شناخت و تحلیل اسماء حسنای خداوند در قرآن کریم از دیر باز مطمح نظر قرآن پژوهان بوده است. در این میان به رویکرد تربیتی اسماء حسنای الهی در پایان آیات کمتر پرداخته شده است. در این پژوهش که در آن از روش مطالعه کتابخانه ای استفاده شده، این رویکرد مورد توجه ویژه قرار گرفته است. نگارنده کوشیده است تا اسماء حسنای الهی در پایان آیات را از دو جنبه مورد بررسی قرار دهد؛ اول آنکه نشان دهد بین اسماء الهی در فرجام آیات با مضمون آن آیات ارتباط وجود دارد. دوم آنکه این اسماء دارای نقش تربیتی هستند. از نتایج این پژوهش آن است که اسماء الهی در پایان آیه تعلیل و ضامن آن آیه محسوب می شود، دیگر آنکه این اسماء هم از جنبه انذار و تبشیر و هم از جنبه الگو برداری رفتاری دارای کارکرد تربیتی برای انسان هستند.

اولین و مهم ترین منبع تفسیر تسنیم قرآن است و استاد جوادی آملی در این مسیر راه علامه طباطبایی را –البته به گونه ای استوارتر- پیموده است. مفسر گرچه معتقد است روایات تفسیری غیر فقهی حجیت ندارند، ولی بخش وسیعی از تفسیر خود را به بحث روایی اختصاص داده و تأکید کرده است که این امر هیچگونه منافاتی با استقلال قرآن در تفسیر ندارد. در این تفسیر، آیات دربردارنده معارف عقلی با بهره گیری از مبادی بیّن یا مبیّن عقلی به عنوان دلیل یا موید، تفسیر شده و از آنجا که نویسنده آن، از برجسته ترین شخصیت های آگاه به فلسفه اسلامی است، منبع بودن عقل در آن به شکلی کاملاً آشکار رخ نموده است. تسنیم در عین حال که جزء تفاسیر اجتهادی و جامع به حساب می آید، تفسیری است فلسفی و عرفانی و اصطلاحات این علوم در آن مکرّر به چشم می خورد. گرچه این امر در کنار بکارگیری واژگان غریب و نامأنوس، مطالعه بخش قابل توجهی از آن را به خواص اختصاص داده، ولی این به معنای محرومیت عامه مردم از مطالعه آن نیست، زیرا جنبه تربیتی و اخلاقی آن نیز بسیار آشکار و قابل توجه است، به گونه ای که مفسر به اندک بهانه ای سعی دارد نکات اخلاقی برآمده از آیات را مطرح کند. از این حیث به نظر می رسد آنچه بیش از همه در این تفسیر جلب توجه می کند، رنگ اخلاقی آن است. مفسر در موارد متعدد از اصل سیاق در تفسیر آیات بهره گرفته و در روش تفسیری خود بر پرهیز از اسرائیلیات تأکید نموده است. وی در سطح بسیار گسترده از سایر نظرات سایر مفسرین بهره برده و نیز آنها را نقد نموده است. استاد جوادی آملی همچون برخی از مفسران در پیشگفتار کتابش بخش مستقلی را به مباحث علوم قرآنی اختصاص نداده، ولی در تفسیر آیات به مناسبت مسائل مطرح شده، به اجمال یا تفصیل به مباحث مختلف علوم قرآنی نظیر اعجاز، اسباب نزول، تحریف، محکم و متشابه و.....پرداخته است . از این میان مبحث جوّ، فضا و شأن نزول و تناسب آیات در آن از جایگاه خاصی برخوردار است.در یک کلام باید گفت تفسیر تسنیم به نوعی مستدرک المیزان محسوب می شود و سعی دارد مباحث مطرح در آن را به شکلی کاملتر و مفصلتر مطرح ساخته و نواقص احتمالی آن را رفع کند. با این وجود تمایزاتی میان این دو تفسیر وجود دارد که در این نوشتار به آنها اشاره شده است.

شناساندن ارزش تفسیر صحابه و تابعین، کسانی که به عصر نبوت و زمان نزول قرآن نزدیک بوده اند، می تواند گامی در جهت استفاده ی بیشتر مفسران از نظرات و آگاهی های آنان و راهنمایی برای دست یافتن به تفسیر صحیح آیات قرآن باشد. مقایسه اقوال صحابه و تابعین و دیگر مفسران با یکدیگر و نیز مقایسه روایات تفسیری نقل شده از ائمه(علیهم السلام) با تفسیر صحابه و تابعین، میزان صحت تفسیر هر یک از صحابه و تابعین را مشخص می کند و همچون غربال، نظرات صحیح از غیر صحیح آنان را، جدا می نماید. در این پایان نامه، روایات تفسیری نقل شده از سعید بن جبیر گزینش و مورد مقایسه با اقوال صحابه و تابعین و روایات رسیده از معصومین (علیهم السلام) واقع شد. از این مقایسه می توان به نظرات مختلف صحابه و تابعین، میزان اختلاف آراء آنان، ارزش تفسیر سعید بن جبیر ، میزان فاصله تفسیر صحابه و تابعین و نیز تفسیر سعید بن جبیر از تفسیر ائمه (علیهم السلام) دست یافت و مفسران می توانند از این رهگذر، در بدست آوردن تفسیر صحیح قرآن استفاده کنند. به طور خلاصه می توان گفت: به نظر می رسد پس از مقایسه ی آراء تفسیری سعید، گفتار وی به روایات تفسیری شیعه شبیه تر است و تفسیر وی دارای ارزش والایی است که می تواند مورد استفاده و مرجع مفسران قرار گیرد.

تحقیق حاضر با هدف شناخت ، تحلیل و مقایسه شروح معاصر نهج البلاغه در 4 فصل تدوین و ارائه گردید : فصل اول شامل کلیات تحقیق ، پیرامون نهج البلاغه و مولف آن سیّد رضی می باشد و در این فصل ، مباحثی از جمله انگیزه سیّد رضی از تالیف نهج البلاغه ، وجه تسمیه نهج البلاغه ، اهتمام به نهج البلاغه و زمینه های اهتمام به آن و … مطرح گردیده است . فصل دوم با عنوان شرح و شرح نویسی بر نهج البلاغه ، ضمن بیان پیشینه شرح نویسی بر متون دینی و گذری کوتاه بر مبحث فقه الحدیث ، به مبحث شرح نویسی بر نهج البلاغه پرداخته ، از پیشینه آن سخن به میان می آورد و انواع و اقسام شرح نهج البلاغه و مباحثی مثل نخستین شارح ، آمار شروح نهج البلاغه ، آفات و کاستی های شرح نویسی بر نهج البلاغه و … مطرح می شود ، مبحث آفات و کاستی های شرح نویسی بر نهج البلاغه ، جزء مباحث ابتکاری این تحقیق می باشد که با مطالعه شرح های مختلف و نقدهایی که بر آنان وارد شده است ، ارائه گردیده است و می توان آن را به صورتی مفصل تر همراه با ارائه مثال ها و مصادیق ارائه داد که مجال آن در این تحقیق میسر نیست . فصل سوم به شناخت و تحلیل 12 شرح معاصر می پردازد ، در این شرح شناسی ، بیان زندگی نامه شارحان ، مولفه ها و ویژگیهای شرح ، روش شرح و کاستی های آن شرح مدّ نظر قرار گرفته است تا بتوان دید جامع و شناختی کامل از یک شرح به دست آورد . فصل چهارم و پایانی این تحقیق نیز مقایسه ای تطبیقی میان شروح معاصر بررسی شده حول معیارهای دخیل در شرح نویسی است تا از رهگذر این مقایسه ، حوزه های کاری و شرح منتخب در هر حوزه و شرح برتر در زمینه های مختلف مشخص شود . هدف و دلیل انجام چنین تحقیقی باز شدن دید پژوهشگر نسبت به شروح معاصر و حوزه های کاری و مولفه های آن ها است تا از این طریق بتواند به نحو صحیح تر و با شناخت بیشتری از این شروح استفاده نماید، شروحی که در برخی موارد تنها نامی از آن ها یا نویسندگان آن ها برده می شود در حالی که مخاطب چندانی ندارد یا شناخته شده نیست. یکی از محدودیت های سر راه این تحقیق ،گمنام بودن برخی شروح معاصر یا نویسندگان آنهاست که به جرات می توان گفت در مورد برخی شروح معاصر هیچ نوشته یا مقاله ای وجود نداشت تا بتوان دیدگاه دیگران را پیرامون یک شرح دانست ، در مواردی ، شارح فردی است گمنام که تنها نامی از او می آید اما شرح زندگانی او در هیچ منبعی یافت نمی شود ، مقالات و کتبی که پیرامون شروح معاصر یا یک شرح خاص نوشته شده است بسیار اندک است یا بسیار مختصر می باشد و تمام جوانب شرح را مطرح نکرده است ، بنابراین انجام چنین تحقیقی عمدتاَ متّکی بر مطالعه شروح معاصر و استخراج نکات برداشتی بر اساس مطالعه و دسته بندی آنهاست که در این تحقیق ، اساس کار همین بوده است تا مطالبی که ارائه می شود تحقیقی و همراه با دلیل و مصداق باشد . پیشنهاد ها : در طول انجام این تحقیق ، موضوعاتی به ذهن می رسید که هر کدام می تواند موضوع یک تحقیق مستقل باشد که در ذیل مواردی را یادآور می شوم : 1) کتابشناسی کامل و روش مند نهج البلاغه در حوزه های مختلف ؛ 2) بررسی موارد تصحیف یا تحریف ها در نهج البلاغه طبق نسخ خطّی ؛ 3) شناخت رجال و اعلام نهج البلاغه ؛ 4) آسیب شناسی پدیده شرح نویسی بر نهج البلاغه در طول زمان ؛ 5) پیشینه شرح نویسی بر نهج البلاغه ؛ 6) قواعد و مبانی شرح موضوعی نهج البلاغه .

التفات طبق تعریف صحیح و مشهور خود در 395 آیه از 6236 آیه قرآن کریم به کار رفته است. در مجموع، التفات یکی از مباحث مهم علوم قرآن محسوب می شود و ارتباط تنگاتنگی بااین کتاب آسمانی دارد. صنعت التفات با اهداف مختلف و زیبایی در قرآن کریم به کار رفته است که این اهداف، نظام مند بودن ساختار ادبی قرآن را به نمایش می گذارد. برخی از این اهداف عبارتند از: تفخیم و تعظیم،تهدید،توبیخ،نصیحت و موعظه،تحقیر و... . هر موضعی در قرآن کریم که در آن از صنعت التفات استفاده شده، دارای هدف مخصوص به خود می باشد و نمی توان آنرا با موضع دیگری قیاس کرد. معنای التفات نزد برخی از بلاغیون بسیار وسیع بوده، به طوریکه شامل هر گونه خلاف مقتضای ظاهری می گردد، اما التفات حقیقی منحصر در تغییر ضمائر است و ما به بررسی این مسائل خواهیم پرداخت.

چکیده : سنت پس از قرآن، دومین منبع استنباط احکام و معارف دین برای مسلمانان است. در میان منابع روایی شیعه کتاب «تهذیب الاحکام» اثر شیخ الطائفه محمد بن حسن طوسی یکی از منابع اصلی و از «کتب اربعه» است که مهمترین مجموعه های روایی شیعه را تشکیل می دهند. کشف مقصود روایات و چگونگی شرح و نقد آنها از مهمترین علوم مربوط به حدیث شناسی است که در اصطلاح علوم حدیث «فقه الحدیث» نامیده می شود. بررسی روشی که محدثین بزرگ در این شرح و نقد بکار برده اند می تواند در ارائه راهکارها و روشهای درک مراد روایات و شرح و نقد آنان بسیار راهگشا باشد. بر کتاب «تهذیب الاحکام» چندین شرح نوشته شده که یکی از آنها کتاب «ملاذ الاخیار» اثر علامه محمد باقر مجلسی است. در این مجموعه برآنیم تا با بررسی این شرح گرانقدر، روشهای علامه مجلسی در شرح و نقد احادیث را ارائه کنیم. این پژوهش در سه فصل اصلی، به علاوه پیشگفتار و خاتمه تدوین گشته است. در فصل نخست با عنوان زندگی نامه ها و آثار به معرفی اجمالی شیخ مفید و کتاب «المقنعه»، شیخ طوسی و کتاب «تهذیب» و علامه محمد باقر مجلسی می پردازیم. در فصل دوم با عنوان درآمدی بر علم فقه الحدیث به تعریف این علم و جایگاه آن در علوم حدیث اهتمام می ورزیم. فصل سوم با عنوان روشهای فقه الحدیثی علامه مجلسی در ملاذ الاخیار بخش اصلی این پژوهش را تشکیل می دهد. این فصل شامل دو بخش است: روشهای بیرونی و روشهای درونی. منظور از روشهای بیرونی روشهایی است که در آنها از عوامل خارج از خود حدیث در شرح و نقد آن استفاده می شود. این روشها عبارتند از: عرضه بر قرآن، عرضه بر سنت قطعی، عرضه بر عقل، عرضه بر مسلمات علمی و تجربی، عرضه بر مسلمات تاریخی، توجه به فضای صدور حدیث، توجه به اصل تقیه و در نهایت بررسی سند حدیث و نقد رجالی آن. اما روشهای درونی روشهایی است که در آنها از متن حدیث و عوامل درونیِ آن، در شرح و نقد روایت بهره می بریم. این روشها عبارتند از: بررسی لغوی حدیث، بهره از دانش صرف و دانش نحو، توجه به علم بلاغت، توجه به تصحیف و افتادگی در متن، توجه به نقل به معنا در روایات و تاویل حدیث در صورت نیاز. در هر بخش پس از بحث نظری نمونه هایی از کتاب «ملاذ الاخیار» ارائه می شود.

تفسیر موضوعی با هدف کشف دیدگاه های قرآن در مسائل مختلف اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی و ... به مثابه روشی در فن تفسیر به شمار می آید و اصطلاح جدیدی است که در قرن اخیر و در پرتو نهضت رجوع به قرآن کریم به بار نشسته است. هر چند در پیشینه تاریخی آن، به شکل های دیگری مطرح بوده است. آیت الله جوادی آملی و آیت الله سبحانی از جمله مفسرانی هستند که در این افق جدید تفسیری، مجموعه های نفیسی تدوین نموده اند. نوشتار حاضر، تلاش علمی این دو مفسر را که با عنوان«تفسیر موضوعی قرآن کریم» و تفسیر«منشور جاوید»، عرضه شده است، محور پژوهش خود قرار داده، تا با روش کتابخانه ای و اسنادی، پس از شناسایی مبانی و شیوه های تفسیری دو مفسر در روش مزبور، به بررسی تطبیقی این دو مجموعه تفسیری بپردازد، و با پرداختن به ابعاد مختلف روش شناسی تفسیر موضوعی، ضمن معرفی این دو مجموعه، گامی در جهت دستیابی به روش صحیح تفسیر موضوعات بردارد. نتیجه این پژوهش آن است که مبانی و اصول بنیادی هر دو مفسر در این حوزه تفسیری، یکسان است، اما گرایش عرفانی-فلسفی استاد جوادی آملی و رویکرد کلامی-فلسفی استاد سبحانی، وجه اختلاف دو مفسر است که در انتخاب موضوعات و تبیین و تفسیر آنها، تبلور یافته است.

این فرهنگ شامل 54 گفتار می باشد که از خلال آن به مطالعه داستان زندگی پیامبران و اشخاص و گروه هایی که در قرآن نام آنها آورده شده است، بر اساس آیات قرآنی و روایات صحیح اسلامی می پردازد که به ترتیب حروف الفبا شامل اسامی ذیل می شود: آدم، آذر، ابراهیم، ابولهب، احمد، ادریس، اسحق، اسماعیل، اصحاب الاخدود، اصحاب الایکه، اصحاب الجنه، اصحاب الرس، اصحاب السبت، اصحاب الفیل، اصحاب القریه، اصحاب الکهف، الیاس، الیسع، ایوب، تبع، ثمود، جالوت، داوود، ذوالقرنین، ذوالکفل، زکریا، زید، سامری، سبا، سلیمان، شعیب، صالح، طالوت، عاد، عزیر، عمران، عیسی(مسیح)، فرعون، قارون، لقمان، لوط، محمد(ص)، مریم، موسی، نوح، هارون، هامان، هود، یاجوج و ماجوج، یحیی، یعقوب(اسرائیل)، یوسف، یونس(ذوالنون). این فرهنگ در نوع خود در زبان فرانسه بی نظیر است، چرا که اولین فرهنگی است که به معرفی پیامبران و اشخاص یاد شده در قرآن فقط بر اساس روایات صحیح اسلامی می پردازد. لازم به ذکر است که در ارائه مطالب، در بررسی زندگی پیامبران و معرفی حیات آنها از هر گونه رجوع به منابع غیر صحیح اسلامی و مطالب انحرافی و اسرائیلیات خودداری شده است. در هر گفتار در ابتدا میزان تکرار آن اسم در قرآن با ذکر نام سوره و آیه مربوطه آورده شده است. بعد از آن معرفی شخص آغاز میشود. در هر قسمت از بیان داستان زندگی آن فرد، دلایل قرآنی(آیه مربوطه) بلافاصله آورده شده است. هم چنین این آیه ها نیز بر اساس ترتیب سوره های قرآنی می باشدکه برای سهولت در کنار ترجمه فارسی اسم سوره، شماره سوره نیز آورده شده است. سعی شده است که تمامی آیه های مربوط به هر قسمت از زندگی این اشخاص ذکر شود البته روایات موجود، زیر نظر استاد مشاور که دکتری علوم قرآنی بودند استفاده شده چرا که روایات غیر صحیح نیز در کتب تفاسیر یافت می شود. در انتهای گفتار، برای سهولت استفاده توسط دیگر علاقه مندان ، منابع مورد استفاده ذکر شده است. گفتارهایی هستندکه دارای جنبه های مشترک از حیث اشخاص می باشند بنابراین برای جلوگیری از تکرار مکررات ، از آوردن مطالب مشابه خودداری شده است. بنابراین توصیه می شود این گفتارها در کنار هم مطالعه شوند چرا که مکمل یکدیگر هستند. مثلا داستان یوسف در کنار داستان یعقوب، پدر ایشان، کامل می باشد یا در داستان موسی، اشخاصی چون فرعون، سامری، هارون، هامان و شعیب نیز ایفای نقش می کنند و یا صالحیامبر مبعوث بر قوم عاد می باشد و ... استفاده کنندگان این فرهنگ دانشجویان زبان فرانسه و همه کسانی هستند که در جستجوی شناخت صحیح ا ز پیامبران می باشند. فایده بیشتر آن برای مترجمین متون دینی به زبان فرانسه خواهد بود.

: برخی از آیات و سوره ها در پی اسبابی نازل شده اند که آگاهی از سبب نزول صحیح این آیات، ما را در فهم بهتر آنها یاری خواهد کرد. اما شایان ذکر است که، ثبت روایات اسباب نزول در زمان پیامبر 9و صحابه به دلیل حضور در موقعیت نزول، چندان مورد توجه قرار نگرفته است و آغاز توجه به کتابت آن در دوره تابعین بوده است. این فاصله تقریبا صد ساله، باعث ورود جعل و تحریفاتی در اسباب نزول شده است که نیاز به بررسی دقیق آن‎ها را ضروری می سازد. برخی قرآن پژوهان نیز با ردّ اجتهاد صحابه در این روایات و همچنین پذیرش عدالت صحابه، از بررسی سندی و متنی روایات و حل تعارض آنها خودداری کرده اند و این باعث ورود فرضیاتی چون تکرار نزول، تعدد نزول و... به حوزه علوم قرآنی شده است. این نوشتار که یک پژوهش توصیفی انتقادی است و با ابزار گردآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای جمع آوری شده، فرضیه تکرار نزول را که در حوزه اسباب نزول مطرح شده، مورد بررسی قرار می دهد. این فرضیه به دلیل وجود روایات متعارض، در زمینه اسباب نزول و مکی و مدنی و ناتوانی از بررسی دقیق روایات، به علت تعصب بی جا در مورد صحابه به وجود آمده است. هدف از این تحقیق ردّ فرضیه تکرار نزول درباره برخی از سوره‎ها و آیات بوده که نه تنها مخالف با قرآن و سنت است بلکه عقل نیز آن را رد می کند. نگارنده، با بررسی سندی و متنی روایات اسباب نزول و همچنین توجه به تاریخ و سیاق آیات، فرض تکرار این آیات و سور را رد کرده است.

در بار? پیدایش جهان با ذکر نظری? جدید انفجار بزرگ، عبارات نهج البلاغه را به خوبی درک می کنیم، چرا که حضرت علی × با علم الهی خود، ماده اولیه پیدایش جهان را دخان (دود)، گاز و یا آب می داند که هر کدام از آن ها می تواند بر این ماده دلالت کند. در نظری? انفجار بزرگ نیز این ماد? اولیه را ذراتی بنیادی متمرکز در گویی کوچک و بسیار چگال می داند که در هر دو منبع، جهان را پدید آمده از جرمی ابر مانند بسیار کوچک می داند که تمام ماده و انرژی کنونی موجود در جهان از آن منشأ می گیرد. به عبارت دیگر علم ماد? اولیه را گاز فوق العاده رقیقی می داند که ناگهان بر اثر نیروی جاذبه ای که در نهج البلاغه هم اشاره شده به صورت جرم بسیار متراکمی در آمده و انفجار صورت می گیرد، نهج البلاغه به طور کلی این ماده را «گاز فشرد? اولیه» اطلاق می کند که این دو با هم همخوانی دارند. این ماده تحت تأثیر باد و طوفانی قرار گرفت که مقصود از طوفان، همان نیروی جاذبه بین ذرات ماده اولیه بود که مانع پراکندگی آن ها شده و ذرات را در کنار هم نگه می داشت. مرحل? بعد از این در هر دو منبع دینی و علمی، انفجار بزرگ است که در نهج البلاغه به صورت طوفانی دوم و گردش دورانی ماد? اولیه به دور خود و پرتاب ماده به دوردست بیان شده است، علم نجوم نیز این انفجار اولیه و به وجود آمدن اجزای جهان در اثر تراکم توده هایی از این مواد در نواحی مختلف را می پذیرد. البته حضرت در خطب? 211 گسترش تدریجی و انبساط مداوم را در عبارت «من الماء البحر الزاخر؛ از آب دریایی موج زننده » بیان فرموده اند که نشان دهنده تبدیل بعضی از مواد اولیه به کرات و باقی ماندن بخشی دیگر است که هنوز در حال به وجود آوردن اجرامی دیگر است زیرا هم در سخنان امام و هم در علم جدید، جهان هنوز در حال گسترش و انبساط مداوم است و هم چنان اجرام دیگری در حال به وجود آمدن هستند. با مطالع? کوه ها از نظر زمین شناسی و دقّت در نحو? پیدایش آن ها مشخص گردید که تشکیل کوه ها وابسته به حرکات صفحات زمین است که با بیان نظری? پلیت تکتونیک مطرح شد؛ در اثر حرکات بسیار منظّم و حساب شد? پلیت ها که قطعاتی از پوست? زمین هستند و در مرز این صفحات، کوه ها به وجود می آیند. در بیان امام، کوه ها نقش میخ را در زمین دارند و این به سبب ساختمان درونی آن ها است. از طرفی اثبات ریشه دار بودن کوه ها با نظری? ایزوستازی قطعی شد، چرا که کوه ها به دلیل ضخامت پوسته و برای حفظ تعادل در قسمت زیرین هم دارای ضخامت بیش تری هستند. حضرت علی × در بیانات خود همواره به نقش آرامش بخشی کوه ها اشاره فرموده اند. از دیگر فواید کوه ها که حضرت به آن اشاره فرموده اند، ذخیر? بارش های جوی و ایجاد منبعی دائمی برای به وجود آوردن چشمه ها و جریان آب در سطح زمین به صورت رودها است. بارها در نهج البلاغه وجود حرکاتی متعدد برای زمین بیان شده است. حرکات بسیاری نیز در علم نجوم برای زمین قائل شده اند از جمله حرکات وضعی، انتقالی، تقدیمی، رقص محوری و حرکات دیگر به همراه کهکشان.

فهم صحیح قرآن و تفسیر آیات آن به فهم واژگان قرآن به خصوص الفاظ چندمعنا وابسته است. با توجه به شناخت عمیق علامه طباطبایی نسبت به واژه های قرآنی، بررسی نحوه برخورد علامه با اینگونه واژه ها، روشنگر جلوه هایی از اعجاز معنوی و لفظی قرآن خواهد بود. علامه روایات ذو وجوه و ذو بطون بودن قرآن کریم را دال بر چندمعنایی الفاظ قرآن نمی داندو درباره واژگان وجوه ونظایر بر آن است که چند معنا نیستند بلکه جهتی جامع و واحد بین آن معانی وجود دارد که در شرایط گوناگون، جهت جامع در آنان لحاظ و دارای مصادیق گوناگون می باشند. علامه چندمعنایی را پذیرفته ومعانی متعدد برای لفظ واحد را بلامانع می داند؛ اما استعمال لفظ چند معنا را دربیش از یک معنا، جایز نمی داند. و تقریبا شیوه ای محتاطانه در قبال معانی مختلف یک واژه، قبول یا رد و یا ترجیح آن ها اتخاذ نموده و در ترجیح یک معنای واژه بر سایر معانی مواردی از قبیل: بهره گیری از قاعده سیاق، قواعد صرفی و ... را مطرح می نماید. این پایان نامه با ارائه نمونه های مختلفی از واژه های چندمعنا، روش های اتخاذ یک معنا از دیدگاه علامه را نشان می دهد.

از اصولی ترین ابزاری که مفسرین برای انتقال معارف وعلوم قرآنی بهره جسته اند ابزار کتابت است. در حال حاضر تعداد بیمشاری از این نسخ وجود دارد که نیازمند تصحیح و بازنویسی است تا امکان انتقال معارف و نظرات و آراء این مفسرین وجود داشته باشد. از جمله ی این نسخ، کتاب صفوه التفاسیر، تألیف مفسر بزرگ، «علامه شبر» است که این تحقیق، تصحیح بخشی از آن را از ابتدای سوره ی آل عمران تا آیه ی32 سوره نساء بر عهده داشته است. در این تحقیق با توجه به تک نسخه ای بودن اثر، از شیوه قیاسی استفاده شده و پس از مقابله متن اثر با منابع احتمالی و سایر تفاسیر، متن مورد استنساخ و تصحیح قرار گرفته است. همچنین سعی شده تا علاوه بر اشاره به اسناد احادیث و اختلاف قرائت ها در پاورقی، احادیث مورد اعراب گذاری قرار گرفته و اعلام و لغات مشکل توضیح داده شوند. قابل ذکر است که اولاً بنظر می رسد مهمترین منبع مورد استفاده شبر در تفسیر صفوه التفاسیر تفسیر شریف مجمع البیان است و ثانیاً صفوه التفاسیر در میان تفاسیر سه گانه شبر از جامعیت برخوردار است.

چکیده رساله/پایان نامه : یکی از راههای پی بردن به وضعیت فرهنگی جامعه و آگاهی از گذشته علمی آن، احیاء دست نوشته های خطّی دانشمندان بزرگ گذشته آن است. علی رغم نیاز جامعه به یادگیری و انتشار این کارها، شماره زیادی از آنها – از جمله صفوه التّفاسیر سیّد عبدالله فرزند محمّد رضا شبّر- نیاز به تصحیح و احیاء دارند. علامه شبّر یکی از دانشمندان شیعی قرن سیزدهم است که در علم تفسیر و حدیث از شهرت بالایی برخوردار است و تالیفات او بیش از هفتاد اثر است. اقدامات انجام شده در این پایان نامه عبارتند از: استخراج و تکمیل آیات و روایات، تشخیص کلمات مشکل، شماره گذاری آیات و پاراگراف بندی، مشخّص کردن منابع نقل قول ها، ذکر اختلاف قرائت ها، شرح اسامی، اصطلاحات و اماکن، نقطه گذاری و ویرایش و نمایه سازی (فهرست نویسی) و ... .

« مبحث نسخ» از موضوعات مهم و مورد توجّه پس از نزول وحی تا کنون است که بیشتر اختلاف نظرها در این زمینه ناشی از نوع نگاه و تعریف از مسأله نسخ می باشد.این پژوهش به بررسی این بحث با محوریت تفاسیر «المیزان فی تفسیر القرآن» و «التحریر و التنویر» می پردازد. علامه طباطبایی و ابن عاشور دو مفسّر بزرگ معاصر، با ترکیب عقل ونقل و به دور از موضع گیری های مذهبی و کلامی به مبحث نسخ پرداخته اند. آنها وقوع نسخ در آیات قرآن کریم را می پذیرند ولی درباره آیات نسخ شده یا دلایل ردّ ادّعاهای مطرح شده در این زمینه،اختلاف نظر دارند. علّامه طباطبایی تنها در 4 آیه نسخ قرآن به قرآن و در 2 آیه نیز نسخ سنّت به قرآن را می پذیرد . ابن عاشور 11 آیه از آیات قرآن را منسوخ به قرآن ، 1 آیه را منسوخ به اجماع و 3 آیه را نیز ناسخ سنّت می شمارد. این دو مفسّر،تنها در پذیرش نسخ آیات240 بقره، 15 نساء و 12 مجادله و ناسخ بودن آیه 6 احزاب برای سنّت ارث به سبب برادرخواندگی اتفاق نظر دارند. دلایلی که آنها در ردّ ادعاهای نسخ، ارائه می دهند، در تبیین دیدگاه آنها نقش موثری دارد. از جمله آن دلایل می توان به منافات نداشتن دو آیه و قابل جمع بودن مضمون آنها، بی توجهی به ترتیب نزول آیات ناسخ و منسوخ و نیز رعایت نکردن فاصله زمانی( وحدت نزول) اشاره کرد.

چکیده پایان نامه : پیامبر اکرم (ص) اولین مفسر قرآن بودند بعد از ایشان صحابه ی آن حضرت به تفسیر قرآن پرداختندکه با محوریت هریک از صحابه برجسته حضرت در شهرهای مختلف جلسات تفسیر برگزار شد و منجر به شکل گیری مدارس یا مکاتب تفسیری شد. از جمله این مدارس، مدرسه ی ابن عباس در مکه، ابی بن کعب در مدینه و ابوموسی اشعری در بصره است. ابن مسعود، به عنوان معلم قرآن در زمان عمر به کوفه فرستاده شد؛ وی جلساتی مبنی برآموزش قرآن و قرائت آن در کوفه برگزار می کرد با تلاشهای وی، قرائتش در این شهر شهرت یافت و مشهورترین قاریان کوفه به دست وی تربیت یافتند. این روند آشنایی با آیات قرآن همچنان ادامه داشت تا در 36ه.ق با حضور امام علی (ع) و صحابه ای که همراه ایشان به کوفه آمدند و با جلسات متعددی که در تفسیر قرآن برگزار کردند شهر کوفه تحول علمی یافت. این فعالیت های تفسیری با حضور امام علی (ع)آغاز و به دست دیگر ائمه و شاگردانشان دنبال شد بطوری که در عصر امام صادق(ع) به اوج شکوفایی خود رسید و بیشترین مفسران تابعی از کوفه برخاستند. مهم ترین ویژگی های مکتب تفسیری کوفه : حضور ائمه (ع) و صحابه، پرورش مفسران برجسته و خاندان های حدیثی به دست ایشان و شکل گیری آثار مکتوب حدیثی و تفسیری است که زمینه ی رونق تفسیر در این شهر شد. مفسران کوفه در این دوره با گرایشهای مختلف ادبی، فقهی، کلامی، رویکرد روائی و نیز اجتهادی تفاسیری را پدید آوردند.

اعتبار مجموعه روایات بخش امامت اصول کافی موسوم به کتاب الحجه که از مهمترین منابع روایی شیعه در موضوع امامت به شمار می رود ، در میان علمای متقدم امامی اجمالاً امری مسلم بوده است. علت این امر توجه ایشان به وثوق صدوری به عنوان مبنای پذیرش روایات و بهره گیری از قرائن خارجیِ صحت روایات بوده است. اما در نگاه متأخرین که تکیه آن ها در ارزیابی روایات بیشتر بر وثاقت راویان سند متمرکز شده ، آمار روایات معتبر به حدود 40 درصد کاهش یافته است . برخی نیز با سخت گیری شدید در دو حوزه سند و متن روایات ، تنها 10 درصد این روایات را صحیح و معتبر تلقی کرده اند. در این رساله با بررسی اسناد احادیث کتاب الحجه و نیز روایات همسان (متابع) و شواهد احادیثِ ضعیف السند کتاب الحجه از سایر مصادر روایی ، نشان داده شده که بیش از 75 درصد این روایات دارای پشتوانه معتبر سندی (داخلی و خارجی) می باشد . این آمار که با مبنای آیه الله خوئی به دست آمده همچنین حاکی از آن است که گرچه در روایات ابواب تاریخیِ این کتاب ، آمار روایات ضعیف بیشتر است ، اما روایات ابواب غیر تاریخی که صرفاً جنبه کلامی دارند ، حدود 90 درصد دارای اعتبار سندی می باشند.

اکنون در بسیاری از مناطق اسلامی،قرائت عاصم به روایت حفص رواج دارد، اما همواره چنین نبوده است. در چهار قرن آغازین هجری، غالبا قرائت بومی هر منطقه در آنجا رایج و متداول بود. قرائت عاصم نیز تنها در مناطقی از عراق رواج داشت. در فاصله ی قرن پنجم تا نهم، قرائت ابوعمرو به قرائت رایج بیشتر مناطق اسلامی مبدل شد. در این دوره، قرائت عاصم -بیشتر به روایت ابوبکر- در عراق پیشرفت خوبی داشت. علاوه بر این، در سده ی نهم، قرائت عاصم به هر دو روایت، در ایران و بلاد عجم اطراف آن رواج یافت. فراگیری گسترده روایت حفص، از قرن دهم آغاز شد و اکنون به اوج خود رسیده است. فرضیه های متعددی برای این شهرت روز افزون مطرح شده است؛ ویژگی های سندی، ویژگی های اصول قرائی و نیز نقش عثمانی ها و چاپ مصحف بر اساس این روایت، سه فرضیه ی عمده هستند. گرچه قرائت عاصم به روایت حفص، نسبت به دیگر قراءات و روایات وضعیت سندی بهتری دارد و از نظر اصول قرائی نیز از سهولت برخوردار است، اما دلیل اصلی این شهرت را می بایست در گزینش آن از سوی عثمانی های حنفی مذهب جویا شد. گرچه اختیار حنفی ها در قرائت، قرائت ابوعمرو و روایت حفص است، اما چاپ مصحف بر اساس روایت حفص موجب شد این روایت، قرائت ابوعمرو را پشت سر گذاشته و به قرائت غالب سرزمین های اسلامی، خصوصا مناطق شرقی مبدل گردد. این پژوهش با روش اسنادی و توصیف و تحلیل داده های حاصل از آن تدوین شده است.

امروزه تاریخ تفسیر قرآن کریم هم چون بسیاری از علوم شکل گرفته در خصوص قرآن، دربرگیرنده ی گزارش¬های منابع اهل سنت می باشد. از جمله دلایل این اتفاق، فضای باز موجود برای رشد آثار مربوط به اهل حدیث (سلفی ها) و اشاعره و به نوعی مکتب خلفا می تواند باشد که علل آن در جای خود قابل بررسی است. پایان نامه حاضر که تحت عنوان " مکتب تفسیری مدینه در قرن اول و دوم هجری "، به رشته¬ی تحریر درآمده است، تحلیلی- بنیادی بوده و با بازنگری در جنبه های مکنون تاریخ، سعی دارد عناصر مهم موجود در تاریخ مذهب شیعه که در شکل دادن به مدلی جدید از تاریخ تفسیر تأثیر گذار است را بررسی کند. در این پایان نامه اطلاعات مربوط به فعالیت های تفسیری رجال مطرح در کتب تاریخ تفسیر و نیز فعالیت های تفسیری امامان معصوم تا امام رضا - علیه السلام – و راویان آنان و تأثیر برخی تفکرات یهودیان بر اندیشه مسلمانان که پیامد آن توجه بیشتر به ساختار و ظاهر متن می باشد تا محتوا و باطن آن، مورد بررسی قرار گرفته است.

یکی از مباحث قابل توجه در ارتباط با فرآیند تفسیر متن قرآنی، آگاهی از اعتبار منابعی است که این فرآیند، از آبشخور آن ها بهره می گیرد و در این میان، کتاب مقدس به عنوان یک منبع، جایگاهی پربسامد در این عرصه دارد. پژوهش پیش رو به منظور آگاهی از جایگاه کتاب مقدس در بافت موقعیّتی متن قرآنی و همچنین، چگونگی اعتبار آن در تفسیر متن قرآنی، در وهله ی نخست تلاش نموده است از ره گذر ترسیم چارچوبی از چگونگی ارتباط متن ها با یکدیگر، نحوه ی ارتباط این دو متن را نشان دهد؛ آن گاه، با بررسی ساختارهایی که کتاب مقدس در ارتباط با فرآیند تفسیر متن قرآنی نقش آفرین می شود به تبیین جایگاه این متن، در تفسیر متن قرآنی پرداخته؛ سپس، از نقش آن در ارتباط با برخی دیگر از متن های بافت متنی قرآن کریم سخن گفته است که در در مجموع، جایگاه کتاب مقدس در بافت موقعیّتی متن قرآنی را تا حدّی تبیین نموده و با تأکید بر نقش آن، در شکل گیری و خوانش متن قرآنی، کارایی اش را، در عرصه های مختلف بافت متنی قرآن کریم را نشان داده است.