این پژوهش که با عنوان روش تفسیری امام صادق تنظیم گردیده است مباحث آن در پنج فصل تدوین شده است که در فصل اول: کلیات بحث تفسیری مورد بررسی قرار گرفته است بدین ترتیب که در فصل اول کلیات بحث تفسیری مورد بررسی قرار گرفته است بدین ترتیب که پس از بیان مقدمات تحقیق به مباحثی از جمله ضرورت و فایده تفسیر قرآن معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر و تأویل راسخان در علم و آگاهی از تأویل ظهر و بطن قرآن و ...شده است. فصل دوم پس از بیان نیاز مسلمانان عصر نزول به تفسیر قرآن و ذکر میزان روایات تتفسیری پیامبر اکرم شامل نگاهی گذرا به تاریخ تفسیر قرآن کریم از آغازین اسلام تا عصر امام صادق آل محمد است فصل سوم به شرح مختصری از زندگی نامه حضرت در ابعاد فردی اجتماعی علمی و فرهنگی و سیاسی اختصای داده شده است فصل چهارم مبانی و ویژگی های مکتب تفسیری امام صادق در سه بخش ارائه شده است بخش اول مبانی تفسیری اما بخش دوم ویژگی مکتب تفسیری اما بخش سوم منابع تفسیری امام است فصل پنجم شامل روش تفسیری اما صادق است که پس از بیان مقدمه و راز روشمندی تفسیر امام به توضیح و شرح برخی از روش های تفسیری ایشان در تفسیر قرآن به صورت فشرده و مجمل عنایت شد است.

سنن الهی همان قوانین الهی است که در آنها تبدیل و تحویل و تغییرپذیری راه ندارد، سنتهای خداوند انواع مختلف دارد نظیر سنت امداد، امهال، استدراج، استیصال و ...، استیصال از باب استفعال و از اصل گرفته شده است، سنت استیصال به مجازاتهایی اطلاق می شود که اقوام سرکش غیرقابل اصلاح را ریشه کن می کند، واژه ی «استیصال» در قرآن بکار نرفته ولی واژه های دیگری در قرآن مانند: «هلاک»، «اخذ»، «حیق»، «تدمیر»، «رجز» و «قصم» که معنای هلاکت را دربردارند به معنای استیصال آمده اند. درقرآن برای سنت استیصال ویژگی-هایی نظیر اتمام حجت و امهال قبل از عذاب، بی فایدگی توبه در وقت عذاب، فلسفه، کیفیت و ابزار عذاب استیصال، تفاوت در عذاب، متناسب بودن آن با گناه و با عدل خدا بیان شده است. همچنین در قرآن به اسباب عذاب استیصال اشاره شده است که عبارتند از: هوای نفس، اسراف در گناه، غرور نعمت و رفاه طلبی، قدرت و توانائی، تکذیب حق، ظلم و ستم، گمان بد به خدا و فسق و فجور. در قرآن به راههای دفع عذاب استیصال نیز اشاره شده است. اقوام نوح?، عاد، ثمود، لوط?، شعیب?، فرعون، اصحاب رسّ و اصحاب قریه از عذاب شدگان با سنت استیصال هستند که در قرآن به آن پرداخته شده است.

چکیده : قرآن چشمه سار زلال هدایتی است که از سوی خداوند حکیم نازل شده تا بشر را به سر منزل کمال برساند. و در این راستا از شیوه های گوناگون بیانی خطابی و بلاغی استفاده کرده تا با فطرت زیبا طلب انسان درآمیزد و اورا مقهور خویش ساخته، به سوی کمالات سوق دهد.ازجمله جنبه های بارز اعجاز بیانی قرآن وجود فواصل در پایان آیات است که کار برد سجع و قافیه در کلام بشر شبیه آن است. برخی ازعلمای سلف تفاوت هایی بین سجع وفاصله بیان کرده اند. وبرخی گفته اند: سجع وفاصله یکسانند، جز این که فاصله وصف مقاطع آیات قرآن کریم است وسجع در مورد کلام منثورِ بلیغِ غیر قرآنی بکار می رود. علمای معاصر بین این دو صطلاح تفاوتی قائل نیستند. و هر دو را حروف یا کلماتی موزون در پایان آیات وعبارات می دانند که تابع معنا می باشند. دانشمندان فواصل را به سان سجع از لحاظ ادبی به اقسام ِ متوازی ، متوازن، مطرّف، متماثل ،متقارب، مرصع، تشریع والتزام تقسیم کرده اند که این تقسیم بر اساس نوع حروف فواصل انجام گرفته است. و یک تقسیم دیگر نیز از لحاظ رابطه ی فاصله با محتوای آیه دارند که عبارتند از: تمکین ،تصدیر ، ایغال، توشیح. مهمترین نوع فواصل که با محتوا رابطه ی بیشتری دارد و مورد تأکید این پایان نامه است، تمکین می باشد که بطور مفصل به آن پرداخته ایم . تکرار وفراوانی فواصل در سطح سور و ویژگیهای بلاغی سور شریفه، نیزمورد بررسی قرار گرفته است. یکی دیگر از موضوعات حکمت ها و فواید فواصل و اوصاف الهی در پایان آیات و رابطه ی آنها با معنا ومحتوای آیات است که درفصل های پایانی مطرح و مورد بررسی شده اند. کلید واژ ها:سجع،قافیه،فاصله،متوازی،تمکین

پژوهش پش رو تحلیل قرآنی از سیره عبادی- اخلاقی امام حسن (ع ) می باشد. که سعی شده از آیات قرآن کریم تائیداتی بر عبادات و اخلاق الهی آن امام که در کتابهای سیره و دیگر کتب حدیثی نقل شده آورده شود. و در واقع پیوند ناگسستنی بین افعال و گفتار آن حضرت را با کتاب آسمانی قرآن، نشان داده شود. این رساله از سه فصل تشکیل شده است. که قبل از ورود به فصل ها به کلیات بحث که شامل؛ تبیین موضوع ، ضرورت موضوع ، پیشینه تحقیق در موضوع، منابع تحقیق و...پرداختیم. فصل اول شامل مبانی بحث است. که از شش بخش تشکیل شده است. به ترتیب عبارتند از: هدایت بخشی قرآن و اهل بیت، معیت قرآن و امام حسن (ع )، اخلاق، عبادت، سیره و زندگینامه امام (ع ) تشکیل شده است . فصل دوم به تحلیل قرآنی سیره اخلاقی امام(ع) می پردازد. که شامل سه بخش: اخلاق فردی در دو حوزه ارتباط با خدا وحوزه ارتباط با غیر خدا (ما سوی الله) ودر بخش دوم به اخلاق خانوادگی و در بخش سوم آداب فردی امام (ع) از منظر قرآن مورد بررسی قرار گرفت . در فصل سوم به تحلیل قرآنی سیره عبادی امام( ع )که در دو بخش واجبات و مستحبات تقسیم شده است پرداختیم. نتیجه: سیره اخلاقی و عبادی امام حسن (ع)، کاملاً منطبق بر آیات قرآن است. کلید واژه ها: سیره اخلاقی، سیره عبادی، قرآن، امام حسن(ع).

غفلت صفت ناپسندی است که قرآن و روایات خطر ابتلای به آن را به تعابیر گوناگونی گوشزد کردند. دقت در این آیات و روایات نشان می دهد که غفلت مهم ترین عامل بدبختی و اساس هلاکت انسان و عدم ابتلای به آن یا رهایی پس از ابتلا، اولین قدم رسیدن به سعادت جاودانی است. غفلت گونه ای از بی خبری است که متعلق آن امور مهم و سرنوشت ساز و در راس آنها خداوند متعال است. غفلت از خدا، جهان آخرت، مرگ و رهنمودهای پیامبران در سایه فکر غلط و هوی و هوس سلطه شیطان را بر انسان آسان می کند و انسان را از معارف الهی بی نصیب می سازد. آن چه خطرناک است غفلت مذموم است که خود به سه مرتبه درمان پذیر و مستقر و مضاعف تقسیم می شود و بدتر از همه، مرتبه مضاعف آن است زیرا عامل آن خداوند است که به شکل عذابی بر انسان غافل نازل می کند. گرچه عامل اصلی غفلت انسان است. زیرا انسان با کج فهمی و دنیا پرستی انسان از حقایق دور می شود. علاوه بر این، آثار و نتایج مهلکی که غفلت در حیات دنیوی و اخروی انسان بر جای می گذارد؛ می تواند شیرازه زندگی او را از هم بپاشد، آثاری مانند خودفراموشی، فراموشی خدا و خطرناک تر از همه جاودانگی در جهنم و عذاب های اخروی نتیجه حتمی غفلتند. پس باید آن ها را شناخت و از در افتادن در آنها برحذر بود. گرچه بزرگ ترین ضرر غفلت رانده شدن از حریم کبریایی خداوند است و محرومیت از قرب الهی بدترین مجازاتی است که انسان غافل دچارش می شود. البته نباید ناامید شد زیرا درمان غفلت با یقظه و بیداری ممکن است. توبه و ذکر هم نسخه های موثری درمان این بیماری هستند. البته حصول ذکر مداوم با توجه به خدا در همه حال، نماز و انس با قرآن ممکن است، که هم باعث زدودن غفلت می شود و هم روش مطمئنی در جلوگیری از ابتلای مجدد به غفلت می باشند.

یکی از دانش های نافع در زمینه تفسیر قرآن، اسباب النزول آیات قرآنی است. که بسیاری از مفسران قرآن کریم در گذشته و حال به این موضوع و دانش پرداخته اند و به عنوان علمی اثر گذار؛ در زمینه تفسیر قرآن معرفی کرده اند ولیکن در زمینه بررسی تطبیقی، اسباب النزول آیات قرآن طبق ملاک ها و معیارهای صحیح روایات اسباب النزول، کار مهمی صورت نگرفته است. در این تحقیق سعی بر آن است، یک بررسی تطبیقی و تحلیلی در روایات اسباب النزول تفسیر مجمع البیان با برخی تفاسیر روایی شیعه و سنی در دو فصل انجام گیرد. فصل اول کلیات بحث است که در سه بخش تنظیم شده است. در بخش اول، طرح تحقیق که همان نقشه و راهنمای تحقیق است نگاشته شده است. در بخش دوم: معرفی اجمالی از تفسیر مجمع البیان و مفسر عالیقدر آن صورت گرفته است. و در بخش سوم؛ آشنایی کلی با دانش اسباب النزول و چگونگی تأثیر گذاری این علم در تفسیر بیان شده است. فصل دوم که مباحث اصلی تحقیق را در خود جای داده به بررسی تطبیقی اسباب النزول سوره-های مائده و انعام از تفسیر مجمع البیان با برخی تفاسیر روایی شیعه و سنی می پردازد. در این فصل بعد از بیان روایات اسباب النزول مفسران (طبرسی و برخی مفسران شیعه و سنی) نقد و بررسی در این روایات، طبق ملاک هایی چون؛ محتوا، عقل، سیاق، موافقت با مذهب شیعه و تاریخ صورت گرفته است و نهایتاً روایت معتبر تر و صحیح تر از بقیه روایات استخراج می گردد و به عنوان روایتی نزدیک تر به سبب نزول معرفی می گردد.

پژوهش حاضر به بررسی تطبیقی نظرهای مفسران شیعه و سنی در موضوع بداء و لوح محو و اثبات پرداخته است. آموزه بداء با توجه به آیات قرآن به ویژه آیه 39 سوره رعد یک بحث قرآنی محسوب می شود و حقیقت بداء از دیدگاه شیعه امامیه، چیزی جز امکان محو و اثبات و تغییر و تبدیل در امور عالم با خواست و مشیت و قدرت الهی نیست. دگرگونی زندگی انسان ها بر پایه کارهای شایسته و ناشایسته، از جانب متکلمان اسلامی، بداء نام گرفته است. بررسی مسئله بداء در قرآن و روایات شیعه، به عنوان یکی از عالی ترین مسائل اعتقادی مورد تشویق و تأکید فراوان قرار گرفته است. بنابر این، بعد از مفهوم شناسی لازم در فصل دوم، در فصل های سوم و چهارم، مسئله بداء با طرح دیدگاه های مفسران مختلف شیعه و سنی به طور مفصل پیگیری شد و حاصل بحث عبارت است از اینکه که علمای سنی در موضوع اعتقاد به بداء شبهات و اتهاماتی وارد کرده اند؛ مانند این شبهه که اعتقاد به بداء با علم ذاتی خدا منافات دارد و مستلزم این است که خداوند نسبت به حوادثی که در آینده اتفاق می افتد – نعوذ بالله- جاهل باشد؛ زیرا بداء به معنای علم پیدا کردن به چیزی بعد از جهل است. این پژوهش، در پاسخ این اشکال در فصل چهارم به طور مختصر و در فصل پنجم به طور مفصل تر بیان کردیم که با توجه به آیات و روایاتی که درباره عدم تعارض بداء با علم ذاتی خداوند سخن گفته اند بداء با علم ذاتی خداوند در تعارض نیست، زیرا همیشه خداوند عزوجل علمش قبل از ایجاد اشیا بوده است؛ به سبب اینکه علم او قدیم است و حادث نیست. پس چیزی بر او مخفی نیست تا بخواهد با گذشت زمان آشکار شود. خداوند از شرایع و خلق خود آنچه را بخواهد مطابق علم و حکمت و اراده ازلی خود تغییر می دهد، ولی علم خداوند تغییر نمی کند و تغییر در معلوم است نه درعلم ، به دلیل اینکه فرموده: «وَِِعنَدُه ام الکتاب»که مرجع ثابت است و محو و اثبات در علم او راه پیدا نمی کند و محو و اثبات در مخلوق او ایجاد می شود، که حکمی را محو و حکم دیگر را اثبات می کند و مرضی را می برد و صحتی را می آورد و حیاتی را می برد و موتی را می آورد و این امر با توجه به مصادیق بداء در فصل ششم بیش تر ملموس شده است. به هر حال، اجماع علمای شیعه این است که بداء به معنای لغوی اش به طور قطع بر خداوند محال است و هر کس چنین نسبت ناروائی به ذات باری تعالی بدهد شیعه به شدت از او بیزاری می جوید. بدائی که شیعه بدان معتقد است به معنای ابداع و اظهار است؛ یعنی آنچه برای بشر مخفی و مجهول بوده خداوند آن را آشکار سازد. پس نزاع در مسئله بداء، نزاع لفظی است و بدائی که شیعه بدان معتقد است چیزی است که اهل سنت نیزآن را باور دارند؛ گرچه نام بداء بر آن نمی نهند. دلیل ما بر لفظی بودن نزاع در باب بداء این است که منکران بداء آن را به دلیل تغییر در علم خداوند نمی پذیرند؛ زیرا چنین معنایی درمورد انسان صادق است و در علم خداوند هرگز تغییری رخ نمی دهد و موافقان بداء در حقیقت همین معنا را از آیات و روایات استنباط کرده اند، و گفتیم که علم و اراده و قدرت خداوند باهم فرق نمی کند؛ چون علم و اراده و قدرت هرسه از صفات ذاتی خداوند است و بداء در اراده خداوند صورت می گیرد نه در علم خداوند و میان علم و قدرت و اراده الهی هیچ گونه تضاد وجود ندارد و در توحید صفاتی ثابت کردیم که صفات خدا عین ذات اوست و صفات عین یکدیگرند و فقط مفهوما فرق دارند. در فصل آخر، مصادیق بداء را بیان کرده ایم تا ثابت کنیم بداء با لوح محو و اثبات در مفهوم و مصداق یکسان اند و نزاع بین علمای شیعه و سنی لفظی است.

چکیده یکی از مسائل مهمّ حیات انسان، داشتن امید و آرزوست، به طور فطری انسان خردمند در می یابد که با امید زنده است، و در تمامی لحظات زندگی اش از آن بهره می گیرد. قرآن کریم به عنوان مهمترین منبع دینی، قوانین لازم زندگی دنیا و آخرت را، آن هم به بهترین صورت بیان فرموده است و از پیروانش می خواهد آن قوانین را شناخته و عمل کنند تا به هدف نهایی خود برسند. یکی از مسائل مربوط به عالم پس از مرگ، در قرآن کریم، آمال و تمنّیات انسان است؛ چیزی که ذهن هر انسان صاحب خِرَدی را به خود مشغول می سازد؛ از این رو، نگاه ما به این مسأله یعنی آرزوهای انسان ها پس از مرگ معطوف گشته تا تبیین شود که اولاً در عوالم پس از مرگ، همانند این دنیا آرزو وجود دارد، ثانیاً آرزوها متنوّع اند، ثالثاً متمنّیان آن نیز متعددند و رابعاً علل و انگیزه های آرزوها و درخواست ها متفاوت است. بدین خاطر موضوع « آرزو در قیامت» را برگزیده ام تا به مسائل مهم آن که از مباحث حوز? معارف قرآنی است، پاسخ لازم داده شود بدین منظور از منابع دینیِ نقلی مثل کلام شریف خدا( قرآن)، احادیث معصومان علیهم السلام، و منابع تفسیری مانند تفاسیر معتبر قدیم و جدید فریقین و آثار کلامی علما و اندیشمندان اسلامی استفاده شده است. در این تحقیق از روش «تحلیل محتوا» استفاده شده است؛ زیرا در این روش بیشتر بر اساس داده های موجود کار می شود. و سرانجام به نتایج علمی همانند وجود امید و آرزو در قیامت یعنی مطابق نصّ صریح آیات قرآن کریم و روایات ائمه اطهار علیهم السلام این ویژگی همواره تا ابد همراه انسان است. هم چنین همه انسان ها پس از مرگ به نوعی دچار این حالت روحی می شوند یعنی آرزومندند. در نهایت ما را به فهمِ تنوّع در انگیزه ها و عوامل ایجاد آرزوها در آن عالَم رهنمون می سازد. کلید واژه ها: «آرزو»،«امید»،«أمنیه»،«أمل»،«رجاء» و «قیامت».

چکیده انسان ها از لحاظ ذات و سرشت یکسانند و عوامل ترقی و انحراف از مسیر حق در هم? آنها وجود دارد. این امر با بازخوانی و دقت در برهه های تاریخی روشن می شود و برای جامع? انسانی عبرت آموز است. برخی از بیانات قرآن کریم و نهج البلاغه سرگذشت خواصی است که با وجود روشن بودن حق، از مسیر شایسته خود منحرف شدند. توجه دادن خواص در هر جامعه ای به رفتاری که آنها در پیش گرفته اند مانع از شکل گیری بسیاری از انحرافات خواهد بود، به همین منظور، این پژوهش به تبیین عوامل انحراف خواص، پیامدها و راهکارهای جلوگیری از آن، از دیدگاه قرآن کریم و نهج البلاغه پرداخته است. در قرآن- برخلاف نهج البلاغه- واژ? خواص به کار نرفته است؛ ولی مترادف های آن مانند: حواری، اولوالعلم، ملأ، مترفان، مستکبران، راهبان و احبار آمده است. خواص در نهج البلاغه دو نوع معنا دارد:1. برجستگان یا خبرگان جامعه ، که در مقابل عوام قرار دارند؛2. مقربان و رازداران حاکم. در علوم مختلف تعریف خاصی از واژه خواص ارائه شده است؛ ولی مقصود ما از آن، افراد و گروه های حامی حقّ اند؛ که در مقابل متاع های دنیوی شکست می خورند و نمی توانند بموقع از حقّ دفاع کنند. انحراف خواص از منظر قرآن کریم و نهج البلاغه متأثر از عوامل متعدد اخلاقی ای مانند: غفلت از یاد خدا، سیره و سنّت پیامبراکرم?، دنیاپرستی و...؛ و عوامل اعتقادی ای مانند: نداشتن ایمان واقعی، ولایت ناپذیری، جهل به قرآن و عدم رجوع به سنّت و...؛ و عوامل سیاسی ـ اجتماعی ای چون: ریاست-طلبی، بی بصیرتی، ملاحظات خویشاوندی و ... بوده است. انحراف خواص پیامدهای دنیوی و اخروی متعددی نیز دارد؛ پیامدهای دنیوی آن به پیامدهای فردی مانند: تکذیب حق، ارتداد، خواری و ذلت دنیوی، شکستن بیعت با امام زمان خویش و... و پیامدهای اجتماعی مانند: ولایت ستیزی، فاصله گرفتن از امام معصوم?، گمراه شدن مردم، ریخته شدن خون بی گناهان، و ... تقسیم می شود و پیامد اخروی انحراف خواص، جهنّم است. مهم ترین آموزه های دینی از قرآن کریم و نهج البلاغه به عنوان راهکارهای اساسی در پیش گیری از انحراف خواص در بعدهای اخلاقی مانند: ذکر و یاد خدا، ارزش -قائل نشدن به دنیا، محاسبه‏ نفس، داشتن اخلاص، رعایت تقوای الهی و..؛ ، اعتقادی مانند: داشتن ایمان واقعی، تمسک به قرآن و عترت، اطاعت و تسلیم امام زمان خویش بودن، و...؛ و سیاسی ـ اجتماعی مانند: همراهی با امام معصوم?و رهبری جامعه، ارتقای بصیرت، شناخت حق و باطل توأم با درک سیاسی، استقامت در پیمودن راه حقّ، تصمیم گیری به موقع و... تبیین شده است. واژگان کلیدی: قرآن کریم، نهج البلاغه، انحراف خواص، عوامل انحراف خواص، پیامدهای انحراف خواص، راهکارهای جلوگیری از انحراف خواص

چکیده از آنجا که فتنه گران هر روز با شیوه های مختلف در جامعه فتنه به پا می کنند و در صدد گمراه کردن مردم اند، بررسی و شناخت عوامل و زمینه های وقوع فتنه ها از جوانب مختلف بسیار حائز اهمیت است. از این رو پژوهش حاضر به بررسی «خاستگاه های فتنه های بشری از منظر قرآن کریم و روایات» می پردازد. فتنه که به معنای اختلال اضطراب آور است، در کاربرد قرآنی خود به کفر، شرک، عذاب و ... تعریف شده، که تعریف به لازم معناست نه معنای اصلی آن. ناشناخته بودن فتنه در آغاز امر، گسترش تدریجی آن و نمایاندن چهر? واقعی خود درآخر کار، ویژگی های مشترک اقسام فتنه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی است که درهر بعد تأثیر خود را بر جای می گذارد. فتنه که عواملی مانند بدعت در بُعد فکری، کبر و غرور در بعد اخلاقی و خودرأیی در برابر ولایت در بعد سیاسی از زمینه های آن است، پیامدهایی در حوزه های مختلف از جمله، فرهنگی و اجتماعی که باعث ایجاد تردید و شبهه در میان مردم و سردرگمی آنها؛ در حوزه ی دینی که آنها را از مسائل دینی دور و به دنیا گرایی و مسائل مادی می کشاند؛ در حوزه ی سیاسی که باعث آشفتگی اوضاع سیاسی می شود، را به دنبال دارد. مصادیق آن که عوامل انسانی چون ستمگران، منحرفان، جاسوسان و ... هستند هر کدام شیوه ی خاصی در فتنه گری دارند، و راه نجات از فتنه های بشری، تمسک به قرآن کریم و اهل بیت -علیهم السلام-، تقوا، صبر و ... است. کلید واژه ها: فتنه، ابتلاء، هوای نفس، انحرافات، نجات از فتنه.

پس از بیان کلیات و ذکر ساختار روش پژوهی اثر، در فصل نخست که در دو فصل احوال و آثار میبدی نگارش یافته است، ابتدا به بیان زندگانی، نسب و خاندان میبدی ـ که آگاهی های چندانی نیز از آن در دسترس نیست ـ پرداختیم و به مناسبت تاثیرپذیری میبدی از اندیشه و شخصیت خواجه عبدالله انصاری، اشاره ای به سرگذشت و سیر تفکرات خواجه شد. ادامه این فصل به بررسی آثار میبدی گذشت و نُسَخ کشف الاسرار و شیوه نگارش آن معرفی و گزارشی از کتاب اربعین و وجه انتساب کتاب الفصول به میبدی ارائه شد. در فصل دوم به جهت رویکرد ذوقی و اشاری میبدی در نوبت ثالثه که عمده اشتهار کشف الاسرار نیز به همین سبب است کوشیده شد تا مبانی فهم قرآن بر اساس شیوه میبدی در مواجهه با تفسیر و تأویل و نیز روش تفسیر باطنی مبتنی بر نگاهداشت ظواهر قرآن، بررسی شود و از این رو ضمن ارائه نظرگاه میبدی در خصوص تفسیر، تأویل و اشاره و تفاوت آن ها با یکدیگر جهت نمونه برخی از اقوال اشاری میبدی و دیگر مشایخ صوفیه که مهم ترین آن ها خواجه عبدالله انصاری است، ذکر شد. در بخش سوم، که عمدتاً به تحلیل تفسیر نوبت ثانیه کشف الاسرار پرداخته شد، سراسر این تفسیر از جوانب گوناگون و اشتمال آن بر مباحثی مانند: ادبیات عرب، علوم قرآنی، نقل روایات، مباحث فقهی و معارف اعتقادی تجزیه و تحلیل شد و ضمن استخراج آراء و نظریات میبدی به بررسی و احیاناً نقد آن مبتنی بر فضای حاکم علمی آن عصر و مبانی علمی و تفسیری پرداخته شد تا فارغ از تمامی ستایش هائی که از میبدی و تفسیر وی شده است با سنجه های تفسیرشناختی و علوم قرآنی، روش تفسیری و فضای عقیدتی و معارف موجود در این تفسیر را به تصویر کشیده و یادآور فزونی و کاستی های آن شویم.

یکی از مسائلی که در تاریخ علم کلام همواره مود بحث و مناقشه بوده است، مسئله کلام باری تعالی می باشد؛ به تبع آن چیستی و چگونگی وحی به مثابه تجسّم کلام الهی، مورد گمانه زنی ها و رهیافت های نظری مختلفی از تبیینی کاملاً فراطبیعی تا تبیینی طبیعی، قرار گرفته است. وحیانی بودن نصّ از مباحث مهمّ وحی است و طبق دیدگاه مسلمانان، یگانه مصدر منبع وحی و آیات قرآن کریم، در لفظ و معنا، خداوند حکیم است. برخی از نویسندگان و روشن فکران معاصر با نفی الهی بودن قرآن، برای آن منشأ بشری فرض نموده اند و برای آن مصادر و منابع مختلفی ذکر کرده اند و قرآن را تعبیر پیامبر از تجربه شخصی خود دانسته اند که در قالب الفاظ و کلمات در می آید؛ امّا شواهد تاریخی و آیات قران نشان می دهد که وحی به قدرت مقتدر غیبی مستند است و پیامبر(ص) هیچ گونه مداخله ای در آن نداشته است.

چکیده: فقر از مهمترین معضلات بشری است که از جایگاه ویژه ای در بین سایر مسائل اجتماعی برخوردار است، از سوی دیگر فساد و انحرافات اخلاقی نیز به عنوان یکی از مشکلات اصلی جامعه، کیان زندگی اجتماعی و خانوادگی افراد را تهدید می کند. نظر به اینکه در بروز انحرافات اخلاقی عوامل مختلفی از جمله، فقر دخیل هستند این پژوهش به نوبه خود تلاشی است در این راستا که رابطه فقر و انحرافات اخلاقی را صرفاً از دیدگاه قرآن و روایات بررسی کند. فقر که به معنای شکاف و فاصله ای است که در چیزها پدید می آید، از دیدگاه اسلام پدیده ی مطلوب و خوشایندی نبوده و دارای خاستگاههای فردی و اجتماعی مختلفی نظیر: تنبلی، خیانت، ربا، احتکار و.....است که از لحاظ اقتصادی وابستگی و عقب ماندگی ،از لحاظ روانی انزوا و پریشانی و از لحاظ فرهنگی ضعف بنیه علمی را به دنبال دارد. انحرافات اخلاقی نیز که مانع از رسیدن به کمال لایق و واقعی انسان می باشد و انسان را از درک معارف الهی و نسیم های روح بخش قدسی، محروم می‏نماید؛ و معیار آن از دیدگاه اسلام خروج از مرز اعتدال و میانه روی و جدا شدن از اصول اخلاقی می باشد. عوامل فردی و درونی چون هوی و هوس، وراثت و جهل و از بیرون و اجتماع نیز عواملی چون محیط آلوده، دوست، فقر و..... آن را تحت الشعاع قرار می دهند. تأثیر فقر، به گونه‏ای است که مانع رشد و تعالی انسان می‏شود و در بروز انحرافات اخلاقی نقش عمیقی دارد، به عبارتی فقر، بستر مناسب گذر از معیارهای اخلاقی را برای افراد، مهیّاتر می کند. با وجود فقر انسان با انحرافات اخلاقی ارتباط نزدیکی برقرار ساخته و به سادگی دروغ، فحشا، کینه و........را در خود تقویت می کند. که این امر مورد تأیید آیات و روایات اسلامی قرار گرفته است. راه نجات از فقر انفاق، کار و تلاش و ....... و در پیشگیری و درمان انحرافات اخلاقی، تقویت اندیشه دینی، تقوا، تربیت صحیح و ... نقش اساسی دارد. کلید واژه ها: ، فقر، انحرافات، اخلاق

با توجه به فرصت مناسب و شرایط اجتماعی و سیاسی پیش آمده در دوران امامین صادقین8، این دو بزرگوار بیش از دیگر پیشوایان معصوم: در تفسیر آیات الهی و تشریح حقایق معنوی قرآن کریم و همچنین پرورش شاگردان، زمینه فعالیت و نشر دانش را داشته اند. و با بررسی تاریخ تفسیر، اهتمام دانشمندان اسلامی به قرآن کریم و خلأهای سیر تدوین تفاسیر روشن می‏شود؛ که در آن عصر مفسران نامی بزرگی در صحنه تفسیر درخشیدند که آثار گران بهای آنان در طول تاریخ برای مفسران به عنوان منابع اصیل تفسیری چه در زمینه نقل و چه در باب اجتهاد شناخته شده است، چنانکه ملاحظه می شود برخی از این تفاسیر در دست است و به چاپ رسیده یا به گونه پراکنده در متون معتبر تفسیری مانند تفسیر تبیان، طبری، طبرسی و ابن کثیر و جز آن، باقی مانده است وتعدادی از آن تفاسیر در طی قرون و سال های متمادی از بین رفته است. و آنچه از این تفاسیر که در دسترس می باشد، نیاز به بازنگری دارد. به عنوان نمونه تفاسیری که منسوب به امام باقر و امام صادق هستند همه ی روایات تفسیری آنها مورد وثوق نیستند. و برای تفسیر و تبیین آیات الهی نیاز به دقت دارند. در این راستا، به بیان مختصری از اوضاع و شرایط آن دوران می پردازیم. و در آخر ضمن بررسی تفسیرهای منسوب به امامین صادقین8، به معرفی مفسران آن عصر به ترتیب زمانی نگاشته ایم.

یکی از مباحث مهمی که هدف بعثت انبیا را مشخص می کند و آثار عقیدتی و تربیتی متعددی دارد ، بحث هدایت است . این امر اساسی ترین کار می باشد و درهمه ی کتب آسمانی و آیات گوناگون قرآن نیز به صورت های مختلف بیان شده است. همان طور که می دانیم مفهوم شناسی واژگان قرآن و تعیین قلمرو معنا شناسی هریک براساس کاربرد آن ها در آیات گوناگون، از جمله مسائلی است که در فهم صحیح معارف قرآن اهمیت بسزایی دارد. با توجه به اینکه واژه هدایت در 260 آیه از قرآن وجود دارد و مشتقات آن 316 مرتبه است. دراین پژوهش برآنیم که معانی گوناگون این واژه را برحسب سیاق آیات در تفاسیر گوناگون شیعه و سنی بیان کنیم . و در انتهای هر آیه همنشین های این واژه را با عناوین موانع ، آثار ، لوازم ، عوامل هدایت کننده و هدایت شده بیان میکنیم. بنابراین با تکیه برخود آیات و با روش معنا شناسی، پس از بررسی تک تک آیات در بر دارنده این واژه، قلمرو معانی هریک ازآیات را جداگانه به دست می آوریم؛ زیرا هدایت علاوه بر معنی لغوی آن دارای معانی دیگری نیز هست که این معانی با تاثیر پذیری از واژگان مجاور خود در آیات مربوط به دست می آید. قابل ذکر است معنای اصلی واژه هدایت راهنمایی کردن است و در تمامی وجوه و معانی نسبی این معنای اصلی یافت میشود.همچنین در انتهای این پژوهش وجوه مختلف هدایت را به صورت جمع بندی بیان میکنیم.

جاهلیت به معنای انجام کاری برخلاف آنچه که باید انجام شود، درتمام ابعاد وجودی اعراب از گمان ها و باورهای اعتقادی آن ها گرفته تا احکام و سنن و قراردادهای آن ها و اخلاق و رفتارشان تأثیر گذاشته بود و به گفته ی قرآن آن ها را در قید و بند اسارت و دریک کلمه درضلالت وگمراهی آشکار قرار داده بود، که حضرت محمد(ص) پس از مبعوث شدن به رسالت و با آوردن اسلام به مبارزه با تمام این گمان ها،احکام واخلاق جاهلی پرداخت و با نور قرآن مردم را از تاریکی های ضلالت و گمراهی نجات داد و از قید و بند رهانید که در مجموع می توان گفت؛ قرآن سه نوع برخورد با فرهنگ های عصر نزول خود داشته است: 1-برخورد اصلاحی؛که فرهنگ های نیمه مثبت بودند و بعد از اصلاح پذیرفته شدند مانند نماز گزاردن2-برخورد انکاری؛شامل بعضی فرهنگ های منفی اعراب که قران آن را نپذیرفته از جمله فرشته پرستی،جن پرستی و...3-برخورد اثباتی وامضایی؛شامل بعضی فرهنگ های اعراب که ریشه در ادیان گذشته داشته اند و قرآن آن ها را تأیید کرده است ازجمله اعتقاد به خالق یکتا و ماه های حرام و...

ارتباط اسمای حسنای الهی با محتوای آیات در سوره های توبه، هود،یونس و یوسف،موضوع اصلی این تحقیق می باشد.اسمای حسنای مذکور در آخر آیات از دو جهت مورد توجه می باشد: یکی اینکه تنها ترین راه شناخت خداوند، فقط از راه اسما و صفات او برای بشر میسر است و دیگر اینکه قرآن کریم از نزد خدایی نازل شده که حکیم مطلق است و همین حکمت اقتضا دارد که هر واژه را در جای اختصاصی خود قرار گرفته باشد.با توجه به این مطلب، تلاش برای کشف معانی اسمای الهی و هم چنین فهمیدن دلیل و توجیه کاربرد آن در جایی خاص از سوره ها و آیات،حائز اهمیت ویژه می باشد.تمام این تلاش ها بر این پایه استوار است که چینش آیات سوره ها،چینشی الهی باشد و دست بشر از اعمال سلیقه در ترکیب آنها به دور باشد.اسماء حسنای ذکر شده در پایان آیات گاهی با محتوای آیه خود مرتبط است،اما گاهی با آیات قبل و بعد نیز پیوندی ناگسستنی دارد. در این پایان نامه در حد امکان، این ارتباط مبرهن گشته و بیان شده که خاتمه آیات، مخصوصا اسمای حسنای مذکور در آنها، در حکم دلیل و مستندی برای مسائل مطرح شده در آیه و یا آیات مرتبط با هم بوده و ارتباط بین صدر و ذیل آیه کاملا دقیق می باشد و نمی توان با یک بیان کلی از کنار آنها به آسانی گذشت. تلاش نویسنده، در این نوشتار بر این پایه بوده که اسمای الهی هر سوره به طور مجزا بررسی شود.به دلیل اینکه هر کدام از نام های مبارک الهی، نوع رابطه ای که با آیات خود برقرار می کنند، مختص همان آیه می باشد و قابل تسری به آیات همان سوره نیست، چه برسد به سوره های دیگر.

از آنجا که قرآن کریم، هدایتگر انسان است، در این راستا نیازمند تفسیر یعنی بیان مفاد استعمالی آیات قرآن، و آشکار نمودن مراد خدای متعال از آن است، که در طول تاریخ اسلام مفسران، تفاسیر مختلفی از این کتاب ارائه نموده¬اند. در این میان، برخی از دانشمندان علوم قرآنی قواعدی را برای تفسیر شمرده¬اند که مفسر باید در تفسیر خود این قواعد را رعایت نماید. از این رو پژوهش حاضر به بررسی رعایت قواعد تفسیری در تفسیر اطیب البیان تالیف مرحوم آیت الله سید عبدالحسین طیب می¬پردازد. در این پژوهش به بررسی هفت نوع قاعده مهم در مورد تفسیر مذکور پرداخته می¬شود که عبارتند از: در نظر گرفتن قرائت صحیح، توجه به مفاهیم کلمات در زمان نزول، در نظر گرفتن قواعد ادبیات عرب، در نظر گرفتن قرائن، مبنا بودن علم و علمی، در نظر گرفتن انواع دلالت ها و احتراز از ذکر بطون برای آیات. با بررسی و تشریح این قواعد در فصلهای جداگانه، تفسیر وی در مورد این قواعد مورد سنجش قرار می¬گیرد. مفسر در مورد اختلاف قرائت¬ها خود را به رسم الخط کنونی مصحف مقید کرده است. در توجه به مفاهیم کلمات در زمان نزول به آیات، روایات، حقیقت قرآنی، عرف و لغت، زبان مرجع و... مراجعه می-گردد. وی در اکثر موارد قواعد ادبیات عرب را در تفسیر آیات در نظر گرفته است. قرائن که به دو دسته پیوسته و ناپیوسته تقسیم می¬گردد، و قرائن پیوسته به لفظی و غیرلفظی تقسیم می¬گردد و سیاق -که نوعی ویژگی برای واژگان بر اثر همراه بودن آنها با کلمه ها و جمله های دیگر است- تنها عامل قرینه پیوسته لفظی است و در این تفسیر به سیاق و سایر قرائن توجه شده است. مصادیق علم و علمی نیز نصوص آیات، روایات و اخبار تاریخی، اقوال لغت شناسان و... است و مرحوم طیب غالبا به این مصادیق توجه نموده است. دانشمندان دلالت¬های الفاظ را به مطابقی، تضمنی و التزامی و نیز به دلالت¬های اقتضاء، اشاره و مفهومی کلام تقسیم می¬کنند که مرحوم طیب به اکثر این دلالت ها نیز توجه نموده است. با توجه به اینکه مفسر باید در تفسیر آیات، از ذکر بطون احتراز نماید، مفسر اطیب البیان نیز این قاعده را رعایت نموده است.

چکیده مسئله نعمت و افزایش یا سلب آن یکی از موضوعات مطرح و مورد بحث در قرآن کریم می¬باشد. نعمت به معنی آنچه که سازگار با زندگی و موافق با کمال انسان و رسیدن به سعادت و قرب الهی است می¬باشد. این کلمه به همراه مترادف¬های آن از جمله « آلاء، منَّ، بلاء، ید، حسنه، فضل، طول، ترفه » در قرآن کریم و لغت عرب به کار رفته است. با توجه به آیات قرآن کریم، همیشه بهره¬مندی یا سلب نعمت¬های الهی دلیل بر قرب و یا پستی و خواری جایگاه شخص نزد خداوند متعال نمی¬باشد و ممکن است کافران نیز به دلایلی از جمله سنت استدراج و یا پاداش برخی اعمال دنیایی آنها، از این نعمت¬های فراوان برخوردار شوند. نعمت های الهی در قرآن کریم به طور کلی به دو دسته نعمت های ظاهری و باطنی تقسیم می¬شود. از سوی دیگر در قرآن کریم رابطه بین اعمال انسان و برخورداری از نعمت یا زوال آن رابطه ای غیر قابل انکار است و بر اساس آن انسان با انجام اعمالی لیاقت و شایستگی بهره مندی از نعمت را از دست خواهد داد و برعکس با انجام اعمالی دیگر زمینه بهره مند شدن از نعمت را فراهم خواهد ساخت. از دیدگاه قرآن کریم عواملی همچون ایمان، تقوا، عمل صالح، دعا، شکر، توبه و استغفار، انفاق، اقامه کتب آسمانی، پذیرش ولایت ائمه، ازدواج، توکل، صبر و استقامت، احسان، سعی و تلاش در افزایش نعمت¬های الهی موثر است و از سوی دیگر عواملی مانند کفر، شرک، کفران نعمت، عدم انفاق، اعراض از یاد خدا، رباخواری، ترک امر به معروف و نهی از منکر، کم فروشی، تکذیب و مخالفت و قتل رهبران الهی، بی¬توجهی به فرمان الهی، پیروی از وسوسه شیطان، کبر، عدم اکرام یتیم و ظلم در سلب و زوال نعمت¬ها نقشی اساسی و غیر قابل انکار دارد.

أثر پیش رو، تصحیح و تحقیق نسخه ی خطیِ تفسیر سوره ی نور از تفسیر میرزا لطفعلی بن میرزا احمد مجتهد تبریزی (م.1262ه.ق.) است. تفسیر میرزا لطفعلی، تک نسخه و به خط مولف و شکسته نستعلیق می باشد و در دو جلد با عنوان «تفسیر القرآن الکریم» در کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی، فهرست شده و به شماره های 9262 و 12193 به ثبت رسیده و نگهداری می شود. جلد اول شامل تفسیر سوره های مریم، طه و انبیاء است. جلد دوم آن نیز شامل سوره های حج، مومنون، نور و نبأ می باشد. نسخه ی خطیِ سوره ی نور مشتمل بر 128 صفحه و هر صفحه مشتمل بر 18سطر می باشد. در تحقیق و تصحیح اثر حاضر، از تنها نسخه ی موجود آن، استفاده شده است، و روش کار محقق به این صورت بوده است که ابتدا، نسخه ی خطی تایپ شده است و سپس متن تایپ شده با متن نسخه ی خطی، مقابله شده است و پس از آن، به تقویم نصّ پرداخته شده است. پایان نامه در دو فصل تنظیم شده است: فصل اول، مشتمل بر مباحث مقدماتی در سه بخش تنظیم شده است: 1. شرح حال مفسر 2. روش تفسیری مفسر 3. معرفی سوره نور فصل دوم، شامل متن نسخه ی خطی تفسیر سوره ی نور به همراه تحقیق، تصحیح، تقویم نصّ می باشد. کلمات کلیدی: تفسیر قرآن؛ سوره ی نور؛ نسخه ی خطی؛ تصحیح؛ تحقیق؛ لطفعلی بن احمد مجتهد تبریزی.

این پایان نامه با عنوان « بررسی قواعد تفسیر اثنی عشری » که اجمالاً می توان گفت : این پژوهش با مباحث مقدماتی مانند تبیین مسأله و پیش فرض های موضوع و ضرورت و اهمیت آن آغاز گردیده و پس از آن به معرفی مفسر و تفسیر اثنی عشری و بررسی ساختار آن پرداخته شده است . از موضوعات مطرح گردیده در این پژوهش بررسی روش تفسیری شاه عبدالعظیمی در توجه به قرائت صحیح است و چنین به نظر می رسد که مؤلف خود را مقید به قرائت مطابق با رسم الخط کنونی مصحف شریف دانسته است . سپس به توجه مفسر در به کار گیری کلمات زمان نزول پرداخته و با تفحص در این تفسیر معلوم گردیده ، وی بعضی از لغات را معنی کرده است در فصول دیگر شیوه شاه عبدالعظیمی در توجه به قواعد ادبیات عرب مورد بررسی قرار گرفته و مشخص گردید که اثنی عشری از این قاعده نیز به صورت گذرا و فقط در مواردی تحت عنوان نکات ادبیه و تتمه استفاده کرده است . در بررسی شیوه نویسنده به قرائن قابل ذکر است که با وجود عدم تصریح مؤلف به ذکر نام بسیاری قرائن ، از آن ها در تفسیر آیات کمک گرفته و گاهی با کمک اسباب نزول تفسیر صحیح آیه را ذکر می کند . در برخی از آیات عادات و رسوم رایج در زمان نزول آیه را تشریح می نماید و در آیاتی که متضمن معانی باشند که موجب تجسیم در خداوند گشته و یا مخالف با شأن مخاطب آیات باشند با کمک قرینه و ویژگی های متکلم و یا مخاطب آیات ، ظهور آیه در آن معانی را بی اعتبار می دانند . ایشان به معرفتهای بدیهی و برهان های قطعی توجه چندانی نداشته است . و با توجه به اعتقاد وی نسبت به توجه جدی پیامبر در تبیین آیات مجمل ، از روایات وارده در تفسیر آیات بهره گرفته است ، گرچه در مواردی ، منبع و سند را ذکر نکرده است و نیز گاهی از آیات دیگر برای تبیین جنبه های مختلف یک موضوع استفاده نموده است . همچنانکه به سیاق آیه هم توجه داشته و گاه از آن به عنوان قرینه صارفه از معنای ظاهری یا توجیه معنای صحیح مورد نظر خویش بهره برده است . ایشان در مواردی به قاعده علم و علمی توجه داشته و گاه از ادله ی گوناگون عقلی برای تبیین مقصود آیات الهی بهره برده است . با توجه به احاطه ی علمی شاه عبدالعظیمی ، در بحث دلالت ها ، به دلالت های موجود در آیات توجه داشته است و گاه چندین دلالت برای آیات بیان نموده است.

چکیده یکی از قدیمی ترین تفاسیر مجمع البیان است که توسط مرحوم شیخ امین الدین ابو علی فضل بن حسن طبرسی نگاشته شده است؛ وی، ذیل هر آیه، روایاتی در شرح و تفسیر آن آورده است؛ اما اشکالی که در این روایات وجود دارد، عدم وجود سند معتبر برای آن است. با عنایت به وجود تحولات چشمگیر در روند ثبت و ضبط احادیث، ایجاد احادیث جعلی در بین روایات شیعه و لزوم اعتبار بخشی به منقولات شریفه به منظور استنباط احکام شرعی و ...، اهمیت بررسی سند و متن روایات را روشنی می سازد. این بررسی، موضوع مورد بحث در این پایان نامه است. تاکنون به جز اندکی در کتاب «حدیث های خیالی در تفسیر مجمع البیان» اثر آیت الله شیخ نعمت الله صالحی نجف آبادی، اثری درباره اسناد روایات تفسیری آن نگاشته نشده است و روایات این تفسیر از لحاظ سندی مورد بررسی قرار نگرفته است. تفسیر مجمع البیان یک اثر روایی، اجتهادی، عرفانی ‏و رمزی است.‏ شیخ طبرسی در نقل اقوال تعصبی نداشته و هر آنچه را صحیح و معقول می‏دانسته، از مخالف و موافق، بازگو ‏کرده و در تقدیم و تأخیر نام آنان غرضی خاص، نداشته است. پایان نامه در چهار فصل تدوین شده است: کلیات که در برگیرنده مقدمات ورود به بحث است؛ معرفی مولف تفسیر مجمع البیان و تألیفات وی، بررسی سندی 102 روایت ذیل آیات جزء دوم در تفسیر مجمع و نتیجه گیری بحث. ماحصل بررسی های به عمل آمده، متضمن این است که هرچند برخی از احادیث دارای سند معتبر و صحیح هستند اما بسیاری از روایات تنها در منابع روایی اهل تسنن دیده می شود؛ سند برخی از روایات موجود نیست؛ سند برخی از منقولات هم دارای اشکال است. منبع تعدادی از احادیث تنها همین تفسیر شریف مجمع البیان است؛ علت آن می تواند دسترسی ایشان به منابعی باشد که اکنون در اختیار ما نیست. واژگان کلیدی: مجمع البیان، طبرسی، حدیث، روایت، بررسی سندی، متن، اصول اربعه، صحیح، وثاقت

زیارت ائمه معصومین (علیهم السلام) در فرهنگ شیعی جایگاه بسیار والایی دارد و از اختصاصات شیعه به شمار می رود که از امامان (علیهم السلام) برای ما به یادگار مانده اند؛ زیارت به معنای دیدار کردن است و زیارت معصوم همانند دیدار کردن با او در حیات و زندگانی اوست، زیرا اعتقاد همه شیعیان بر این است که مرگ و حیات ائمه معصومین (علیهم السلام) با هم تفاوتی ندارد و در هر حال شاهد و ناظر بر اعمال ما هستند. از جمله این زیارات، زیارت جامعه کبیره است که بازتابی از علم بیکران امام هادی (علیه السلام) است؛ که از معتبرترین ادعیه و احسن و اکمل زیارات است که دارای مضامین عالی و فصاحت و بلاغت بی نظیری است و می توان گفت که از شایسته ترین ادعیه در معرفی از مقام شامخ اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) است؛ چون این زیارت بیان کننده همه اوصاف ائمه (علیهم السلام) در مقام ولایت و امامت است. در این پژوهش سعی شده است که وظایف امت در برابر امام معصوم (علیهم السلام) به عنوان نمونه کامل یک انسان بیان گردد و به نتایج تولی و تبری که یکی از وظایف مهم امت شمرده می شود هم پرداخته شود؛ به علاوه اصالت سندیت این زیارت را نیز مورد بررسی قرار دهیم. با وجود کمبود منابع مرتبط با موضوع پژوهش و مشکلات موجود در دست یابی به این منابع، سعی شده است برای تبیین و توضیح بیشتر موضوع، کتب مرجع از جمله فرهنگ لغات، تفاسیر و کتب روایی و همچنین تحقیقات جدید مورد استفاده قرار گیرد. با این وجود در این پژوهش از کتب تفسیری استفاده فراوانی شده است چون بنا به اعتقاد ما شیعیان، امام معصوم قرآن ناطق بوده و کلام او به این کتاب آسمانی نزدیک است همچنان که اکثر فرازهای این زیارت با آیات قرآنی قرین می باشد، لذا تبیین و توضیح بیشتر فرازهای این زیارت، مستلزم رجوع به قرآن و تفاسیر موجود می باشد.

موضوع این پژوهش «بررسی سندی روایات تفسیر مجمع البیان» است. و از آنجا که اکثر روایت این تفسیر بدون سند آمده هدف یافتن منابع و بررسی سند این روایات است. بنابراین پس از تبین برخی واژگان و مفاهیم مربوط به حدیث و معرفی طبرسی و تفسیر مجمع البیان، در بخش اصلی تحقیق با مراجعه به جوامع روایی شیعه و سنی روایات تفسیر مجمع البیان منبع یابی شده است. سپس با مراجعه به کتاب های رجال و مشاهده اقوال علماء درباره روایان احادیث، یک یک راویان مورد بررسی دقیق و موشکافانه قرار گرفته تا اعتبار یا ضعف احادیث مشخص گردد. در این تحقیق که شامل یک جزء از قرآن است مشخص شد؛ اکثر روایات در منابع شیعه و سنی به صورت مسند و تعدادی هم بدون سند آمده است و روایات شیعی چند برابر روایات سنی است و سند تعداد قابل توجهی از این احادیث معتبر است. همچنین تعداد اندکی از روایات تنها در تفسیر مجمع البیان ذکر شده و منبع دیگری ندارد.

علوم قرآنی اصطلاحی است درباره مسائلی مرتبط با شناخت قرآن و شئون مختلف آن که مفسر با رعایت آن در ورطه تفسیر به رای گرفتار نشده و در نهایت بتواند تفسیری ضابطه مند و صحیح ارائه دهد. یکی از تفاسیری که به مباحث علوم قرآنی پرداخته است، تفسیر التحریر و التنویر است. محمد طاهر بن عاشور در این تفسیر به مهم ترین مباحث علوم قرآنی توجه داشته است. ابن عاشور ابتدای نزول قرآن را در شب هفدهم رمضان با نزول پنج آیه نخست سوره علق، و آخرین آیه نازل شده را آیه 281 بقره می داند. در جای جای تفسیر بر این مطلب اشاره دارد که کیفیت نزول قرآن بر خلاف کتب مقدس پیشین، به صورت تدریجی نازل گشته است. ایشان آیات قرآن را به دو دسته مکی و مدنی تقسیم می نماید (مکی: 88 سوره؛ مدنی: 25 سوره؛ ایشان سوره حج را نه مکی و نه مدنی بلکه مکی- مدنی می داند) و بیشتر مستثنیات سور را نمی پذیرد و دلیل توهم مستثنیات را خلط بین اسباب نزول می داند. همچنین علم سبب نزول را به دو دسته تقسیم می نماید و سعی نموده به آن دسته از اسباب نزولی بپردازد که در تفسیر آیات اهمیت داشته باشند. ترتیب آیات قرآن و چینش هر کدام پشت دیگری را، توقیفی و به امر رسول الله (ص) می داند و می نویسد اصح آن است که قرآن در زمان حضرت ابوبکر صدیق (رض) جمع شده باشد. ایشان قرائت را دو گونه می داند و تنها به گونه ای می پردازد که ارتباط تنگاتنگی با تفسیر دارد و در مورد اختلاف قرائت می نویسد اگر یقین نماییم که همه وجوه قرائات مشهور از پیامبر (ص) رسیده است اشکالی ندارد که گفته شود حمل الفاظ قرآن بر این وجوه، مراد خداوند بوده است تا قاریان با خواندن به چندین وجوه، معانی را تکثیر بخشند. ابن عاشور بعد از تقسیم بندی نسخ به سه دسته، دسته سوم آن یعنی « نسخ تلاوت و بقای حکم » را نمی پذیرد و می نویسد که فایده ای برای این نوع متصور نیست. با توجه به آیه هفت سوره آل عمران آیات قرآن را به دو دسته محکم و متشابه تقسیم می نماید و این صفت را متوجه لفظ می داند و واو مورد بحث در این آیه را استیناف می داند. اعجاز را یکی از علوم مهم در تفسیر قرآن می دانند و در سراسر تفسیر خود کوشیده که به اعجاز قرآن اشاره نماید و با رد قول صرفه، فصاحت و بلاغت قرآن را وجه اعجاز این کتاب می-داند. واژگان کلیدی علوم قرآن، تفسیر، التحریر و التنویر، ابن عاشور.

از ضروری¬ترین علوم موردنیاز مفسر در تفسیر معارف کلام الله، علم مفردات قرآنی است. این علم ـ که معانی تک‏واژه‏های قرآنی را بررسی می‏کند ـ آن¬چنان پراهمیت است که باب ورود به ساحت قرآن کریم محسوب می¬شود. مفسران برجسته، از قرون ماضی تاکنون، با درک اهمیت و جایگاه این علم، اهتمام ویژه¬ای به آن داشته¬، و در آثار تفسیری خود به صورت ویژه به آن پرداخته¬اند. از جمله این مفسرین می¬توان به امین¬الاسلام طبرسی و جارالله زمخشری اشاره کرد. این دو مفسر، اگرچه اصالتاً ایرانی بوده¬اند، اما تبحّری چشم¬گیر و جایگاهی تحسین¬برانگیز در عرصه لغت عرب داشته¬اند؛ تا آن¬جا که آثار تفسیری ایشان به عنوان منبع و مرجعی گران¬بها برای فهم معانی مفردات قرآنی به حساب می¬آید. وجود چنین ظرفیتی از یک سو، و از سوی دیگر، کم¬توجهی محققان به صبغه لغوی این دو مفسر، بر اهمیت بررسی عمل¬کرد آنان در حوزه مفردات می¬افزاید؛ چه آن¬که ماحصل تحلیل آرای لغوی ایشان و تطبیق آن با دیگر نظرات مطرح، ظهور مسیری نو و روشن در تبیین مفردات قرآنی خواهد بود. بر این اساس، پژوهش حاضر پس از گزینش واژگانِ محل تأمل از محدوده تعیین شده (جزء 21) به سراغ مصادر اصلی لغت و کتب وجوه و نظائر رفته تا معانی لغوی و وجوه آن لغات را استخراج نماید؛ سپس نظرات تفسیری طبرسی و زمخشری را درباره مفردات تعیین شده در آیات محدوده جزء 21 و تمامی آیاتی که متضمن آن لغت یا مشتقات آن بوده، بررسی کرده است تا از این طریق، دیدگاه جامعی درباره نظر دو مفسر مذکور نسبت به مفردات مورد بحث به دست آید. در مرحله بعد، پس از ترجمه و اعراب¬گذاری متون استخراج شده تفسیری، نظرات، جمع-بندی گشته و نظر منتخب از میان نظرات تفسیری موجود معرفی شده است. در برخی موارد نیز معنا و نظریه¬ای جدید مبتنی بر تحلیل و برهان به عنوان معنای ارجح انتخاب شده است. سرانجام نظر دو مفسر با نظریه نهایی تطبیق داده شده و عمل¬کرد آنان مورد بررسی قرار گرفته است. فصل¬های آغازین این پژوهش نیز به بیان کلیات، تعریف اصطلاحات و پرداخت نسبتاً بسیط به مباحث مرتبط با علم مفردات و فقه¬اللغه اختصاص یافته است. معرفی طبرسی و زمخشری و تفاسیر آنان نیز از مطالب عنوان شده در این رساله هستند.

چکیده دست یابی به مفاد استعمالی آیه ها و کشف مراد الهی آن ها، نیازمند رعایت کردن قواعد و ضوابطی است که بر هر مفسر لازم است قبل از پرداختن به تفسیر، آن ها را در نظر بگیرد و براساس آن ها به تفسیر بپردازد تا کمترین خطا و انحراف را در تفسیر داشته باشد و به شناخت بهتر و درست قرآن دست یازد و اقوال درست مفسرین را در مورد آیات قرآن برگزیند و آرای نادرست را باطل سازد. تفسیر مخزن العرفان سیده مجتهده بانو امین از آن دسته تفاسیر می باشد که مفسر در تفسیر آیات قرآن به قواعد تفسیری توجه داشته است. اما در مواردی استفاده از برخی قرائن پررنگ تر و در پاره ای از موارد استعمال آن کم رنگ تر جلوه می نماید. بانو امین گاه در لا به لای تفسیر به سیاق آیات اشاره دارد و از سیاق در تفسیر کمک می گیرد. و از میان قرائن بیشترین قرینه ای که از آن بهره برده است، قرینه ی آیه به آیه است که این خود نشان از تسلط ویژه ی ایشان بر آیات قرآن است. مفسر در کاربرد اسرائیلیات در تفسیر برخی آیات، بعد از ذکر آن ها از بعضی از مفسرین، آن ها را مردود دانسته و در ادامه، نظر برخی از مفسرین را مبنی بر غیر اعتماد بودن اسرائیلیات می آورد. بانو امین هرگاه می خواهد از ارتباط سوره ها و آیه های قرآن با هم سخنی به میان آورد، از قاعده ی توجه به پیوستگی استفاده می کند تا این پیوستگی بین سور و آیات را نشان دهد. ایشان تلاش نموده تا در تفسیرش از مستندات قطعی یا اطمینان آور استفاده نماید. مفسر معتقد است تا جایی که امکان دارد، باید آیه را بر معنای ظاهر آن حمل کرد و در غیر این صورت، باید دست از ظاهر آیه کشید و آن را تأویل نمود. بانو امین در رابطه با آیات متشابه معتقد است که در تفسیر این آیات، بایستی به آیات محکم قرآن رجوع کرد. اگرچه استفاده از روش عقلی در تفسیر مخزن العرفان موارد معدودی را شامل می شود، ولی از آن جایی که بیانگر جواز استفاده از عقل در تفسیر از سوی ایشان است، حائز اهمیت می باشد. بانو امین در تفسیر خود در استفاده از قرائات بنای اصلی تفسیر خود را بر قرائت حفص از عاصم قرار داده است و به اختلاف قرائت های دیگر هم به طور گذرا اشاره کرده است. هم چنین مفسر با تجزیه و تحلیل و بررسی وجوه اعرابی برخی از آیات بر مبنای ادبیات عرب، در تبیین هرچه بیشتر معانی و مقاصد آیات قرآن تلاش نموده است و بر جهات مثبت تفسیر خود افزوده است. کلید واژه ها: قرآن کریم، بانو امین، مخزن العرفان، قواعد تفسیری.

چکیده: شکی نیست که هر کس بخواهد قرآن کریم را تفسیر کند و به مقصود واقعی خداوند از آیات کریمه دست یابد نیازمند، اصول و قواعدی است که روش تفسیر خود را بر آن استوار سازد، و قواعد تفسیر به، دستورالعمل های کلی برای تفسیر قرآن مبتنی بر مبانی متقن عقلی، نقلی و عقلایی گفته می شود که رعایت آنها تفسیر را ضابطه مند می کند و خطا و انحراف در فهم معنا را کاهش می دهد. یکی از تفاسیری که آیات قرآن را تا حدود زیادی بر اساس قواعد تفسیری تبیین و تفسیرکرده است، تفسیرانوارالعرفان از دکتر ابوالفضل داورپناه است. در این نوشتار، تفسیر مذکور از جهت رعایت شانزده قاعده اساسی در تفسیر یعنی: قواعد سیاق، جری و تطبیق، ممنوعیت کاربرد اسرائیلیات درتفسیر، لزوم تفسیر موضوعی، تأثیرگذاری اهداف قرآن،سوره ها وآیات در تفسیر، استفاده از علم درتفسیر، توجّه به ظاهر و باطن قرآن و پرهیزاز نسبت دادن برداشت های ذوقی به قرآن، تفسیر بر اساس قرائن معتبر و روش صحیح تفسیر، عدم مخالفت تفسیر با آیات محکم، سنت قطعی، علوم تجربی قطعی و مطالب قطعی عقلی، تفسیر آیات توسط مفسر دارای شرایط و آگاهی های لازم،رعایت پیش فرض های بنیادین تفسیر و ممنوعیت تفسیر به رأی و.... مورد بررسی قرار گرفته است. در این تفسیر، با اینکه متن آیات بر اساس قرائت حفص از عاصم آمده است، اما مفسر در تفسیر آیات، قرائتهای دیگر را نیز بیان کرده بدون اینکه اظهار نظری کرده باشد یا قرائتی را بر قرائت دیگری ترجیح دهد. همچنین توجه به بهره گیری از قرائن مختلف که مفسر را در فهم صحیح آیات کمک می کند در تفسیر انوارالعرفان جلوه آشکاری دارد، مفسر در مبحث توجه به ظاهر و باطن آیات قرآن، قائل به وجود باطن برای آیات بر اساس معیاری صحیح است و برای بیان معنای باطنی آیه به روایات اهل بیت(ع)تمسک جسته است. و در تفسیر آیات به ظاهر آیات نیز توجه دارد. مفسر درصرف، نحو، لغت، بیان و امثال آن نهایت اهتمام و تحقیق را به کار برده است و بخشهای مجزایی درتفسیر خود به آنها اختصاص داده است و آراء مختلف دانشمندان علوم قرآنی، مفسران، لغویان ونحویان و .... را در این اثر مورد توجه قرار داده است. روش گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه ای و به روش توصیفی- تحلیلی می باشد. واژگان کلیدی: قرآن کریم، تفسیر، قواعد تفسیری، تفسیرانوارالعرفان.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

مفسران در تفاسیر خود علاوه بر مطالب تفسیری به مباحث علوم قرآنی نیز پرداخته اند، یکی از این مفسران، فخررازی است که در این پایان نامه آرای او راجع به چهار بحث علوم قرآنی اعجاز، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و حروف مقطعه در تفسیر کبیر او مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.به دست آوردن آرای این مفسر راجع به این چهار بحث مذکور در تفسیر کبیر او از آن جهت حائز اهمیت است که اولاً از بزرگترین مفسران است و تفسیر کبیر او از مهم ترین تفاسیر است و ثانیاً با به دست آوردن این آرا می توانیم تا حدودی با فضای فکری و علمی عصر این مفسر آشنا شویم. فخررازی در تفسیر کبیرش راجع به چهار بحث علوم قرآنی اعجاز، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و حروف مقطعه به ترتیب به مباحثی چون: دلایل اعجاز قرآن، مسئله ی تحدی قرآن، وجوه اعجاز قرآن؛ معنای محکم بودن تمام قرآن، معنای متشابه بودن تمام قرآن، مراد از محکم بودن برخی از آیات قرآن و متشابه بودن برخی دیگر، علم به متشابهات؛ اصطلاح ناسخ، ادلّه ی قائلان به وقوع نسخ، آیات مورد ادعای نسخ، معنای حروف مقطعه، حکمت افتتاح سور با حروف مقطعه پرداخته است؛ این مباحث در این پایان نامه مطرح و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. از جمله آرای فخررازی که در اینجا شایان ذکر است، این است که او در جایی از تفسیر کبیرش قول به صرفه راجع به اعجاز قرآن را بی اشکال دانسته است گرچه در جایی دیگر از تفسیرش به این قول ایراد گرفته است لیکن ممکن است میان سخنان او جمع کرد؛ همچنین معنای اینکه برخی از آیات قرآن محکم و برخی دیگر متشابه هستند را از جهت رابطه ی لفظ با معنا توضیح داده و گفته است که نص و ظاهر، محکم هستند و مجمل و موول، متشابه اند؛ همچنین به نظر می رسد که او سعی دارد تا جایی که مقدور است نسخ آیات قرآن را نپذیرد و تخصیص را بر نسخ، ترجیح می دهد؛ نیز معتقد است که حروف مقطعه ی هر سوره ای، اسم سوره برای همان سوره است.

اهل بیت (ع) و قرآن کریم دو حقیقت روشن و عالی هستند که وظیفه ی هدایت بشریت از ظلمات به نور را به دوش می کشند. تمسک به ایندو وقتی کارآمد و هدایت آفرین است که جدای از هم فرض نشوند. هرگاه با تمسک به یکی از ایندو، دیگری از صحنه حذف شود؛ نه تنها هدایتگری خویش را از دست می دهد، بلکه گاهی ضلالت آفرین است. عبارات " قرآن به تنهایی برای ما کافیست" و یا " اهل بیت برای هدایت ما کافی است و نیازی به قرآن نیست" و عباراتی که به نحوی بر این معانی دلالت دارند، همگی باعث خسارات شدید بر امت مسلمان شده اند. آنچه در این مورد صحیح به نظر میرسد و فرقه ی ناجیه بر آن اصرار دارد این است که اهل بیت (ع) با قرآنند. و هدایتگری آنگاه کامل است که ایندو حقیقت از هم جدا انگاشته نشوند. عدم افتراق اهل بیت (ع) از قرآن چیزی است که در روایات نیز به آن اشاره شده است. اهل بیت (ع) علاوه بر اینکه همسو و همراه با قرآن هستند. نمونه های مجسم عمل به قرآن نیز هستند. در واقع آنها قرآن ناطقند و با پیاده سازی رهنمود های اخلاقی – عبادی قرآن در وجود خویش نمونه های اعلای هدایتگری هستند. این پژوهش برای نشان دادن اینکه اهل بیت (ع) نمونه ی عملی قرآن کریم هستند به بررسی اخلاقیات و عبادات در سیره ی عملی امیرالمومنین (ع) می پردازد. اخلاقیات در دو بخش اخلاق فردی و خانوادگی مدنظر ما بوده و نمونه های عملی این دو بخش را به پیشگاه قرآن عرضه نمودیم تا عدم جدایی علی (ع) را از قرآن ثابت نمائیم. و در حوزه ی عبادات در دو بخش واجبات و مستحبات به بررسی عملکرد آن حضرت پرداخته و با ارائه ی آیات قرآن کریم و تحلیل قرآنی سیره ی حضرتش از حقیقت عدم افتراق ایشان از قرآن کریم پرده برداشته ایم.