاص خود را دارد.

این پژوهش با رویکرد توجه به منابع اسلامی در علم ارتباطات، به بررسی قرآن و استخراج هنجار های ارتباطات میان فردی از قرآن می پردازد. قرآن هنجار های قابل توجهی در حوزه ارتباطات میان فردی بیان کرده است. به بسیاری از رفتار های ارتباطی در قرآن کریم امر شده و از بسیاری رفتار ها نهی شده است. به شهادت آیات قرآن، ایمان مفهومی است در مقابل کفر، و مومن در مقابل کافر بوده و ملزوماتی همچون اسلام، تقوا، هدایت و عمل صالح با آن همراه است. البته از مفهوم نفاق و منافق نیز به عنوان مفاهیم مقابل ایمان نباید غافل شد. مسئله این پژوهش این است که ادبیات موجود ارتباطات میان فردی فارغ از دیدگاه ها و هنجارهای دینی است و انبوه دستاورد های این حوزه نمی تواند در فرهنگ وارتباطات اسلامی- ایرانی راهگشای جامعه و آحاد جامعه اسلامی باشد. حال آنکه میراث عظیم فرهنگ و ارتباطات اسلامی پیش روی ما قرار دارد، ولی برای جامعه ایمانی هنوز هنجار های ارتباطی آن به درستی استخراج نشده است. لذا باید دید هنجار های ارتباطات میان فردی بین مومنان در قرآن کریم کدامند؟ و آیا می توان دسته بندی مناسبی از این هنجار ها ارائه داد؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا نیاز به تعریفی عملیاتی از هنجار های ارتباطات میان فردی مومنان احساس می-شود. همچنین روش معنی شناسی ایزوتسو برای فهم معنای ایمان و مومن در قرآن به کار رفته است. پس از ارائه تعریف عملیاتی، استخراج و دسته بندی هنجار ها صورت گرفت. آنگاه پس از جمع بندی از فصول، نتیجه گیری و تحلیل یافته ها، در ضمن ارائه یافته ها به سوال پژوهش پاسخ داده شد که چه دسته بندی از هنجار های ارتباطات میان فردی مومنان در قرآن می توان ارائه داد. در دسته هنجار های گفتاری به هنجار های خاص ارتباط با رسول خدا و اولیاء الهی و نیز هنجار های گفتاری مرتبط با مومنان پرداخته شد. در مورد مومنان نیز دو دسته ی «هنجار های سخن نیکو» و «اجتناب از سوء کاربرد زبان» مد نظر قرار گرفت. اما در هنجار های رفتاری، پس از برشمردن آداب ارتباط با رسول خدا و اولیاء الهی، در ارتباط با مومنان دو دسته خانواده و جامعه شکل گرفت. در دسته خانواده، به هنجار های شکل گیری و انحلال خانواده (ازدواج و طلاق)، روابط با والدین، همسران و فرزندان، و نزدیکان اشاره شد. در دسته جامعه نیز هنجار های معاشرت با سایر مومنان، هنجار های ناظر به اجتماع و با غایت تعالی اجتماعی، هنجار های دوستی، حجاب و عفاف و هنجار های میهمان شدن آمد. سپس در انتها پیشنهاد هایی برای پژوهش های آتی مطرح می شود.

روایات اسباب نزول به عنوان میراث گران بهای صدر اسلام و چراغ فراسوی مفسران، هماره نقشی محوری در تبیین معارف قرآنی داشته است؛ بدون شک قرآن پژوهان برای استفاده از روایات اسباب نزول، معیارهایی را در نظر داشته اند. این پژوهش، مبانی و معیارهای مورد نظر سیوطی در به کارگیری روایات اسباب نزول را با تأکید بر آرای علامه طباطبایی مورد نقد و ارزیابی قرار داده است.اعتبار سند، صراحت تعبیر راوی، حسی بودن گزارش و تعدد اسباب از جمله معیارهایی است که سیوطی در گزینش روایات اسباب نزول به کار بسته است. با توجه به این مبانی می توان گفت سیوطی در ارزیابی روایات اسباب نزول، سند محور بوده است و بدون توجه به متن و محتوای روایات، آن ها را پذیرفته است. اما علامه طباطبایی با روایات اسباب نزول، به سبب فراوانی وضع و تحریف با احتیاط برخورد نموده است. ایشان به محدودیت نقد سند توجه داشته و هرگز به صرف ضعف سند، روایتی را بی اعتبار نمی خواند و در کنار ضعف سند، نااستواری متن روایت را نیز بیان می دارد و تنها در این صورت است که روایتی را کنار می گذارد. دستاورد نگرش جامع علامه طباطبایی به روایات اسباب نزول، داوری منصفانه و واقع بینانه نسبت به این نوع روایات است.

بررسی پیوستگی و مناسبت آیات یک سوره، یکی از ابعاد علم مناسبت است که مهمترین فایده ی آن آشنایی سریع با مفاهیم قرآن است. این نوشتار در ابتدا تعریفی از تناسب آیات قرآن را بیان داشته و به سپس کلیاتی را در باب تناسب مطرح می کند؛ از قبیل انواع تناسب آیات در قرآن کریم، فایده علم تناسب، روش های کشف اهداف و مقاصد سوره ها و... . سپس به بررسی پیوستگی آیات سوره چهل و هفتم قرآن می پردازد که به نام مبارک حضرت محمد (ص) است. سوره در اوایل هجرت در مدینه نازل شد، زمانی که مسلمانان پیوسته با کفار و یهود درگیر بودند و احتیاج به استقامت در جنگ و تأمین مخارج و انفاق در راه آن داشتند. اصلاح بال، حبط اعمال، فدیه در جنگ و انهار بهشتی از واژگان کلیدی این سوره است. الله، رب، مولی و غنی، اسماء الحسنای الهی در این سوره است. هدف سوره در راستای مهم ترین وظایف انقلابیون مهاجر و حساس ترین نیازهای جامعه ی نوین توحیدی، یعنی معرفی دو گروه مومنان و کافران در برخورد با مسأله جنگ و جهاد است. چنان که نام دیگر سوره یعنی«قتال» به این محور دلالت دارد. موضوعات اصلی این سوره عبارت است از:1- فرمان خداوند به مومنان برای جنگ با کافران ( آیات 1-13) 2- تفاوت های بین کافران و مومنان و نتایج اعمالشان ( آیات 14-19) 3- جایگاه و ویژگی های مومنان ضعیف الایمان( آیات 20-31) 4- نابودی اعمال کفار و پذیرش اعمال مومنان ( آیات 32-35) 5- انفاق، راه آزمایش بندگان( آیات 36-38)

اصول و ارزشهای حاکم بر معیشت جهت راهنمایی بشر به سمت زندگی سعادتمند همواره جزئی از مسایل اصلی مکاتب بشری و الهی بوده است. اندیشمندان یونان باستان این بحث را تحت عنوان تدبیر منزل مورد توجه قرار داده اند. همچنین حکمای مسلمان نیز ذیل همین عنوان به مساله معیشت انسان مسلمان پرداخته اند. اقتصاد متعارف نیز این مساله را تحت عنوان اقتصاد خانواده مورد بحث قرار داده است. اسلام نیز به عنوان مکتبی که هدف خویش را سعادت دنیوی و اخروی انسان قرار داده است، بر تقدیر معیشت تاکیدات زیادی دارد و آن را یکی از لوازم کمال انسانی می داند. از این رو فهم معنای تقدیر معیشت و اصول و ارزش های حاکم بر زندگی انسانی از دیدگاه اسلام سوال اصلی این تحقیق است. در این تحقیق ضمن بررسی نظریه های تطبیقی تقدیر معیشت که در یونان باستان، اندیشه حکمای مسلمان و اقتصاد دانان غربی مورد بحث قرار گرفته است، با بررسی نصوص دینی و قرآن و روایات، اصول و ارزشهای حاکم بر معیشت از دیدگاه اسلام را استخراج کرده ایم. در این میان باتوجه به آنکه عبارت تقدیر معیشت در حدیث بیان شده، تکیه بیشتری بر احادیث شده است. تقدیر معیشت از دیدگاه اسلام به معنی حرکت در میان اسراف و تقتیر در زندگی مادی است. البته فهم این نکته که خداوند رزق انسان را تضمین کرده است، سبب می شود تا انسان نگران معیشت خویش نباشد و به سایر ابعاد کمال خویش بپردازد. مساله تقدیر معیشت را از دو بعد می توان مورد بررسی قرار داد. بعد اول به اصول حاکم بر تقدیر معیشت است که عناوینی مثل حسن و رفق در تقدیر معیشت، توجه به علم؛ محوریت کفاف و ... را شامل می شود. اما بعد اصلی تقدیر معیشت مسایل کاربردی آن است که شامل جایگاه رزق در زندگی انسان، اصول حاکم بر فقر، مصرف و کسب و کار است.

قرآن کریم به زبانی و در عصری نازل شده که در آن دوران شیوه های گوناگون فصاحت و بلاغت در حد کمال در بین اهل زبان متداول بوده است. یکی از آن شیوه ها کاربرد دلالت ها در قرآن است. جلال الدین سیوطی در کتاب الإتقان فی علوم القرآن عواملی را تحت عنوان اسباب اجمال برمی شمارد که وجود آن ها در برخی آیات قرآن کریم، باعث اجمال آیات شده است و به همین سبب، بخشی از آیات قرآن را نیازمند تبیین دانسته است. این¬که موضوع عوامل اجمال آیات قرآن که توسط سیوطی مطرح شده است، تا چه میزان با دیدگاه سایر دانشمندان علوم قرآن و به ویژه آراء علامه طباطبایی هم خوانی و مشابهت دارد، مطلبی است که نیازمند پژوهش و بررسی است. در پژوهش حاضر، آراء جلال الدین سیوطی در مبحث اجمال و تبیین، با تأکید بر اندیشه های علامه طباطبایی(ره) مورد ارزیابی و بررسی قرارمی گیرد، تا دیدگاه این دانشمندان را در این خصوص تحلیل کرده و بیان صحیحی از شیوه کار و آراء ایشان ارائه نماید. این پژوهش مشتمل بر سه فصل است؛ فصل اول شامل کلیات و مفاهیم است که در آن مفاهیم و اصطلاحاتی مانند مجمل، مبیّن، مبهم و متشابه و همچنین برخی از تفاوت های میان آن ها تبیین شده است. در فصل دوم با عنوان «تحلیل آیات مجمل کتاب الإتقان فی علوم القرآن و بررسی چگونگی اسباب اجمال در این آیات»، آیات مجمل مورد نظر سیوطی و چگونگی اسباب اجمال در این آیات، بررسی شده است. همچنین روش علامه¬سیوطی در بررسی واژه یا واژگان مجمل و نیز نحوه بهره گیری وی از روایات کتاب الإتقان و تفسیر الدّرالمنثور مورد تحلیل قرار گرفته است. در این فصل به موضوع «سیاق»، اعم از سیاق کلمات، جملات یا آیات، که علامه طباطبایی برای روشن شدن معنای آیات قرآن کریم، بدان اهتمام و توجه ویژه داشته است، پرداخته شده و شیوه او در به کارگیری «سیاق» تبیین شده است. علامه طباطبایی در بررسی آیات مجمل ـ برخلاف سیوطی که واژه یا واژگان مجمل را به تنهایی و بیرون از آیه بررسی کرده است ـ کلمات را درون آیه بررسی کرده و با درنظرگرفتن سیاق آیات، توجه به کاربرد همان واژگان در سیاق مشابه و نیز دقت در دلالت واژگان، معنای آن کلمه و به دنبال آن، دلالت آیه را تبیین نموده است. در این فصل همه آیاتی که جلال الدین سیوطی در کتاب الإتقان آن ها را مجمل دانسته-است، با بهره گیری از دیدگاه مفسران گوناگون و نیز دانشمندان علوم قرآنی و با تأکید بر اندیشه های علامه طباطبایی، مورد بازبینی و تحلیل قرارگرفته است. همچنین در این فصل، روایات تفسیری موجود در تفسیر الدرّالمنثور و نیز کتاب الإتقان ذیل آیات مجمل، بررسی شده و موضوع عدم هماهنگی بین این روایات، تبیین گشته است. در فصل سوم با عنوان «تحلیل آیات مبیّن و اقسام آن در کتاب الإتقان فی علوم القرآن» به اقسام مبیّن(مبیّن متّصل و منفصل)، تفاوت دیدگاه جلال الدین سیوطی و علامه طباطبایی در مبیّن بودن آیات و نیز چگونگی برطرف کردن اجمال، پرداخته شده است. با بررسی آیات مبیّن در این بخش، روشن شد که هیچ یک از اسباب اجمال مورد نظر سیوطی، که خود او در کتاب الإتقان آن ها را برشمرده بود، یافت نشد، در حالی که اگر وی این آیات را به عنوان آیات مجمل معرفی کرده، طبیعی است که اسباب اجمال آن ها باید درون آیه وجود داشته باشد. همین موضوع نشان دهنده این است که آیاتی را که سیوطی در بخش اول فصل«فی مجمله ومبیّنه» از کتاب الإتقان به عنوان مجمل معرفی کرده است، اجمال آن ها محلّ تأمل و تردید بوده و یا احتمالاً در اسباب اجمال، مولفه های دیگری مورد نظر سیوطی بوده اما وی آن ها را یادآور نشده است. از آن جا که جلال الدین سیوطی، «سنّت» را یکی از مبیّن ها می داند، لذا در این فصل، «مبیّن» بودن سنّت، مفهوم حدیث و سنّت، جایگاه سنّت در تبیین آیات قرآن کریم و همچنین تفاوت دیدگاه سیوطی و علامه طباطبایی در خصوص عدالت جمعی صحابه و تأثیر رأی و اجتهاد در تفسیر قرآن کریم، بیان شده است.