یکی از روش های تخلیه رسوب حوضچه های ترسیب در ابتدای شبکه های آبیاری زهکشی، لایروبی هیدرولیکی است که با ایجاد موج ناگهانی و یا برقراری سرعت زیاد در حوضچه، رسوبات تخلیه می شوند. این روش هرچند مزایای زیادی دارد ولی برای تخلیه رسوب باید بخشی از جریان آب مجدداً به رودخانه برگشت داده شود. از آنجاکه بخشی از رسوب نهشته شده در حوضچه رسوبات چسبنده هستند، باعث تحکیم رسوبات نهشته شده می گردد و برای تخلیه کامل رسوبات باید زمان تخلیه طولانی تر گردد که این مستلزم تلفات آب بیشتر نیز می باشد. از طرفی در زمان تخلیه رسوب عملاً جریان آب به سمت کانال انتقال و شبکه قطع می گردد. از این رو روش هایی که بتواند زمان تخلیه را کوتاه تر نماید می تواند باعث کاهش تلفات آب و نیز کاهش هزینه های بهره برداری گردد. برای این منظور باید رسوب تحکیم یافته مجدداً تعلیق گردد و شرایط تعلیق رسوب تا زمان تخلیه آن نیز فراهم گردد. در این مطالعه ایده استفاده از جت مستغرق برای تأمین هدف فوق بررسی شده است. برای این منظور و رسیدن به اهداف این تحقیق آزمایش هایی بر روی مدل های فیزیکی بدون حضور جت (آزمایش شاهد) و با حضور جت انجام گرفت. در آزمایش های با حضور جت، سه دبی مختلف جت (58/0، 85/0، 05/1 لیتر بر ثانیه)، سه زاویه مختلف برخورد جت (30، 45، 70 درجه) و سه فاصله طولی مختلف جت مستغرق از دریچه تخلیه (20، 35، 50 سانتی متر)، به کار گرفته شد. با توجه به آزمایش شاهد در حالت بدون حضور جت مستغرق، در مجموع 28 آزمایش انجام شد. سپس با استفاده از آنالیز ابعادی مشخص شد که راندمان متوسط رسوبشویی وابسته به نسبت بی بعد فاصله طولی جت مستغرق از دریچه تخلیه، زاویه یرخورد جت به رسوب و عدد فرود جت مستغرق می باشد. نتایج آزمایش های انجام شده نشان داد که با وجود جت مستغرق، شرایط هیدرولیکی جدیدی در حوضچه ترسیب برقرار می شود که با تعلیق رسوبات نهشته شده، سرعت فرسایش زیاد و در نتیجه راندمان رسوبشویی افزایش می یابد. به طور کلی نتایج نشان می دهد که با افزایش نسبت بی بعد فاصله طولی جت مستغرق از دریچه تخلیه، راندمان متوسط به ازای زوایای برخورد 30 و 45 درجه افزایش یافته است اما به ازای زاویه برخورد 70 درجه، راندمان متوسط ابتدا افزایش و سپس کاهش یافته است. همچنین با افزایش عدد فرود جت مستغرق در همه حالت ها راندمان متوسط و بیشینه افزایش یافته است. نتایج نشان داد که با افزایش زاویه برخورد جت مستغرق، میدان چرخشی وسیع تری در عقب جت ایجاد می شود که باعث فرسایش رسوبات بالادست جت می شود.

مروزه کاربرد جت های هیدرولیکی در بخشهای مختلف مهندسی و صنعت فراگیر شده است. به گونه ای که در تصفیه خانه های آب و فاضلاب، رقیق کننده های مواد، تزریق آلودگی به رودخانه ها و اقیانوس ها، کاهندگی انرژی آب و اخیرا لایروبی رسوبات رودخانه ای و مخازن قابل کاربرد است. در خصوص کاربرد انواع جت ها این تحقیق براساس بررسی اثر شکل مقطع جت مستغرق برروی الگوی جریان و نحوه توزیع و پراکنش ناحیه اختلاط جت در چهار حالت مقطع خروجی باسطح مقطع برابر به صورت دایره ، مربع، مستطیل عمودی و مستطیل افقی پایه گذاری گردیده است.

چکیده: برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه ها از قدیم الایام جهت استفاده در کارهای عمرانی امری متداول بوده است. این مسئله نه تنها در کشور ما بلکه در سایر کشورها نیز انجام می شود و آنچه امروزه به عنوان مشکل و معضل می توان از آن نام برد، برداشت غیر اصولی و بی رویه مصالح از کف رودخانه ها و سیلاب دشت ها می باشد که آثار سوء آن بر مورفولوژی رودخانه و همچنین بر محیط زیست همه ساله باعث خسارت زیادی می گردد. این امر ضرورت توجه جدی به سامان بخشی برداشت شن و ماسه را بیش از پیش نمایان می سازد. در این تحقیق تغییرات مرفولوژیکی و هیدرولیکی رودخانه کرخه پس از بهره برداری سد مخزنی کرخه در سالهای 86-82 توسط نرم افزار hec-ras v.4 مورد بررسی قرار گرفته است. قبل از بهره برداری از سد آورد رسوبی حدود 48/4 میلیون تن یعنی حدود (7/1 میلیون متر مکعب) بوده است. در سال 82 تا 86 حدود340542 متر مکعب آورد رسوبی مشاهده می شود پس با احتساب 28 % برداشت مجاز، به طور میانگین حدود 95351 متر مکعب یعنی حدود (252682) تن، میزان مجاز برداشت است. در مجموع 11 نقطه پتانسیل دار برای برداشت مصالح مشاهده می شود که میانگین طول هر معدن 400 متر و عرض آنها حدودا 70 متر است. از طرفی با محاسبه 11 پتانسیل مجاز برداشت چیزی حدود m)31/0( یعنی 31 سانتیمتر به طور میانگین نشست رسوب داریم. (به طور میانگین cm31 است در صورتیکه در بعضی نقاطcm 42 و در بعضی دیگر cm22 است که حدود 50 % آورد رسوب در دو سال آخر رخ داده است). در چند نقطه حوالی اندیمشک دو کیلومتر بالاتر از دو معدن متروکه قبلی (کیلومتر 163 از محور سد حمیدیه) حدود 09/0 متر کف کنی(فرسایش) به چشم می خورد که احتمالا برداشت های غیر مجاز در آن منطقه بخاطر معادن قبلی وجود دارد. همچنین از محور سد حمیدیه تا کیلومتر 84 آن، به مقدار 06/0 متر رسوبگذاری محاسبه شده است.