سابقه تاریخی شیراز به عنوان مرکز یکی از ایالتهای پنجگانه استان فارس تحت عنوان اردشیر خوره به قبل از اسلام باز می گردد. در خصوص نام این شهر عده ای آن را برگرفته از نام فرزند تهمورس ، راز و فراوانی شیر در آنجا دانسته اند. تحولات شهری این شهر از قبل از صفاریان آغاز و تا دوران معاصر ادامه داشته است که بیشتر شامل ساخت حصار و بارو و خندق دور شهر و تأسیسات حکومتی در مرکز حکومت آل بویه و تخریب و بازسازی و بزرگ تر شدن آن در دوره های اتابکان تا قاجاریه و تخریب کامل آن در نتیجه تحولات و ساخت و سازهای شهری حکومت پهلوی در این دوره می باشد در نتیجه این تحولات در تعداد و نام محلات شهری و دروازه های باروی شهر نیز تغییراتی رخ داده است که از هشت دروازه و نه محله دیلمی تا یازده محله قبل از زندیه می رسد و در نهایت تبدیل به شش دروازه در دوران زندیه می شوند. نکته حائز اهمیت در خصوص ساختار تحولات شهر این است که به صورت شعاعی و تقریبا دایره ای تا دوره قاجار از مرکز اصلی آن یعنی شاه چراغ گسترش می یابد و در نهایت شبیه یک مربع ناقص همانند شهر بیشاپور و ارگ بم می شود که در نتیجه واقع شدن در کنار رودخانه خشک در شمال آن بوده است، و در دوره پهلوی با شکسته شدن و تخریب حصار و باروی شهر، به سمت جنوب شرقی و غربی امتداد می یابد. محله سرباغ یکی از محلات قدیمی و اصیل شیراز است که به لحاظ واقع شدن بر سر راه باغ و عمارتی بزرگ متعلق به دوره دیلمیان یا ایلخانان به این نام شهرت یافته است . در این پایان نامه با شناخت گذشته و حال این محله به بررسی و تحلیل موارد بیان شده و در نهایت با دسته بندی ویژگی های شاخص عناصر معماری مسکونی آن به ویژگی های مشترک این عناصر در معماری قاجاری شیرار دست می یابیم و در بخشی دیگر با توجه به این نتایج و تأثیر پذیری از آن به اتخاذ طرحی برای ساماندهی گذر و بازارچه مسجد نو محله سرباغ پرداخته می شود. ساخت خانه ها بر اساس چرخش در جهت 30 درجه جنوب غربی ، درون گرایی، احداث زیرزمین، حیاط و اتاق های بزرگ، ارتفاع زیاد اتاق ها، تنوع کم در شکل حوض و باغچه، تزئینات آجرکاری ، کاشی کاری هفت رنگ و معرق، گچ بری پیش بخاری ها و سرستون ها و تزئینات چوبی در و پنجره و سقفهای چوبی با طرح کتابی و پروانه ای و غیره(نقوش شش ضلعی، مربع،چلیپا و مستطیل) و نقاشی ، بهره گیری از قوسهای نیم دایره تخت و تزئینی، ساخت ارسی های پنج دری ، ستون های گچبری شده با هسته چوبی، و تأثیر از معماری غربی ( استفاده از آهن گالوانیزه روی پوششها، قوسهای تزئینی خاص، و ...) را می توان از مهمترین ویژگی های معماری مسکونی این دوره در شهر شیراز بیان کرد. آنچه در این پایان نامه به عنوان هدف مدنظر قرار گرفته است مطالعه محله سرباغ و ارائه طرح ساماندهی گذر و بازارچه آن در جهت بهبود و ارتقاء سطح زندگی ساکنان و جذب گردشگر داخلی و خارجی می باشد. در این فرایند در ابتدا بر اساس مطالعات کتابخانه ای و جستجو در اینترنت به جمع آوری شناخت شهر و محله پرداخته شده است و پس از شناخت مباحث تئوری به کمک فعالیت میدانی نمونه هاییی جمع آوری شده و مورد بررسی قرار گرفته و پس از استخراج نتایج لازم به ارائه طرح نهایی منجر شده است.

در جامعه امروزی که تکنولوژی به سرعت در حال پیشرفت است زندگی در بافت های تاریخی اهمیت خود را از دست می دهد و این در حالی است که بافت های تاریخی پتانسیل های بالایی در تبدیل شدن به مکان شهری با ارزش را دارند تجربه های جهانی مرمت شهری و زمینه های نظری آنها ، سرمایه های ارزنده جهت درک بهتر مسائل و ارائه راهکار برای حل مشکلات بافت های کهن به شمار می آیند. در جوامع دیگر از جمله کشور آذربایجان ، مرکز تاریخی مکانی زنده و پویا، و جزوی لاینفک از شهر محسوب می شود. از اینرو آشنایی با شهرهای تاریخی و نحوه برخورد با آن در دیگر جوامع، بخصوص جوامعی که از لحاظ فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی شرایط نزدیک به کشور ما را دارند می تواند راهگشای مناسبی برخورد با مساله بافت های تاریخی کشورمان باشد. باکوی کهن، موسوم به ایچری شهر،محدوده ای است درون حصارتاریخی (که در دل شهر مدرن قرار گرفته) و به دلیل داشتن آثار متنوع و ارزشمند جزو میراث جهانی آذربایجان می باشد. به منظور حفاظت این بخش از باکو ، اقدامات موثری از اواخر قرن بیستم انجام گرفت در نهایت منجر به حفظ ارزش های شهر کهن، تجدید حیات مجدد شهری ارتقا بخشی کیفی محیط و همچنین ثبت جهانی شهر محصور باکو به همراه بنای قیز قالاسی و مجموعه شیروانشاهان در فهرست میراث جهانی گردید.اما به دنبال زلزله ای که در همان سالها در باکو رخ داد و نبود مدیریت شهری کارامد در مقطعی از قرن حاضر، ساخت و سازهای نامتعارف و ناهمخوان با محیط تاریخی درحریم ایچری شهر انجام گرفت و موجب وارد گشتن خساراتی به شهر کهن باکو گردید. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی تحلیل در پی آنست تا پس از معرفی بافت تاریخی باکو، جنبه های مثبت روند حفاظتی و اقدامات اجرایی در زمینه مرمت شهری ، در این شهر مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد تا علاوه بر معرفی ارزش های بافت های کهن شهری، و پتانسیل های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آن ، زمینه های کاربست این تجربیات را در بافت های تاریخی کشور فراهم سازد. در پایان جهت بهبود کیفیت بصری محیط تاریخی و ارتقای ارزشهای زیبایی شناسانه شهر کهن باکو پیشنهاداتی ارائه می گردد.

آجر مهمترین ماده سازنده نمای بیرونی ویکی از مصالح مهم بکار رفته در جدار داخلی فضاهاست . از خشت مقاومتر و از سنگ سهل الوصول تر است. و خاصیت مهم آنرا باید در قابلیت آن در ایجاد نقوش و بافت های گوناگون جستجو کرد. مناره ها را یکی از شگفت انگیزترین بناهای تاریخی شهر اصفهان می توان دانست که قدمت آن ها به دوران سلجوقی و پیش از آن می رسد مناره سین از برجسته ترین آثار دوره سلجوقی در شهر تاریخی اصفهان می باشد که همان گونه که از مفاد کتیبه آن مشخص است توسط ابو اسمعیل محمد بن الحسین بن علی بن زکریا در سال 529 هجری قمری بنا شده است. تزیینات آجرکاری مناره های سلجوقی چه به لحاظ تاریخی و چه از نظر فنی منحصر بفرد بنظر می رسد. تزئینات این بناها چیزی جدا والحاقی به بنای مناره نبوده بلکه قسمتی از خود شالوده بنا می باشد. این پژوهش اهدافی را دنبال می کند که از جمله آن ها : شناختی نسبت به فرایند تخریب در آجرهای تاریخی، مطالعاتی در ارتباط با تاثیر عوامل فرسایش دهنده همچون رطوبت و باد و آلودگی های هوایی، بررسی عمده ترین عوامل آسیب رسان ملات بکار رفته در بین آجرهای بنای مناره سین، مطالعه و بررسی نقوش بکار برده شده و کتیبه موجود در این بنای تاریخی، دستیابی به شیوه های مناسب حفاظت از آجرکاری، روش های مناسب جهت بهینه سازی ملات های مرمتی مورد استفاده در بندکشی و کند کردن این روند فرسایش و ارائه پیشنهاد حفاظتی جهت حفظ این اثر منحصر به فرد؛ در این پایان نامه می باشد. در آغاز مطالعه جهت دست یابی به اهداف فوق سوالات و فرضیه هایی مطرح می شود که در طول پژوهش باید پاسخ داده شود : در این پژوهش سعی شده است که ابتدا گردآوری داده ها ( مطالعات میدانی ، اینترنتی و کتابخانه ای ) صورت گیرد و سپس با اطلاعات و نمونه برداری دقیق تر مطالعات آزمایشگاهی ( استفاده از آنالیزهای شیمیایی و بررسی های میکروسکوپی ) انجام گیرد و در پایان، تحلیل داده ها و نتیجه گیری از آن صورت پذیرد.

با از میان رفتن بسیاری از بناهای ارزشمند اصفهان، دست یابی به اطلاعات معتبر و قابل استناد در مورد آن ها، تنها با جستجوی شواهد در بین منابعی چون سفرنامه‏های سیاحان خارجی، کتاب های جغرافیای تاریخی، تاریخ نگاری ها، گزارشات و ترسیم های منابع باستان شناسی و تطابق آن ها با اسناد تصویری به جا مانده امکان پذیر خواهد بود. با توجه به آن که در منابع تصویری، تفاوت هایی به لحاظ سبک، تکنیک، جزئیات و نوع چاپ به چشم می خورد، در مواردی مدارک موجود برای یک اثر مشخص با هم در تناقضند. همچنین در اسناد ترسیمیتناقض های تاریخی همچون اختلاف زمانی-مکانی بین دیده شدن بنا و ترسیم ناشی از آمیختن نیروی تخیل با روایات و کروکی های اولیه سیاحان نیز به چشم می خورد. در بررسی و ساماندهیاسناد تصویریبناهای از میان رفته می توان با مقایسه و تطبیق، اطلاعاتنادرستو غیرواقعی را شناساییو حذف، و با در کنار هم قرار دادن شواهد مشترک، به تصویری مستند از بناهای مذکور دست یافت. اما برای تهیه ی این تصویر مستند، با توجه به تعداد و نوع اسناد تصویری باقی مانده، باید روشی را انتخاب کرد که محصول نهایی دارای کمترین تناقض با اسناد تصویری اولیه باشد. از این رو از اهداف اصلی این پژوهش شناسایی منابع دست اول و تمایز آن ها با منابع دست دوم، شناسایی ترسیم کننده ها و یا عکاسان، آثار کپی شده، سیر تحول ترسیم ها، شناسایی تمایزات و اشتراکات اسناد می باشد. در ادامهجهت نیل به نتایجی عملی، ابتدا از بین روش های موجود، مناسب ترین را انتخاب کرده و پس از آن تا آنجا که بدون ایجاد شبهه میسر باشد به ترسیم مدارک معماری سه بنای از میان رفته جهان نما، نمکدان و تالار آیینه خانهپرداخته می شود. همچنیندر طول این پژوهش به پاسخ هایی برای پرسش های نظیرِ آیا نقاط مشترک بین تصاویر مارا در رسیدن به طرح اصلی هدایت می کند؟ آیا شناخت سیر تحول بنا پس از طبقه بندی زمانی تصاویر امکان پذیر است؟ آیا نقاط تمایز تصویری ناشی از خطای تصویرنگاری است یا تحول بنا را در برهه ی زمانی خاصی نشان می دهد؟ دست خواهیم یافت.این پژوهش از منظر نوع و هدف تحقیق در بخش اول کاربردی بوده و اطلاعات اولیه را برای بخش دوم فراهم می‏آورد.اما بخش دوم توسعه ای است. از منظر فرآیند یا روش اجرای تحقیق، بخش اول تاریخی و در بخش دوم تحقیقی توصیفی استو از نظر تدوین گزارش،تلفیقی از دو روش موضوعی و توالی زمانی می باشد. بنابراین می‏توان اذعان داشت که بخش اول ویژگی های یک پژوهش کیفی و بخش دوم ویژگی های یک پژوهش کمی را دارا می‏باشند.

خانه های تاریخی ایرانی به دلیل داشتن اصول و ارزشهای ویژه، یکی از افتخارات معماری این مرز و بوم محسوب می - شدند و آنچه مسلم است از بین رفتن آن ارزشها در فضاهای زیستی جدید به نام مسکن میباشد. بریده شدن حلقه اتصال این اصول به یک باره رخ نداده و مسکن امروز حاصل تغییرات کالبدی و کارکردی خانه در طی دوران مختلف است. هدف از این پژوهش دنبال کردن این زنجیره تغییرات در طول یک دوره زمانی مشخص است تا شاید بتوان پیوندی جدید با ارزشهای گذشته برقرار نمود. این سرزمین در هر دوره ای بستر حوادثی بوده است که هر یک به نوع ی بر معماری، و خاصه آن معماری خانه تأثیر گذاردهاند. دوره انتقال از اواخر قاجار به پهلوی اول صرفاً نامی نیست که به تغییر دو سلسله پادشاهی داده شود بلکه به جهت تغییرات اساسی که در کالبد و کارکرد معماری خانه پدید آمده، به عبارت دیگر گذر و انتقال از فرمها و اصولی است که تا پیش از این دوره به عنوان الگوی ثابت واصلی ساخت خانه مطرح می - شدهاند. اصفهان به دلیل داشتن نمونههای بسیار از خانههای تاریخی در دورههای مختلف نه تنها امکان بررسی در این بازه زمانی را فراهم میآورد بلکه قابلیت گسترش و بسط این پژوهش را برای دورههای دیگر در خود دارد. ر وش انجام این تحقیق از نوع کاربردی است. نتایج حاصل از مطالعه نشان دادهاند برخی از فضاها در دوره پهلوی ظهور پیدا کرده اند. برخی دیگر، تغییر فرم یا عملکرد داده و دسته دیگر حذف شدهاند. همچنین روابط حاکم بر معماری خانه در دوره ه ای گذشته که جزو اصول پایدار این معماری محسوب میشدند تداوم یافته و یا دست خوش تغییراتی گردیدهاند. کلید واژهها: خانه، کالبد، کارکرد، دوره انتقال(اواخر قاجار- پهلوی اول) و اصفهان.

عمارت عالیقاپو که از بناهای شاخص معماری عهد صفوی در اصفهان است، نمونه ای برجسته از هنر ساختمان سازی سنتی ایران می باشد. این بنای تاریخی، با ایوان ستون دار خود در بین سال های 1007 - 1078 هجری قمری در قسمت غربی میدان نقش جهان ساخته شده است و در تاریخ 15 دی ماه 1310 ه.ق در میراث ملی و در سال 1358 ه. ق در میراث جهانی ثبت شد. با مطالعات انجام شده، بررسی های میدانی و کسب اطلاعات از صاحب نظران و در نهایت تجزیه و تحلیل دقیق از شیوه های معماری که در ساختمان عالیقاپو به کار رفته، می توان دریافت از میان تکنیک های استفاده شده در معماری ایرانی زمان خود، تعداد زیادی از این فنون، در بنا استفاده شده است. در این پایان نامه سعی شده به تکنیک ها و نحو? طراحی معماری که در گذشته در ساخت بنا استفاده شده و تا امروز باقی مانده است، پرداخته شود. همچنین ویژگی های سازه ای و عوامل پایداری بنا مورد بررسی قرار می گیرد. در نهایت به برخی از دستاوردهای این تحقیق که شامل تحلیل طراحی معماری و کاربری برخی فضاها و فنون ساخت استفاده شده در سقف فضاها، جزییات پله، نقوش و نحو? ترسیم گره چینی های سقف، نحو? قرار گیری کتیبه های چوبی سقف ایوان، طرح هندسی سرستون ها با جزییات کامل می باشد، اشاره می شود. همچنین عملیات استحکام بخشی و مرمت ایوان ستوندار را که طی چند مرحله مرمتی اجرا شده، شرح داده و به عملیات مرمتی ده? 1380 که در بخش ایوان می باشد و تا امروز ادامه دارد به طور کامل پرداخته و جزییات قسمت های مختلف بیان می شود. در نهایت دلیل پایداری این عمارت را طی سالیان طولانی بررسی نموده که نشان از توانایی و مهارت معماران صفوی و فنون ویژه ای که در طراحی معماری این بنا به کار بسته اند، دارد. بر اساس اطلاعات به دست آمده از مجموع? تحقیقات، تکنیک های ساختمانی معماری دوران صفوی که تقریبا همه موفق بوده، می تواند دربرگیرند? تجربیاتی باشدکه در اسکلت بندی ساختمان های امروزی، این دستاوردهای جدید مورد استفاده قرار گیرد.

بازارها در شهرهای تاریخی، علاوه بر تاثیرگذاری بر ساختار کلی شهر و شکلگیری محلات، به عنوان یکی از عناصر ارزشمند معماری شهری مطرح بوده و در طول زمان همواره یکی از مهمترین عرصههای بروز تعاملات رایج در حیات مدنی محسوب میشده است. لار قدیم شهری با قدمت چند هزار ساله در تاریخ ایران زمین است که مجموعه بازار قیصریه شامل بازار و فضاهای پیرامونی مرتبط با آن به عنوان میراثی ماندگار در کانون آن قرار گرفته است. بازار قیصریه لار از گذشته گرانیگاه استخوانبندی شهر و هسته اصلی گسترش شهری بوده؛اما امروزه روندهای نوسازی و نیازهای جدید شهرنشینی، بازار را تحت تأثیر خود قرار داده و بیش از این نیز متأثر خواهد ساخت. بازار قیصریه و بافت پیرامون آن، در تلاش برای انطباق با تحولات در حال گسترش شهری و در پی مداخلات کالبدی سریع و نسنجیده انسجام فضایی خود را از دست داده و به رغم گسترش فرصتهای فعالیت و تداوم حیات در بخشی از این بافت، با تهدیدهای عمده از جمله فرسودگی در وجه غالب کالبدی و کارکردی مواجه میباشد. هدف اصلی این طرح، برقراری یک رابطه مطلوب بین بازار و بافت پیرامونی آن میباشد. این رابطه در حالی که میبایست پیوستگی تاریخی مجموعه را در خود داشته باشد، در عین حال با نیازها و ضرورتهای امروزی، همگون و هماهنگ و به بیان دیگر، معاصرسازی شود. برای دستیابی به این هدف در پی پاسخ به سوالات، مفروضات و ابهامات این طرح هستیم. نحوه و روند شکلگیری بازار قیصریه و ارتباط آن با بافت پیرامونی در دورههای مختلف؛ عملکرد و وسعت حوزه نفوذ بازار؛ تفاوت نقش کارکردی بازار در شهر گذشته و آینده و ... نمونههایی از این سوالات میباشند، که به شیوه توصیفی- تحلیلی و در سه مرحله به آن پرداخته میشود: تدوین مبانی نظری با توجه به اهداف و فرآیند تحقیق و موقعیت مکانی طرح؛ شناخت و مطالعه بازار قیصریه و در نهایت ارائه راهبردها، سیاستها و ضوابط عمومی و swot لار و فضای پیرامونی آن و تحلیل شرایط کنونی با استفاده از تکنیک اختصاصی که منجر به تهیه اسناد هدایت طراحی شهری و باززنده سازی بافت پیرامون بازار خواهد شد.

در جهان پیوندی بین زیبایی و علم بشر وجود دارد که یکی از نمودهای آن در دو مقول? سازه و معماری ظاهر می شود. اما به ندرت پیش می آید در شناخت و تحلیل یک اثر معماری، ساز? آن نیز نقد شود. برای این کار بایستی طراحی سازه را در زیرمجموع? طراحی معماری و به عنوان هنری در تعامل با علم دید. بزرگ ترین بخش هنر طراحی سازه مواجهه با فرم مناسب است. این مواجه در معماری سنتی بیشتر نمود پیدا می کند. در میان سازه های سنتی، گنبد جایگاه مهمی دارد چراکه فرم آن کارایی بالایی در پوشش فضا را داشته و اوج خلاقیت معمار در طراحی ساختمان است. معمار سنتی برای خلق ظاهر درونی و بیرونی متفاوت در پوشش بنا و یا پوشاندن برخی فضاها با ابعادی بزرگ، فرم گنبدی با دوپوست? پیوسته و باریکه تاق را برای سازه در نظر گرفته است. شوربختانه دیدگاه های کلی و متفاوتی نسبت به رفتارسازه ای باریکه ها و دوپوستگی گنبد وجود دارد. بنابراین باید دید رابطه سازه و فرم در گنبدهای نار دوپوست? پیوست? ترکین، چگونه است؟ پاسخ به این پرسش در پژوهشی است که تعامل این دو وجه معماری را در شکل گیری این گنبدها بررسی کند. گردآوری داده های کتابخانه ای و بازدیدهای میدانی از گنبدهای نار دوپوست? پیوسته و ترکین، تشخیص جایگاه آنها در میان گونه های متفاوت گنبد، درک رفتار سازه ای گنبد و تویزه، شناخت هندس? نظری گنبد ساده و ترکین و دلایل سازه ای شکل گیری فرم آن، تفکیک عناصر ترکین گنبدها به لحاظ فرم، سازه، اجرا و تزیینات، و گونه بندی انواع باریکه تاق از نظر هندس? نظری و عملی همگی گام های این پژوهش هستند. یافته های حاصل از این گامها با روش علی تجزیه و تحلیل می شوند تا پژوهش را به نوع تعامل فرم و ساز? این گنبدها سوق دهد. همیشه دو رویکرد دربار? ساز? گنبدهای دوپوسته پیوسته وجود داشته است. رویکرد نخست، پوست? بالایی را صرفأ محافظتی و ساختمانی می دانسته که بار آن روی پوست? زیرین است. رویکرد دوم، دو پوسته را کاملاً وابسته به هم و یک ساز? یکپارچه می پنداشته است. اما حقیقت این است که معماران این گنبدها را به شیوه های مختلفی طراحی کرده اند و بسته به هندسه و نوع اجرا، ساز? این دست گنبدها در بازه ای میان این دو رویکرد قرار دارد. قرارگیری خط جان گداز یا منحنی ریسمانی متناظر گنبد در میان دو پوسته، تعدد باریکه ها در خطوط کوهانی (نصف النهاری) به نسبت افزایش دهانه، همگنی آجرچینی باریکه و ترک ، قرارگیری باریکه ها میان دو پوسته و عدم ایجاد روزن در شکرگاه پوسته باعث می شوند تا فرم گنبد ایده آل ترین طراحی سازه ای را داشته باشد.