چکیده نخستین دانشمند مسلمانی که به شکل جدی به ساختارهای شرطی پرداخت ، « ابن سینا » بود. در واقع او مبتکرنظری? « قیاس اقترانی شرطی » است . پس از او کسانی چون« ارموی » ،« قطب رازی » و « خواجه نصیر طوسی » این بحث را ادامه دادند .تحقیق حاضردر پی این است که نشان دهد ابن سینا و شارحان وی تا چه حد توانسته اند ساختار معتبر و منسجمی از استدلال های شرطی ارائه نمایند.در این پژوهش سعی شده با مطالع? کتابهای ابن سینا (مانند شفا، نجات، اشارات و تنبیهات و...) وآثارشارحانش، گزاره ها وقیاس های شرطی مورد بررسی قرار گیرد تا رابط? آنها و حملی ها وقواعد واحکام مشترک آنها معلوم شود. بدین منظور با جمع آوری مهم ترین و ضروری ترین مباحث استدلال های شرطی ، نحو? استنتاج صحیح از شرطی ها وارتباط وتلازمشان با قیاس های حملی نشان داده شده است.

از آنجا که بسیاری از گزاره های کلی مورد استفاده در علوم مختلف و زندگی روزمره از طریق استقراء ناقص بدست آمده است؛ در صورت انکار اعتبار این استقراء، بیشتر قوانین کلی و نظریه های علمی زیر سوال خواهد رفت. لذا ضروری می نماید که درجه اعتبار چنین استدلال هایی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. از این جهت همت این رساله در بررسی "میزان حجیت استقراء در منطق ارسطویی از دیدگاه شهید صدر" است. روش ارسطو برای افزایش معرفت، روش قیاسی بود و استقراء را به آن ارجاع می داد. این روش قرن ها نزد کلیه متفکران شرق و غرب مقبول بود. پس از دوره رنسانس در این امر تردید شد و متفکرانی با رویکردهای مختلف به نقادی و ارزیابی آن پرداختند. عقل گرایان نیز به تبعیت ارسطو در صورتی استقراء را معتبر می دانستند که بر قیاس تکیه زند. لذا در فصل اول این رساله به دیدگاه ارسطوییان و نقدهای وارد بر آنان پرداخته شده است. پس از عقل گرایان، تجربه گرایان به گونه های متفاوت با این مسأله برخورد کرده و همگی اتفاق نظر دارند که علوم با تجربه حسی آغاز می شوند. در این میان شهید صدر کلیه دیدگاه های متقدم را مورد نقد و ارزیابی قرار داده و ضمن بهره گیری از نظریات مورد قبول، با شیوه ای نوین به بررسی حجیت دلیل استقرائی پرداخته است. از این رو در فصل دوم به بررسی نظریه شهید صدر در دو قسمت "توالد موضوعی" و "توالد ذاتی" پرداخته می شود. در پایان روشن می شود یقینی که شهید صدر در صدد اثبات آن بوده است یقین موضوعی بوده است نه یقین منطقی که قدما درصدد اثبات آن بوده اند. لذا باید گفت معمای جدید استقراء نیز به سرنوشت مسأله قدیمی استقراء گرفتار می آید. در فصل سوم دیدگاه تجربه گرایان با رویکردهای "اثبات گرایانه"، "ابطال گرایانه"، "عادت گرایانه" و "رجحان گرایانه" ارزیابی می شود.

چکیده: موضوع پژوهش حاضر «آموزش مفهوم مرگ به کودکان براساس آموزه های اسلامی» است. این تحقیق در جستجوی پاسخ گویی به چهار سئوال اساسی بوده است. که عبارتند از: 1- مفهوم مرگ از نظر آموزه های اسلامی چه می باشد؟ 2- مرگ را از دیدگاه اسلامی به چه مولفه هایی می توان تقسیم کرد؟ 3- این مولفه ها را در چه سنی می توان به کودکان آموزش داد ؟ 4- راهکارهای آموزش این مولفه ها چه می باشد؟ هدف از این تحقیق مشخص کردن معنای مرگ و مولفه های آن از دیدگاه اسلام و سپس بررسی امکان آموزش این مفهوم به کودکان دبستانی به گونه ای ساده که برای آنها قابل فهم باشد؛ و در نهایت ارائه راهکارهایی برای آموزش این مفهوم به کودکان در این دوره است. ضرورت آموزش این مفهوم عدم کنترل یا اجتناب ناپذیر بودن آن می باشد. کودکان به صورت ناخواسته در زندگی با مرگ روبرو می شوند زیرا آن یک واقعیت غیر قابل انکار است. از این جهت باید پاسخی متناسب با باورها و عقاید مذهبی مان در برابر سئوالات کودکان داشته باشیم. روش مورد استفاده در این پژوهش الگویی همگرایی که از چهار شیوه توصیفی، تفسیری، و استنتاجی و تجربی تشکیل شده تحقیق مربوط به این اثر را سامان داده اند. و همچنین به صورت ساده از روش تحلیل مفهومی در ارتباط با واژگان (واژگان در ارتباط با مفهوم مرگ) استفاده شده است. در تجزیه و تحلیل نهایی نتایج زیر بدست آمده است: مولفه های مفهوم مرگ از دیدگاه اسلام با توجه به بررسی آیات و روایات تحت عنوان وجوه مرگ در آموز ه های دینی (1- تقدیر مرگ؛ 2- فراگیربودن؛ 3- بازگشت ناپذیری 4- عدم کنش وری 5- پوشیدگی زمان و مکان مرگ و زمان قیامت؛ 6- کیفیت خاص مرگ و زندگی در سرای ابدی) استنباط شده است. (این مولفه ها در برگیرنده، سه مولفه روانشناسی نیز می باشند.) و سپس براساس تحلیل واژگان و بررسی آیات قرآن کریم و روایات تعریفی ساده از مفهوم مرگ ارائه شد. در ادامه نظریه های رشد شناختی و تکامل درک مفاهیم دینی و نظریه عمومی اسلام در زمینه رشد و تعلیم و تربیت کودکان مورد بررسی قرار گرفت. نظریه برونر رشد شناختی را در ارتباط با آموزش و نظریه ویگوتسکی رشد شناختی را در ارتباط با شرایط اجتماعی در نظر می گیرد. (که براساس این دو نظریه امکان آموزش مفهوم مرگ در دوران دبستان امکان پذیر است.) و با بررسی های انجام شده در آیات قرآن کریم، روایات و نظر فقها مشخص شد که از نظر اسلام در دوران دبستان قبل از بلوغ کودکان قادر به درک مفاهیم دینی هستند. اما از اصول مهم در زمینه آموزش مفاهیم دینی توجه به ویژگی اصلی آن می باشد و آن این است که تدین امری اختیاری است. چون مدرسه اجباری است نمی توان گفت که تدین هم به تبعیت از مدرسه اجباری است. بر این اساس در نهایت می توان گفت که دو نظریه رشد شناختی(برونر و ویگوتسکی) و نظریه اسلام در راستای یک دیگر قرار گرفتند اما در ارتباط با نظریات تکامل درک مفاهیم دینی می توان گفت که هیچکدام از سه نظریه بررسی شده (پیاژه، هارمز و گلدمن) در راستای نظریه برگرفته از اسلام نمی باشند. براساس سه نظریه (برونر، ویگوتسکی و اسلام) می توان چنین استدلال کرد که امکان آموزش مفهوم مرگ و مولفه های آن به کودکان دبستانی امکان پذیر است. به منظور تأیید این نظریه ها در بخش دیگر این تحقیق رویکرد آموزش فلسفه به کودکان به عنوان یک رویکرد نوین مورد بررسی قرار گرفت. این رویکرد این امکان را ایجاد کرده است که مفاهیم فلسفی (از جمله مفهوم مرگ) را با زبانی ساده و با استفاده از داستان ولی به صورت کاملاً عقلانی و منطقی به کودکان آموزش داد. اصول و روش های رویکرد آموزش فلسفه به کودکان در راستای اصول و روش های مطرح شده در اسلام می باشد. ولی آنچه که باید مورد توجه دست اندرکاران نظام آموزشی قرار گیرد این نکته است که اهداف و مبانی که این رویکرد از آن نشئت گرفته است با اهداف و مبانی مطرح شده در اسلام متفاوت است. از این رو می تواند در تعیین برنامه ها و نوع داستان ها تفاوت ایجاد کند. به طورکلی با توجه به دست آورد های رویکرد آموزش فلسفه به کودکان می توان چنین نتیجه گیری کرد که امکان آموزش هر نوع مفهومی (انتزاعی و غیر انتزاعی) برای کودکان در سنین دبستان امکان پذیر است. هر چند که نوع و روش آن می تواند و باید متفاوت باشد. مثلاً داستان های مطرح شده در دوران دبستان با دوران بالاتر تفاوت های از نظر کیفیت و عمق مطلب دارد ولی می توان همان مفاهیم را با زبان ساده تر به گروه سنی پایین تر نیز آموزش داد. در زمینه مفهوم مرگ نیز چنین است. داستان های در این ارتباط وجود دارد که در مقاطع مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. مثلاً در سطح پیش دبستانی، دبستانی و بالاتر. واژگان کلیدی: مرگ، کودکان دبستانی، آموزش(تعلیم و تربیت)، اسلام

پژوهش در مبانی معرفت شناختی دانش دینی در حوزه ی علوم انسانی ضروری به نظر می رسد. بدین منظور کلیات دین و علم، تعاریف، ویژگی ها و قلمرو هر یک بررسی گردیده است. هم چنین از ارتباط علم و دین سخن به میان آمده است. سرانجام پژوهش در پی آنست تا از میان فروض متعددی که برای دانش دینی متصور است، تحقق آن را به وسیله ی رویکرد تاسیسی به اثبات برساند. این رویکرد بیان می دارد همان طور که علم شناسی معاصر نشان می دهد، علم پدیده ای فرهنگی و انسانی بوده و درر فرآیند تولید و بقای خود مبتنی بر پیش فرض های متافیزیکی است. در واقع علم بدون زیر بنای فلسفی هویت خود را از دست خواهد داد. بنابر این دین از آن جهت که از یک موجود متعالی و فارغ از سوگیری ها و محدودیت های بشری صادر شده است، می تواند بهترین پشتوانه برای علم باشد.

منطق ارسطویی قیاس را معتبرترین شکل استنتاج منطقی می داند و به بیان ضوابط صوری آن می پردازد. در این منطق استدلال های معتبر دیگری نیز وجود دارند که از ضوابط صوری قیاس عدول کرده یا بر اساس معیارهای معنایی تنظیم گردیده است و اصطلاحا قیاس غیرمتعارف نامیده می شوند. رساله حاضر به استقصاء این قیاس ها،دسته بندی منطقی، توجیه اعتبار و نحوه تحویل آن ها به قیاس متعارف می پردازد.

چکیده مسأله امامت و خاتمیت یکی از مباحث سرنوشت ساز در حوزه دین شناسی است . اهتمام بسیاری از فیلسوفان و متکلمان با رویکردهای متفاوت به مسأله « رابطه میان امامت و خاتمیت» نشان دهنده اهمیت این موضوع است. از آنجا که مسأله خاتمیت و امامت مستند بر شواهد عقلی و نقلی فراوان –اعم از قرآن و روایت- میباشد این موضوع جزء ضروریات دین اعلام شده است. درباره تفسیر و رابطه آن دو، رهیافتهای مختلفی وجود دارد و نسبت به دوره های قبل بحث بر انگیز و پر چالشتر شده است. از طرفی متفکران پیشین با پشتوانه برخی ادله درون دینی و عرفانی مسأله خاتمیت و امامت را مفروض گرفته بودند؛ اما در دوره اخیر آرای مختلف و نقدهای برون دینی وارد شده بر این موضوع، بحثهای دامنه داری را در کلام جدید اسلامی ایجاد کرده که توجه به آنها ضرورت دارد. در نوشتار حاضر متکلمان شیعی به طور کلی به معنای اعم، امامت را مقدم بر خاتمیت دانستند و به معنای اخص، دنباله رو خاتمیت میدانند . پس میتوان گفت این دو(امامت وخاتمیت) نزد متکلمین شیعی ملازم یکدیگر میباشند.

چکیده در تاریخ منطق قدیم، «ابن سینا» اولین منطق دانی است که به قیاس های اقترانی شرطی پرداخته است و به همین جهت می توان وی را به عنوان مبدع این قیاس ها نامید. هرچند توسیع و تکمیل بحث توسط شاگردان و پیروان وی در «منطق سینوی» صورت گرفته است. در پژوهش حاضر به قیاس های اقترانی متصله ـ متصله که به عنوان یک قسم از این قیاس ها مورد توجه قرار می گیرد پرداخته شده و در ضمن مقایسه ای میان منطق دانان در این بحث به اختلاف نظرات ایشان در شیوه ی انتاج و تعداد ضروب منتج وعقیم این قیاس ها اشاره شده است و موارد اختلاف مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

چکیده تعیین قلمرو دین یکی از مباحث مهم حوزه فلسفه دین و دین پژوهی معاصر است. گروهی قلمرو دین را حداقلی و محدود به نیازهای اخروی و یا دنیوی می-دانند، در مقابل گروهی نیز قلمرویی حداکثری برای دین قائلند و دین را پاسخ گوی تمام مسایل انسان می دانند. در پژوهش حاضر با تکیه بر دین اسلام، علل و عوامل موثر در تعیین قلمرو دین، یعنی نوع تفسیر از وحی و خاتمیت بررسی گردیده است و جامعیت، جاودانگی و پویایی دین نیز اثبات شده است. پس از نقد و بررسی رویکردهای مختلف در تعیین قلمرو دین یعنی رویکرد برون دینی و درون دینی، با نگاه برون دینی نیازهای انسان بررسی شده است و در نهایت سعی شده است تا با کمک رویکردهای درون دینی و برون دینی پاسخ دین به هر کدام از نیازهای بشر مشخص گردد و محدوده و قلمرو واقعی دین تعیین گردد. واژگان کلیدی: قلمرو دین، دین حداقلی، دین حداکثری، نیازهای بشر، وحی، خاتمیت

چکیده معجزه به عنوان یک رویداد خارق العاده از مهمترین مسائل وحیانی ادیان است، که منشأ الهی داشته، به اراده خداوند بدست پیامبران صورت می گیرد، و هدف از انجام آن تأکید بر ادعای نبوت از جانب آورنده آن است. برخی از متفکران مسلمان مانند غزالی در مورد این مسأله رویکردی مثبت داشته اند. او موافق امکان و اثبات پذیری وقوع معجزات است و آنرا امری ممکن دانسته است که در قلمرو قدرت خداوند واقع می شود. از نظر غزالی میان پذیرش رابطه ضروری علیّت و پذیرش معجزات ناسازگاری وجود دارد، لذا او در جهت حمایت از امکان معجزات، رابطه ضروری علیّت را انکار کرده است و قانون طبیعت را در محدوده عادت و سنت الهی پذیرفته است. بنابراین معجزه را رویدادی دانسته که خارق این عادت و سنت است که با اراده خداوند صورت می گیرد و با استناد به این مسأله که معجزه خارق عادت و سنت پیشین است، به تبیین امکان آن پرداخته است. در نقطه مقابل این دیدگاه، نظر دیوید هیوم، فیلسوف تجربه گرا قرار دارد که مانند غزالی به انکار رابطه ضروری علیّت روی آورده ، اما با وجود این بر خلاف غزالی نسبت به اثبات پذیری معجزات رویکردی منفی داشته است، هیوم معجزات را اثبات ناپذیر و نامحتمل می داند، و بر آن دلیل اقامه نموده است و مشخصأ آنرا نقض قانون طبیعت دانسته است. با عنایت به مطالب پیشتر ذکر شده، نگارنده در پی آن است تا با مقایسه دیدگاه این دو متفکر نشان دهد که چگونه با وجود اینکه آنان مبنای مشترک در زمینه نفی رابطه ضروری علیّت داشته ا ند؛ به دو رأی متفاوت در رابطه با موضوع معجزه رسیده اند.

این پژوهش با محوریت موضوع موانع معرفت از دیدگاه فیلسوف مسلمان علامه طباطبایی(ره) به بررسی و تبیین نظر ایشان درباره معرفت و عوامل بازدارنده آن می پردازد. در نظر علامه، معرفت نسبت به اسماء و صفات الهی، معرفت حقیقی و مایه سعادت و کمال آدمی است. در نظام معرفت شناختی علامه، حقیقت علم، امری وجودی و افاضه ای از عالم بالا بر قلب (نفس) انسان است و انسان به میزان استعداد و آمادگی اش می تواند با عقل فعال متحد گردد و صورت های عقلی را از آن کسب کند. جستجو در آثار علامه نشان می دهد موانعی چون انحراف از حکم عقل، طبیعت گرایی صرف، جهل به سیر انفسی، عدم اعتدال قوای نفسانی، تصرفات شیطان و دنیاطلبی از جمله موانع شناختی و غیر شناختی معرفت است که باعث عدم دریافت قابلیت لازم جهت کسب معرفت حقیقی می شود. به کارگیری منطق، معرفت نفس، طهارت قلب و تقوی از جمله سفارش های علامه برای تحصیل یقین است.

پژوهش حاضر، در مقام بررسی این امر است که چگونه می توان از دیدگاه متکلمین و فلاسفه اسلامی، مسأله ی بداء، و رابطه آن با علم الهی را تبیین عقلانی نمود. «بداء» یکی از عقاید شیعه ی امامیه محسوب می شود. واژه ی «بداء» اسم مصدر از ماده ی «بدو» به معنای ظهور بعد از خفا است که درباره ی خداوند و انسان کاربرد دارد. در برخورد با این موضوع، هر کدام از اندیشمندان حوزه فلسفه و کلام موضعی خاص اتخاذ نموده اند. با توجه به علم مطلق پروردگار در صورتی که «بداء» در معنای صحیح اصطلاحی اش به کاربرده نشود، مستلزم نسبت دادن جهل به خداوند می شود. برای حل این مسأله بعضی از اندیشمندان بداء را همسان با نسخ دانسته اند. برخی دیگر از راه تاویل معنای بداء به «ابداء» و «اظهار» در پی یافتن مبنای عقلی و شرعی برای بداء بوده و گروه سوم به طور کل وجود بداء را انکار نموده اند؛ این گروه نیز به دو دسته تقسیم می شوند. دسته ی اول یهودیان هستند که معتقدند پروردگار جهان در ابتدای هستی، قضا و قدری برای عالم در نظر گرفته است که به هیچ عنوان حتی توسط خداوند قابل تغییر نیست. دسته ی دوم همچون اشاعره، مسأله ی بداء را به خاطر مبانی اندیشه ای خود و پیامدهایی که اعتقاد به بداء دارد آن را انکار کرده اند. بداء در مرتبه ی لوح محو و اثبات که مرتبه ای از علم الهی است قرار دارد و نوعی قضا و قدر الهی محسوب می شود. مسأله ی بداء می تواند مویدی جهت اثبات وجود اختیار برای انسان باشد.

کاوش پیرامون معاد به دلیل گستره تأثیرش در حوزه اندیشه و عمل در همه اعصار مورد توجه اندیشمندان و دینداران بوده است و بالطبع همواره در معرض پرسش های گوناگون و تردیدهای فراوان نیز قرار داشته است و ازاین رو کوشش برای اثبات عقلی آن و اقامه براهین خردپذیر بسیار ضروری می باشد. در این میان بازخوانی قرآن مجید با چنین رویکردی و توجه به استدلالات قرآنی می تواند سهم فراوانی در ساحت اندیشه و باور داشته باشد. استدلال های قرآن در مورد معاد همان براهینی هستند که حجیت و قطعیت در آنها فارغ از گوینده آنها، از نفس استدلال برخاسته است و برای کسانی هم که حجیت را در قول خدا نمی دانند قابل اثبات می باشند. بیش از نیمی از استدلالات قرآن به موضوع معاد اختصاص دارد و حدود یک سوم از مجموع آیات قرآن مجید به موضوع معاد به صورت مستقیم پرداخته اند که خود بیانگر جایگاه مهم مسأله معاد در قرآن می باشد. استفاده از قیاس و تمثیل روش متداول قرآن در اثبات موضوع معاد و ملحقات آن می باشد. این پژوهش در صدد بیان استدلالات قرآن در باب معاد است.

این پژوهش تحت عنوان "بازیابی مولفه های منطقی در آموزش فلسفه به کودکان" در جهت بررسی متون آموزشی فلسفه کودکان و استخراج مولفه های منطقی از آن ها انجام شده است. لذا مولفه های منطق ارسطویی در این پژوهش به مولفه های تصوری و تصدیقی تقسیم شده است. مولفه های تصوری از مباحث تعریف و تقسیم و مولفه های تصدیقی از مباحث استدلال و صناعات خمس تشکیل شده است. از جمله نتایج بدست آمده این پژوهش عبارت است از: وجود حداکثری استدلال های قیاس اقترانی حملی و قیاس استثنایی در داستان های آموزشی فلسفه کودک به دلیل بداهت و یادگیری راحت تر آن ها توسط کودکان، وجود حدّاقلی استدلال های استقرائی و صنعت جدل در داستان های آموزشی فلسفه برای کودکان (فبک) به علت دور بودن از ذهن کودکان.

از بارزترین مصادیق عدالت، عدالت در تکوین جهان است. برهمین اساس موحدان، عدالت را جزء صفات فعل خداوند می شمارند؛ به این معنا که ذات حکیم او، کل آفرینش را براساس عدالت آفریده است. بررسی مستندات نقلی نظریه عدل الهی استاد مطهری هدف این پژوهش می باشد، مراد از بررسی مسائل موضوع یاد شده، حل تعارضات ظاهری میان مستندات نقلی معتبر شیعه و تطابق آن با مباحث عقلی و اعتقادی مربوطه است که در این تحقیق به دنبال آن بوده ایم؛ استاد مطهری به دلیل بینش شیعی و صدرایی، در مسأله تبعیضها، وجود تفاوت تکوینی در میان مخلوقات خداوند را از لوازم لاینفک قوانینی می داند که تغییر یا جدایی آنها از جهان ممکن نیست. و در مسأله شرور، آشکار می کند که وجود از ذات باری تعالی تا آخرین مرحله ای که امکان وقوع دارد سریان پیدا می کند، بنابراین وجود این مرتبه از هستی( عالم طبیعت) و شرور حاصل از آن اجتناب ناپذیر است. ایشان در مسأله قضا و قدر و جبر و اختیار نیز تقدیر الهی را به معنای قانون و سنت داشتن جهان می داند؛ پس همانگونه که هیچ حادثه طبیعی بدون علت طبیعی رخ نمی دهد، افعال اختیاری انسانها نیز بدون اراده انسان صورت نمی پذیرد.

این رساله به بررسی ارتباط عوامل سیاسی باتطور گفتمان عقلانیت درمذاهب کلامی می پردازد. منظور ازگفتمان عقلانیت رویکردهای روشی است که متکلمان جهت اثبات عقاید دینی به کار گرفتند. سیر تحولات تاریخ اسلام ویافته های نظری بسیاری ازمحققان، نشان گر ارتباط متقابل تحولات سیاسی، فرهنگی واجتماعی جامعه اسلامی با تحولات معرفتی است. مذاهب کلامی و رویکردهای روشی متکلمان نیز، به عنوان یکی از مظاهر معرفت دینی درقرون اول تا چهارم هجری، تحت تاثیر شرایط سیاسی واجتماعی جامعه اسلامی دچارتحول شده است. متکلمان مذاهب مختلف، گاه با قائل شدن به اصالت نص، از اخبار، نصوص وروش های نقلی جهت اثبات عقاید بهره گرفتند، گاه با رویکردی عقل گرایانه به اثبات دیدگاه های کلامی خویش پرداخته وازروش های استدلالی مبتنی برمقدمات عقلی جهت تبیین اندیشه های دینی استفاده کردند؛ به گونه ای که درقرون دوم تا چهارم هجری با ظهور گفتمانی ازعقلانیت درمذاهب کلامی روبه رو می شویم که هدف از آن اثبات عقاید ایمانی بر اساس کاربرد استدلال مبتنی برمقدمات خبری وعقلی است. این رساله درصدد پاسخ گویی به این سوال اصلی است که عوامل سیاسی چه تاثیری برتطور گفتمان عقلانیت درمذاهب کلامی گذاشت؟ روش تحقیق دراین رساله توصیفی تبیینی می باشد. بخش اول با رویکردروشی سنخ شناسی، به بررسی تطور گفتمان عقلانیت درمذاهب کلامی می پردازد. بخش دوم با رویکردی تبیینی- تحلیلی به بررسی ارتباط عوامل سیاسی باتطور گفتمان عقلانیت درمذاهب کلامی می پردازد. این بررسی نشان داد: گرایش به اندیشه های کلامی ازقرن اول به چهارم جهت صعودی داشته و گفتمان عقلانیت درمذاهب کلامی ازرویکردهای روشی نص گرایانه به رویکردهای روشی مبتنی بر استدلال عقلی تطور یافت است. هم چنین میان تغییرات بافت قومیتی ساختارقدرت ونیز سیاست گذاری های اقتدار رسمی جامعه اسلامی(دوشاخص مهم عوامل سیاسی) باتطور گفتمان عقلانیت ازگفتمان مبتنی براصالت نص به گفتمان مبتنی برترجیح عقل واصالت عقل مستقل ازنص رابطه مستقیم ومعناداری وجود دارد. کلیدواژه: گفتمان عقلانیت، مذاهب کلامی، عوامل سیاسی، قومیت ایرانی، قومیت ترک، قومیت عرب، خلافت عباسی

امروزه جهان با شتاب به سمت آینده پیش می رود و فرجام جهان هر انسان متفکّری را به اندیشیدن وامی دارد. حاصل این تفکّرات ایجاد دیدگاه های فرجام گرایانه ی گوناگونی بوده است که برخی از آن ها در میان اندیشه ورزان معاصر غربی شکل گرفته اند. البتّه در ادیان مختلف الهی و غیرا لهی نیز از دیرباز نظراتی در زمینه ی پایان این جهان وجود داشته است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که هریک از این دیدگاه ها بر چه اصولی مبتنی هستند. برای پاسخ به این پرسش ابتدا مهم ترین دیدگاه های اندیشه ورزان معاصر غربی از جمله اشپنگلر، توین بی، مک لوهان، هانتینگتون، تافلر و فوکویاما و هم چنین آیین های بودایی، هندویی، زرتشتی، یهودیت، مسیحیت و اسلام بیان شده است. از میان ادیان نیز، تأکید بر دیدگاه اسلام به ویژه تفکّر شیعه ی امامیّه بوده است. پس از بررسی دیدگاه ها، تمایز جدی مبانی و اصول آن ها به دست آمد. دیدگاه اندیشه ورزان معاصر غربی بر اصولی استوارند که بر مبنای اومانیسم شکل گرفته اند و در مقابل دیدگاه ادیان به ویژه شیعه ی امامیّه بر مبانی توحیدی و خدامحورانه تأکید دارد.

این پژوهش درحوزه برنامه‎ی آموزشی نوینی که به تازگی در میان جامعه علمی کشور شروع به رشد و نمو کرده است، یعنی فلسفه برای کودکان، متکفل تبیین و تطبیق صناعات خمس با نحوه آموزش فلسفه به کودکان گردیده است. این برنامه نوین آموزشی با وجود گسترش سریع و اقبال عمومی مجامع علمی با چالش‎ها و نقاط مبهمی روبرو است، که از جمله این چالش‎ها کمبود پژوهش‎های بنیادی و علمی در حیطه منطق است. این پژوهش با توجه به همین امر در ابتدا سعی در تبیین صناعات خمس به عنوان اصل و بنیاد منطق قدیم دارد و سپس با بررسی این صناعات در بین متون متفکرین و پیشگامان برنامه فلسفه برای کودکان تلاش می‎کند تا با استخراج این صناعات و نشان دادن جایگاه منطق در اندیشه متفکرین و پیشگامان برنامه فلسفه برای کودکان گامی در جهت هموار ساختن مسیر بومی‎سازی این برنامه بردارد.

"مختلطات" یکی از مشکل¬ترین و پیچیده¬ترین مباحث منطق قدیم به شمار می¬آید. شاید بتوان عدم رویه واحد و مختصرگویی و ابهام در شرایط انتاج شکل اول مختلطات در خصوص شرط "فعلیت" یا "امکان" صغری را از عوامل دشواری این بحث دانست. البته به تبع آن، اختلاف¬نظر منطق¬دانان در تعیین نتیجه ضروب نیز، عدم نظام¬مندی این مبحث را تشدید می-کند. در این پژوهش آثار منطق¬دانان به¬نام ـ از ابن¬سینا تا عصرحاضرـ در باب مختلطات شکل اول بررسی شده و نیز موارد اختلافی یا وفاق ایشان در شرایط انتاج به همراه تعداد ضروب و نتایج هر ضرب به صورت تفصیلی و تحلیلی مورد بحث قرار گرفته است. ترسیم جداول مقایسه-ای (مقایسه¬ی دیدگاههای منطق¬دانان و مقایسه دیدگاههای یک منطق¬دان در کتب مختلف و...) از جمله ابتکارات این پژوهش محسوب می¬شود. از آن¬جا که تبیین "فعلیت" یا "امکان" صغری رابطه¬¬ی تنگاتنگی با مبحث «عقدالوضع» دارد، در خصوص تفسیرهای منطق¬دانان درباره این اصطلاحات و مناقشات آنان نیز بحث و داوری شده است.

در این تحقیق به دنبال آن هستیم که بیان کنیم علوم انسانی اسلامی امروزه به عنوان یک ضرورت مطرح است. لذا این سوال ایجاد می شود که آیا علوم انسانی اسلامی می توانیم داشته باشیم یا نه؟ با بررسی در آثار علامه طباطبایی باید بگوییم که ایشان قائل هستند که همانطور که می توانیم علوم انسانی داشته باشیم، با تحول در این علوم می توانیم علوم انسانی اسلامی هم داشته باشیم. با ایجاد تحول در این علوم به معنای تبدیل مبانی، روشها، ساختارها، نظریه ها و متون علمی و کاربردی سازی این علوم تحقق هر چه بیشتر آرمانهای انقلاب اسلامی را که برخاسته از دین الهی و تضمین کننده سعادت بشری است به عنوان یک هدف دنبال می کنیم.

بحث پیرامون امامت از امهات سلسله مباحث کلامی و اعتقادی است. برترین مقام جهان هستی مقام امامت است، بالاترین وظیفه هر مسلمان هم شناخت این مقام و معرفت به آن است. برترین انسان عالم خلقت، امام معصوم علیه السلام است و به همین دلیل است که کسی جز امام معصوم علیه السلام نمی تواند مقام امامت را آن طور که باید معرفی کند. یکی از بهترین تعاریف از مقام و جایگاه، صفات و خصوصیات امامان معصوم علیهم السلام در زیارت جامعه کبیره تجلی یافته که از زبان شریف امام هادی علیه السلام صادرشده است. این پایان نامه بر آن است تا تبیین کلامی امامت در زیارت جامعه کبیره را بررسی نماید؛ تا راهی باشد برای ارتباط قلبی با امامان معصوم و مقدمه ای باشد در شناخت و معرفت آن بزرگواران علیهم السلام. در این نوشتار اثبات ضرورت و دلایل شرعی و عقلی وجوب امامت موردبررسی قرارگرفته است. شیعه، امامت را از اصول دین و عقاید اسلامی می داند، ولی دیگر مذاهب کلامی، آن را از فروع دین می شمارند. ریشه تفاوت این دو دیدگاه به این مطلب برمی گردد که ازنظر شیعه، نصب و تعیین امام از شئون خداوند و به نحو انتصابی است؛ ولی در نظر مذاهب دیگر، نصب و تعیین امام از شئون و وظایف مکلفان و به نحو انتخابی است. محورهای اصلی مبحث امامت که اکثر متکلمان به آن پرداخته اند و در زیارت جامعه کبیره مورد کاوش و بررسی قرارگرفته، شامل مواردی مانند چیستی امام، راه تعیین و تشخیص امام، صفات، ویژگی ها و وجوه ممیزه امام نسبت به دیگران است.

چکیده مبحث آراء مشهوره گریزی است فراتر از حوزه ی ماهیاتی که منطق ارسطویی مبتنی بر آن است و حکایت از قوانین هنجاری و کنش ها و واکنش های کردار آدمی به عنوان ماهیات ناطق ارسطویی می کند.در این پایان نامه به مبحث تعریف و ملاک مشهورات به عنوان مهم ترین ماده ی قوه ی عامله پرداخته شده است. همچنین شامل فصول اسباب و عوامل وجودی و معرفتی مشهورات می شود. مشهورات از حیث مقسم نیز مورد توجه قرار می گیرد در توجیه مشهورات از حیث صدق و کذب پذیری که فصلی را به خود اختصاص می دهد می توان به توجیه صدق و کذب پذیری مشهورات طبق تئوری های مختلف صدق پرداخت. طرح فطرت در مقام تمییز میان ادراکات انفسی و ادراکات آفاقی یا مواد اصلی دو قوه ی نظری و عملی انسان به کار می رود و شک به عنوان ملاک آن اخذ می شود که فصل آخر را دربرمی گیرد. کلمات کلیدی: مشهورات, اسباب مشهورات,مقسم مشهورات, صدق و کذب پذیری, تمییز میان ادراکات انفسی و آفاقی

در طول تاریخ تفکر، برهان و شهود دو روش دست-یابی به حقیقت تلقی شده است. در این راستا آنچه در وهل? اول اندیشمندان را به فکر واداشته این است که، کدامیک از این دو طریق معتبرتر و کاربردی تر بوده است. بررسی این دو روش نشان می دهد که، گرچه هر یک از دو روش فوق به تنهایی از مزایای خاصی برخوردار هستند، ولی در عین حال حصر نظر به یکی از دو روش برهان و شهود، در مسیر حقیقت یابی، چندان راهگشا نبوده، و توانایی حل بسیاری از معضلات فکری اندیشمندان را نداشته است. لذا تلفیق این دو روش مورد توجه برخی از متفکران قرار گرفته است. درواقع این دسته از متفکرین اسلامی، فلسفه ای شهودی را ابزار کار خود قرار داده اند، که از جمله آنان می-توان به ملاصدرا اشاره نمود. با توجه به توفیقاتی که در پرتو فلسفه شهودی برای فیلسوفانی چون سهروردی و ملاصدرا حاصل گردیده است، در این تحقیق در پی یافتن پاسخ این پرسش برآمده ایم که: "چگونه از مولفه شهود در فلسفه به ویژه فلسفه ملاصدرا استفاده شده است؟" از اینرو، این پژوهش ضمن دقت-نظر در بررسی معناشناسی شهود در حکمت متعالیه ملاصدرا، به بررسی و نقد انتقادات مطروحه، در باب کاربرد شهود در فلسفه پرداخته است. برخی از نتایج این تحقیق در محور کارکردهای شهود عبارت است از: تعیین جهت پژوهش و گشودن افق های جدید، طرح مسائل جدید، کمک در ظهور فرضیه فلسفی، شهود به عنوان حدوسط برهان، شهود به عنوان معیار برای بررسی مجدد براهین یا بازنگری آنها، تصور شفاف از موضوع و مسایل فلسفی. این تحقیق نشان می دهد، استفاده از شهود در فلسفه با حفظ شرایط، نه تنها خللی به ساحت تعقلی آن وارد نخواهد کرد، بلکه با امکان راه یابی به ساحات فوق عقلانی، فیلسوف را جهت غلبه بر مشکلات غامض فلسفی مدد نموده است. این تحقیق بر اساس تحلیل محتوا توأم با نگاه انتقادی به دست آوردهای فوق دست یافته است. کلمات کلیدی: ملاصدرا، برهان، شهود، فلسفه شهودی، کارکردهای شهود.

چکیده ندارد.

در این نوشتار به مسأله وجود خدا به عنوان یکی از مباحث مهم فلسفه دین از منظر نهج البلاغه پرداخته شده است . بررسی ضرورت بحث خداشناسی , موانع و پیامدهای خداشناسی صحیح از نگاه نهج البلاغه یکی از موضوعات در خور توجه بوده که به آن اهتمام شده است . در تحقیق حاضر با اقتباس از روش الهیات مسیحی ابتدا تعریفی از خدای مفروض در قالب صفات باری تعالی ارائه شده است و سپس به بررسی و استقصاء کلیه دلایل اثبات خدا در نهج البلاغه در دو رویکرد براهین عقلی و غیر عقلی پرداخته شده است .

چکیده نظر به اینکه دعا از جمله عالی ترین مضامین دینی است که در میان پیروان ادیان از مقبولیتی خاص برخوردار است و در مقابل آموزه های فلسفی در نگاه ظاهری در چالش با آن قرار دارند پژوهش حاضر در نظر دارد با رهیافتی فلسفی- عقلانی بر مسأله دعا، ابهامات موجود در این بحث را که عمدتاً مربوط به نحوه تأثیرگذاری آن در نظام هستی است، را مورد مدّاقه قرار دهد. به همین منظورنخست به تبیین جایگاه دعا در آموزه های دینی و پس از آن به بیان مواضع چالش این بحث با آموزه های فلسفی چون قانون علیت، قضا و قدر و اراده الهی پرداخته است، که در این میان به طور خاص راه حلهای دو تن از فیلسوفان مسلمان که در این زمینه صاحب رأی هستند نیز مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که مسأله "دعا و استجابت" در تفکر فلسفی هر دو فیلسوف دارای عینیتی عقلانی و نه انتزاعی می باشد.