چکیده هنر هر قوم، بازتاب فرهنگ، آداب و رسوم و نوع معیشت آن قوم است و صنایع دستی، اساس تشکیل فرهنگ یک کشور و نقطه ی تلاقی هنر و صنعت است. در این راستا سفالینه ها امین ترین راوی از دیار کهن محسوب شده که طرح و نقش اجرا شده روی آن ها، بازتاب عقاید، فرهنگ و توتم مردم آن منطقه بوده و حکایت از ناگفته ها و اسطوره های مردم آن منطقه دارد. به طبرستان، باوجود برخورداری از پیشینه ی تاریخی غنی از دوران پارینه سنگی تا به امروز، از سوی پژوهشگران بومی و غیر بومی آن گونه که در خور است، پرداخته نشده و مورد عدم توجه کافی قرار گرفته است. طبرستان نیز در قرون 4 و 5 ه.ق، با موازات سایر شهرهای بزرگ ایران، پیشرفت هایی در زمینه ی شهرسازی، معماری و هنر به خصوص در عرصه ی سفالگری نمود. سفالینه های طبرستان قرون 4 و 5 ه.ق که عمدتا به سفال ساری مشهور بودند، سبک و شیوه ای خاص را به سفالگری ایران معرفی نمودند : سفالینه های رنگارنگ با لعاب گلی روی زمینه ی سفید. غالب نقوش را پرندگان شامل هد هد،کبوتر، طاووس تشکیل داده و از چارپایان گاو، بز و اسب و از حیوانات دریایی، ماهی را به تصویر کشیده است که در تجربه ی زیست سفالگر وجود داشته و بر روی این سفالینه ها به صورت مسبک پیاده شده است. از ویژگی های خاص سفال این منطقه، وجود نقطه چین های سفید دور نقوش می باشد. فرم سفالینه ها از نوع ظروف کاربردی به شکل کاسه و بشقاب سفالی از جنس خاک رس قرمز، خاص منطقه طبرستان با پوششی از انگوب سفید تا شیری رنگ می باشد. تکنیک از نوع نقاشی زیرلعابی و طراحی نقوش رنگارنگ روی زمینه ی سفید با ترکیب رنگ های سبز، سفید، قهوه ای، قرمز، سیاه و زرد تشکیل می دهد. نکته ی جالب توجه که در این سفال ها به چشم می خورد، زمین و عناصر زمین را ازدید پرنده درحال پرواز به گونه ای خاص، زیبا و رمزآلود به تصویر می کشد. این پایان نامه تاحدی توانسته نسبت به سایرین، به معرفی سفال مازندران به صورت تخصصی تر در محدوده ی قرون4 و5 ه.ق بپردازد و به بررسی روش و شیوه ی اجرای این سفالینه ها همت گمارد. امید آن هست تا از سوی پژوهشگران بومی و غیربومی مفید واقع گردد و بستری مناسب ارائه دهد.

این رساله شامل چهار فصل است که فصل اول درباره کلیات تحقیق، فصل دوم درباره اسماءالحسنی، فصل سوم درباره مدرسه چهارباغ و کتیبه های اسماءالحسنی و فصل چهارم درباره پروژه عملی تدوین شده است. و در انتهای مطالب نتیجه گیری از بحث ارائه شده است. فصل اول شامل دو بخش تئوری و عملی می شود که درباره بیان مسئله، پیشینه تحقیق، اهداف تحقیق، فرضیه ها، روش تحقیق و فرآیند تحقیق اطلاعاتی ارائه شده است. فصل دوم درباره اسماءالحسنی مطالبی ارائه شده است. جهت فیش برداری این مطالب، با بررسی حدود هشتاد و پنج منبع نوشته شد. در مطالب این بخش بیش از همه چیز به مبانی اعتقادی درباره اسماءالحسنی پرداخته شده است که از تفاسیری همچون تفسیر «المیزان» علامه طباطبایی و تفسیر «آشنایی با قرآن» شهید مطهری استفاده شده است. این فصل شامل سه بخش است که پیرامون ذات حق تعالی، اسماء حق تعالی و تقسیمات اسماء می باشد. فصل سوم درباره مدرسه چهارباغ است که با مطالعه و استفاده از حدود صد و سی منبع در این فصل- در سه بخش : مدرسه چهارباغ، کتیبه های مدرسه چهارباغ و خط کوفی بنایی، کتیبه های اسماءالحسنی مدرسه چهارباغ- مطالبی ارائه شده است. در بخش کتیبه های اسماءالحسنی مدرسه چهارباغ، که بخش نهایی و مهم فصل را شامل می شود حدود چهل عدد از اسمای الهی که در مدرسه کار شده است، معرفی و نشان داده شده است. موضوع بخش عملی، ارایه طرح و کاربرد کتیبه های کوفی اسماءالحسنی در فضای امروزی نمازخانه ها است. کار عملی- از اولین مراحل طراحی گرفته تا اجرای نهایی- بر سادگی کار بنا شده است ؛ چرا که فضای نمازخانه فضایی است که بایستی ذهن فقط متوجه خداوند باشد و نه چیزی دیگر. هدف، ایجاد یک نمایش هنری صرف نیست بلکه هدف، ایجاد فضایی آرامش بخش است که ذکر خداوند در آن جاری است و این فضا باید توسط تمام اجزای تشکیل دهنده ی این مجموعه به نمازگزار القا شود. محقق با استفاده از مهر نماز ـ چه به صورت ساده و چه به صورت لعاب داده شده ـ به ارایه نمونه کار پرداخته است ؛ چرا که مهر یکی از وسایل مورد نیاز مساجد و نمازخانه ها می باشد و دیدن آن، اذکار الهی و ارتباط مستقیم با خالق هستی را به ذهن مخاطب می آورد. از طرفی شکل مهر نماز ـ جهت اجرای خط کوفی بنایی ـ هماهنگی لازم را دارد. همچنین استفاده از مهر نوعی نوآوری در ارائه کار است . می توان ادعا نمود تا کنون تزیین فضاهای داخلی به این شیوه انجام نشده است.

چکیده: بنابر آموزه های اغلب ادیان الهی آب اساس و بنیان آفرینش است و به عنوان رکن اساسی حیات نقش مهمی در بقای موجودات زنده و بویژه بشر داشته است. بدیهی است که آب به عنوان ضروری ترین ماده در شکل گیری آفرینش و ادامه حیات؛ در طول تاریخ از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. اسطوره های مختلفی که در جهت ستایش آب بوجود آمده است، خود گویای این مدعاست. در سرزمین ایران نیز به دلیل شرایط اقلیمی و آب و هوایی، آب همواره نقشی حیاتی برای مردمان داشته است. و بی تردید در ایران نیز به عنوان یکی از مهمترین تمدنهای باستان، آئینها و مناسک بسیار متنوعی در این رابطه بوجود آمده است. لذا شناخت و بررسی این آئینها و آداب و رسوم در جهت بازنمایی ارزشهای بی بدیل آب در فرهنگ ایران، اهمیت بسزایی دارد. بر همین اساس طرح پیشنهادی این پژوهش بررسی این جایگاه آب در باورهای مردم ایران و همچنین بررسی دلایل وجود جایگاه خاص برای آب در باور مردم ایران می باشد. بنابراین این پژوهش با دو رویکرد تئوری و عملی و با هدف معرفی آئینها و اعتقادات مرتبط با آب در جهت شناسایی هر چه بهتر جایگاه آب در باور مردم ایران و همچنین خلق آثاری بر اساس نتایج مطالعات تئوری انجام شده است. روند مطالعه و انجام این پژوهش بر اساس سه فرضیه، یعنی ارتباط آب با مفهوم قربانی، ارتباط آب با نیروی مونث در باور مردم ایران و جاندار بودن آب در نظر مردم ایران صورت پذیرفته است. روش تحقیق این پژوهش از نظر هدف کاربردی- عملی بوده و از نظر روش مطالعاتی این پژوهش در زمره تحقیقات تاریخی و توصیفی می باشد. همچنین شیوه گردآوری داده ها به روش کتابخانه ای بوده و تجزیه و تحلیل به صورت کیفی صورت گرفته است. نتایج بدست آمده از این پژوهش: بر اساس مطالعاتی که در زمینه باورها و اعتقادات عامه و همچنین آئینها و اسطورهای ایرانی در این پژوهش انجام گرفته است، می توان گفت که آب با مفهوم قربانی ارتباط دارد. همچنین می توان گفت آب در باور مردم ایران غالباً نیرویی مونث تلقی می شود. و با نظر به مطالعات ذکر شده و همچنین مطالعاتی که در بخش دین اسلام انجام شده، و با توجه به فرضیات قبلی می توان اینگونه نتیجه گرفت که آب در اندیشه و فرهنگ ایرانیان همواره جاندار و ذی شعور بوده و هست.

بررسی و تجزیه و تحلیل آثار هنری گذشته یکی از اهداف مهم پژوهشهای هنری است که در راستای کشف قواعد و روابط به کار رفته در این آثار می باشد. در این میان هنر دوره صفوی با تنوع فرم و نقش و گستردگی آثار از دوران درخشان هنر ایران می باشد. هنر قفل سازی عهد صفوی شاهد استفاده گسترده از طرحها و نقشهای متنوع در ساخت آثار می باشد، که علاوه بر استفاده از طرحها و فرمهای جدید بهره جستن از تناسبات دقیق در ساخت این آثار مورد توجه می باشد. پژوهش حاضر به روش تاریخی، توصیفی، تجربی با استفاده از تصاویر قفلها و آنالیز دقیق فرم قفلها و ترکیب بندی فرم آنها انجام شده است. که می توان در جهت شناخت هنر سنتی گذشته و نیز الهام از آن در ساخت آثار هنری معاصر مورد توجه قرار گیرد و علاوه بر آن در راستای اهداف آموزشی، پژوهشی به کار اید. در پژوهش حاضر پس از بررسی و تجزیه و تحلیل کلی قفلهای دوره صفوی آثار سرامیکی کاربردی نمادین و متناسب با فضای امروزی طراحی و ساخته شد.

موسیقی سابقه ای دیرینه «از هزاره ی سوم ق.م» در سرزمین لرستان داشته است. ساز موسیقایی کمانچه لری، رابطه مردمان زاگرس و طبیعت را پایدار نگه داشته است و همچون پلکانی آنان را به رمز و راز آفرینش نزدیک می کند. با مطالعه و تجزیه تحلیل نمودن فرم سازها (کمانچه قدیم وجدید لرستان)، نام سازها، نام قطعه های تشکیل دهنده سازها، اصطلاحات مربوط به تکنیک های اجرایی، نام مواد بکار رفته در ساختمان سازها، اصطلاحات محاوره ای نوازندگان و نام مقام ها و آهنگ ها می تواند زبانشناسان را در بررسی زبان و گویش های رسمی و غیر رسمی قوم های گوناگون و پیگیری نقل و انتقال این واژه ها از فرهنگی به فرهنگ دیگر یاری دهد. از آنجا که در سازهای پوست خور( همچون کمانچه و تنبک و...)پوست ساز مهمترین قسمت برای صدا دهی ساز می باشد؛ در سازهای پوست خور سرامیکی می توان صداهای متفاوتی ایجاد کرد. در شیوه ی ساخت کمانچه ی سرامیکی با توجه به متفاوت بودن صدا دهی آن با ساز کمانچه ی چوبی هم می توان ویژگی های سرامیک را در صدا دهی ساز بهترشناخت و هم از نظر علمی قابلیت توسعه ی این هنر را دارد. کاربردی کردن این موارد مهمترین هدف این پروژه می باشد که باتحقیقات میدانی، آزمایشی با مصاحبه، مشاهده وآزمایش به گردآوری اطلاعات پرداختیم.

همواره پژوهش هایی که در حیطه ی هنرهای سنتی، به خصوص حوزه ی نقوش و معناشناسی آن ها صورت می گیرد، به بازشناسی ارزش هایی هویتی و فرهنگی این هنرها منجر خواهدشد. در این میان دانش نشانه شناسی یکی از روش هایی است که برای خواندن متون تصویری، کلامی و تجسمی مورد استفاده قرار می گیرد، نقوش مختلف در هنرها زمانی که در برگیرنده ی معنا می شوند تبدیل به نشانه شده و می توان در قالب نظام نشانه شناسی به مطالعه ی آن ها پرداخت. سفالینه های کلپورگان به عنوان میراث دار هنر کهن و ارزشمند سفالگری در سرزمین بلوچستان ایران، در بردارنده ی نقوشی است که در قالب فرم های هندسی با بیانی انتزاعی، دارای معانی می باشد. با هدف بررسی و مطالعه ی نقوش سفال کلپورگان، نشانه شناسی سفال کلپورگان کمک خواهد کرد نشانه های سفال این منطقه را که به عنوان بخشی از بافت فرهنگی سرزمین بلوچستان قلمداد می شود در حوزه های معنا شناسی و ساختاری مورد بررسی قرار داده تا نقش مهم ارتباطی این نشانه ها میان سفالگر به عنوان خالق این نشانه ها و مخاطبان انسانی او پی ببریم. با خوانش نشانه های سفال کلپورگان روشن شد، نقوش سفال کلپورگان در قالب نشانه ها دارای معانی مختلفی می باشند که به طور کلّی بازتاب باورها، عقاید، فرهنگ قوم بلوچ می باشند و در الهام گیری این نشانه ها از طبیعت بلوچستان نیز استفاده شده است. پژوهش پیش رو به روش تاریخی، توصیفی، تحلیلی، تجربی صورت گرفته و در جمع آوری اطلاعات از مشاهده ی میدانی و منابع مکتوب در رابطه با فرهنگ اعتقادات و سرزمین بلوچستان بهره گرفته شده است،که می توان از آن در بازشناسی هنر سنتی گذشته و الهام گیری در جهت ساخت آثار هنری معاصر بهره گرفت. همچنین در این پژوهش با بهره گیری از نقوش هندسی سفالینه های کلپورگان و با استفاده از شیوه خاتم، در ساخت سرامیک های کاربردی متناسب با فضای امروزی کوشیده شده است تا با تلفیق دو شیوه هنرهای سنتی ارائه ای نو درجهت تقویت این هنرها صورت گیرد.

چکیده: خط در تزئین بناهای مساجد کاربرد فراوانی دارد و به عنوان عنصری غیر تصویری جایگاه شایسته ای برای بیان مفاهیم و ارسال پیام روحانی اسلام به شیوه ای زیبایی شناسانه در همه ی هنرها مخصوصاً تزیینات معماری داشته است ؛ خطوط کوفی بنایی و معقلی که که به لحاظ استحکام ساختاری و اقتداربصری خودارتباط نزدیکی با معماری دارند، بیشترین کاربرد را در بنای مساجد داشته که در جهت ترویج فرهنگ اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است چراکه مساجد همواره نقش مهمی در نهادینه سازی غنا و قدرت تعبد در نزد مسلمانان داشته اند . این تحقیق که با هدف بررسی خطوط کوفی بنایی و معقلی در مسجد حکیم اصفهان در جهت طراحی و ساخت سرامیک های کاربردی انجام شده است. روش استفاده شده در این تحقیق برای دستیابی به اهداف تاریخی- توصیفی- تجربی می باشد.

صنایع دستی ایران منبع عظیمی از زیبایی ها را در خود دارد که هر کدام دارای ظرفیت های بالقوه کاربردی می باشند.آثار به جای مانده از تمدن ایران یاستان به ویژه پس از ورود اسلام در کالبد فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی در آثار ارزشمند تاریخی ما بخوبی بیانگر اهمیت وجایگاه ویژه محصولاتسرامیکی در زندگی روزگاران قدیم مردم ما بوده است. در این میان لعاب های نمکی که برهه ای کوتاه ،هوشمندانه در هنر و معماری ایران به کار می رفته ،از اهمیت ویژه ای برخوردار است و عدم استفاده از این لعاب باعث فراموشی و حذف آن خواهد گردید. از راههای معرفی این لعاب که منجر به حفظ و اشاعه آن می شود، مطالعه مجدد و دقیق جنبه های تکنیکی و کیفی آن و به منصه ظهور رساندن لعاب های نمکی می باشد. بدین منظور ابتدا به تبیین خاستگاه و جایگاه ویژه لعاب های نمکی و بررسی عوامل موثر در شکل گیری آن و سپس مشخص نمودن روشهای مختلف جهت ایجاد تنوع در بافت و رنگ لعاب های نمکی پرداخته ایم. دست یابی به لعاب نمکی با کیفیات مطلوب مهمترین هدف ما می باشد که به روش تحقیقات میرانی،آزمایشی و اسنادی با استفاده از : فیش برداری، تصویر برداری، مصاحبه، مشاهده و آزمایش به گردآوری اطلاعات پرداخته ایم. ساخت بدنه های سرامیکی منطبق با لعاب های نمکی، کنترل حرارت دهی، ایجاد کوره ای مناسب و همچنین شیوه های مناسب نمک دهی می تواند به بهبود شکل گیری هرچه بهتر لعاب های نمکی منجر شود. نتیجتاً اینکه: با درنظر داشتن نکات علمی و فنی می توانیم به یک لعاب نمکی با کیفیت مطلوب دست یافت.

سفالگری در دوران معاصر همگام با سایر جنبش های هنری متحول شده و به عنوان یک وسیله ی بیانی مستقل جلوه و جایگاه تازه ای نسبت به گذشته یافته است. وقتی این تحولات با پشتوانه فرهنگی و هنر بومی همراه می شود، هنری به وجود می آید که ضمن برخورداری از تشخص و هویت ملی، توانایی پاسخ گفتن به نیازهای و دغدغه های معاصر را نیز دربر دارد. در این پایان نامه، با رویکردی نو به سنت سفالگری ایران، به ویژه فنون ساخت خمره های سفالی دوران اسلامی، از قابلیت های بالقوه موجود در آن ها به منظور ارائه سرامیک محیطی استفاده می شود، بدین جهت کشف و ارائه قابلیت ها و حدود تازه ای از این هنر دیرین، اصلی ترین هدف این پروژه محسوب می شود و در این راستا علاوه بر کاوش در سفال گذشته ی ایران، امکانات و جریاناتِ معاصر سفالگری نیز مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته اند. بر این اساس در روند انجام این پروژه از یک سو ساختار تئوری آن با مطالعات کتابخانه ای و میدانی شکل گرفته و از سویی دیگر با تلاش های عملی جهت اثباتِ فرضیه ها و به بارنشاندن ایده ها، نتیجه و حاصل کار ملموس شده است. چنین تلاش های پیگیری منجر به دستیابیِ فنون و روش هایی برای خلق آثار سرامیکی در ابعاد بزرگ و قابل نصب در محیط شده است، که از جمله دستاوردهای این پروژه محسوب می شود.

اگر بپذیریم که یکی از راه های اصلی برای ادامه حیات و پیشرفت هر رشته ای - از جمله سفالگری - آموزش صحیح آن رشته و انتقال آن به نسل های بعد باشد، می بایست در مسیر اصولی آموزش سفالگری گام برداشت. سیر مطالعاتی پایان نامه از تعریف مفاهیم اصلی و واژگان کاربردی مانند سفالگری و سرامیک، آموزش و تربیت، سیستم و نظام آموزشی آغاز شده و با بررسی تاریخ سفالگری و آموزش در ایران و ارتباط آن به آموزش سفال در ایران امروز ادامه پیدا می کند. در فصل آخر شیوه های آموزش سفالگری در ایران امروز به سه روش آموزش دانشگاهی، آموزش رسمی و فنی و حرفه ای و آموزش غیررسمی و غیرنظام مند تقسیم می شود. آموزش سفالگری در روش آکادمیک به رشته های صنایع دستی و هنر اسلامی ختم می شود. هر دو این رشته ها تعداد واحد معدودی را در رابطه با آموزش سفالگری به دانشجویان ارایه می دهند، اما در کنار آموزش سفالگری با توجه به مبنا قرار دادن آموزش طراحی، دانشجویانی با سواد بصری بهتر نسبت به آموزش غیررسمی تربیت می کند. در روش غیررسمی طول مدت آموزش طولانی بوده و با توجه به کسب تجربه در محیط تولید و عرضه آثار از لحاظ معنایی و ارتباط با مخاطب در جایگاه بهتری قرار می گیرند اما آموزش به تکنیک های خاصی محدود می شود. با توجه به مطالعه میدانی و کتابخانه ای انجام شده در این پژوهش نتیجه منتج به این می گردد که برای ثمر بخش کردن آموزش سفالگری دانشگاهی در ایران امروز، راه اندازی رشته ای تخصصی با عنوان سفالگری در دوره کارشناسی ضروری است. در این رشته می توان از تجربه آموزش غیر رسمی استفاده و با بستر سازی برای دانشجو دروس تخصصی سفالگری را درکنار طراحی و مبانی هنر های تجسمی قرار داد.

فیوز شیشه ، روشی است که شیشه در کوره ای با دمای بسیارقرار می گیرد .سه تفاوت اصلی برای کاربرد دما و اثر بر روی شیشه وجوددارد. که عبارتند از نرم شدن ، بروی هم اتصال پیدا کردن ،ترکیب شدن . تمام این تکنیکها می تواند بر روی یک شیشه جهت عمق دادن ، برجسته کردن و شکل دادن بکار برده شوند.این پژوهش (فیورینگ گلاس) مانند شیشه گری سنتی از قدمت زیادی برخوردار نیست اهدافی که در این پژوهش مورد توجه قرار خواهندگرفت شناسایی روش های متداول فرآیند فیوز شیشه و رسیدن به روش های نوین ابداعی ، تولید شیشه (فیوز ) در ایجاد طرحها و نقوش اسلامی است .موارد قابل بررسی، قابلیت بروز رسانی طرح های اسلامی در هنر شیشه گری معاصر و امکان کاربرد کوره سفال بدین منظور است .این پژوهش از دو دیدگاه مورد بررسی قرار می گیرد، استفاده از طرح های اسلامی که ریشه در فرهنگ و تمدن غنی اسلامی دارد و از طرف دیگر تکنولوژی نوین در فرآیند تولید شیشه های هنری (فیوز) و نشان دادن قابلیت های آن در خلق آثار فاخر هنری که بر اساس فرهنگ اسلامی، جنبه های کاربردی آن نیز مد نظر قرار گرفته است، در این راستا پژوهش حاضر با معرفی تئوری و ساخت شیشه و آشنایی با صنعت شیشه گری آغاز شده و در بخش بعدی به قابلیت نقوش اسلامی در تولید محصولات هنر شیشه گری معاصر می پردازد و در نهایت مهمترین بخش پژوهش حاضر که تجربی می باشد، به خلق آثار هنری زیبا و در عین حال کاربردی در ابعاد کوچک و بزرگ برای مصارف مختلفی چون تزئینات وابسته به معماری- هنرهای تزئینی و نوین مطابق با نیازهای روز و همچنین تولید زیورآلات با استفاده از تکنیک های مختلف فیوز است .

در مطالعه آرایه های آجرین معماری ایران، پیش از حمله مغول، به بنای پنج مسجد در شرق ایران کنونی برمی خوریم که طبق کتیبه ها و یا نظر کارشناسان، در اواخر قرن ششم و یا اوایل قرن هفتم هجری قمری، یعنی در دوران تسلط فراگیر خوارزمشاهیان بر اغلب نواحی ایران، ساخته شده اند و از اسلوبی مشابه در معماری و بخصوص آرایه ها برخوردارند. «آجرکاری»، آرایه غالب معماری این دوران است و از این رو، این مساجد که در شهرها و روستاهای «گناباد»، «زوزن»، «فردوس»، «سنگان» و «فرومد» قرار دارند به عنوان مورد مطالعاتی برگزیده شدند. پژوهش حاضر در بخش نظری، با هدف شناخت وجوه بصری و تکنیکی آرایه های آجرکاری این مساجد انجام شده و در بخش پروژ? عملی، هدف ساخت چند اثر سرامیکی کاربردی، با الهام گیری از نقوش این آرایه ها بوده است. پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش، تاریخی، توصیفی و در بخش پروژ? عملی تجربی است. داده ها، با دو روش کتابخانه ای و به میزان بیشتری، با روش بررسی میدانی، گردآوری شده اند. در راستای معرفی و تدوین وجوه بصری و تکنیکی هنر آجرکاری این دوران، تصاویری گویا از جزئیات آرایه های آجرین مساجد، ارائه و تکنیک استفاده شده در ساختِ هر کدام از آنها بیان گردید. همچنین کلیه طرح های گره کاری و نقش مایه های گیاهی یا انتزاعی، بازترسیم شدند و با تحلیلِ طرح های گره ، قاعد? رسم آنها نیز آورده شد. در نتیجه این پژوهش، آشکار می گردد که هنر آجرکاری تزئینی (آرایه های آجرین) ایران در اواخر دور? خوارزمشاهیان، در زمینه تکنیک ها، نقوش متناسب با آن ها و بهره گیری از لعاب های رنگی، از ادوار شاخص این هنر است و نیز نسبت به ادوار پیشین نوآوری هایی داشته است. نوآوری اساسی، استفاده از «الواح سفالین با نقش کنده کاری شده» به عنوان آرایه بنا است که در هر پنج مسجد مشاهده می شود و می تواند عامل متمایزکنند? آجرکاری این دوران از ادوار پیشین باشد. از سوی دیگر، اگر چه استفاده از قطعات لعاب داده شده (کاشی) در تلفیق با آجر بدون لعاب، پیشتر در بناهای دیگرِ قرن ششم ه.ق سابقه داشته، اما در مساجد دور? خوارزمشاهیان شاهد کارگذاشتن قطعه کاشی در میان الواح بزرگ کنده کاری شده هستیم که حاکی از پیشبینی محل قرارگیری کاشی از آغاز طراحی است. همچنین لعاب دادن قسمتی از هر لوحه کنده کاری شده در مسجد گناباد و حک کردن خط بر خشت، برای مشخص کردن محدود? لعاب گذاری، در مسجد-مدرسه ملِک زوزن، روش های تازه ای در آجرکاری است.درواپسین سال های دولت خوارزمشاهیان، چنان که در زوزن شاهدیم، استفاده از قطعات لعاب دار، بسیار بیشتر شده و تعداد رنگ های لعاب نیز افزایش می یابد. در نهایت، آرایه های آجرکاری، به عنوان یکی از هنرهای این دوران، نشان دهند? حرکتِ همچنان پیش روند? هنر ایرانی، پس از دور? شکوفایِ سلجوقی است که با حمله مغول، مدتی دچار فترت می شود.

عقاید دینی و مذهبی همواره نقش مهمی در زندگی انسان ایفا می کند و بسیاری از آداب و رسوم و آثار هنری و کاربردی در رابطه با آن ها شکل می گیرد که در نتیجه بار معنایی و مفهومی نهفته در طراحی، فرم و یا تزئینات آن ها جنبه ای نمادین یا رمزی یا تمثیلی به خود می گیرند. این گونه آثار که بخش مهمی از فرهنگ و تاریخ هر کشور را تشکیل می دهـند در ایران اســلامی با مفاهـیم و آمـوزه های اسلام پیوند خورده که نـمونه های بسیار با ارزش آن را می توان در شاخه های مختلف هنری مشاهده کرد،که در این میان واقعه عاشورا سهم قابل توجهی از این هنرها را به خود اختصاص داده است. این پژوهش نیز با هدف بازخوانی بخشی از هنرهای عاشورایی، به روش تحلیلی، عَلَم های عزاداری محرم را مورد ارزیابی قرار داده و با بررسی جنبه های رمزی در علامت های عزاداری به عنوان یک شیء مقدس و نیز مطالعه روند تاریخی کاربرد عَلَم به عنوان نماد قوم و قبیله تا ورود آن به مراسم عزاداری و سوگواری، کلیاتی را در رابطه با اهمیت کاربرد عَلَم و نقش آن در زندگی اجتماعی، با هدف آشنایی عمیق تر با مفاهیم نهفته در علامت ها ارائه داده است، و پس از آن با تحلیل شکل و ساختار علامت ها و عناصر به کار رفته در آن ها از دوره صفویه تا دوره معاصر علاوه بر بیان مفاهیم نهفته در ساختار علامت ها با ارائه جدول، نوع و میزان کاربرد هر عنصر را در طراحی و ساخت علامـت ها طبقـه بندی کرده و در نهایـت با بهره گیری از نـتایج بخش نظری، آثاری متناسب با نیاز جامعه ی معاصر با تکیه بر سنت، طراحی و ارائه شده است.

سفالگری در دوران معاصر بسیار متحول شده و جایگاه ویژه ای یافته است. هنگامی که این تحولات با پشتوانه ی فرهنگی و بومی همراه می شود، هنری بوجود می آید که ضمن برخورداری از هویت و اصالت، توانایی پاسخ گفتن به نیازها و دغدغه های معاصر را نیز دارد. در این پایان نامه با رویکردی که به یکی از مراکز سنتی سفال ایران یعنی لالجین شده است، سعی در طراحی ظروف با استفاده از نقوش سنتی سفال لالجین، با انگیزه¬ی احیای سفال بومی این منطقه شده است. اما از آنجا که بدنه های موجود در لالجین از کیفیت مناسب و استحکام کافی برخوردار نیستند، بدین جهت ساخت بدنه هایی که از استحکام مکانیکی خوبی برخوردار باشند، از اصلی ترین اهداف این پروژه است و در این راستا علاوه بر بررسی سفالینه های لالجین و شناخت آسیبهای آن، برطرف کردن این آسیبها و ساخت بدنه هایی با استحکام بالا مورد بررسی قرار گرفته است و در نهایت منجر به ساخت سفالینه هایی شده که علاوه بر زیبایی ظاهری با ویژگیهای سنتی و بومی، از مقاومت کافی برخوردار می باشند. بر این اساس در روند انجام این پژوهش علاوه بر مطالعات کتابخانه ای، به علت میدانی بودن مطالعه و معاصر بودن حوزه ی بررسی ها، بسیاری از اطلاعات از طریق مشاهده¬ی میدانی و مصاحبه بدست آمده است و از سوی دیگر با انجام اقدامات عملی تلاش¬های عملی و آزمایشگاهی، به ساخت بدنه ها اقدام شده و در نهایت به ارائه ظروف کاربردی برای استفاده کاربران معاصر منجر گردیده است.

چکیده: یکی از جلوه های درخشان فرهنگ و هنر ایران زمین، سفال زرین فام است. لعاب زرین فامی که توسط سفالگران اسلامی روی سفال های سده سوم هجری اجرا می شد، با تغییراتی که ایرانیان در آن به وجود آوردند در سده هفتم هجری به اوج عظمت و اعتلای خویش رسید. به طوری که ایران در بین تمامی کشورهای تولید کننده سفال زرین فام، به لحاظ کمیت و کیفیت آثار به جای مانده از جایگاه ویژه ای برخوردار است. اما متاسفانه به مرور زمان و در اثر کمبود منابع مدون در زمینه نحوه ی ساخت این لعاب و جایگزینی لعاب های ساده تر، این لعاب زیبا به فراموشی سپرده شد. در حال حاضر لعاب های مورد استفاده فاقد جذابیت ظاهری و مهارت فنی لعاب های زرین فام هستند. همچنین تا کنون در زمینه اعتبار بخشیدن به یک کشور در خصوص ابداع لعاب زرین فام تلاش هایی از سوی پژوهندگان صورت گرفته است. با کار کردن به صورت تخصصی بر روی این لعاب و احیاء مجدد آن می توان به ارتقاء فنی لعاب های معاصر و ویژگی های فرهنگی یک ملت دست پیدا کرد. این رساله سعی در احیاء این لعاب و به کارگیری مجدد آن در هنر سفالگری و سرامیک سازی معاصر دارد. و همچنین سعی در ارتقاء فنی و تکنیکی لعاب های مورد استفاده معاصر و دسترسی به ویژگی های بومی، فرهنگی و ارتقاء سطح فرهنگی با تکیه بر هویت جویی ایرانی دارد. در این پژوهش احتمال نائل آمدن به فناوری زرین فام با استفاده از متون کهن ایران مانند: کتاب عرایس الجواهر فی نفایس الاطایب مورد بحث و بررسی قرار می گیرد و سعی بر این است که با مطالعه در ساختار لعاب زرین فام، نخست به چیستی و چگونگی این لعاب پرداخته شود، سپس از نظر احتمال احیاء مجدد بررسی گردد. واضح است که بازنگری در متون کهن به ویژه رساله ابوالقاسم کاشانی در نیل به لعاب زرین فام و وابستگی آن به سایر علوم و همچنین استفاده از مواد و متریال های در دسترس کنونی، بالتبع به بهینه سازی روش ساخت این لعاب و شناخت کامل تر این فناوری و شاخه های متجلی از آن در مبانی نظری سرامیک و تاریخ سفال وسرامیک ایران به عنوان هدف متجلی بومی می انجامد. شیوه ی تحقیق در این پژوهش به لحاظ هدف: کاربردی- عملی و به لحاظ روش: تاریخی– تجربی می باشد. همچنین ابزار و شیوه های گردآوری اطلاعات: کتابخانه ای و میدانی و روش تجزیه و تحلیل داده ها: کیفی می باشد. کلید واژه ها: فناوری زرین فام، عرایس الجواهر فی النفایس الاطایب، ابوالقاسم کاشانی، اتمسفر احیاء، لعاب پایه، نمک های فلزی، رو لعابی زرین فام.