اهدافی که این پایان نامه به دنبال تحقق آن ها بوده بدین شرح است: 1- بررسی ادیان موجود در دوره جاهلی به منظور شناخت منابع و سرچشمه های اندیشه دینی در شعر جاهلی 2- استخراج مصادیق ونمونه های اندیشه دینی در شعر جاهلی و تحلیل و دسته بندی آن ها 3- بررسی میزان عمق اندیشه دینی در نزد شعرای دوره جاهلی و تناقص آن با عملکرد آن ها 4- بررسی وجوه تشابه اندیشه دینی دوره جاهلی با اندیشه دینی اسلامی و مطالعه رابطه آن دو اهالی شبه جزیره عربستان با ادیان توحیدی پیش از اسلام نظیر دین حنیفی، زردشتی، صابئی، یهودی و مسیحی هر چند به طور محدود وجزئی آشنایی داشته اند، از این رو طبیعی است که اندیشه دینی توحیدی در شعر آنان بازتاب هایی دست کم در برخی جنبه ها داشته باشد. اندیشه دینی در شعر دوره جاهلی در قالب عناوین متعدد ومتنوعی پدیدار می گردد، از جمله: خداوند و صفات او نظیر: علم، قدرت، عدل، جاودانگی و... همچنین افکار و عقاید دیگر مانند: قضا وقدر، مرگ، بعث و حشر، محاسبه روز جزا، روح، توکّل، برادری دینی، کراهت و بیزاری از خونریزی، داستان های دینی، شعائر مذهبی، اماکن مقدسه، ماه های حرام و آداب و رسوم حج همانند : احرام، تلبیه، طواف و قربانی.... مهمترین نتایجی که این پایان نامه به آن دست یافته از این قرار است: 1-منابع و سرچشمه های اندیشه دینی در شعر دوره جاهلی متعدد و گوناگون است، از دین حنیفی گرفته تا زردشتی و صابئی و یهودی و مسیحی و از منظری دیگر می توان گفت این سرچشمه ها در حقیقت یکی است و آن عبارت است از همان رسالت آسمانی که هر از گاهی بر عهده پیامبری نهاده شده است. 2-به کارگیری برخی از واژه های دینی در شعر جاهلی ضرورتاً به معنای ایمان و یا درک حقایق مشخص و معین دینی، به همان شیوه ای که ادیان آسمانی مدنظر دارند، نیست؛ بلکه ممکن است این واژه ها، بر اثر مرور زمان و به مقتضای شرایط خاص زندگی جاهلی، صبغه دینیشان رنگ باخته و رنگ و بوی اجتماعی به خود گرفته وداخل در آداب و سنن مرسوم مردم دوره جاهلی شده باشند. 3-ما همواره میان سخن وعمل شعرای دوره جاهلی توافق و سازگاری مشاهده نمی کنیم؛ بلکه، تناقض هایی در عقاید و رفتارشان می یابیم، به گونه ای که گاه سخن آنان از حنجره فراتر نمی رود. این امر گذشته از شرایط سخت و دشوار زندگی در عصر جاهلی می تواند به خاطر کاهش نفوذ دین در میان مردم، و گردن نهادن به عادت ها و سنت های جاهلی، و دور شدن از حقیقت و جوهر ادیان توحیدی باشد. 4-در اندیشه دینی دوره جاهلی شباهت هایی با اندیشه دینی اسلامی می یابیم، بی آن که دارای کمال و پختگی اندیشه اسلامی و پیراستگی آن باشد، این امر به خاطر ادعای تاثیرگذاری اندیشه دینی پیش از اسلام بر اندیشه اسلامی و یا بالعکس نیست؛ بلکه، به خاطر آن است که سرچشمه اندیشه دینی در حقیقت یکی است و آن همان رسالت واحد آسمانی است که زنجیره آن به وسیله اسلام تکمیل شده است. همچنین اندیشه دینی از فطرت پاک الهی در نهاد انسان سرچشمه می گیرد؛ بنابراین، اگر انسان با فطرت پاک خود برخی از حقایق ایمانی را دریابد، این امر به همان فطرت پاکی که خداوند در نهاد وی به ودیعت نهاده ارتباط پیدا می کند.

نهج البلاغه مهمترین و علمی ترین میراث بشری در حوزه معارف و آموزه های دینی است. شیوه سخن روی اتقان و استحکام سخن در نهج البلاغه آن را فرازتر از سطح کلام بشری قرار داده است. و بخش قابل توجهی از این میراث گران بها مشتمل بر مکاتباتی است که به رغم مکتوب، غیرشفاهی بودن می توان آن را در زمره فن مناظره به شمار آورد و از آن بین به تحلیل شیوه و اسلوب امام علی (ع) در این نامه ها پرداخت. آداب مناظره، شیوه های مناظره قیود محدود کننده اخلاقی، سیاسی و علمی آن از جمله دستاوردهای تحلیل این بخش مهم از نهج البلاغه خواهد بود بعلاوه این که قرآن کریم نیز مجادله با اهل جدل را به قید احسن مقید نموده است و این نیز موید ضرورت التزام به حدود و ضوابط مناظره و مجادله است. از میان رسائل موجود در نهج البلاغه شریف نامه های شماره 6، 9، 28، 30، 32، 48، 55، 64 و 65 انتخاب و در خلال این پایان نامه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، به منظور ارائه تحلیل جامع این نامه ها علاوه بر توجه به شرایط زمانی و مکانی صدور نامه و تحلیل محتوای هر یک از آنها نامه مقابل آن اعم از پاسخ به طرف مقابل و یا نامه روبروی ان نیز مورد تحلیل قرار گرفته است. بدین ترتیب از منظری تازه بخش مهمی از نهج البلاغه شریف مورد کند و کاو ادبی قرار گرفته است و با اتکاء به تحلیل داده های موردنظر، ویژگی ها و حدود و قیود مناظره مطلوب امام علی (ع) برشمرده شده است.