با وقوع انقلاب و تأسیس جمهوری اسلامی در ایران، کشورها و رژیم های مخالف این حکومت تازه تأسیس به شیوه های گوناگون، از تحریم اقتصادی و سیاسی گرفته تا مواجه نمودن کشور با چالش ها و ایجاد بلوا و آشوب داخلی از جمله تحریک قومیت ها، درصدد مقابله با آن برآمدند. دولت عراق نیز به مانند رژیم های منطقه از سرایت انقلاب و ایدئولوژی اسلامی به کشورش در هراس بود، و با طرح دفاع از جزایر سه گانه ی ایرانی و اختلافات مرزی و مخصوصاً بی اعتبار دانستن معاهده ی الجزایر که معتقد بود یک طرفه و در شرایط نابرابر سیاسی منعقد شده و منافع عراق در آن لحاظ نشده است، جنگی تمام عیار را علیه ایران آغاز نمود. استان ایلام به علت موقعیت جغرافیایی و هم مرزی با کشور عراق به صورت مستقیم مورد تعرض و هجوم عراق قرار گرفت. موقعیت جغرافیایی استان آن را به عنوان کلید ورود به منطقه ی جنوب غرب و جاده ی مهم و استراتژیک خوزستان- تهران درآورده است، همچنین اهمیت آن به عنوان خط مقدم جبهه به خصوص در دو شهر مهران و دهلران و پذیرا شدن نیروهای سپاه، ارتش و بسیج مردمی در دفاع از میهن، و به ویژه به عنوان نقطه ی اتصال دو جبهه ی میانی و جنوبی جنگ، همه بیانگر آن است که استان ایلام در طول جنگ تحمیلی، نقش مهم و جایگاه شایان توجهی داشته است. رساله ی حاضر در پی پاسخگویی به این سئوال اصلی است که: اهمیت سهم و نقش مردم استان ایلام در طول دوران دفاع مقدس و مقابله با ارتش متجاوز عراق چه اندازه بوده است؟ در این رساله سئوالات فرعی نیز مد نظر بوده است، از جمله: چگونه استان ایلام، علی رغم وجود محرومیت و کمبود شدید امکانات و نیروی نظامی در برابر تجاوزات رژیم عراق با آن همه امکانات و تجهیزات، مقاومت و پایداری نمود؟ آیا جغرافیا و ژئوپولتیک منطقه در گسترش جنگ بین ایران و عراق تأثیر داشته است؟ با توجه به ماهیت موضوع، روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است، که پس از مطالعه و فیش برداری از مباحث، موضوع مورد بحث و توصیف و بعضاً مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. گردآوری اطلاعات در این رساله به چند روش صورت گرفته است: نخست شیوه ی نظری و با روش کتابخانه ای، یعنی بررسی کتب و مدارک که حجم عظیمی از کار را شامل می شود، و روش دیگر مطالعه ی میدانی و انجام مصاحبه با افراد خبره و آگاه به ویژه در رابطه با بخشی از کار که یا سند، مدرک و منبعی وجود ندارد و یا بنا به دلایلی دسترسی به آن ها امکان پذیر نیست. خلأ پژوهشی موجود در این حوزه و عدم پیشینه ی تحقیقی کامل و مستقل در ارتباط با آن سبب اهمیت موضوع شده است و پژوهشگر کوشیده است با بهره گیری درست از همه ی منابع موجود و قابل دسترس و انجام مصاحبه به تاریخ دفاع مقدس در استان ایلام بپردازد. از دستاوردهای این پژوهش می توان در سازمان های نظامی، موسسات پژوهشی، مراکز علمی و دانشگاهی، نهادهای فرهنگی و به ویژه بنیاد ایران شناسی- ایلام شناسی- بهره گرفت. در ارتباط با موضوع رساله ی حاضر، تا کنون هیچ گونه تحقیق دانشگاهی و مستقلی صورت نگرفته است که بتواند حق مطلب را ادا نماید، اگر چه در پاره ای موارد به جنگ در استان ایلام پرداخته شده است، مانند: ایلام در جنگ نوشته ی امیر رزاق زاده، روزشمار جنگ نوشته ی دوستعلی آزوغ و نقش عشایر استان ایلام طی دوران دفاع مقدس و حفظ و پاسداشت آن نوشته ی کامران محمد رحیمی، ولی چندان جامع و منسجم نیستند. این رساله و پژوهش اگر چه تاریخ استان ایلام را طی دوران دفاع مقدس مورد بحث قرار داده است و بنابراین محدوده ی زمانی آن در فاصله ی سال های 1359 تا 1367 می باشد و از نظر محدوده ی مکانی نیز استان ایلام مورد بررسی قرار گرفته است، ولی به صورت مختصر اختلافات مرزهای غربی ایران از دوران صفویه تا قبل از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیز مورد بررسی قرار گرفته است. این رساله در پنج فصل جداگانه سازماندهی شده است. در فصل اول به پیشینه ی تاریخ و تمدن ایلام و تاریخ ایلام در دوران والیان پرداخته شده است، همچنین به موقعیت جغرافیایی، قومیت، نژاد، زبان و فرهنگ و مشخصات طبیعی استان اشاره شده است. در فصل دوم به اختلافات مرزهای غربی ایران به ویژه در محدوده ی استان ایلام، در دوره های صفویه، افشاریه، زندیه، قاجاریه و نیز دوره ی تشکیل و استقلال کشور عراق پرداخته شده است، ضمن این که به زمینه های اختلاف و آغاز جنگ تحمیلی نیز اشاره شده است. در فصل سوم تجاوز عراق به ایران و آغاز رسمی و سراسری جنگ مورد بررسی قرار گرفته است، و درباره ی آغاز جنگ در استان ایلام که به اشغال بخش هایی از آن منجر شد، بحث شده است. در فصل چهارم به شکل گیری دفاع و مقاومت در استان ایلام، استعداد نیروهای نظامی، محورهای دفاع مردمی، محورهای عملیاتی، عملیات های انجام گرفته در محدوده ی جغرافیایی استان، حملات شیمیایی، بمباران های هوایی و چگونگی تشکیل یگان سرزمینی استان پرداخته شده است. در فصل پنجم نیز شرایط نظامی ایران و عراق، زمینه های پذیرش قطعنامه ی 598، آتش بس و هزینه ها و تلفات انسانی جنگ در استان ایلام مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به موضوع مورد پژوهش، در ابتدا گمان می رفت که به ویژه در مرکز استان و نهادهای مرتبط با موضوع، امکان یافتن منابع و مدارک زیادی وجود داشته باشد، در حالی که برخلاف تصور چنین نبود و هیچ کدام از نهادها دارای کتابخانه و آرشیو نبودند، اگر چه در کتابخانه ی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس استان و نیز کتابخانه ی بسیج اساتید استان بسیاری از منابع و کتب یافت می شد که جوابگوی بخشی از پژوهش بود، ولی فقر منابع مختص به ایلام نبود، بلکه علی رغم مراجعه ی مکرر به کتابخانه ی تخصصی بنیاد حفظ آثار در کتابخانه ی مرکزی دانشگاه شهید چمران منبعی درخور و شایسته یافت نشد. متأسفانه غیر از سپاه امیرالمومنین (ع) و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس استان ایلام، هیچ نهاد و اداره ی دیگری کم ترین همکاری و همراهی ننمودند و حتی برخی ادارات و نهادها به بهانه ی محرمانه بودن از ارایه آمار و ارقام خودداری می کردند و توان گفت که در استان ایلام متأسفانه استقبال عملی از قضیه به عمل نیامد. مشکلاتی از این دست باعث گردید که بارها و بارها به کتابخانه ها و کتاب فروشی های تهران مراجعه و نسبت به تهیه ی کُتب و منابع مرتبط اقدام نمایم که خود این امر هزینه ی بسیار زیادی در پی داشت اگر چه با وجود جستجوی بسیار، موفق به یافتن بسیاری از کتاب ها نیز نشدم، چرا که یا در بازار موجود نبود و یا تجدید چاپ نشده‎اند، ضمن این که علی رغم مراجعه ی مکرر به بنیاد حفظ آثار مرکز تهران، همکاری صورت نگرفت و مسائلی از این قبیل انجام کار را با مشکل مواجه می نمود.

نام خانوادگی: رئیسی سربیژن نام: مینا عنوان پایان نامه: سهم نفت در تحکیم روابط و گسترش نفوذ انگلیس در ایران از 1900 تا 1945 میلادی استاد راهنما: دکتر محمدرضا علم استاد مشاور: دکتر شهرام جلیلیان درجه تحصیلی: کارشناسی ارشد رشته: تاریخ گرایش: مطالعات خلیج فارس محل تحصیل(دانشگاه): شهید چمران اهواز دانشکده: ادبیات و علوم انسانی تاریخ فارغ التحصیلی: اسفند ماه 1389 تعداد صفحه: 172 کلیدواژه ها: ایران، انگلیس، نفت، امتیاز دارسی، جنگ جهانی اول، جنگ جهانی دوم، قرارداد 1933 چکیده: میان دو کشور ایران و انگلیس، از دوره ایلخانان روابط سیاسی و دیپلماسی برقرار بود. اما کشف نفت در ابتدای قرن 20 میلادی در جنوب ایران، اهمیت این کشور را برای انگلیس چندین برابر نمود. با کشف نفت و اهمیت این ماده در عصر جدید، انگلیس برای تأمین نفت مورد نیاز امپراتوری خود به منظور حفظ سیادت و برتری خود در عرصه سیاست جهانی، با خرید اکثریت سهام شرکت نفت ایران و انگلیس، صنعت نفت ایران را تحت کنترل خود درآورد و بدین وسیله توانست نفت مورد نیاز خود را از این منبع ارزان و مطمئن تأمین نماید، همین امر زمینه ای برای گسترش حضور و افزایش نفوذ انگلیس در ایران گردید. نفت ایران در جریان دو جنگ جهانی سهمی انکارناپذیر در موفقیت و پیروزی انگلیس و متفقین ایفاء نمود. همچنین در رابطه ایران و انگلیس در مقطع زمانی مورد بحث، یعنی از سال 1900 تا 1945میلادی، مسائل برآمده از نفت و قراردادهای نفتی تأثیر فراوانی بر اقتصاد و سیاست ایران و به طبع سایر زمینه ها برجای نهادند، که به نوبه خود تاریخ و سرنوشت ایران را به طور قابل توجهی تحت تاًثیر قرار دادند. در رساله حاضر این مسائل با هدف بررسی میزان سهمی که نفت در روابط دو کشور ایفاء نمود، مورد مطالعه قرار گرفته است.

در میان کتب نوشته شده ی دوران ساسانی، مهمترین کتابی که منعکس کننده ی تاریخ ملی ایرانیان می باشد، کتابی است که در پهلوی خوذای نامک یا ختای نامک نام داشته و تاریخ ملی ایران باستان را از آغاز آفرینش تا دوران یزدگرد سوم به صورت مجموعه ای از قصص و روایات و داستان های ملی و مذهبی و حقایق تاریخی دربرمی گرفته است. تدوین اولیه ی این کتاب در دوران خسرو اول (531- 579 م) صورت پذیرفت و سپس در روزگار خسرو دوم (590- 628 م) نگارش کامل تر آن انجام گرفت و پس از آن در زمان یزدگرد سوم توسط دهقان دانشور صورت نهایی آن تدوین گردید. در این رابطه به نظر می رسد که وقایع دوران خسرو دوم تا یزدگرد سوم نیز پس از سقوط شاهنشاهی ساسانی توسط موبدان به آن افزوده شده است. با گذر از عصر ساسانی و ورود به دوران اسلامی خدای نامه نیز با نام سیرالملوک از کانال ترجمه وارد دوران اسلامی شد. این انتقال ابتدا توسط گروهی از مترجمان متون پهلوی به عربی که در رأس آن ها ابن المقفع قرار داشت، صورت پذیرفت. پس از ابن المقفع نیز مترجمان دیگری به ترجمه یا تألیف خدای نامه دست زدند. پس از این دوران در روزگار سامانیان که روزگار حیات ادبی و زبان فارسی بود، بار دیگر خدای نامه با ترجمه به زبان فارسی در قالب شاهنامه ها حیات دیگری یافت. که نمونه ی کامل این کار در شاهکار فردوسی بزرگ که نام شاهنامه را منحصر به خود کرد، بازنمایانده شد. در قرن سوم هجری مورخان اسلامی با اساس قرار دادن این اثر به تدوین تواریخ عمومی دست زدند چون یعقوبی طبری، مسعودی و دینوری. متأسفانه امروزه هم متن اصلی خدای نامه و هم تمام ترجمه های آن، چه به صورت عربی و فارسی از میان رفته است و تنها شاهنامه ای که از دستبرد زمان در امان مانده، شاهنامه ی فردوسی ادیب بزرگ طوس می باشد. رساله ی پیش رو بر این است که ضمن بازنمایی آثار متعدد خدای نامه و تأثیر آن بر تاریخ نویسی مسلمین اهمیت تاریخ ایران را در نزد مورخان اسلامی مورد توجه قرار داده و به نقش تأثیر گذار تاریخ ایرانیان در الگو پذیری تواریخ عمومی مسلمانان پرداخته و در عین حال نگرش های متفاوت خدای نامه را به تاریخ ساسانیان مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.

خلیج فارس بی تردید طی ده ها ی گذشته یکی از مناطق استراتژیک جهان به شمار رفته و بررسی های انجام گرفته گویای حفظ این اهمیت در دهه های آتی است . این اهمیت از یک سو به دلیل منابع انرژی خلیج فارس و از سوی دیگر منبعث از موقعیت خاص این منطقه در جهان است . از جمله ویژگیهای حائز اهمیت خلیج فارس بنادر مهم آن است . این بنادر به دلیل طبیعت مناسب و موقعیت مطلوب استقرار در الگوی توسعه استراتژیک منطقه ، جایگاه ویژه ای را دارا هستند . همجواری استان خوزستان با خلیج فارس و فاصله نزدیکتر این استان با پایتخت و مراکز مهم اقتصادی کشور در مقایسه با سایر استانهای جنوبی ، قابلیت و جایگاه بسیار مهمی برای آن در امر بازرگانی خارجی ایجاد نموده و شکل گیری بنادر در استان متأثر از این قابلیت بوده است . شناخت ظرفیت های بالقوه و بالفعل این بنادر می تواند زمین? لازم جهت توسعه آتی آنها را مهیا سازد . بنادر،خرمشهر به دلیل موقعیت خاص و مناسب جغرافیایی و آبادان به علت کشف نفت و تأسیس یکی از بزرگترین پالایشگاههای جهان در آن، زمانی از مهمترین و پررونق ترین مراکز تجارت دریایی ایران ، منطقه وجهان بوده اند . با توجه به اهمیت تاریخی و اقتصادی بنادر مذکور، این پژوهش در پی شناسایی پیشینه تاریخی و سهم این بنادر در تجارت دریایی کشور از آغازتا کنون می باشد، و موقعیت عمومی آنها ر ابا توجه به اسناد و مدارک تاریخی مورد ارزیابی قرار می دهد.

چکیده: خلیج فارس،کرانه ها و بنادر آن در دوره ساسانی پر رونق ترین دوره خود را در ایران باستان تجربه می کرد. طی قرون سوم تا هفتم میلادی در سایه اعمال سیاست های تجاری، نظامی ساسانیان خلیج فارس دوباره برتری خود را بر دریای مدیترانه و دریای سرخ به دست آورد و این منطقه تبدیل به کانون تبادلات دریایی گردید. اقدامات اردشیر اول، شاپور دوم و خسروانوشیروان در تصرف نواحی پس کرانه ای خلیج فارس (بحرین و یمن) نشان دهنده اهمیتی است که پادشاهان ساسانی به کنترل و حفظ امنیت خلیج فارس می دادند. گسترش و توسعه شهرنشینی در پس کرانه های خلیج فارس، مقابله با تحرکات قبایل عرب، سد کردن قدرت رو به گسترش رومی ها به سمت بین النهرین و رونق تجارت با هند و چین از تحولات مهم صورت گرفته در دوره ساسانیان است. در دست داشتن قدرت نظامی در بحرین، یمن، و عمان برای شاهنشاهی ساسانی شرایطی را به وجود آورد تا با کنترل مسیرهای تجاری دریایی، بازرگانان با آسودگی خاطر به تجارت با مناطق جنوب شرق آسیا وشرق آفریقا بپردازند. بنادرسیراف، ابله، عمان (صحار،قلهات) و همچنین سواکن درشرق آفریقا از مهم ترین بنادر تجاری منطقه بودند که با بنادری مانند سیلان در شرق آسیا دادوستد می کردند. یافته های باستان شناسی در سیراف، سواحل خلیج فارس و جنوب شرق آسیا نیز فعالیت های تجاری ، نظامی ساسانیان در خلیج فارس را تأیید می کند.

چکیده ساسانیان از هنگامی که به قدرت رسیدند با درک اهمیت راه های آبی بی درنگ کوشش جدی و موفقی برای تسلط سیاسی و نظامی بر خلیج فارس اعمال نمودند. اردشیر اول کوشش های مهمی برای اعمال اقتدار ایران در خلیج فارس به عمل آورد و در زمان شاهنشاهی او یازده شهر در نواحی مجاور خلیج فارس بنا و یا تجدید بنا گردید و به نام وی خوانده شد.شاپور دوم نیز نیروی دریایی عظیمی را در خلیج فارس مستقر کرد،و به سیاست شهرسازی در سواحل خلیج فارس ادامه داد. در دوره های بعد که پادشاهانی ضعیف بر کشور حاکم شدنداز روند احداث شهر توسط شاهان ساسانی کاسته شد،تا این که در زمان پادشاهی خسرو انوشیروان که اوج رونق بازرگانی دریایی است این بنادر و جزایر به پیشرفت قابل توجهی دست یافتند.بنادر بزرگ و معتبری همچون مهروبان،جنابه،ریشهر،سیراف و هرمز در کرانه شمالی و بحرین و عمان در کرانه های جنوبی خلیج فارس خود دلالت بر توجه بیش از حد ساسانیان به خلیج فارس دارد. به طور مسلم عامل مهمی که اردشیر را به گسترش سیاست خود بر انگیخت ایمنی خلیج فارس و شاهراه بازرگانی شرق و غرب بود. در واقع می توان گفت که ساسانیان تمام سیستم بازرگانی دریایی را که ثمره شاهنشاهان پیشین بود حفظ کرده، با تدابیر تازه اقتصادی تجارت ایران را گسترش عظیمی دادند و با ایجاد نیروی دریایی راهزنی دریایی را در کرانه های خلیج فارس نابود کردند و در دو کرانه شرقی و غربی خلیج فارس بندر و دژهای مستحکم برای مراقبت از کشتی های تجاری و کالاهای آن بنا نهادند. کلید واژه ها: ساسانیان،شهرسازی،خلیج فارس،سواحل شمالی،سواحل جنوبی،تجارت.

با تشکیل شاهنشاهی هخامنشیان، مرزهای ایران در سواحل شمالی و جنوبی خلیج فارس تثبیت شد. اهمیت استراتژیکی این حوزه ی دریایی که از هزاره های پیش از میلاد آشکار شده بود، شاهان هخامنشی را به نقش آفرینی سیاسی و اقتصادی در نیمه‎ی شمالی و جنوبی خلیج فارس واداشت. پس از هخامنشیان، اسکندر و سلوکیان هم به اهمیت خلیج فارس در مناسبات سیاسی – تجاری واقف شدند و سعی نمودند تا با حضور مستقیم در این منطقه، زمینه را برای شکوفایی اقتصادی فراهم آورند. بررسی جایگاه خلیج فارس از دیدگاه سیاسی و تجاری و اثر آن بر سیاست های کوتاه مدت و بلند مدت دولتهای هخامنشی و سلوکی هدف اصلی این نوشتار است

دزفول شهری است که از آغاز تاریخ خود شاهد رویدادهای بی شماری بوده است. در زمان ایلامیها آوان نام داشته است، بعدها در دوره ساسانی پلی بر روی رودخانه دز و همچنین قلعه ای به نام انوشبرد ساخته شده بود. پس از ویرانی جندیشاپور در قرون چهارم و پنجم ه.ق مردم آنجا به دزفول(اندامش سپس روناش)مهاجرت کردند.در پی این مهاجرت کم کم دزفول رو به آبادانی گذاشت و دردوره ی ایلخانی و تیموری توسعه یافت(تصوف نیز موجب توسعه و تقسیم شهر به محلات حیدری و نعمتی شد)در دوره ی صفویه شهر دزفول آنچنان اهمیت یافت که به عنوان کرسی خوزستان در تقابل با مشعشعیان قرار گرفت. بدین ترتیب نیمی از خوزستان در دست خاندان محلی رعناشی که در دزفول بودند و نیمی دیگر در دست مشعشعیان قرار گرفته بود، وکشاکش قدرت بین این دو خاندان تا برکناری خاندان رعناشی درسال 949ه.ق به اتهام ارتباط با عثمانی ادامه پیدا کرد. و محله های شهر نیز بر حسب تقسیمات صنفی و صوفیانه(حیدری نعمتی وغیره) شکل گرفته بود، هدف این تحقیق روشن ساختن سیرتکوین، تداوم و تحول شهر و ولایتِ دزفول ورویدادها وحوادثی است که ازآغازتاپایان صفویه رخ نمود.

در این پژوهش مطالعاتی در خصوص روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دو کشور کهن و باستانی، ایران و هند در دوره ساسانیان انجام گردیده که بر اساس منابع و اسناد موجود مناسبات میان این دو سرزمین به گذشته های دور می رسد که نشان می دهند هندیان از هزاران سال پیش به علت هم نژادی و بسیاری از آداب و روسوم و سنت های مشترک با ما انس و الفت دارند. از زمان فتح پنجاب توسط داریوش هخامنشی روابط ایران و هند گسترش یافت به خصوص در دوران پادشاهان سلسله موریا توجه خاص به این امر شد. در دوره ساسانی نیز مراودات تجاری، فرهنگی و ادبی گسترش یافت به نوعی که بعضی ادیان از جمله دین مسیح از طریق ایران به جنوب هند رواج یافت و زمینه علوم پزشکی و نجوم و ادبیات تاثیر متقابلی بر همدیگر گذاشتند. هر چند بعد فرهنگی و هنری این مناسبات نسبت به بعد سیاسی آن قوت بیشتری داشته است.

منطقه ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک خلیج فارس از حساس ترین مناطق جهان ، که در خود تنگه هرمز ، از استراتژیک ترین تنگه های دنیا را جای داده است از هشت کشور : ایران ، عربستان ، عراق ، کویت ، عمان ، بحرین ، قطر و امارات متحده عربی تشکیل شده است عناصر همگرائی این کشورها عبارتند از دین ، زبان و نفت و عوامل تقویت این عناصر همکاریهای گسترده در زمینه های مختلف مثل بهداشت ، ورزش ، علم ، اقتصاد و فرهنگ و غیره و همچنین ایجاد فضای اعتماد متقابل و تنش زدائی و حل مشکلات با مذاکره رو در رو و مستقیم می باشد بدین ترتیب و با این راهکارها این کشورها می توانند علاوه بر حل مشکلات و نیازهای خود به یک قطب قوی و قدرتمند در جهان و منطقه تبدیل شوند .

در سال 1359 کشور ایران مورد تجاوزارتش رژیم بعث عراق قرار گرفت . در این جنگ، استان کرمانشاه وبه ویژه شهرستان مرزی قصر شیرین به علت همجواری با کشور عراق مورد تهاجم مستقیم قرار گرفت که به اشغال این شهر و بعضی از نقاط دیگر انجامید. قصر شیرین نخستین شهری بود که بی خبر مورد حمله و تجاوز دشمن واقع شد. هدف ارتش عراق از حمله به این شهر دستیابی به تنگه ی استراتژیک پاطاق(پاتاق) بود تا با تکیه بر عوارض و موانع طبیعی آن، دستاوردهای نظامی خود را تثبیت کند. با وجود اینکه نیروهایی دشمن پس از ورود به شهر کلیه ی محورهای دسترسی به شهر را بسته بودند و امکان هیچ گونه کمک رسانی از خارج شهر وجود نداشت، لذا دولت عراق تا مدتی با مقاومت مردم، بسیجیان و پاسداران که با ابتدایی ترین سلاح ها در مقابل آنها می جنگیدند رو به رو شدند، اما این نیروها نیز به علت کمبود تدارکات و مهمات راه به جایی نبردند و سرانجام قصرشیرین سقوط کرد و به اشغال نیروهای عراق درآمد. در همان روزهای آغازین جنگ دهها تن از مدافعان مظلوم و دلیر مردان پاسدار، بسیجی، ارتش و نیروهای ژاندارمری در راه دین و میهن اسلامیشان به شهادت رسیدند به گونه ای که این شهر حدود 763 نفر شهید تقدیم اسلام کرد.

چکیده بازاریان و اصناف به دلیل حضور پر رنگشان در صحنه های حساس تاریخ معاصر ایران یکی از نیروهای اجتماعی فعال محسوب می شوند که در تحولات دوران انقلاب اسلامی نیز جایگاه ویژه ای دارند. آنان به دلیل آنچه تعارض میان سنت و مدرنیته نامیده می شود و تبلور خود را قالب طبقات اجتماعی نوین (کارگران صنعتی و طبقه متوسط جدید ) و قشرهای مرتبط با بازار و کسب و کار سنتی به نمایش می گذارد در محیط استبدادی و در عین حال مدرنیستی دولت پهلوی منشا ایجاد کشاکش هایی در سطح جامعه و سیاست شدند که برایند آن با فعالیت های سایر گروه های مردمی انقلاب 1357 بود. از جمله بازاریان فعال در انقلاب اسلامی بازاریان و اصناف اهواز هستند که در آن دوران منشا بسیاری از فعالیت ها علیه دولت پهلوی بودند. آنها در این راه (فعالیت علیه دولت پهلوی )، به طور مشخص از سال های پایانی دهه ی 1330 آغاز به کار نمودند و در قالب های مختلف از جمله تاسیس انجمن ها، مدارس و مکاتب دینی و همچنین حمایت از رهبران انقلاب و گروه های معترض و اعتصابی فعالیت های خود را ادامه داده و حتی در دوران اولیه ی پیروزی انقلاب و جنگ با عراق هم حضور گسترده و غیر قابل انکار داشته اند. هدف ما در این پژوهش شناسایی کامل فعالیت های بازاریان اهواز در دوران انقلاب ودسته بندی این فعالیت ها به صورت فعالیت های اجتماعی، سیاسی، امنیتی، مالی و فرهنگی می باشد. کلید واژه ها : بازاریان، اصناف، اهواز، انقلاب اسلامی، پهلوی

جنگ تحمیلی هشت ساله عراق علیه ایران، از وقایع بسیار مهم در تاریخ معاصر ایران و رخدادی پر اهمیت در تاریخ منطقه و جهان محسوب می شود و یادآور تحمل سختی ها و دلاوری های ملت ایران و از طرفی بیان کننده ی آسیب ها و خسارت ها می باشد. لذا با توجه به اهمیت دوران دفاع مقدس در تاریخ ایران و لزوم پرداختن به ثبت حوادث و رشادت ها، مقاومت ها و نبردهای دلیرانه ی رزمندگان اسلام، اهمیت تاریخ نگاری این دوران را دوچندان کرده است. لذا در این پایان نامه به بررسی مسایل نظامی،سیاسی،اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دوران دفاع مقدس پرداخته شده است. در این پایان نامه سئوال اصلی این است که: مطبوعات چه نقشی در تاریخ نگاری دفاع مقدس داشته اند؟ و فرضیه ی ما عبارت است از : مطبوعات نقش مهم و رکن محوری نگارش تاریخ دفاع مقدس بشمار می روند. بعد از مطالعه و بررسی مطبوعات دوران دفاع مقدس خصوصاً روزنامه های اطلاعات و کیهان تدوین این پایان نامه در پنج فصل صورت گرفت و نتیجه ی حاصله این که مطبوعات یکی از ارکان مهم در تاریخ نگاری دفاع مقدس محسوب می شوند و از اهمیت خاصی برخوردار هستند و از آنها می توان در تارخ نگاری تمام زمینه های یاد شده استفاده کرد.

مقدمه موقعیت جغرافیایی و ژئوپولتیکی خلیج فارس و قرار گرفتن این منطقه بر سر راه سه قاره آفریقا، اروپا و آسیا نقش مهم و تعین کننده در اوضاع سیاسی، نظامی، اقتصادی، و تجاری این منطقه داشته است. تجارت بین منطقه هند، آفریقای شرقی، دریای پارس و کشورهای پیرامون آن سود سرشاری نصیب شهرها و بنادر مجاور دریای پارس کرد و به همین خاطر تمدنهای درخشانی در اطراف این منطقه شکل گرفت. این تمدنها برای رونق تجاری و اقتصادی خود سعی کردند که از نظر سیاسی بر این منطقه حاکمیت داشته باشند و با حاکمیت بر آن تلاش می کردند تا آن را به یک دریاچه داخلی تبدیل کنند تا بهتر سیاست های خود را اعمال کنند . روابط تجاری و بازرگانی بین ساکنان جلگه بین النهرین و کشور ایلام و ممالک همجوار خلیج فارس از روزگار دیرین برقرار بوده است. دولت هخامنشی پس از پیروزی بر دولتهای بین النهرین و سلطه بر کناره های شمالی و جنوبی دریای پارس وارث بازرگانی دریایی و راه تجارت خاور- باختر گردید. در زمان اشکانیان بنادر پررونقی در کرانه های شمالی و جنوبی خلیج فارس ساخته شد و پیشرفت چشمگیری در کار دریا نوردی داشتند و در راه حفظ راههای بازرگانی می کوشیدند. اشکانیان با تصرف بین النهرین توانستند بازرگانی خاور دور را بدست آوررند و کالاهای بازرگانی خود را از راه خلیج فارس که کوتاهترین فاصله دریایی بین روم و خاور دور بود حمل کنند. ساسانیان با تشکیل نیروی دریایی توانستند بر اطراف خلیج فارس نظارت کنند و سواحل آفریقای یمن و ماداگاسکار و توابع آنها به وسیله ماموران ایرانی اداره گردید، و بحرین پایگاه دریایی مهم ایران و بندرگاه عبور و لنگرگاه کشتیهای بود که از ایران عازم سراندیب و آفریقای غربی بود ند. کشتیهای ایرانی در دوران ساسانی در روابط بازرگانیشان با چین و هند از بنادر عمان، بحرین و ُابُله استفاده می کردند . بندر ابله به عنوان واسطه در شمال خلیج فارس و مناطق کرانه ای دجله و فرات در داخل بین النهرین عمل می کرده است. این پایان نامه شامل پنج فصل، که فصل اول مقدماتی و فصل دوم پیشینه تاریخی کرانه های عربی خلیج فارس از هزاره چهارم تا سلوکیان مورد بررسی قرار گرفته است(دولت ایلام نخستین دولتی بود که در خلیج فارس استحکاماتی داشته و در اطراف آن به اقداماتی دست زده اند که تاریخشان به چهار هزار پیش از میلاد بر می گردد. در مرزهای غربی خود با حکومت های مختلف آشور، بابل، سومر و اکد همسایگی داشته اند. با روی کار آمدن کوروش، پادشاهی ایران بر سراسر دریای پارس و جزیره و کرانه های شمالی و جنوبی آن از جمله جزیره بحرین نیز استوار گردید و بنابراین اسکندر و جانشینانش به تجدید روابط بازرگانی بین خلیج فارس و دریای مدیترانه علاقمند بودند ولی پس از مرگ اسکندر، شاهنشاهی سلوکی فعالیتی از خود در خلیج فارس نشان ندادند). در فصل سوم سیاست و اقتصاد اشکانیان در کرانه های عربی خلیج-فارس مورد بررسی قرار گرفته (همزمان با تاسیس حکومت اشکانی شرایط سیاسی در ایران به نفع تجارت خلیج فارس و سواحل آن تغییر یافت. اشکانیان بنادر پر رونقی در کرانه های شمالی و جنوبی خلیج فارس ساختند که باعث شد آنها پیشرفت چشمگیری در کار دریانوردی داشته باشند و کوشیدند راههای بازرگانی را حفظ کنند. تجارت دریایی در این دوران اهمیت زیاد داشت به ویژه در خور ذکراست شهر بندری اسپاسینو خاراکس در خلیج فارس که تجارت دریایی از این محل شروع می شد و از خود خاراکس به راه تجاری معروفی به سلوکیه منتهی می شد). در فصل چهارم سیاست ساسانیان در کرانه های عربی خلیج فارس مورد بررسی قرار گرفته (شاهان ساسانی به یک سری عمیلیات جنگی موفق در کرانه های عربی خلیج فارس دست زدند و توانستند به منطقه نظم و امنیت بیاورند و با اهمیت زیاد سواحل جنوبی را کنترل می کردند. ساسانیان نه تنها ارتباطات دریایی بی شماری سازماندهی کردند بلکه مسیرهای دریای را که از خلیج فارس و دریای عربستان می گذشت نیز تحت کنترل در آوردند و این امر به شبکه های تجاری امکان می دادند از خلیج فارس، دریای عمان تا دریای سرخ و اقیانوس هند گسترش یابند). در فصل پنجم پایگاههای اقتصادی ساسانیان در کرانه های عربی خلیج فارس مورد بررسی قرار گرفته (خلیج فارس و کرانه ها و بنادر آن در دوره ساسانی پر رونق ترین دوره خود را در ایران باستان تجربه کرد. در سایه اعمال سیاستهای اقتصادی ساسانیان، خلیج فارس تفوق و برتری خود را بر دریای مدیترانه و دریای سرخ دوباره بدست آورد و این منطقه تبدیل به کانون تبادلات دریایی گردید مهم ترین عامل توسعه اقتصادی ساسانیان تسلط بر خلیج فارس و بنادر و جزایر آن بود. ساسانیان در روابط بازرگانیشان با هند و چین از بنادری چون صُحار و ابله و بحرین استفاده می کردند.)

شهرهای اولیه ی میان رودان به سرزمین های جنوبی که از بغداد تا خلیج فارس کشیده شده بود، محدود می گردید. متون اساطیری-تاریخی میان رودان، به تجارت و مبادلات گسترده بین این منطقه و بنادر و سواحل خلیج فارس مانند (دیلمون) بحرین کنونی ، مکن (عمان کنونی) و سایر نقاط ایران مانند سرزمین ارت اشارات فراوانی کرده اند. از طرفی یافته های باستان شناسی نیز نشان می دهد که در آغاز هزاره ی سوم قبل از میلاد جوامع روستایی ایران به موازات میان رودان با آهنگ رشد برابری در راه رسیدن به شهر نشینی گام بر می دارد، افزون بر این موارد فقر و نیاز شدید میان رودان به واردات برخی کالاها بویژه سنگ ها ، مانند سنگ صابون و منابع معدنی مانند قلع و همچنین الوار باعث توجه این منطقه به خلیج فارس و ایران شده است . در نتیجه ی این روابط پویای بازرگانی که باعث رشد و بالندگی هردو طرف می شد اثرات فرهنگی متقابلی را بر ساکنان هردو منطقه بر جا می گذاشت. مهمترین نمود این روابط اقتصادی-فرهنگی در یکی از بهترین داستانهای حماسی سومریها یعنی داستان حماسی "انمر کار و فرامانروای اراتا" بوضوح نشان داده شده است. بطور کلی، خیلج فارس که به عنوان پل رابط بین دریای سرخ، اقیانوس هند و دروازه ی ایران برای میان رودان عمل می کرد در این دوران جایگاه التقاط فرهنگ ها و قومیت های گوناگون بود و در نتیجه ی این اثرپذیری فرهنگی ملتهای مختلف از تجربه های یکدیگر استفاده می کردند و بسیاری از اختراعات اولیه ی بشر در زمینه های گوناگون مانند اختراع خط و باروری بسیاری از علوم از همین زمان و در نزدیکی این منطقه آغاز شد. بنابر آنچه گفته شد به حق می توان این منطقه را گهواره ی تمدن و مبدا پیرایی نوع بشر دانسته و به دلیل فوق العاده ی استراتژیکی به تعبیر امروزی آن را هارتلند(قلب زمین ) نامید.

غزنین منطقه ای باستانی است که از قرن سوم تا ششم هجری قمری شاهد تحولات بزرگ سیاسی، فرهنگی و ... بوده و این منطقه در گذر زمان عرصه تاخت و تاز سلسله های قدرتمند و بزرگی از جمله صفاریان، سامانیان، غزنویان، سلجوقیان، غوریان و خوارزمشاهان بوده است. بزرگترین امتیاز غزنه تشکیل سلسله قدرتمند ترک غزنوی بود که موجبات تبدیل این شهر به یکی از بزرگترین پایتخت های جهان اسلام شد، اما چرا با تشکیل سلسله ی ترک غزنوی در غزنه این شهر با تحولات بزرگی رو به رو شد. یکی از بزرگترین و مهمترین دلایلی که موجب شد این شهر در دوره ی فرمانروایی سلاطین غزنوی متحول شود، ثروت هند بوده که جایگاه ویژه ای در شکوفایی اقتصادی، فرهنگی و ... غزنین داشته است. غزنه تا پیش از امپراطوری ترکان به گونه ای در حاشیه بوده و چندان مورد توجه نبود اما در قرن چهارم تا ششم هجری قمری با گسترش همه جانبه غزنه، به یکی ا زبا نفوذ ترین مناطق جهان اسلام تبدیل شد.حمایت سلاطین ترک غزنه ازادبیات زمینه ترقی فرهنگی و مهاجرت شاعران از دیگر مناطق ایران به این شهر شد و به راستی باید از آن به عنوان گنجینه علم و مکتب شاعران غزنین یاد کرد. شهر غزنه به مانند دیگر پایتخت های جهان اسلامی و غیراسلامی نقطه آغاز و نقطه ی اوج پیشرفت و سرانجام سراشیبی را پیمود و در اواخر قرن ششم هجری قمری بار دیگر غزنه به حاشیه رانده شد.

غلات یکی از مهم ترین گونه های گیاهی است، که انواع مختلفی چون گندم، جو، برنج، ارزن را شامل می شود. کشت غلات به ویژه گندم و جو سابقه ای بسیار کهن در خوزستان دارند و در حفاری های باستان شناختی در مکان های کهن این منطقه، نشانه هایی از کشت غلات شناسایی شده است. از دوره ی ایلامیان که کهن ترین دولت شناخته شده در خوزستان هستند، کشت غله در این منطقه رایج بوده و پس از آن نیز در دوره ی هخامنشی روندی رو به رشد پیدا کرد. اما رشد اصلی کشت غلات در دوره ی ساسانی صورت گرفت. شاهان ساسانی با اقدامات بنیادی و گسترده در زمینه های ایجاد و گسترش شبکه های آبیاری و سدسازی و حفر آبراهه های متعدد، شرایط را برای افزایش بالای سطح زیر کشت غلات خوزستان، فراهم کردند. با ورود اعراب مسلمان به دلیل تخریب شبکه های آبیاری و توسعه ی مرداب، کشت غله ی خوزستان با رکود مواجه شد. و تنها در دوره ی آل بویه رشدی چشمگیر کسب نمود. پس از این دوره با ورود سلجوقیان و پس از آن هجوم های مغولان و تیموریان و ترکمانان این روند رو به نزول ادامه یافت. با تشکیل حکومت های محلی مشعشعیان و پس از آن آل کعب، آرام آرام رشدی در کشت غله ی خوزستان آغاز گشت و شروع کشتیرانی تجاری در رود کارون و توجهی که زان پس دولت قاجار به خوزستان می نمود، این روند رو به رشد ادامه یافت. سوال: تحولات تاریخی چه سهمی در کشت غله در خوزستان از ورود اسلام تا پایان دوره ی قاجاریه داشته اند؟ فرضیه: به نظر می رسد تحولات تاریخی به طور کلی، در توسعه و یا کاهش کشت غلات و به تبع آن افزایش و یا کاهش سطح زندگی کشاورزان در خوزستان، از ورود اسلام تا پایان دوره ی قاجاریه، سهم محوری و بنیادی داشته اند. هدف: هدف از انجام این پ‍ژوهش، بررسی سهم تحولات تاریخی کشت غلات در خوزستان به منظور روشن ساختن گوشه ای تاریک از تاریخ کشاورزی این منطقه است. پیشینه موضوع: تا جایی که نگارنده آگاهی دارد اثری که صرفاً موضوع این پایان نامه را مورد بررسی قرار داده باشد، وجود ندارد. ولی در آثار محققین معاصر همچون کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول پطروشفسکی، مالک و زارع آن.لمبتون، تاریخ کشاورزی ایران تقی بهرامی و تاریخ خوزستان مصطفی انصاری، در کنار دیگر مباحث، اشاراتی نیز به آن شده است. اهمیت و فایده ی موضوع: از آن جا که کشت غلات تا دوران معاصر یکی از مهم ترین منابع درآمد ساکنین خوزستان به ویژه نیمه ی شمالی آن بوده و تولید غله ی این منطقه نیاز شماری از مناطق دیگر را نیز تأمین می کرده است، این پژوهش می تواند تا حدودی سهم تحولات تاریخی این منطقه در ادوار مختلف، را در میزان کشت غلات نشان دهد. موانع و مشکلات تحقیق: در پرداختن و بررسی هر پژوهشی، موانع و مشکلاتی وجود دارد که در مورد این پژوهش می توان به این نکته اشاره نمود که در خصوص پژوهش مورد نظر منابع تخصصی بسیار اندک هستند و مسئله کشت غله در خوزستان به صورتی پراکنده و اندک، در منابع ذکر شده است. به همین دلیل در نظر گرفته شد، دوره ی زمانی پژوهش، طولانی بیان شود. دیگر این که شرکت ها و سازمان های مربوطه در ارائه اسناد و کتب موردنیاز، دید چندان مثبتی به همکاری با دانشجویان رشته های علوم انسانی ندارند. که این امر محدودیت ها و مشکلاتی را در نگارش این پژوهش ایجاد نمود . شرح روش اجرای تحقیق: شیوه اجرای این پژوهش، توصیفی– تحلیلی بوده است که پس از مطالعه منابع مختلف در این زمینه، به جمع آوری داده های تاریخی و اطلاعات مرتبط با موضوع پایان نامه پرداخته و پس از تنظیم فیش ها و تجزیه و تحلیل مطالب گردآوری شده به نگارش و تدوین نهایی پایان نامه اقدام شده است. این پژوهش مشتمل بر شش فصل است که در فصل اول به بررسی جغرافیای طبیعی و کشاورزی خوزستان و جایگاه کشت غلات در آن، در فصل دوم به بررسی سهم تحولات تاریخی در کشت غله در ایران باستان، در فصل سوم به بررسی سهم تحولات تاریخی در کشت غله از ورود اسلام تا پایان آل بویه، در فصل چهارم به بررسی اقتصاد کشاورزی خوزستان از دوره ی سلجوقی تا پایان عصر ایلخانی، در فصل پنجم به بررسی اوضاع کشاورزی خوزستان از فروپاشی دولت ایلخانی تا پایان عصر صفوی و در فصل ششم به بررسی اوضاع کشاورزی خوزستان از دوره افشاریه تا پایان قاجار پرداخته خواهد شد.

در اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم (پانزدهم میلادی) ایران یک واحد سیاسی یکپارچه نبود، در شرق ایران ضعف قدرت بازماندگان تیموری مشهود و در قسمتی دیگر از غرب ایران، توسعه حکومت ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو آشکار بود. در چنین اوضاع و احوالی احتمال نضج گرفتن نهضت های مذهبی - سیاسی در نواحی مختلف ایران قوت داشت. از جمله حدود سال 1437م/840 هـ.ق در منطقه جنوب عراق و خوزستان نهضت مذهبی شیعی به رهبری سیدمحمد بن فلاح از شاگردان احمد بن فهد بن علامه حلی نضج گرفت که به سرعت به حکومت محلی تبدیل گشت. موسس این دولت سید محمد بن فلاح ( متوفای 870ق) از علمای حوزه حله بود که در سال 828 ق ادعای مهدویت نمود. با این ادعا توانست نظر بیشتر قبایل خوزستان را به خود جلب کند وی بعد از جنگ های متمادی توانست در سال 845 قمری حکومت مستقل شیعه به مرکزیت حویزه ایجاد کند. آغاز تا انجام جنبش و حکومتشان قریب هفتاد سال طول کشید که بعد صفویان در سال 914 ق از اقتدار حکومت سید محمد بن فلاح کاستند و آنها را به صورت یک حکومت تابع تبدیل نمودند. از این زمان به بعد، مشعشعیان بیش از دویست سال به صورت حکمرانان تابع بر این منطقه حکومت کردند. این حکمرانان مردمانی بزگوار، علم دوست، اهل فضل و دانش بودند. به این جهت آنان موجبات رشد فرهنگی و شکوفایی علم و هنر منطقه خوزستان را فراهم آوردند. دیری نپائید که خوزستان عموماً و حویزه خصوصاً(بعنوان مرکز حکمرانی خوزستان در آن زمان )یکی از مراکز عمد? علمی فرهنگی شد. مرکزی که طالبان علم و جویندگان فضیلت و ادب آهنگ آن نمودند و در آن رحل اقامت افکندند. مفسرین، فقها، حکما، ادبا و شعراء بزرگی از آن ظهور نمودند.

بندرگاههای بوشهر در دوره باستان مانند عصر حاضر در تجارت خلیج فارس ایفای نقش می کردند و مورد توجه شاهان و حاکمان وقت ایرانی بویژه شاهان ایلامی، هخامنشی و ساسانی قرار داشتند. یکی از مناطق بااهمیت سواحل خلیج فارس که ایلامی ها در آن حضور داشتند ناحیه شریهوم به مرکزیت بندر لیان بوده است. در این دوره شهر باستانی لیان با استناد به موقعیت تجاری و داشتن معبد ایلامی برای حکمرانان ایلام بویژه شاهان ایلام میانی حائز اهمیت بود. خلیج فارس در دوره هخامنشیان بنادر متعددی داشت که یکی از آنان بنام تائوکه از طریق رودخانه گرانیس با دریای پارس ارتباط برقرار می نمود. بندر ریواردشیر یا ریشهر یکی از بنادر بااهمیت دوره ساسانی بوده که نزدیکی آن به خاستگاه حکومت ساسانی آن را به بندر ترانزیتی مهمی تبدیل کرده بود و تا اواخر دوره ساسانی به عنوان یک بندر تجاری فعال بوده است. رونق آن در قرن پنجم میلادی چنان بود که به مقر مطران های مسیحی تبدیل گشت. یکی از مهمترین بنادر سواحل شمالی خلیج فارس بندر سیراف بوده که در عصر ساسانی و قرون اولیه اسلامی با بنادر داخلی خلیج فارس و دیگر مراکز تجاری مانند عمان، هند، چین و افریقای شرقی ارتباط تجاری داشت و کشتی های سیرافی با بلاد بزرگ چین مانند کانتون داد و ستد می کردند و در طول سواحل شرقی افریقا تا سفاله لنگر می انداختند. یکی دیگر از بنادر آباد دوره ساسانی بندر توج می باشد که رونق آن تا چند قرن پس از اسلام ادامه داشت. این بندر در عصر ساسانی و قرون نخستین اسلامی به عنوان یکی از کانون های صنایع پارچه بافی به شمار می رفت. در این پژوهش سعی بر آن است که تجارت این بندرگاه ها در دوره های ذکر شده مورد بررسی قرار داده شود.

تاریخ نشان می دهد حوزه خلیج فارس از قرون و اعصار کهن معمور و مرکز تمدن های بزرگی بوده است، بنابر پاره ای عقاید اولین تمدن و حتی اولین نشانه ی پیدایش انسان در حوالی این دریای بزرگ خصوصاً در بین النهرین و ایران باستان و حتی قبل از آن به وجود آمده است، این دریا بعلت داشتن ثروت بیکران و به سبب موقعیت فوق العاده ای استراتژیکی، ارتباطی و تجاری از دیر باز مورد توجه بوده است. آثار باستانی کشف شده در شهرهای کهن ایران مرکزی و سرزمین بین النهرین روشن می سازد که خلیج فارس در روابط تجاری، سیاسی میان شهرها و مراکز مهم تمدنی ایران با سرزمین بین النهرین و در سند نقش داشته است و خلیج فارس بعنوان حلقه ارتباطی میان این تمدنها عمل می کرده است و تسلط بر این منطقه استراتژیک ضامن کسب ثروت و قدرت بیشتر برای همه دولت ها و حکومت ها در طول تاریخ بوده است. در این رساله کوشش خواهد شد تاریخ تحولات اقتصادی و سیاسی خلیج فارس از هزاره چهارم قبل از میلاد تا روی آمدن هخامنشیان مورد بررسی قرار گیرد. کلیدواژها:خلیج فارس، ایران، بین النهرین، ایلامی ها، سومری ها، اکدی ها، کاسی ها، بابلی ها، آشوریها، دیلمون، مکن، ملوخ

خلیج فارس در طول تاریخ به واسطه موقعیت ارتباطی، سوق الجیشی و همچنین بهره مندی از جاذبه های طبیعی نقش مهم و تعیین کننده ای در اوضاع سیاسی، نظامی، اقتصادی و تجاری داشته است. همین امر باعث ایجاد سکونتگاه هایی در طول سواحل این آبراهه گردیده که هر کدام به خاطر موقعیت خاص خود در طول تاریخ موجب تحولات سیاسی و اقتصادی مهمی شده اند. با پیدایش حکومت های متمرکز و مقتدر ایران عهد باستان نقش بنادر و جزایر ایرانی در تجارت دریایی خلیج فارس از اهمیت فوق العاده ای برخوردار گردید و بنادری چون سینیز، سیراف و... محل تردد تجار ایرانی و بیگانه شد. در دور? ساسانیان شاهد سلط? بلامنازعه ساسانیان بر آبراهه -های تجاری خلیج فارس با حوز? اقیانوس هند و مناسبات تجاری میان بازرگانان ایرانی و چینی می باشیم. فروپاشی ساسانیان و روی کار آمدن حکومت های اسلامی بر ساختار اقتصادی بنادر ایرانی خلیج فارس تأثیرمحسوسی نداشت. این بنادر در قرون اولیه اسلامی و بعد از آن تشکیل سلسله های ایرانی مانند آل بویه، همچنان اهمیت خود را به عنوان مراکز اصلی تجارت دریایی حفظ کردند و نقش مهمی در عرص? تجارت و بازرگانی، حتی سیاسی و اجتماعی ایفا کردند. بنابراین به دلیل اهمیت تجاری و موقعیت سوق الجیشی همواره مورد توجه خاص این دولت ها و حاکمان آنها بودند.

از دوره هخامنشیان تا سقوط ساسانیان، بنادر متعددی در خلیج فارس اهمیت و مرکزیت یافتند. این بنادر عمدتاً در سواحل شمالی خلیج فارس قرار داشتند که از موقعیت بهتری برای تجارت دریایی برخوردار بودند و تحت حمایت حکومت های ایرانی حاکم بر خلیج فارس قرار داشتند. اردشیر بابکان پادشاه ساسانی، به دلیل اهمیت و موقعیت خلیج فارس و بیشتر به قصد حضور مستمر در سواحل و بنادر و در دست داشتن نبض تجارت دریایی و زیر نظر داشتن تحرکات دشمنان، بنادری را در سواحل خلیج فارس بنیان و نوسازی کرد، یکی از این بنادر، بندر اُبُلِّه بود. که در دوران باستان تا نخستین سده های اسلامی، مهم ترین مرکز دریایی ایران بوده است. بندر اُبُلِّه گذشته از موقعیت ممتاز نظامی، دارای اهمیت بازرگانی نیز بوده است و از مراکز پر جنب و جوش ایران در خلیج فارس بود. که نقش بسیار مهمی در تجارت دریایی با شرق دور تا بنادر چین و دیگر مناطق داشت و در عوض واردات کشورهای شرق دور را که از همه مهم تر ابریشم و ادویه بود به بنادر خلیج فارس و دیگر شهرهای ایران منتقل می کرد. تمام کشتی هایی که به خلیج فارس وارد می شدند در بندر اُبُلِّه لنگر می انداختند. این بندر پس از بنیان شهر بصره در قرون نخستین اسلامی رونق و آبادانی خود را از دست داد و در قرن هشتم هجری، با حمله مغولها به کلی از بین رفت. در این پژوهش سعی بر آن است که جایگاه بندر اُبُلِّه را از نظر نظامی- بازرگانی در تاریخ ایران باستان از دوره هخامنشیان تا سقوط ساسانیان مورد بررسی قرار دهیم.

اکتشاف و استخراج نفت اهمیت ویژه ای به شهر اهواز داده است.نفت از زمان اکتشاف آن توسط شرکت نفت ایران و انگلیس و سپس خلع ید از انگلیسی ها و نیز در زمان ملی شدن تأثیراتی در زمینه اقتصادی،عمرانی و فرهنگی در مناطق نفت خیز از جمله اهواز داشته است که این تحولات از زمان حفر اولین چاه نفت در مسجدسلیمان و سپس کشف آن در اهواز تا ادامه عملیات حفاری نفت توسط شرکت های عامل نفت و حتی تا به امروز در ساختار زندگی شهری اهواز محسوس است.تحولاتی شامل کاهش فعالیت های کشاورزی و روی آوردن مردم به فعالیت های تجاری،احداث منازل مجهز به سبک مدرن،تأسیس واحدهای مخابراتی،صنایع برق،ساخت باشگاه ها،فرودگاه،سینما،رواج اصطلاحات انگلیسی در بین عامه مردم و ... از جمله تبعات مهم کشف نفت در اهواز است. این رساله درصدد است تأثیر اکتشاف نفت در خوزستان را در زندگی اجتماعی و عمران شهری اهواز تحقیق و چگونگی تحول اجتماعی مذکور را نشان دهد.

مطبوعات به عنوان رسانه ای عمومی و فراگیر ، همواره به عنوان یکی از ابزار انتقال پیام مطرح بوده اند. از زمان پیدایش مطبوعات در ایران، این رسانه در خط سیر خاص هر دوره به طی طریق پرداخته و به مقتضای شرایط سیاسی و اجتماعی روند خاصی را دنبال کرده است. گاه مانند دوره ی مشروطیت به یکباره تعداد نشریات افزایش یافته و بالنده می شوند . گاه با سختگیریها و توقیفها به حاشیه ی سیاست رانده شده و تا جایی که به آنها اجازه داده شده به روشنگری عمومی پرداخته اند. مطبوعات فکاهی به عنوان ابزاری موافق طبع عامّه جایگاه خاصی در تاریخ مطبوعات دارند و با حربه ی طنز وفکاهه تأثیری چه بسا بیشتر از جراید جدّی بر جای نهاده اند. مطبوعات فکاهی نیز مانند سایر جراید در ادوار گوناگون و بسته به شرایط سیاسی و اجتماعی با فراز و نشیب هایی همراه بوده ، گاه راه تعالی پیموده و گاه به دلیل اعمال محدودیتهای سیاسی از مسیر اصلی رسالت خود به خطا رفته و راه تملّق در پیش گرفته اند. در این پژوهش سعی بر این است که سیر تحول مطبوعات فکاهی ایران در دوره ی حکومت احمد شاه قاجار و همچنین دوره ی پهلوی اول بررسی شود.

ایران از دیرباز، نقطۀ ارتباطی مهمی برای اتصال قلمروهای گوناگون هم از طریق راه‏های خشکی و هم از جانب راه‏های دریایی به حساب می‏آمد. در قرون اولیۀ پس از ورود مسلمانان به ایران، پیش از تثبیت اوضاع سیاسی، جریان ارتباطات تجاری داخلی و همچنین ارتباط بازرگانی با خارج از مرزهای آن، دگرگون شد. با تشکیل دولت‏هایی در ایران همچون سامانیان (279ه.ق-389ه.ق)، دیلمیان (320ه.ق-447ه.ق) و غزنویان (351ه.ق-582ه.ق) و دیگر قدرت‏ها از اواخر قرن سوم هجری و تثبیت نسبی اوضاع سیاسی، آرامش و امنیت نسبی نیز برقرار گردید. به همین جهت، زمینۀ رشد موقعیت اقتصادی شهرها از جمله بازارها، صنایع و وجوه دیگر داد‏و‏ستد در نقاط مختلف ایران در مقایسه با دو قرن اول هجری فراهم شد و قدرت‏های حاکم کوشیدند که از راه کنترل و اعمال اقدامات لازم در جریان ارتباطات تجاری به‏ویژه اخذ مالیات‏های مختلف، به منافع بسیاری که در بالابردن ثروت و قدرت ایشان نقش سرنوشت‏سازی داشت، دست‏یابند. بدین ترتیب، ایران به عرصۀ رقابت‏های تجاری قدرت‏های آن‏زمان تبدیل شد. این پژوهش با هدف بررسی اوضاع تجاری ایران در دورۀ سامانیان، دیلمیان و غزنویان و بر اساس پاسخگویی به این سوال اصلی که روی کارآمدن این حکومت‏ها چه تأثیری بر اوضاع تجاری ایران داشته است؟ سامان دهی شده است و با توجه به جهات مختلف امر تجارت در این دوره و نقش و تأثیر حکومت‏های ایرانی تدوین گردیده است.

در تقسیمات اداری مناطق ایران باستان، ایالت فارس بعنوان یکی از ایالت های پس کرانه ای خلیج فارس از سرزمین های تاثیرگذار و نقش آفرین در تحولات سیاسی، اقتصادی و تجاری ایران بوده است. قرار داشتن در موقعیت استراتژیک و ارتباط بخش های داخلی با خلیج فارس مهمترین نقش این ایالت می باشد، که نقش بسیار مهمی در تامین امنیت این نواحی محسوب می گردد. امنیت، مهمترین نقش را در رونق تجارت سواحل خلیج فارس داشت.گسترش و توسعه شهرسازی در ایالت فارس، اهمیت فارس بعنوان شاهراه ارتباطی راه های کاروان رو شرق به غرب، مراودات اقتصادی و تجاری بین فارس و جهان آباد آن روزگار، مبادله کالا و بارگیری صدها کشتی در بندر سیراف و ریشهر که از مهمترین بنادر تجاری فارس بودند. و رونق تجارت با هند و چین برای شاهنشاهی ساسانی شرایطی را به وجود آورد تا باکنترل مسیرهای تجاری دریایی، بازرگانان ایرانی با آسودگی خاطر به تجارت با مناطق جنوب شرق آسیا و شرق آفریقا بپردازد.

نماد از کهن ترین ایام در زندگی انسان ها وجود داشته وکارکردهای اجتماعی زیادی داشته است.همچنین بدیهی است که نمادهااز باورها وفرهنگ ملت ها حکایت می کند.دراین پایان نامه سعی شده است که تحولات احتمالی به کار رفته در این نمادها در طول حکومت ساسانی مورد بررسی ومورد مداقه ی بیشتری قرار گیردتا تفاوتها وتشابهات به کار رفته دراین نمادها وتغییرات وتحولات آنها در طی این محدوه ی زمانی معین گردد در خصوص اهداف این پایان نامه به طور اجمال بایدگفت که با کمی دقت نظر بیشتر می توان به حقایقی در مورد آداب وفرهنگ واعتقاد مردمان آن برهه از زمان پی برد وبا برسی بیشتر وبهتر باسیر تطور فرهنگی ایران زمین آشنایی بهتری پیدا کرد، دراین آثار برای بیان بعضی از مفاهیم وانتقال مضامین مورد نظرشان از بعضی اشکال ونمادها بخوبی استفاده شده است این نمادهای به کار رفته وتکرار وظرافت هاشان وبعضا تغییر وتحول شان درذهن من سوالاتی را بر می انگیخت که انگیزه ی تحقیق و پژوهش دراین موضوع گردید0 وروش اجرای این کار باتحقیقات توصیفی تحلیلی ومیدانی ومطالعه کتابخانه ای وگزینش مطالب مرتبط با موضوع بوده است که در پایان این کار وگردآوری همه ی داده ها و نتایج حاصله، چنین نظری حاصل می گردد که نمادهای به کار رفته در نقش برجسته ها ومسکوکات ساسانی در طول دوره ی ساسانی تحولاتی با توجه به فراخور فرهنگی وسیاسی زمان خود یافته اند وعلایق دینی واعتقادی پادشاه نیز بسیار حائز اهمیت در این تغییرات بوده است واگر بخواهیم نمونه ای ارائه دهیم در نقش بر جسته ی نرسه تحول نماد ایزدی از اهوره مزدا به اناهید در تفویض حلقه ی قدرت نمونه ای گویا و قابل ذکر می باشد0

کلیدواژه¬ها: ساسانیان، آل بویه، فارس، خلیج فارس، راه های فارس، تجارت فارس چکیده ایالت فارس در تقسیمات اداری ایران در دوره ساسانیان و همچنین در قرون نخستین اسلامی یکی از مهم ترین ایالت های پس کرانه ای خلیج فارس محسوب می شد که نقشی مهم وتأثیر گذار در تحولات سیاسی و اقتصادی در منطقه داشت.ایالت فارس از طریق یک شبکه جاده ای وسیع به خلیج فارس منتهی می گردید. بنادری که در حاشیه خلیج فارس قرارداشتند، از طریق همین جاده ها با مراکز تجاری واقتصادی ایالت فارس مرتبط می گردیدند و از همین راه با شهرها ومراکز دیگر در داخل ایران متصل می شدند.اقداماتی که ساسانیان و بعدها در دوران آل بویه وعضدالدوله در ایالت فارس انجام شد همه در راستای تامین امنیت جاده های تجاری این ایالت مهم بود. گسترش و توسعه شهرسازی درایالت فارس وساختن سدها وپل ها توسط ساسانیان واقدامات عضدالدوله دیلمی در تأمین امنیت جاده های پس کرانه ای خلیج فارس، اهمیت فارس و راه های تجاری آن را به عنوان شاهراه ارتباطی راه های کاروان رو در شرق وغرب در دوره ای از تاریخ ساسانیان تا پایان آل بویه مشخص می نماید.

در عصر دوم خلافت عباسی و ظهور عوامل ضد خلافت در اواخر قرن های سوم و اوایل قرن چهارم هجری قمری ،بریدیان از جمله خاندانی بودند که از ضعف وعدم توانایی خاندان عباسی در اداره کردن مناطق تحت نفوذ خود استفاده نمودند.بصره و اهواز را که گلوگاه مهم تجاری و اقتصادی بود را در اختیار خود قرار دادند تا جایی که در سال 330 هق با نفوذ بر این مناطق و تسلط بربغداد و افزودن آن بر قلمرو خود توانستند مسیر تاریخی خلافت عباسی و حکومت های محلی دیگر را دگرگون نمایند این خاندان در فاصله سال های 316 ه تا 338 ه ق بر خوزستان و جنوب عراق (بطایح)به مدت بیست سال فرمان راندند.

شاهنشاهی ایران از از حاکمیت فرمانروایان پارس در جنوب ایران در آمده است . این خاندان شاهی توانستند به بیش از دو قرن از نیمه سده شش تا اواخر سده سوم قبل میلاد خاور باستان را از لحاظ سیاسی به وحدت و یک پارچه گی برسانند پادشاه بزرگ یا شاهنشاه پارس پادشاهی خود را مر حوم اقوام پر شماری می دانست که قدرت شهریاری او را به رسمیت می شنا ختند و آنرا وابسطه به منابعی هر چند دور دست می دیدند که به اختیار او در آورده بودند . بهایی وحدت این قلمرو به اواملی سیاست ارتباط و تدبیر ملک و اعتناع به خواسته های قلمرو های کوچک و در مواقع ضروری به توان سپاه بستگی داشت قلرو زماداری پارسیان از سواحل آصیای صغیر تا بیابان های آسیای میانه را در بر می گرفت و این گستره در کلیتی فرهنگی و سیاسی تشکیل می داد در این پژوهش با عنوان تشکیلات ادرای هخامنشی با تکیه بر ملل تابعه هدف نگارنده بررسی و شناسایی این اقوم و ملل و تاکید بر نظام اداری این ملل و تاثیر آن بر حکومت هخامنشی بوده است. از نتایج این پزوهش می توان بیان نمود که کهدر تماس میان ایران با جهان باستان ایدولوژیک و ساختار نظام ادرای هخامنشی به وحدت منسجم دست یافت .و همین تماسس سبب شد.تا با اصلاحات شاهان هخامنشی ایران آن زمان به پیشرفت و شکوفایی برسد.

ناسیونالیسم یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین مکتبهای سیاسی جهان معاصرمیباشد. این مکتب سیاسی بعد از ورود به ایران در زمان قاجار موجب بیداری و هوشیاری ملی ایرانیان شد و سهم مهمی در جنبشهای عصر قاجار مخصوصاً انقلاب مشروطه داشته است.بعد از آنکه استقرار مشروطه در کشور دچار مشکل شد و بحران های فراوان کشور را به ورطه¬ی تجزیه و نابسامانی برده بود. ناسیونالیستهای ایرانی به ترویج اندیشه های ناسیونالیستی در کشور پرداخته، که در نهایت منجر به تأسیس سلسله پهلوی وایدئولوژی ناسیونالیسم آن شد. در پژوهش حاضر ناسیونالیسم شکل گرفته در عصر رضاشاه در اندیشه ی پنج تن از مهم ترین سیاست ورزان کلیدی و پایه ی عصر رضاشاه که عبارت اند از: محمدعلی فروغی، سیدحسن تقی زاده، تیمورتاش، مخبرالسلطنه هدایت، علی¬اصغر حکمت مورد مطالعه قرار گرفته، و به ناسیونالیسم در رویکردهای همچون مدرنیزاسیون کردن ایران، تشکیل حکومت مطلقه مرکزی ، احیا و ترویج باستان گرایی، ملت دوستی، ساختن هویت ملی و وحدت ملی ایران و در نهایت وطن دوستی و میهن دوستی در اندیشه¬ی این سیاست ورزان پرداخته شده است. بر اساس نتایج این پژوهش ناسیونالیسم در اندیشه سیاست ورزان مطرح شده با مولفه های ذکر شده بسیار قوی و فعال بوده است و آنها تلاش می کردند تا در لوای ناسیونالیسم پروژه ساخت دولت، ملت مدرن ایران را فراهم کنند.

مغولان به رهبری و هدایت چنگیزخان در سال 616 ه.ق به ایران زمین ، که سلطان محمد خوارزمشاه بر آن فرمان می راند تاختند. هجوم مغولان شکافی عمیق بر اساس ، و تزلزل بسیار بر بنیان هر آنچه جامعه ی ایرانی در درازای تاریخ بنا نهاده بود وارد آورد . در طی این حملات شمار زیادی از شهرهای آباد و بسیاری از مناطق معمور ایران دستخوش تاراج و نابودی شدند ، کتابخانه ها و خانقاهها ، مساجد و مدرسه ها همه یا طعمه آتش مغولان گشتند و یا با خاک یکسان شدند. اما بعد از گذشت چهل سال از این یورش ها ، و زمانی که هلاکو توانست به کار اسماعیلیان پایان دهد ، و بعد از تصرف بغداد ، به ایران بازگشت و حکومت ایلخانی را در سال 656 ه.ق در ایران تأسیس کرد. در این زمان بود که هلاکو برای مستحکم کردن پایه های حکومت نوبنیاد خود ، که حاصل زد و خوردها و خونریزی های چند ساله ی اقوام مغول با ایرانیان بود ، احساس نیاز به بازسازی و ترمیم کشور کرد . هلاکو به این امر واقف بود که این بازسازی و ترمیم ها بدون همکاری ایرانیان امکان پذیر نیست و به همین دلیل تشکیلات اداری کشور همچنان در دست دیوان سالاری کهن ایرانی باقی ماند ، از جمله ی این اشخاص خاندان جوینی و شخص خواجه نصیرالدین طوسی بودند ، که هر کدام در دوره ای از حکومت ایلخانان در دستگاه حکومتی نفوذ کرده ، و آنها را علاقه¬مند به فرهنگ و تمدن ایرانی کردند و توانستند مغولان خون ریز و ویرانگر سالهای پیش را مهار کرده و آنها را به سوی آبادکردن ایران ترغیب کنند . این شد که با تأسیس حکومت ایلخانی ، به یک باره سیاست های کشورداری آنها دچار تحولی عظیم شد ، و از آن به بعد آنها در ردیف حاکمانی فرهنگ دوست و ابنیه ساز و حامی هنرمندان و معماران ظاهر شدند . در دوران حکومت ایلخانان ، بسیاری از شهرهای ویران شده ی سالهای قبل تعمیر و ترمیم شدند ، و شهرک های جدیدی در کشور ساخته شدند که در درون آنها سازه¬های مختلفی وجود داشت . خصوصا با روی کار آمدن غازان خان و در دوران دو ایلخان بعد از او ، یعنی الجایتو و ابوسعید شاهد شکوفایی معماری و ساخت شهرهای فراوان با ساختمان هایی در مقیاس عظیم و باشکوه هستیم که ، گنبد سلطانیه در نزدیکی زنجان کنونی نمونه و معیار بسیار خوبی برای شناخت معماری آن دوران است.

ایران با داشتن وسیع ترین طول ساحل در خلیج فارس تمامی شمال خلیج فارس را در کنترل خود داردبه علاوه اینکه جزایر متعددی نیز در شمال و مرکز خلیج فارس و دهانه تنگه هرمز در مالکیت ایران قرار دارد و اقتصاد ایران با خیج فارس و به ویژه تنگه هرمز پیوند خورده و سرنوشت اقتصاد ایران را سواحل و جزایر و بنادر و تنگه هرمز تعیین می کند. بنابراین تنگه هرمز برای اقتصاد ایران از اهمیت بسیار حیاتی برخوردار است و منافع ملی ایران در حوزه خلیج فارس و تنگه هرمز بیش از سایر کشورهای منطقه است و بیش از آنها از مسائل خلیج فارس متأثر می شود چنانکه متقابلاً سیاستهای ملی، منطقه ای و بین المللی ایران نیز بر تمامی مسائل خلیج فارس تأثیر می گذارد. کشور ایران اگرچه بیشترین ساحل را در خلیج فارس در اختیار دارد و بر شمال تنگه استراتژیک هرمز و جزایر پیرامون آن حاکم است متقابلاً از حیث صدور و ورود کالا و مواد نفتی خود با جهان خارج تماماً به تنگه هرمز وابسته است به خصوص حمل نفت ایران برای بازارهای فروش به وسیله تانکرها و سوپرتانکرها به کلی از طریق تنگه هرمز انجام می شود و ایران راه دیگری برای حمل نفت به جز مسیر تنگه هرمز ندارد که همین موضوع نقش و اهمیت تنگه هرمز در مبادلات تجاری برای ما روشن و آگاه می نماید.

حبشی ها در سال 524 میلادی به تحریک بیزانس یمن را مورد حمله قرار دادند، در همان حال سیف بن ذویزن مدعی حکومت یمن از بیزانس درخواست کمک کرد اما رومی ها نپذیرفتند. سپس به دربار خسرو انوشیروان رفت ودرخواست کمک کرد. در این پایان نامه تلاش شده که چگونگی فتح یمن توسط ساسانیان که به دنبال در خواست سیف بن ذویزن شاهزاده ی یمنی از خسرو انوشیروان برای بیرون راندن حبشی ها از کشورش صورت گرفته مورد بررسی قرار گیرد. که البته قابل ذکر است که فتح یمن بیشتر به دنبال رقابت های سیاسی، اقتصادی ساسانیان با بیزانس برسر تسلط بر راه های تجاری، بازرگانی دریای سرخ که از یمن عبور می کرد، و همچنین تجارت ابریشم، با اعزام لشکری به فرماندهی و هرز دیلمی توسط خسرو انوشیروان صورت گرفت.

تنگه هرمز، معبر ارتباطی خلیج پارس با دریاهای آزاد جهان به شمار می رود. این تنگه نقش مهمی در صادرات نفت و گاز کشورهای حوزه خلیج پارس دارد و به لحاظ استراتژیک یکی از تنگه های مهم دنیا شناخته شده و از ارزش خاص ارتباطی، اقتصادی، نظامی، وژئوپلتیکی برای کشورهای منطقه و فرامنطقه برخوردار است. حراست و نگهداری از آن و نظارت بر چگونگی عبور و مرور در این تنگه، برعهده دو کشور ساحلی آن یعنی ایران و عمان می باشد. نقش ایران در این حوزه بسیار فراتر از عمان است چرا که ایران تمام کرانه های شمالی خلیج پارس و دریای عمان را در اختیار دارد و دارای جزایر بسیار استراتژیک در دهانه این تنگه است. نگاه ایران علاوه بر نقش اقتصادی که این آبراهه در اقتصاد ایران و همه کشورهای حوزه خلیج پارس دارد، نگاهی سیاسی است چرا که تنگه استراتژیک هرمز یکی از عوامل افزایش قدرت ایران در منطقه و جهان است. ایران این امکان را دارد که در مواقع خاص هر گونه رفت و آمد از این مسیر را متوقف کرده و اقتصاد منطقه ای و جهانی را تحت تاثیر خود قرار دهد. اما رفتار سیاسی ایران در تاریخ معاصر نشان داده که این کشور هرگز مایل به انجام چنین عملی نبوده چرا که در صورت بروز چنین اقدامی، اقتصاد تک محصولی و وابسته به نفت ایران نیز در معرض خطر قرار می گیرد و همین مسئله می تواند نتایج زیان باری را در بلند مدت برای امنیت ملی و ثبات سیاسی این کشور به همراه داشته باشد. علاوه بر این، تهدیدات ایران مبنی بر انسداد تنگه هرمز می تواند کشورهای دیگر منطقه را به سمت یافتن راه های جایگزین برای صادرات نفت سوق دهد که عملا موجب کاهش صادرات از مسیر تنگه هرمز شده و قدرت سیاسی ایران را در حوزه خلیج پارس کاهش خواهد داد.

کهگیلویه به دلیل خصوصیات جغرافیایی منطقه ای عشایرنشین به حساب می آید. این منطقه در ادوار مختلف تاریخ ایران از دوره باستان تا دوره های مختلف بعد از اسلام، نقش مهمی در مسائل سیاسی و اجتماعی جامعه ایران داشته است. ساختار ایلیاتی کهگیلویه و نیاز به توجه ویژه به این منطقه ، باعث شد که دولت صفویه آن را از فارس مجزا و به عنوان ایالت کهگیلویه به صورت حاکم نشین مستقلی در آورد. موقعیت کهگیلویه به لحاظ نظامی نیز درخور توجه بود کوهستان های آن باعث می شد که اکثر نیروهای سیاسی ـ اجتماعی گریز از مرکز به این منطقه بیایند و کهگیلویه را مقر خود قرار دهند. و دراین منطقه علیه دولت مرکزی به شورش بپزدازند.از جمله شورش های قلندر ، صفی میرزا و محمد خان بلوچ که منطقه کهگیلویه را مقر خود قرار داده و به مخالفت با دولت های مرکزی پرداختند.عشایر این منطقه در دوره های افشاریه و زندیه نیز به شورش هایی علیه حکومت مرکزی دست زدند.که این شورش ها به شدت سرکوب شد. از ویژگی های مهم و مثبت دوره قاجاریه برای منطقه کهگیلویه از هاله درآمدن رویدادهای این منطقه که نشان دهنده موقعیت و جایگاه و شناسنامه ایلات این نواحی می باشد. اوج کشمکش و تضاد ایلات کهگیلویه درگیری های وسیع عشایر این منطقه در دوره پهلوی بر ضد سیاست های عشایری رضاشاه می-باشد. هدف از این پژوهش بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی کهگیلویه از قیام صفی میرزا تا اسکان عشایر در دوره پهلوی اول می¬باشد.

ایالت فارس در جنوب غربی ایران واقع شده است و از دوران پیش از اسلام و با توجه به پیشینه ی باستانی آن خاستگاه سلسله های بزرگی چون هخامنشیان و ساسانیان بود. با ورود اعراب مسلمان به ایران با توجه به موقعیت سوق الجیشی، قرار گرفتن بر سر راههای تجاری و منابع غنی ...مورد توجه مسلمانان قرار گرفت. این منطقه در سال هفدهم هجری در زمان خلیفه دوم از طریق دریاو خشکی مورد حمله مسلمانان قرار گرفت. فارس چون پایگاه اعتقادی و خاستگاه نژادی ساسانیان بود و نفوذ آیین زرتشتی در آنجا ریشه های استوار تری داشت در این ایالت بیشتر فتوحات به جنگ بود. همزمان با ضعف خلافت عباسی و روی کار آمدن حکومت های اسلامی ایرانی همچون صفاریان و آل بویه این منطقه مورد توجه آنان قرار گرفت. اوج شکوفایی این ایالت در زمان عضدالدوله دیلمی بوده است و از نظر عمرانی توجه ویژه ای به این منطقه داشتند، و درواقع فارس(شیراز) پایتخت دوم امیران آل بویه محسوب می شد. دراواخر حکومت آل بویه این ایالت به تصرف فضلویه شبانکاره درآمد، و سرانجام در سال 487 هـ. ق در عهد برکیارق بن ملکشاه بن ارسلان در دوره ی ابوعلی کیخسرو فرزند ابوکالیجار بقایای دولت آل بویه، شاخه دیالمه فارس از بین رفت. هدف از این پژوهش بررسی نمودن اوضاع سیاسی و اجتماعی فارس از ورود اسلام تا پایان قرن چهارم هجری است.

ارمنستان با سلسله جبال آرارات ، یکی از همسایگان با سابقه ایران محسوب می شود که در طول تاریخ باستانی ایران نقش اساسی در روابط ایران با غرب ایفا نموده است. پیوند های جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی میان ایران و ناحیه ارمنستان پیشینه ای بس طولانی دارد که از سده ی اول میلادی تا اواخر عصر ساسانی به دلیل شرایط و موقعیت جغرافیایی خاص و منحصر به فرد خود و نیز وضعیت استراتژیک منطقه، توجه دو امپراتوری باستان (ایران و روم) را به این منطقه سوق داد.با سقوط دولت پارت ، مناسبات بین دولت ساسانی و ارمنستان تغییر کرد، چرا که هم نژادهای پارتی در ارمنستان به دشمنی با ساسانیان برخاستند و در این راستا به جانب روم و سپس بیزانس متمایل شدند و این امر نیز یکی از دلایل جنگ ایران و روم بر سر منطقه ارمنستان محسوب می شود. در پژوهش حاضر کوشش بر آنست که از طریق بررسی اوضاع وتحولات ایران و روم به ویژه در ارمنستان به بررسی ماهیت تقسیم ارمنستان بین ایران و روم پرداخته شود این بررسی حول یک چارچوب زمانی 430 ساله (224-654 م) می باشد. مسأله اصلی تحقیق عبارت است از اینکه ایران و روم چرا و چگونه به تقسیم سرزمین ارمنستان میان خود پرداختند؟ نوع بررسی روش پژوهش حاضر مبتنی بر روش (توصیفی تحلیلی ) می باشد.یافته های اصلی تحقیق عبارتند از اینکه پذیرش مسیحیت از طرف ارمنستان و تلاش های ساسانی برای مسلط شدن بر منطقه،عوامل تأثیرگذار بر جنگ های ایران و روم و زمینه های تقسیم ارمنستان بین ایران و روم می باشد.

خلیج فارس و نواحی پس کرانه ای آن، به خاطر موقعیت جغرافیایی خاصی که دارد همواره مورد توجه قدرت های استعماری بوده است. حضور پرتغالی ها در خلیج فارس مصادف با تشکیل دولت صفویه در ایران بوده است.با قدرت رسیدن شاه عباس اول و اخراج پرتغالی ها از جزیزه هرمز و انتقال مرکز تجاری و بازرگانی به بندرعباس، شرکت های تجاری و کمپانی های هند شرقی انگلیس و هلند نقش ویژه ای در تجارت دریایی خلیج فارس ایفا نمودند.هلندی ها در سال های پایانی صفویه و در دوران افشاریه و زندیه قدرت برتر تجاری منطقه بودند و برتری مشهودی نسبت به انگلیس داشتند و توانستند امتیازات مهم تجاری قابل ملاحظه ای از شاهان صفوی بگیرند وتجارت ابریشم را در قرن هفدهم میلادی در اختیار خود بگیرند. و در دوره زندیه توسط میرمهنای بندر ریگی از خلیج فارس بیرون رانده شدند.

این پژوهش پاره ای از آگاهی های نوشته های اسلامی دربار? کیش زرتشت، از آغاز تا سده پنجم ه.ق را در برمی گیرد، که در اینجا به نقد و بررسی آن ها پرداخته شده است. به دلیل اینکه تاکنون کسی در این باره پژوهش مستقلی انجام نداده است، می توان بر ارزشمندی و بایستگی انجام این کار پافشاری کرد. آگاهی های نوشته های اسلامی دربار? دین زرتشت، از خود وی، زمان زادنش و جایگاه زندگی او آغازشده است. نویسندگان اسلامی کوشش کرده اند، آگاهی های فراگیری از زندگی زرتشت و دین وی ارائه دهند. افزون بر این، آگاهی های آن ها دربرگیرند?: نام زرتشت، تبارنام? وی، آگاهی از کتابش، سرگذشت این کتاب، روزگارِ پادشاهی(گشتاسپ) که زرتشت در دور? آن زندگی می کرد و آگاهی های پراکند? دیگر است. نویسندگان اسلامی بیشترِ این آگاهی ها را از متن های دینی زرتشتی گرفته اند. افزون بر جستار های یادشده، نویسندگان اسلامی از مطالبی مانند: بزرگداشت آتش در میان زرتشتیان، آتش های سپند(=مقدس) زرتشتیان، و آتشکده های آن ها، گفتگو کرده اند. به نظر می رسد دراین باره، آگاهی های مورخان اسلامی، افزون بر این که از متن های پهلوی گرفته شده اند، سرچشمه دیگری داشته اند، چون که این آگاهی ها، به ویژه دربار? آتشکده ها، گسترده تر هستند.

ساتراپیِ ماد بخش بزرگی از سرزمین های شاهنشاهی هخامنشیان را دربر می گرفت، در واقع تا آغاز دوران پادشاهی داریوش یکم، بزرگترین بخش یا ساتراپیِ شاهنشاهی هخامنشیان را شکل می داده است. کوروش بزرگ پس از گشودن هگمتانه تخت گاه شاهان مادی نه تنها آن جا را به ویرانی نکشاند بلکه به نظر می رسد از آن پس هگمتانه را به عنوان اقامت گاه شاهانه خود برگزیده است و پس از وی نیز دیگر شاهان پارسیِ هخامنشی همین روند را ادامه داده اند. آنگونه که آثار باستانی به دست آمده از همدان نشان می دهد پادشاهان هخامنشی نه تنها گاهی از سال (فصل تابستان) را در هگمتانه به سر می کردند بلکه در آن جا نیز همانند شوش و تخت جمشید بناهای باشکوه بسیاری برپا کرده اند. البته باید بدانیم که موقعیت جغرافیایی سرزمین ماد به گونه ای بوده است که برای شاهان هخامنشی که خواهان گسترش قدرت خود تا سرزمین های آسیای میانه و قفقاز بوده اند چیرگی داشتن و اقامت کردن در ماد امری ضروری بشمار می رفته است.

خلیج فارس از سپیده دم تاریخ از پیدایش تمدن های درخشان بین النهرین و شاهنشاهی آریایی مادها، هخامنشی، پارت از دیدگاه اقتصادی اهمیت فراوانی داشته است. آثار باستانی مکشوف در تمدن های ماقبل تاریخ ایران نیز نشان می دهد که خلیج فارس و دریای عمان در روابط تجاری و تبادلات بازرگانی بین شهرها و زیست گاه های کهن ایران با جنوب شرق آسیا، اروپا و آفریقا نقش داشته است. خلیج فارس به عنوان یک شاهراه بزرگ تجاری از گذشته های دور تاکنون مورد توجه ایرانیان بوده است. مدارک باستان شناسی و متون تاریخی گواهی بر این ادعاست که ایرانیان در دوران باستان بر دریانوردی و تجارت دریایی مهارت زیادی داشته اند و سیطره دریایی خود را در خلیج فارس گسترش داده اند چنانکه ایران در تمام طول دوره هخامنشی مالک مطلق خلیج فارس و حوزه اقیانوس هند بود. آشنایی ایرانیان با دریانوردی و سکونت آنان در سواحل خلیج فارس باعث گردید تا آنان به اهمیت تجارت دریایی پی ببرند. بررسی موقعیت جغرافیایی و اهمیت سیاسی اقتصادی پس کرانه های خلیج فارس در دوره هخامنشی هدف اصلی این پژوهش است. ایجاد امنیت اقتصادی، تقویت نظامی و شکوفایی بازرگانی دریایی از دستاوردهای حضور هخامنشیان در این منطقه راهبردی بود.

چکیده ندارد.