در شعر وادب فارسی معدوند شاعرانی که چنان دشوار گو باشند که لازم باشد تک تک ابیات شعرشان شرح وبررسی شود از این میان خاقانی به دلیل داشتن اطلاعات در زمینه های گوناگون علوم زمان خودو وارد کردن آنها در شعر ونیز به خاطر گرایش به دشوارگویی ومفاخره عنوان شاعر دشوارگو را به خود اختصاص داده است رساله تدوین شده حاصل شریک شدنی کوتاه مدت در لحظه های احساس شاعری می باشد.که در عین توانایی به ساده گفتن گاه امور ساده را چنان پیچیده بیان می کند که خواننده در نگاه اول جز چینش واژه های موقر چیز دیگری در نمی یابد.این رساله در 4فصل تدوین شده است که شامل مقدمه ای مختصر درباره زندگی وشیوه شعری خاقانی ومروری بر شرحهای پیشین و نیز شرح شش قصیده شرح نشده وهمچنین نتیجه گیری می باشد و این رساله تک تک ابیات شش قصیده شرح نشده را از سه دیدگاه واژه شناسی ،معناشناسی و زیبا شناسی بررسی نموده است.

بررسی جایگاه زن آرمانی در آثار نظامی نظامی از جمله شاعرانی است که در آثارش به مسأله ی زنان توجه خاص نشان داده، او طرفدار حقوق زنان است و زن را دارای حقوق مساوی با مرد می داند و استعدادها و قابلیت های او را به صورتی مطلوب و آرمانی، عرضه می کند. این شاعر همواره در اندیشه ی یک زندگی معقول با هدف های والا و هم چنین در فکر بشر و جامعه ی کمال یافته بوده است و امید داشته که لااقل بخشی از کمال مطلوب او، حتی به طور نسبی در همین دنیای واقعی تحقق یابد، به همین دلیل، ما هم در این پژوهش، به «بررسی جایگاه زن آرمانی در آثار نظامی» پرداخته ایم. این رساله در 10 فصل تدوین شده است؛ فصل اول با عنوان مقدمه و کلیات، در بردارنده ی اهداف، اهمیت تحقیق، پیشینه و روش تحقیق است. در فصل دوم، نظامی و آثار او بررسی شده، و سپس در فصل بعدی به آرمان، آرمان گرایی و ویژگی های انسان آرمانی از دیدگاه مکتب های مختلف، پرداخته شده است. در فصل چهارم، وضعیت عمومی زنان در قرن ششم بیان شده است، و در چهار فصل بعدی این پ‍‍ژوهش،به طورجداگانه،ویژگی های اخلاقی، فردی (شخصی)، فنون و مهارت ها و ویژگی های جسمانی زنان منظومه های نظامی، تحلیل گردیده است. هم چنین فصل نهم به نگرش منفی نظامی نسبت به زن اختصاص دارد و در نهایت، به این نتیجه رسیدیم که زنان آرمانی نظامی، دارای ویژگی های نیکوی جسمانی، اخلاقی (پاکدامنی، شرم و حیا، وفاداری و...)وبرخی ویژگیهای فردی (استقلال،خردمندی،کاردانی،قدرت فرمانروایی، و...) می باشند. هم چنین نظامی، برخی مهارت ها و فنون، مانند چوگان بازی، تیراندازی،شکار کردن و.. را نیز، به آن ها نسبت می دهد. دیم که زنان آرمانی نظامی، دارای ویژگی های نیکوی جسمانی، اخلاقی (پاکدامنی، شرم و حیا، وفاداری و...)وبرخی ویژگیهای فردی (استقلال،خردمندی،کاردانی،قدرت فرمانروایی، و...) می باشند. هم چنین نظامی، برخی مهارت ها و فنون، مانند چوگان بازی، تیراندازی،شکار کردن و.. را نیز، به آن ها نسبت می دهد.

قرن هشتم و دوران معاصر، دو دوره ی مهم در تاریخ ادب فارسی به شمار می روند. حافظ و مهدی اخوان ثالث از شاعران سرآمد این دو دوره می باشند که با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی عصر خود به تناسب به مسائل اجتماعی گرایش نشان داده اند. یکی از مهم ترین مضامینی که سهم عمده ای از اشعار این دو شاعر را به خود اختصاص داده، انتقاد و اعتراض نسبت به نابسامانی ها و کج روی های موجود در جامعه است. برای مقایسه در زمینه ی این موضوع، این پژوهش در پنج فصل انجام شده است؛ فصل اول مقدمه و کلیاتی از موضوع مورد بحث است، در فصل دوم اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر حافظ و اخوان ثالث و زندگی و اندیشه ی هر دو شاعر، مورد بررسی قرار گرفت و وجود برخی شباهت ها و تفاوت ها در این زمینه ها محرز گردید. در فصل سوم به بررسی شیوه های انتقاد و اعتراض در شعر حافظ و اشعار اخوان به صورت جداگانه پرداخته شد و مشخص گردید که هر دو دارای اعتراضات اجتماعی، سیاسی و فلسفی هستند و هر دو شاعر به دلیل شرایط زمانه گاهی از رمز و ابهام و نماد وسمبل برای انتقاد های خود استفاده می کنند و زمانی با سلاح تیز طنز و کنایه فریاد اعتراض خود را به گوش دیگران می رسانند. در فصل چهارم شیوه های اعتراض و انتقاد آن ها در چهار حوزه ی اندیشه و تفکر، محتوا، مخاطب و زبان و بیان، مورد مقایسه و تحلیل قرار گرفت. در فصل پنجم که نتیجه گیری آمده، مشخص شد که اگرچه اخوان مانند حافظ دارای اعتراضات سیاسی، اجتماعی و فلسفی است و در برخی افکار از جمله نزدیک شدن به اندیشه ی خیامی به حافظ نزدیک است، اما در مقابلِ شعاع گسترده ی اندیشه های حافظ، دامنه ی اعتراضاتش محدودتر و در سطح خاصی خلاصه می شود.

چکیده بررسی ساختار جمله ها در بوستان سعدی به کوشش حسن دست موزه افصح المتکلمین، سعدی شیرازی، از بزرگ ترین ارکان ادب پارسی است. نقادان سخن از قدیم شیوه ی هنری وی را سهلِ ممتنع نامیده اند؛ عنوانی متناقض نما که نه تنها نکته ای بر خواننده نمی گشاید بلکه او را در ابهامی بیش تر فرو می بَرد. در این پژوهش که کاملاً جنبه ی آماری دارد، با تدبیری خاص، 1100 بیت از بوستان به عنوان جامعه ی آماری از متن برگزیده و از دیدگاه « جمله و ساختارهای آن» بررسی شده است. مبانی نظری و تعاریف اصطلاحات را از دستور مفصل امروز دکتر فرشیدورد برگرفته ایم که به نسبت دیگر دستورنویسان، با حوصله ی بیش تری بدین موضوع پرداخته است. در سایه این پژوهش به نتایج متعددی دست یافتیم. از مهم ترین نتایج این تحقیق می توان به موارد زیر اشاره کرد: - میزان جمله های مستقیم در بوستان به مراتب بیش از جمله های غیر مستقیم است. - میزان تقدیم و تأخیرها در جمله های بوستان چندان زیاد نیست و معمولاً یک رکن دچار تقدیم یا تأخیر می شود. - بیش ترین ارکان دستوری که از محل خود جابه جا شده اند به ترتیب عبارتند: از فعل، قید، متمم. - در بوستان جمله های طولانی کمتر به کار رفته اند، جمله ها و جمله واره ها معمولاً کوتاهند و گاه دریک بیت، چندین جمله واره به کار می رود. - استفاده از جمله واره های فشرده بسیار بیش تر از جمله های گسترده و جمله های عادی بود. - معمولاً هر جمله و یا هر جمله واره در یک مصراع قرار گرفته و مصراع، واحد کلام می شود. - در بوستان جمله های مجهول، به ندرت به کار رفته است. واژه های کلیدی: بوستان، ساختار جمله ها، جمله های مستقیم، جمله های غیرمستقیم.

چکیده شرح احوال ابن بی بی و دشواری های کتاب الأوامر العلائیه فی الامور العلائیه ( از آغاز کتاب تا آغاز سلطنت کی خسرو بن قلج ارسلان) به کوشش لیلا بهروز محتوای این پایان نامه شرح احوال ابن بی بی و دشواری های کتاب الاوامرالعلائیه فی الامور العلائیه ، معروف به تاریخ ابن بی بی ( از آغاز کتاب تا آغاز پادشاهی کی خسرو اول برای بار دوم ) است . موضوع کتاب در مورد تاریخ سلاجقه ی روم در سالهای 588 تا 679 هجری است و دارای نثری متکلف و مصنوع می باشد . نگارش کتاب در آغاز سال 680 ه . ق . به اتمام رسیده است . هرچند کتاب مذکور از کتب پایه در تاریخ سلاجقه روم است ، اما جنبه ی تصنع ادبی آن بر جنبه ی تاریخی اش غلبه دارد؛ به طوری که خواننده ی این تاریخ ، با انبوهی از صنایع ادبی و لغات و ترکیبات دشوار و اشعار و امثال عربی و فارسی مواجه می شود . استعمال شیوه ی اطناب ، تتابع اضافات و جملات معترضه و حشو، افزون بر وفور آرایه های ادبی ، نثر کتاب را در زمره ی نثرهای دشوار فارسی درآورده است . این پایان نامه دارای سه فصل است . فصل اول ، کلیات که شامل مقدمه ، معرفی ابن بی بی و تاریخ وی ، بررسی سبک کتاب و آرایه های ادبی وافر آن و نیز مختصری از تاریخ سلجوقیان به ویژه سلاجقه ی روم و جغرافیای آسیای صغیر می باشد . فصل دوم ، شرح دشواری هاست که قسمت عمده ی این تحقیق است و شامل معنی لغات ، شرح عبارات دشوار و معنی اشعار عربی و فارسی است . فصل سوم ، نتیجه گیری است که تحلیل و بررسی میزان دشواری های نثر کتاب را در بر می گیرد و می توان گفت بیش از شصت درصد واژگان عربی هستند و حدود چهل درصد واژگان کتاب دشوار هستند . صرف نظر از سبک متکلف تاریخ ابن بی بی ، این اثر از امهات و اساسی ترین کتب تاریخ سلاجقه ی روم به شمار می رود و از نظر ادب فارسی نیز با ضبط500 بیت فارسی _در جلد اول_ از شاعران گمنام نظیر جلال الدین ورکانی ، نظام الدین احمد ارزنجانی ، برکیارق شاه و نیز سرایندگان نامدار مانند نظامی ، فردوسی، منوچهری ، سنایی غزنوی ،حسن غزنوی ، ظهیرفاریابی ، انوری و. . .منبعی غنی از اطلاعات ادبی است .

یکی از اصلی ترین شگردهایی که از دیرباز در تنوع و رشد انواع غنایی موثر بوده ؛ بهره گیری از داستان های شخصیت های دینی در اجزای این نوع ادبی است. در میان ادوار شعر فارسی، شاعران سبک خراسانی باتوجه به زمینه های سیاسی، اجتماعی، مذهبی و ادبی این سبک، شیوه هایی متعدد در به کارگیری عناصر دینی دارند. در محدوده ی زمانی این سبک (از نیمه ی دوم سده ی سوم تا نیمه ی اول سده ی ششم) قریب 130000بیت شعر از حدود 30 شاعر صاحب دیوان و بیش از یکصد شاعر بی دیوان می توان یافت که به نوعی با ادب غنایی پیوند دارند و در خلال این ابیات هزاران اشاره‏ی مستقیم و غیرمستقیم به شخصیت‏های دینی درج شده است. در این پژوهش باتوجه به اهمیت شعرهای بازمانده از سبک خراسانی در تکوین سیمای تاریخی و اسطوره ای پیامبران(ع)، امامان(ع) و صحابه در شعر فارسی، پس از بررسی دقیق تمام ابیات غنایی سروده شده در محدوده‏ی این سبک و استخراج نوع و میزان اشاره ها و بستر اجتماعی و ادبی ظهور آن ها، نتایج و تحلیل های تحقیق در 6 فصل ارائه شده است : در فصل نخست پس از ارائه ی طرح پژوهش، از اهداف، ضرورت ها و پیشینه ی تحقیق سخن رفته و در فصل دوم به جایگاه تلمیح های دینی در انواع شعر غنایی دوران سامانی چون مدح، وصف، تغزل، مرثیه، منقبت و دیگر انواع غنایی اشاره شده و در ادامه، مجموع اشارات دینی یافته شده در اشعار اندک دوره ی صفاری، و دیوان شاعرانی چون رودکی، دقیقی، کسایی و بیش از 120 تن از شاعران بی دیوان تا زمان مرگ فردوسی درج و تحلیل شده است . در فصل سوم که شعر دوران غزنوی اول( دوران محمودی و مسعودی) را پس از فردوسی تا اواسط سده ی پنجم دربر می گیرد؛ به شیوه ی فصل دوم پس از تحلیل جایگاه اشارات دینی در تکوین انواع غنایی (به‏ویژه مدح)، اشارات مستقیم و غیرمستقیم دینی در دیوان شاعرانی چون عنصری، عسجدی، فرخی، منوچهری، ابوسعید ابوالخیر، ورقه و گلشاه عیوقی و ده ها تن از شاعران بی دیوان، استخراج و طبقه‏بندی شده است. فصل چهارم، تحلیل و بررسی جایگاه شخصیت های دینی را در شعر دوران سلجوقی در بر می گیرد ، به همین سبب در این فصل اشارات دینی در دیوان ها و منظومه های شاعرانی چون فخرالدین اسعد گرگانی، باباطاهر، قطران تبریزی، ازرقی هروی، ناصرخسرو، یوسف و زلیخای منسوب به فردوسی، لامعی گرگانی، مسعودسعد سلمان، معزی، ابوالفرج رونی، خیام، سنایی و شاعران بی دیوان تحلیل و بررسی شده است. همچنین در فصل پنجم ، سیر تحول سیمای شخصیت های دینی درجه اول، از آغاز ورود به شعر فارسی تا پایان این دوره و نقاط عطف و تحول حضور آن ها، به صورت کوتاه تحلیل و ترسیم شده و در فصل ششم نتایج و یافته‏های این پژوهش درج شده است.

محمد علی صائب تبریزی از غزل سرایان مشهور سبک هندی قرن یازدهم است. از او دیوانی به یادگار مانده است که بیشتر اشعار این دیوان، در قالب غزل است. رساله ی حاضر بر آن است تا با بررسی صد و پنجاه غزل آغازین دیوان او، ابتدا به توضیح واژه ها و ترکیب های دشوار بپردازد و سپس با توجه به واژه ها و ترکیب های معنی شده، ابیات را شرح کند. بر این اساس فصول رساله به ترتیب زیر است: فصل اول: شامل مقدمه، هدف تحقیق، سوالات، ضرورت تحقیق و پیشینه ی تحقیق است. این فصل روش تحقیق را نیز در برمی گیرد. فصل دوم: به بررسی احوال و آثار صائب تبریزی می پردازد. هم چنین ساختار شعر صائب و مختصات شعر او از لحاظ زبان، فکرو آرایه ها با ذکر نمونه هایی از اشعار او توضیح داده می شود. فصل سوم: مهم ترین بخش این رساله است که به وزن غزل ها ، شرح لغات و ابیات و مشخص کردن آرایه ها در غزلیات شاعر اختصاص دارد. فصل چهارم: در این فصل، با توجه به فصول گذشته ،کلیات مطالب ونتیجه گیری به صورت خلاصه ارایه میشود

از جمله نتایج قابل ذکر این تحقیق آنست که در الفاظ و مفردات اشعار مختاری لغات نا مانوس و اصطلاحات غریب و ترکیبات نادر که مخالف طبع اهل زبان باشد بسیار به ندرت دیده می شود. لغات عربی در دیوان عثمان مختاری لغات متداول در زبان فارسی عصر اوست و ترکیبات عربی بسیار کم استفاده شده است مختاری از اصطلاحات علوم و فنون مختلف از جمله اصطلاحات نجومی و فلسفی نیز بهره برده،اما استفاده از این اصطلاحات باعث دشواری اشعار او نشده است.

خاقانی و متنبی از بزرگ ترین شاعران ادب فارسی و عربی محسوب می شوند و مشابهت های زیادی در زمینه ی شعر مدحی دارند. بررسی و تطبیق شعر مدحی این دو شاعر بزرگ، شناختی بهتر از مدایح و سبک مدیحه سرایی آن دو به دست می دهد. هدف این تحقیق، بررسی مدایح خاقانی و متنبی و مقایسه ی آنها با هم است. روش این تحقیق به صورت تحلیلی- توصیفی و با استفاده از ابزار کتابخانه ای است. این رساله در هشت فصل نگاشته شده است. بعد از طرح کلیاتی در مورد شعر و اهمیت آن و تأثیر و تأثر ادبیات فارسی و عربی بر همدیگر، زندگی، شخصیت و افکار متنبی و خاقانی مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه به انواع مدح در دیوان این دو شاعر و توصیفات گوناگونی که این دو شاعر در مورد ممدوحان بکار برده اند، اشاره شده است. بر اساس مطالعات انجام شده، هر دو شاعر علاوه بر مدح ممدوح، قضایای اجتماعی، سیاسی و انسانی را نیز در مدایحشان می آورند. تکرار معانی در مدایح هر دو شاعر دیده می شود. گاهی اوقات هر دو شاعر در مدح ممدوح، مرتکب ترک ادب شرعی شده اند. خاقانی در ابیات اندکی تحت تأثیر متنبی قرار گرفته است. یکی از تفاوتهای اساسی مضامین مدحی شعر متنبی و خاقانی مربوط به توصیف جنگهای ممدوح می باشد. اگر چه در دیوان هر دو شاعر در مورد جنگها و دلاوریهای ممدوحان صحبت به میان آمده است ولی بسامد مضمون ادبیات جنگ و ذکر ابزارآلات جنگی در دیوان متنبی بسیار بیشتر از دیوان خاقانی است.

چکیده فرهنگ مصطلحات عرفانی – حکمی ویژه ی سید حیدر آملی در جامع الاسرار و منبع الانوار و مقایسه با مثنوی شریف مولانا به وسیله ی لیلا نعمتی یکی از مهم ترین و تأثیرگذارترین جنبه های فکری در حوزه ی ادبیات ایران و اسلام، آموزه های حکمی و مفاهیم عرفانی است که تلفیق این دو موضوع از قرن هفتم هجری به بعد به ویژه با ظهور بزرگانی همچون مولاناجلال الدین بلخی و سید حیدر آملی به اوج اعتلاء می رسد. سیدحیدر آملی شخصیتی است در ملتقای عقل، نقل و شهود بلکه جامع اندیشه ای علمی و قدرتمند و شهودی روشن و قابل اثبات با ابزار عقل و نقل در برابر شخصیتی که از جهت هرم فکری و کمال معنوی با یکدیگر همانندی می نمایند، مولانا نیز از عقل، نقل و شهود به کمال برخوردار است، وی در سیر اندیشه ی خویش همیشه با استفاده از آیات الهی عقل و شهود خود را تفسیر و توجیه می کند. در این پژوهش سعی بر آن بوده تا با تکیه بر دو اثر برجسته ی جامع الاسرار و منبع الانوار از سید حیدر آملی و مثنوی معنوی مولوی، ضمن استخراج و شرح اصطلاحات عرفانی- حکمی، از راه مقایسه، وجوه اشتراک و امتیاز این دو اثر و نیز افق فکری ودیدگاه معرفتی دو تن از بزرگان عالم بازنمایی شود. همچنین انتظار می رود از راه شناخت و تبیین کلید واژه های عرفانی این دو کتاب با مطالعات تطبیقی و بینامتنی بتوان به روابط پیچیده ی تجربه ها و تعبیر در حوزه ی عرفان و نیز حل عقده های معنایی در آثار عرفانی نائل آمد. فصل اول رساله به مقدمه و کلیات بحث همچون اهمیت، پیشینه، اهداف و روش تحقیق اختصاص دارد؛ فصل دوم مروری است کلی بر عرفان و تصوف و بیان ویژگی های اجمالی هر یک؛ در فصل سوم و چهارم به ترتیب شرح احوال و آثار و عقاید سیدحیدر آملی و جلال الدین محمد مولوی آمده است؛ فصل پنجم قسمت اصلی و بخش اعظم رساله است که در قالب 72 مدخل به طرح و شرح اصطلاحات عرفانی و حکمی اختصاص دارد؛ در فصل ششم که بخش پایانی است هم به نتیجه گیری از مباحث و جمع بندی مطالب پرداخته شده است.

نظریه دریافت که به دست یاوس و آیزر به وجود آمد، خواننده را محور روند خوانش قرار می دهد؛ در زمینه این نظریه پژوهشهای زیادی انجام گرفت؛ یکی از آن زمینه ها که مورد توجه ناقدان و محققان قرار گرفت، بررسی آن درحوزه ادبیات تطبیقی است؛ مطالعه دریافت دو خواننده با دو زبان و فرهنگ مختلف، از یک متن واحد، زمینه گسترده تری را در این نظریه فراهم می آورد. این رساله از طریق روش توصیفی- تحلیلی به بررسی برداشتهای شواربی، مترجم عرب زبان از دیوان حافظ شیرازی پرداخته، تا دلیل اختلافات و شباهتهای برداشتهای دو دریافت کننده را بیان کند. نگارنده در پایان به این نتیجه دست یافت که برداشت شواربی -به عنوان یک خواننده عرب زبان، مدتی را در کشور ایران گذرانده و مطالعه ای گسترده و آکادمیک در زمینه زبان و ادبیات فارسی داشته است-به برداشتهای محقق نزدیک است و علت اختلاف برداشت این دو دریافت کننده به این عوامل باز میگردد: عدم آشنایی شواربی به زبان فارسی کهن، ترجمه واژگان و عبارات فارسی بر اساس ساختار عربی و گاه غیر منطبق با معنای اصلی آن، عدم آگاهی شواربی از ایهام موجود در زبان حافظ، و اختلاف افاق انتظار هر دو خواننده از متن حافظ بر اساس روحیات، محیط، فرهنگ، و اطلاعات آنها.

شرح لغات واصطلاحات وابیات دشوارچهل قصیده ازآغازدیوان امیرمعزّی نیشابوری رسال? حاضرکاوشی در شرح احوال و دشواری های چهل قصیده از دیوان امیرالشعرا محمد بن عبدالملک نیشابوری متخلّص به معزّی از استادان قصیده سرا در اواخر قرن پنجم واوایل قرن ششم است.از وی دیوان شعری مشتمل بر18500 بیت به جامانده که حجم بسیاری از آن را قصاید مدحی تشکیل می دهد.معزّی در مدح دنباله رو شاعران سبک خراسانی است و تا حدودی تصاویر شعری را از آنان گرفته است،امّا نسبت به پیشینیان افکار و مضامین تازه ای دارد که به شعر او رنگ سبک عراقی بخشیده است.به علّت همراه بودن این شاعر با پادشاهان،وزراوامرای سلجوقی و غیرسلجوقی،قصاید وی مشتمل بر یک سلسله وقایع تاریخی و اطّلاعات مهم است که دراین رساله ضمن شرح اشعار،به برخی ازآن اشاره شده است.این شاعر با توجه به سمتی که در دربار سلجوقیان داشته چنان که شایست? مقام اوست نزد فارسی زبانان شناخته نیست،امّا با توجه به اطلاعاتی که شاعر درلابه لای اشعار دربار? خود آورده و نگارنده ضمن شرح به توضیح آنها پرداخته،می توان به شناخت بیشتراز او دست یافت.همچنین وجود ابیاتی در قصاید که درعین سادگی ممتنع است واستفاد? شاعر از رشت? کاملی از تشبیهات و استعاره های فراوان ،تلمیحات،اصطلاحات نجومی،معارف اسلامی،مسیحی و صنایع بدیعی دراشعار سبب شده که لزوم شرحی بر دیوان این شاعراحساس شود،که در ضمن شرح این موارد،مناسب با سرایش وزن و بحر عروضی،ردیف و قافیه و نوع آن،آورده شده است.نتایج این پژوهش اشاره داشت به اینکه،مهم ترین مضمون شعری دیوان معزّی مدح است.اوبه شیو?شاعران سبک خراسانی شعرمدحی می سرود.ازمحتوای اشعاراواطلاعات گرانبهای تاریخی می توان به دست آورد. این پایان نامه در چهار فصل تنظیم شده است:فصل اول با عنوان مقدمه وکلیّات که در بردارند? اهمیّت و ضرورت تحقیق،هدف تحقیق،پیشین? تحقیق و روش تحقیق است.فصل دوم شامل نگاهی گذرا به تاریخ سلجوقیان تا پایان عصر سنجر، شرح احوال معزّی،موضوعات و مضامین شعری وبررسی سبک شعراوست فصل سوم علاوه بر شرح لغات واصطلاحات وابیات دشوار40 قصیده از آغاز دیوان،بیان وقایع واطلاعات تاریخی درمورد اشخاص و شاعر است موردبحث قرارگرفته است.فصل چهارم به نتیجه گیری اختصاص دارد.

ناصرخسرو ، از مشاهیر بزرگ نظم و نثر ایران است که مطالعه ی اشعار و درک معانی و مضامین شعری او نیازمند به داشتن اطلاعات وسیع و گسترده ای از اصطلاحات و تعابیر و علوم مختلف می باشد،همچنین این اشعار از زندگی در جامعه ای مایه گرفته که قرن هاست در غبار زمان محو شده است . بنابراین بسیاری از دقایق و ظرایف اندیشه ها و کلام او زمانی آشکارتر می گردد ، که به شرح و بررسی اشعار او بپردازیم . تاکنون شروح بسیاری برای درک راحت تر قصاید ناصرخسرو نوشته شده است. اما همچنان نکات مبهم و قصاید شرح نشده ی زیادی باقی مانده است.در این پایان نامه کوشیده ایم با توجه به معنای واژگان دشوار و بررسی عقاید و افکار شاعر؛چهل قصیده از دیوان ناصرخسرو که تا کنون شرح نشده ،بررسی و تحلیل کنیم. این پایان نامه در چهارفصل تنظیم گردیده است: فصل اول: با عنوان مقدمه وکلیات، شامل مقدمه ، اهداف تحقیق،ضرورت تحقیق، پیشینه و روش تحقیق است. فصل دوم: در بر دارنده ی تاریخچه ی اسماعیلیه ، شرح احوال و اندیشه های ناصرخسرو، محتوای قصاید و ویژگی های لفظی و ادبی اشعار ناصرخسرو است. فصل سوم : به شرح و بررسی چهل قصیده ی بلند و شرح نشده از دیوان ناصرخسرو اختصاص دارد که در این بخش ، ابتدا توضیح مختصری درباره ی قصیده آورده شده است و وزن قصیده ذکر گردیده ، سپس اصل بیت آورده شده و به واژگان و ترکیبات و معنی وآرایه های ادبی ابیات پرداخته ایم و برخی ابیات که نکته ی خاص سیاسی ، اجتماعی، تاریخی و فرهنگی و مذهبی داشته اند را توضیح داده ایم. فصل چهارم: به نتیجه گیری اختصاص دارد که شامل نکاتی است که به طور اختصاصی از شرح چهل قصیده دریافته ایم ازجمله تأثیر مذهب اسماعیلیه بر اشعار، دیدگاه شاعر به دنیا، وصف طبیعت.

اشعار کمتر شاعری به اندازه شعر های خاقانی مشحون از تصاویر واقعی و عینی از زندگی مردم و جامعه است. خاقانی به دلیل بزرگ شدن در خانواده ای پیشه ور و سفرهای فراوان و دبیری در دربار شروانشاهان، آگاهی خوبی از اغلب پیشه های عصر خود دارد. این شاعر خلاق مشاغل و مناصب را در آفرینش شعری خود به کار می گیرد و ضمن بازتاب مشاغل خاندان خود، از آن ها برای ساخت ترکیبات و مضامین تازه به خوبی بهره می برد. هدف این پژوهش این است که شگردهای خاقانی در بهره گیری هنری از پیشه ها بازیابی گردد و مشخص شود چه دلیل شخصی یا ادبی یا اجتماعی او را به چنین آفرینشی، واداشته است. این پایان نامه در چهار فصل تدوین شده است؛ فصل اول مقدمه و کلیات است. در فصل دوم به علل اشراف و بهره گیری خاقانی از پیشه ها پرداخته شده است. فصل سوم اختصاص به بررسی و تحلیل معنایی، هنری و اجتماعی مشاغل و مناصب شعر خاقانی، دارد. فصل چهارم نیز تحلیل یافته ها، نتیجه گیری و پیشنهادهاست. خاقانی سعی کرده است از تمامی طیف معنایی یک واژه ، کمال بهره را ببرد. این شاعر سخنور در آفرینش هنری به کمک پیشه ها علاوه بر آرایه های معمول، مانند تشبیه، استعاره، مراعات نظیر و ارسال المثل، شگردهای ویژه ای نیز دارد از جمله؛ سمبل آفرینی، استفاده از تضاد و هماهنگی پیشه ها، آفرینش هنری با پیشه های خانوادگی و نسبت دادن پیشه ها به اجرام آسمانی و پیامبران و اساطیر. همچنین خاقانی که استاد بلامنازع ترکیب سازی است، از پیشه ها نیز در ساخت ترکیب ها کمال بهره را برده است. زیباترین و بدیع ترین آن ها ترکیباتی است که بر اساس پیشه های خانوادگی خود به عنوان معادلی برای واژه ی شاعر ساخته است. مانند سخن تراش، حکمت باف، سخن باف و اباپزمعانی. این شاعر هنجارشکن، خود را به نظرات جامعه نسبت به صاحبان پیشه ها محدود نساخته، بلکه تجربه های شخصی خود را نیز در این زمینه دخالت داده است. این پژوهش در شناخت بیشتر این شاعر دیرآشنا تاثیر شایانی دارد.

یکی از قالب های شعری بسیار مهم در طول تاریخ شعر فارسی برای بیان مضامین مختلف از جمله مضمون های عارفانه و عاشقانه قالب شعری، غزل است، که پس از گذراندن دگرگونی های بسیار در قرن هفتم به اوج اعتلای خود رسیده است. سعدی یکی از بزرگترین شاعران غزل سرای فارسی و بنیان گذار مدرسه ی بزرگی در غزل سرایی در قرن هفتم هجری است که پس از وی شاعران زیادی شاگردان شیوه ی غزل سرایی وی شدند؛ به ویژه شاعران غزل سرای قرن هشتم از جمله حافظ شیرازی، خواجوی کرمانی، عماد فقیه، کمال خجندی و... .از وی تأثیر به سزایی پذیرفتند. از موفق ترین شاگردان این مدرسه ، کمال الدین مسعود خجندی معروف به «کمال خجندی » و متخلص به «کمال» شاعر و عارف بزرگ قرن هشتم و از معاصران حافظ شیرازی است. در این پژوهش غزل های «کمال خجندی» با غزل های «سعدی» مقایسه و تطبیق شده اند. از اهداف مهم این تحقیق بررسی شیوه های تأثیر پذیری کمال از سعدی است. و از مهم ترین نتایج به دست آمده ی این پژوهش این است که تأثیرپذیری های کمال خجندی از غزل سعدی در حوزه های گوناگون؛ مضامین و محتوا، ساختار کلام، ترکیب ها و عبارات، موسیقی کلام، وزن و قافیه و ردیف فراوان است. یافته های این پایان نامه در هفت فصل به شرح زیر فراهم شده است: در فصل اول، به طرح مباحث کلّی تحقیق شامل: مقدمه، اهمیت، هدف، پیشینه و روش تحقیق پرداخته شده است؛ فصل دوم به معرفی کمال الدین خجندی اختصاص یافته و براساس منابع معتبر در مورد زندگانی و شرح اوضاع و احوال او سخن به میان آمده است. در فصل سوم به مشترکات موسیقایی (وزن، قافیه و ردیف) در غزل های سعدی وکمال خجندی پرداخته شده است. در فصل چهارم و پنجم به مقایسه ی مضامین، واژگان، ساختار کلام و ترکیبات و تعابیر سعدی وکمال خجندی پرداخته ایم. فصل ششم به بررسی عناصر بدیعی و بیانی مشترک در غزل های سعدی و کمال خجندی اختصاص داده شده است و در فصل هفتم نتایج حاصل از این پژوهش فراهم آمده است.

چکیده تصحیح و تعلیقدیوان اشعار ثنایی مشهدی به کوشش فاطمه مینا خواجه‎حسین‎بن‎غیاث‎الدین‎محمد (وفات 996) یکی از قصیده‎سرایان بزرگ قرن دهم هجری است.این شاعر در انتهای بیشتر قصاید و غزل‎هایش، خود را با تخلص «ثنایی» معرفی کرده است. او شاعری است که در دوره ای میان دو سبک عراقی و هندی می زیسته و دیوانی شامل قصاید، غزلیات، مقطعات، رباعیات، ساقی‎نامه، اسکندر‎نامه از او به جای مانده است. هدف این پژوهش آن است که بعد از بررسی زندگی و آغاز شاعری ثنایی وعناصر‎شاعرانه‎ی اشعار او (این عناصرشاعرانه،بهسه شاخه‏ی اصلی عناصر‎زبانی و ادبی و عاطفه و اندیشه‎ی درونی شاعرتقسیم می شوند.) به تصحیح انتقادی دیوان اشعار ثنایی مشهدی بپردازد. در این تصحیح، از میان ده نسخه ی خطی موجود، چهار نسخه ی مهم انتخاب شده که به ترتیب عبارتند از: 1) نسخه‏ی شماره ی 375 که در مدرسه‏ی‏عالی‏ شهید مطهری( سپهسالار)، نگهداری می شود ؛ 2) نسخه‏ی شماره‎ی 2970که در مرکز اسناد و کتاب‏خانه‏ی ملی تهران،نگهداری می شود ؛ 3) نسخه‏یشماره‎ی 2390که در کتاب‏خانه‏ی مجلس شورای‎اسلامی،نگهداری می شود؛ 4) نسخه‏ی شماره‎ی 1028که در کتاب‏خانه‏ی مرکزی و مرکزاسناد دانشگاه‎تهران،نگهداری می شود. اولین نسخه، به عنوان نسخه‏ی اساس برگزیده شده که از جمله دلایل انتخاب آن: ضبط دقیق اشعار و کامل بودن آن نسبت به نسخه‏های دیگر است و می‏تواند مهم‎ترین نسخه، در تصحیح متن دیوان‎ثنایی به شمار آید. باتوجه به شیوه‎های مختلف تصحیح متن، نگارنده از شیوه‎ی بینابین استفاده کرده؛ به این صورت که از میان چهار نسخه از دیوان ثنایی مشهدی، یکی از نسخه‎ها را اساس قرار داده و سه نسخه‎ی دیگر را به عنوان بدل در نظر گرفته است. دراین روی کرد، نسخه‎ی اساس با بدل‎ها مقابله شده و اختلاف آن‎ها در پاورقی نگاشته شده است. در میان تصحیح، اگر کلمه یا بیتی در نسخه بدل‎ها، صحیح‎تر به نظر آمد؛ همان را در متن نگاشته و به اختلاف‎ها در پاورقی اشاره می شود. مهم‎ترین یافته‎های این پژوهش عبارتند از: تصحیح نسخه های خطی و ارائه ی متنی منقح و پیراسته. تعیین بحرهای به کار رفته در قصاید کهبه ترتیب بیست وهشت قصیده در بحر مجتث، نوزده قصیده در بحر رمل، هفده قصیده دربحر مضارع، یازده قصیده در بحر خفیف، هشت قصیده در بحرهزج، سه قصیده در بحر منسرح، دو قصیده دربحرمتقارب و یک قصیده در بحر رجز، سروده شده است. می توان این گونه نتیجه گرفت که بیشترین بحرهایی که ثنایی به آن ها توجه داشته است به ترتیب عبارتند از: بحر مجتث، رمل و مضارع. ثنایی مشهدی از شاعران متوسط روزگار خود می باشد و بیشترین شهرت وی به دلیل قصاید مدحی است. او‎ در90درصد اشعارش، خود را مقید به رعایت ردیف کرده؛ اما گاهی فقط به آوردن قافیه اکتفا کرده است. خواجه حسین به پیروی از گذشتگان، خود را ملزم دانسته که از کلمات خاص برای ردیف های اسمی (درکنار ردیف‎های فعلی) استفاده نماید. کلید واژگان:تصحیح نسخه‎-ثنایی‎مشهدی- سبک هندی- ویژگی های زبانی و ادبی.

خاقانی شروانی از شاعران بزرگ و صاحب سبک ادب یارسی است که در قرن ششم هجری می زیسته است. وی دارای چنان ذوق شاعرانه و قدرت بیانی بود که کمتر شاعر و ادیب بزرگی را در حوزه ی ادب پارسی می شناسیم که از قرن ششم به بعد در برابر سحرکاری ها و توانمندی های هنری او دچار حیرت نشده باشد و از او تاثیری نپذیرفته باشد. بی گفته روشن است که دریافت ظرافت ها و ترفندهای زیبایی شناختی آثار او به تأمل ویژه و آشنایی با همه ی دانش های ادبی وابسته و نیازمند است، به همین سبب در حوزه ی زیبایی شناسی شعر خاقانی اگر چه تلاش های ارزشمندی هم انجام پذیرفته اما تا کنون اثر مستقلی که با ژرف کاوی بدین آثار نگریسته باشد، سراغ نداریم و این رساله به این منظور، قدم در این راه نهاده و تلاش کرده که به اندازه¬ی توان بر اساس معیارهای زیبایی شناسی سنتی و تا حدودی هم زیبایی شناسی نوین، به سی قصیده ی خاقانی که بر اساس تأمل و هدف ویژه ای برگزیده شده اند، بنگرد. نتیجه و حاصل این پژوهش در چهار فصل به شرح زیر ارائه گردیده است: 1- فصل اول: این فصل به کلیات تحقیق اختصاص یافته و شامل مقدمه، هدف تحقیق، پرسش تحقیق، مروری بر تحقیقات پیشین و روش و شیوه تحقیق است. 2- فصل دوم: این فصل به تعریف ها و دیدگاه ها درباره زیبایی و زیباشناسی از منظر فلاسفه، ادیبان و هنرمندان اختصاص دارد و طی آن زیبایی های شعر خاقانی به طور کلی تحلیل و بررسی شده اند. 3- فصل سوم: این فصل شامل متن سی قصیده است که آرایه های آن ها استخراج شده و از دیدگاه زیبایی شناسی مورد تحلیل آماری، توصیفی و ارزشی قرار گرفته اند؛ همچنین جدول هایی که میزان استفاده شاعر از صورخیال و آرایه های لفظی و معنوی را نشان می دهند، در این فصل ارائه شده است. 4- فصل چهارم: این فصل شامل نتیجه گیری و پیشنهادها است. کلید واژه: خاقانی، قصیده، زیباشناسی، دانش های بلاغی و هنجارگریزی

در این رساله، پس از بررسی63 منظومه ی فارسی، مشخص شد که 50 منظومه، دارای تحمیدیه است. تحمیدیه های این منظومه ها به صورت جزء به جزء مورد بررسی قرار گرفت. با بررسی این تحمیدیه ها مشخص شد که نُه عنصر صفات سلبی، صفات ثبوتی، مخلوقات، انسان شناسی، دعا، وصف حال، نعت، توصیه و معاد از مباحث تشکیل دهنده ی تحمیدیه هاست. از این میان، چهار عنصرِ نخست، اصلی و پنج عنصر دیگر فرعی است. از میان عناصر اصلی، صفات ثبوتی بیش ترین فراوانی را داراست و بنابراین می توان آن را محوری ترین عنصر تحمیدیه ها دانست.هر عنصر به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گرفت و تفاوت قرون مختلف از نظر میزان کاربرد عناصر نُه گانه مشخص شد.و نتایج زیر به دست آمد:اولین تحمیدیه ای که همه ی عناصر نه گانه را در خود دارد، تحمیدیه ی خسرو و شیرین نظامی است.