چکیده بدیهی است که در ادبیات امروز ملل مختلف، شاعران ابزارهای گوناگونی را برای بیان افکار و خواطر درونی خود به کار می گیرند و می توان گفت یکی از این ابزارها، زبان رمزی است که در ادبیات معاصر عرب نیز از نگاه شاعران به دور نمانده است ورمز آنطور که گفته اند آن است که هم بر وجود خویش دلالت کند و هم بر مظاهر و مفاهیمی فراتر از وجود عینی خویش. رمز برای شاعران، فضاهای ادبی وسیع تری را فراهم می آورد. چه این که شاعر امروز با پناه بردن به رمز، زبان شعری خویش را تا سطح جهانی ارتقا می بخشد و نیز از رمز به عنوان ابزاری جهت دوری از گزند حاکمان زمانه خویش بهره می جوید. می توان کسانی چون ادیب مظهر، سعید عقل را اولین شاعران رمز گرای معاصر عرب به شمار آورد که بعدها شاعرانی چون؛ سیاب ، نازک الملائکه ، یوسف الخال و ادونیس راه آنها را ادامه داند. صلاح عبدالصبور شاعر برجسته ی مصری نیز در ردیف این شاعران قرار می گیرد. وی بیشتر شهرتش در سرودن درام منظوم می باشد. در عرصه ی نویسندگی نیز صاحب نام است. هم چنین به واسطه ی سرودن اشعاری ماندگار از پشگامان شعر نو در مصر به شمار می آِید که دارای دیوان های شعری متعددی است. رساله ای که پیش رو دارید کوششی است که به بررسی رمز گرایی در جلد اول دیوان صلاح عبدالصبور می پردازد. شاعر در این جلد، زبان نمادین را جهت سرایش اشعار خود برمی گزیند و این نمادها را در قالب طبیعت، سیاست، جامعه ، اسطوره ، عرفان و حتی رنگ به کارمی گیرد که عواملی چون خفقان سیاسی، دور افتادن از رفاه کودکی و نیز نفرت از اسراییل را می توان در گرایش رمزی شاعر دخیل دانست. کلید واژه : نماد، صلاح عبدالصبور ، شعر معاصر عرب .

چکیده از قدیم، شعر جزء تفکیک ناپذیر ادب هر قوم و ملتی را تشکیل می‏داده است که می‏توان گفت عامل پیوند روزگار با دنیای امروز می باشد. همان طور که در ادب قدیم شعر گونه‏ی ادبی برتر به شمار می‏رفته است امروز نیز جایگاه ویژه‏ای را به خود اختصاص داده است و این گونه‏ی ادبی با مجموعه‏ای از آرایه‏ها و صنایع لفظی ومعنوی مقرون بوده است. در این میان تشخیص انسی دیرینه با شعر و ادب دارد که بر موضوعات وموجودات غیر انسانی جامه‏ی جان و انسانی می‏پوشاند. از تشخیص پردازان قدیم می‏توان از شاعرانی همچون امروالقیس، ابوتمام، ابن‏رومی وابن‏خفاجه‏ی اندلسی نام برد که با استفاده از این هنر اشعارشان را از زندگی وحرکت سرشار ساخته‏اند و افکار و تأملاتشان را به تصویر کشانیده‏اند و کسانی همچون جبران خلیل جبران، میخائیل نعمیه، رشید ایوب و ایلیا ابوماضی در دوران معاصر راه آنان را پیموده‏اند. ایلیا ابوماضی (1975م – 1890م) از شاعران نامدار مهجر است که در لبنان دیده به جهان هستی گشود. اشعار وی بسیار مورد توجه اصحاب فن قرار گرفته است. وی با استفاده از شعر طبیعت، مفاهیم خود را در مورد زندگی و زیبایی آن بیان می‏سازد. در اشعار او ارتباط و شوق طبیعت به گونه‏ای است که موضوعات، امثال والهامات خود را از نبات، جماد، آب، حیوان و پرندگان موجود در طبیعت گرفته است و با استفاده از هنر تشخیص افکار اجتماعی، سیاسی، حکمی وتعلیمی خود را در مورد مسائل بیان می‏سازد. علاوه بر شخیصت‏بخشی به طبیعت که بخش اعظم اشعار او را در برگرفته است، تشخیص معنویات از دیگر موضوعاتی است که شاعر بدان اهتمام ورزیده است.

نمایشنامه، هنری از هنرهای جدید است که در اروپا به ظهور رسید و از آنجا به کشورهای عربی منتقل گردید و به دست نمایشنامه نویسان ماهر و برجسته پیشرفت نمود. این هنر دلکش از بخشهای متعددی تشکیل شده و به دو نوع تراژدی و کمدی تقسیم می گردد. سعدالله ونّوس، نمایشنامه نویس اهل سوریه، از پیشگامان نمایشنامه نویسی معاصر به شمار می رود. وی با هماهنگ ساختن این هنر جدید و غیر بومی با ذوق و قریحه مردم عرب توانست نقش بسزایی در ریشه دار کردن و بومی نمودن آن ایفا نماید و نمایشنامه عربی را به پیش برد. ونّوس در روستای حصین البحر متولد شد و در سال 1963 از دانشگاه قاهره فارغ التحصیل شد و خیلی زود شروع به نوشتن نمایشنامه نمود. وی به مسئولیتهای مختلف سیاسی و فرهنگی: مانند کار در وزارت فرهنگ پرداخت و چند بار به شهر پاریس سفر کرد و در آنجا از برخی نمایشنامه نویسان اروپایی همچون بریخت تأثیر پذیرفت. او در روز 27 آذار «روز جهانی نمایش» در زمینه نمایش به ایراد سخنرانی پرداخت. او دارای نمایشنامه های بسیاری است که جایگاه والایی در میان نمایشنامه های عربی به خود اختصاص داده اند، از آن جمله دو نمایشنامه «الملک هو الملک» و «مغامره رأس المملوک جابر» قابل ذکر است. وی در تاریخ 15/5/1997بدرود حیات گفت. این پایان نامه در صدد است به تبیین این هنر زیبا پرداخته، جایگاه آن را در کشورهای عربی در سالهای قبل و بعد از نهضت روشن سازد و به ارائه نظرات گوناگون در مورد پیشینه آن در کشور های عربی به خصوص سوریه بپردازد و سپس به ذکر زندگینامه سعدالله ونّوس و آثار بزرگش روی آورد، همچنین قصد دارد به تحلیل ویژگی های دو نمایشنامه «الملک هو الملک» و «مغامره رأس المملوک جابر» و محتوای آن دو بپردازد، تا زمینه آشنایی ناقدان، ادبا و مخاطبان خوش ذوق را با این دو اثر برجسته و ویژگی های آشکار و پنهان آنها، فراهم آورد.

رمان، داستان طولانی یا تجربه ی ادبی است که زندگی مجموعه ای از شخصیتها را که در تعامل با جامعه هستند، دربرمی گیرد. <احلام مستغانمی> 1953م، اولین زن الجزایری است که رمانهای خود را به زبان عربی می نویسد <احلام> که از کودکی وقایع الجزایر را حس کرده، نوشتن را برای بیان احساسات خود به کار می گیرد. عشق، مرگ و وطن از بارزترین موضوعات رمانهای او به شمار می آید. مشهورترین تألیفات او سه رمان <ذاکره الجسد، فوضی الحواس و عابر سریر> است که به زبانهای چینی، ایتالیایی، فرانسه و انگلیسی ترجمه شده است. این پایان نامه ابتدا به بررسی رمان در کشور الجزایر و جایگاه آن، در سالهای قبل و بعد از استقلال الجزایر پرداخته و سپس زندگی <احلام مستغانمی> و سه رمان مشهور وی به نامهای <ذاکره الجسد، فوضی الحواس و عابر سریر> را بررسی کرده است و در نهایت به این نتیجه رسیده است که نویسنده با استفاده از عناصر داستانی، الجزایر و شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن را به صورت نمادین به تصویر کشیده است و هدف او یادآوری تاریخ مبارزات وطن و آگاهی مردم نسبت به وضع کنونی الجزایر است. این پژوهش در صدد است تا زمینه ی آشنایی ناقدان، ادبا و مخاطبان را با این نویسنده الجزایری و سه اثر برجسته وی و ویژگی های آنها، فراهم آورد.

چکیده: جامعه شناسی ادبیات، یکی از شیوه های جدید و کار آمد نقد متون ادبی است و امروزه، در تحلیل انواع ادبی نوین، به ویژه رمان معاصر کاربرد فراوان دارد. از آنجا که رمان واقعگراست و از دید نویسنده پیوندی مستقیم میان واقعیت و حقیقت وجود دارد، پس حقیقت فرد و زندگی او را می توان، در قصه ی اجتماع (رمان) یافت. نجیب کیلانی به عنوان ادیب و نویسنده ی مصری و پیشوای ادبیات اسلامی، صاحب رمان های بلند، چندین داستان کوتاه، نمایش نامه و آثار پژوهشی می باشد. رمان های او را می توان در چهار سطح گُنجاند: رمان های رومانسی، رمان های تاریخی، رمان های مربوط به غم و مشکلات مسلمانان خارج از محدوده جهان عرب و رمانهایی با ویژگی واقع گرایی اسلامی که در آن به مسائلی از قبیل عدالت، آزادی و رفاه می پردازد. رمان های« لیل و قُضبان» و « الّذین یحترقون» نجیب کیلانی، به لحاظ موضوع و مضمون، دارای سبک واقع گرایی انتقادی _ اجتماعی هستند و نویسنده در آن برای مشکلات موجود راه حل هایی ارائه می دهد یا خواننده را به پیدا کردن راه حلّی اساسی فرا می خواند. البته نویسنده در طرح درونمایه ی داستان، مبتکر و نو آور نیست، بلکه همان مسائل ساده و روزمره ای که هرروز همه ما در زندگی با آن مواجه هستیم، با نگاهی دقیق مطرح می کند. « لیل و قُضبان» حکایت زندانیانی است که از سلطه استعمار و استبداد، به فریاد آمده و به دنبال مبارزه با ظلم و ستم و تحقق آزادی و عدالت اجتماعی در جامعه خویش می باشند. کیلانی در این رمان زندان را نمادی از این جامعه قرارداده است. « الّذین یحترقون» زبان حال روستائیانی است، که از عدالت اجتماعی و رعایت حقوق انسانی، در جامعه کوچک خویش محروم هستند. فردی عدالت پیشه و انسان دوست در جستجوی حق- از میان روستائیان محروم از حقوق خود- بر می خیزد. البته نویسنده در هریک از دو رمان، به مسائل اجتماعی دیگری چون: طلاق، رشوه، انحراف،سرقت و زن، ازدواج، وحدت و ... پرداخته است. روش این پژوهش توصیفی _تحلیلی بوده است، که ابتدا از روش کتابخانه ای و مطالعه ی کتاب ها و مقاله ها اطلاعات اولیّه ی کلّی جمع آوری شد. سپس با استفاده از روش تحلیل محتوا، مسائل اجتماعی در هریک از دو رمان جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است. ? یافته های این پژوهش حکایت از این دارد که رمان، یکی از کامل ترین انواع ادبی است که می تواند به مطالعات جامعه شناختی نوین، پاسخ دهد و دو رمان نجیب کیلانی که ازسبک واقع گرایی تبعیّت کرده، بازتابی از جامعه نویسنده و نمودی جامع و کامل از مشکلات و مسائل جامعه کیلانی می باشند. ?

کودکان امروز سازندگان جامعه ی فردا می باشند، به همین دلیل چگونگی پرورش آن ها نقش موثری در توسعه ی فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه خواهد داشت. ادبیات کودکان از ابزارهای موثر در رشد و تکامل کودک است که دارای اشکال متعددی همچون داستان، نمایشنامه، سروده، شعر و ... می باشد. این نوع ادبی گرچه دارای سابقه ای طولانی می باشد، ولی نگاه علمی جدی به آن پس از قرن ها صورت پذیرفت. ادبیات کودکان از نیمه ی دوم قرن نوزدهم حرکت رو به رشد خود را در سرزمین های عربی آغاز کرد. در میان کشورهای عربی، فلسطین از فعالان عرصه ادبیات کودک می باشد. از پیشگامان این نوع ادبی در ادبیات فلسطین می توان به ابو سلمی و احمد دحبور اشاره کرد. این دو شاعر سهمی انکار ناپذیر در گسترش حوزه ادبیات کودکان فلسطین داشته اند و به دفاع از کودکان اشعاری سروده اند. ابوسلمی یکی از دیوان هایش را با نام «أغانی الأطفال» به سروده های کودکان اختصاص داده است. احمد دحبور نیز از جمله شاعرانی است که با استفاده از هنر شاعری خویش به کودکان توجه کرده است. مشهورترین تألیفاتش در این زمینه «الضواری و عیون الأطفال» و «حکایه الولد الفلسطینی» است. پژوهش حاضر به بررسی محتوایی اشعار دو شاعر ابوسلمی و احمد دحبور با اتکا بر آثاری که برای کودکان به نگارش درآورده اند می پردازد. نتایج به دست آمده از این پژوهش حاکی از آن است که این دو شاعر از طریق آثارشان به دنبال تحقق صحیح هدف های تربیتی، اجتماعی و آموزشی در نسل پویای فلسطین می باشند. به همین جهت در آثارشان به اکثر مضامین ادبیات کودک از جمله مضامین دینی، وطنی، اجتماعی و آموزشی توجه کرده اند.

ادبیات معاصر مصر تا قبل از عصر نهضت بر همان راه ادیبان و شاعران عصر مملوکی و قبل از آن پیش می رفت، اما پس از ارتباط با غرب، نشانه هایی از نهضت ادبی به تدریج جلوه کرد. از این رو مصریان نخستین مردمانی بودند که نظاره گر این جنبش و حرکت در حوزه ادبیات شدند. بدین ترتیب ایشان از طریق آشنایی با ادبیات غرب دارای ذوق ادبی جدیدی شده، گرایش به نوگرایی و تجدد پیدا کرده و مکاتب و جمعیت های مختلف ادبی را تشکیل دادند. در این میان محمد عبدالمنعم خفاجی (2006-1915م) به عنوان یکی از نویسندگان، محققان و شاعران معاصر مصراست، که ناقدان معاصر به سبب دانش گسترده و معارف متعددش به وی لقب سیوطی و جاحظ قرن بیستم را داده اند. او آثار زیادی را در ادبیات قدیم و جدید عرب به رشته تحریر در آورده است که در بخشی از این آثار، ادبیات معاصر مصر و کسانی که در این جنبش و نهضت نقش داشته اند را مورد مطالعه و تحقیق قرار داده است که شامل شاعران کلاسیک، رومانتیک و جمعیت های ادبی از جمله جماعت دیوان و آپولو می شود. خفاجی در این باره به بررسی آثار و اشعار این شاعران پرداخته و نظریات نقدی خود را غالباً در چارچوب نقد تاریخی و بصورت تطبیق و مقایسه درباره ی آنها ارائه داده است. وی با بررسی ادبیات شاعران و موشکافی قرار دادن آن به جنبه های بارز شعر آنان می پردازد و در ادامه نظریات دیگر ناقدان را نیز بیان می کند که خواننده بتواند بین نظریات مختلف تطبیق و مقایسه لازم را انجام دهد. البته باید خاطر نشان کرد که این ادیب به هیچ وجه نظرات تند و افراطی ابراز نمی کند بلکه جنبه اعتدال و انصاف را حفظ می کند. در این پایان نامه که به شیوه توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام گرفته است، سعی شده پس از بیان وضعیت سیاسی، اجتماعی و ادبی مصر در دوره ی معاصر، به معرفی زندگی فردی و ادبی محمد عبدالمنعم خفاجی اقدام شود و پس از آن آراء ادبی وی درباره شاعران مشهور معاصر مصر و چگونگی بیان این آراء و نظرات بررسی شود.

چکیده شعر فلسطین پژواک فریاد مظلومانه ی ملّت دربرابر اشغال است.شاعران این سرزمین با مضامینی چون میهن و مسائل اجتماعی به سرودن شعر روی آوردند و مهمترین مسأله ی شعر امروز آنان، رهایی فلسطین از بند استعمار است. سمیح القاسم یکی از شاعران پایداری است که در سال 1939م در شهر زرقاء اردن به دنیا آمد. مجموعه آثار او شامل شش جلد است ودر انتشارات سعاد الصباح سال 1993م به چاپ رسیده است. سه جلد از این آثار به شعر اختصاص دارد که بیشتر شامل شعر نو می شود. شعر او آکنده از اندوه مردم ستمدیده بویژه قشر آسیب پذیر زن وکودک است. شعر سمیح القاسم درباره ی زن بازتاب واقعیت های تلخی است که امروزه فلسطین با آن مواجه است. زن در شعر او با دیدی متفاوت از دیگر شاعران ترسیم شده است. در این شعر، دید مادی به زن دگرگون شده وقداست و والایی او مورد اهتمام واقع شده است. آوارگی، کشتار، تسلیم ناپذیری زن از جمله مسائلی است که شعرش را جلوه ای دیگر بخشیده است. مادر، این موجود سرشار از احساس، چنان نزد شاعر ارزشمند است که وی توان دیدن اشکهایش را ندارد و مرگ در آغوش او را از زندگی در غربت ترجیح می دهد. او نقشهای دیگر زن، یعنی همسری، دختری، خواهری را نیز با حسّی عمیق بیان کرده و آشفتگی های زندگی آنان راتوصیف کرده است. از سوی دیگر کودک این موجود ظریف و دوست داشتنی از دیدگان این شاعر متعهد پنهان نمانده است. وی گریه و فریاد کودکان، کشتار، عدم امنیت و رفاه آنان را به تصویر می کشد. شاعر کودک سرزمینش را با کودکان دیگر سرزمین ها مقایسه می کند و عمق درد و رنج آنان را در اوضاع کنونی فلسطین به نمایش می گذارد. واژگان کلیدی: سمیح القاسم، شعر پایداری فلسطین، زن، کودک

رمان، یکی از انواع ادبی و روایت منثور داستانی است که شخصیّت¬هایی خیالی و حوادثی پی در پی را به تصویر می¬کشد. این فن از بخش¬های مختلفی از جمله زمان، مکان، شخصیّت، گفتگو ، پیرنگ و... تشکیل شده و به انواع مختلف سیاسی، تاریخی، اجتماعی و... تقسیم می¬گردد. غاده السمّان، یکی از نویسندگان معاصر سوری است که توانسته است در زمینه رمان¬نویسی جایگاه والایی را به خود اختصاص دهد؛ از آن جمله رمان «لیله الملیار» است. این رمان، حکایت افرادی است که به سبب جنگ داخلی لبنان، وطن خویش را ترک کرده و آواره سوییس شده¬اند. نویسنده در آن می¬کوشد مسأله تعلّق و وابستگی یا بریدن از وطن را محور داستان قرار دهد. این پژوهش که به شیوه¬ی کتابخانه¬ای و روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است، قصد دارد پس از ارزیابی زندگی فردی و ادبی غاده السمّان و جایگاه ادبی وی در ادبیات معاصر سوریه، به بررسی عناصر داستان در رمان لیله الملیار بپردازد. یافته¬های این پژوهش بیانگر این است که غاده السمّان با استفاده از رمان که یکی از کامل¬ترین انواع ادبی می¬باشد، توانسته است سیمایی از پیامدها و سختی¬های جنگ داخلی لبنان و رژیم صهیونیستی را ارائه دهد.

علی احمد باکثیر (1910-1969م) نویسنده¬ی معاصر یمنی الاصل از جمله ادیبانی است که آثار متعددی در قالب شعر، روایت و نمایشنامه به رشته-ی تحریر درآورده است. مهمترین ویژگی آثار وی جنبه¬ی دینی، اسلامی و تاریخی آنها است. نمایشنامه¬ی «من فوق سبع سماوات» از جمله نمایشنامه¬های تاریخی اسلامی باکثیر است که متشکل از هفت نمایشنامه است. نویسنده در هر کدام از این نمایشنامه¬ها یک موقعیت انسانی را مورد توجه قرار داده و به آن می¬پردازد. پژوهش پیش رو به بررسی این مجموعه¬ی نمایشی کوتاه از منظر ادبی، زبانی و تاریخی پرداخته که به شیوه¬ی توصیفی تحلیلی انجام شده است. بارزترین ویژگی¬های این مجموعه¬ی نمایشی کم¬حجمی، متمرکز شدن بر یک موقعیت انسانی و فشرده بودن گفتگو در آن است. از ضعف¬های این مجموعه عدم پایبندی به وحدت¬های سه¬گانه¬ی موضوع، زمان و مکان است. همچنین عنصر کشمکش در بیشتر نمایشنامه¬ها بسیار ضعیف نشان می¬دهد. از نظر زبانی، بارزترین ویژگی این مجموعه، الهام¬گیری از الفاظ قرآنی و استفاده¬ی فراوان از جملات انشایی است. از منظر تاریخی نیز باکثیر به بیان دقیق ماجرای تاریخی بسیار پایبند بوده است.