نام پژوهشگر: محمد دانشگر

تصحیح و بررسی اصل نهم تذکره خلاصهالاشعار و زبدهالافکار(در ذکر شاعراان شیراز و نواحی آن)
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه تربیت مدرس - دانشکده علوم انسانی 1389
  نفیسه ایرانی   سعید بزرگ بیگدلی

تذکر? خلاصهالاشعار و زبدهالافکار (تألیف 975-1016 هـ) مهم ترین و گسترده ترین اثر به جای مانده از تقی الدین کاشانی است و از مفصل ترین تذکره های عمومی زبان و ادبیات فارسی به شمار می رود که چه در زمان خود و چه پس از آن مورد توجه بوده است. نگارند? تذکره بر آن بوده با گردآوری اشعار شاعران پارسی گوی، نمایی از گذشت? ادبی ایران تا روزگار خویش به دست دهد؛ پس با گردآوری تفصیلی اشعار که همراه با بررسی دقیق و ارزیابی اشعار سرایندگان بوده گلچینی ترتیب داده که خواننده را از مراجعه به مجموع? کامل اشعار که گاه مستلزم وقت بسیار و جمع آوری از اطراف و اکناف است بی نیاز می کند و در کنار آن توانسته است سیر تحول و تطور نظم فارسی را نشان دهد و همچون دانشنامه ای معرف و گویای زندگی شاعران و اشعار برگزید? آنان از دیرباز تا روزگار خود باشد. بدین ترتیب تقی الدین، حدود سال 975 هـ نگارش خلاصهالاشعار را آغاز کرد، در سال 985 هـ چهار مجلد آن را تألیف کرد، در سال 993 هـ مجلد پنجم را برآن افزود و حدود بیست سال پس از آغاز کار یعنی حدود سال995 هـ عزم اختتام آن کتاب کرد و مشغول کتابت آن شد؛ اما پس از این سال پیوسته به مطالبی مواجه می شد که دریغش می آمد آن را وارد تذکره نکند؛ از این رو صورت کامل و نهایی خلاصهالاشعار تا بیست سال پس از اتمام اولیه یعنی تا سال 1016 هـ ادامه یافت و طی آن به تکمیل شرح احوال و اشعار صاحبان ترجمه و یا ذکر شاعران دیگر پرداخت. بنای این تذکره بر مقدم? آغازین در سبب جمع آوری اشعار، بیان عشق و محبت و شرایط آن در چهار فصل، بحثی دربار? عشق شعرا و ترجمه منظوم اشعار امام علی (ع)، چهار رکن در ذکر سرایندگان متقدم از زمان آل سبکتکین تا زمان تألیف و مقدمه خاتمه و خاتمه ای مبتنی بر دوازده اصل(مطابق بروج آسمانی) و هر اصل ویژه ناحیه ای، بنا نهاده شده است؛ البته بعدها ذیلی بر اثر خویش افزود که ویژه شاعرانی است که پس از اتمام کار، دیوانشان به دستش رسید و یا به تازگی به شاعری روی آورده بودند. با توجه به فهرست مندرجات و گستردگی مطالب این تذکره، باید گفت خلاصهالاشعار از حیث دربردارندگی شاعران و شرح احوال و ابیات بیان شده بسیار غنی است، از سویی گستردگی و حجم بسیار اثر، فرآیند تصحیح و بررسی کل کتاب را دیرانجام کرده است و از سویی دیگر پراکندگی نسخه-های موجود از خلاصهالاشعار بر دشواری کار افزوده است؛ از این رو اولین کار در احیای این اثر معرفی تفصیلی دستنویس های موجود از آن و بیان ارزش و اهمیت هر یک از آنها است که در این تحقیق به آن پرداخته شد و مشخص شد تاکنون حدود 36 دستنویس از خلاصهالاشعار به صورت پراکنده در فهرست نسخه های خطی معرفی شده است، که 22 مورد آن در ایران و 14 مورد آن در خارج از ایران موجود است. با مطالعه مطالب طبقه بندی شده از داده های این بخش نتایج زیر برای دستیابی به دستنویس کاملی از خلاصهالاشعار حاصل می شود: اغلب مطالب مجلد اول از رکن اوّل، در دستنویس شماره 272ف کتابخانه مجلس و اغلب مطالب مجلد دوم از رکن اول در دستنویس شماره 7790 کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است. از مطالب رکن دوم و چهارم جز شرح احوال و ابیاتی پراکنده در دستنویس های موجود و قابل دسترس در ایران یافت نشد، در فهرست نسخ خطی خارج از ایران ethe ش667 و lindesiana ش312 متذکر فاقد بودن دستنویس از رکن چهارم شده اند، از آنجا که نسخه کاملی که اشپرنگر و بلاند از آن یاد می-کنند نیز فاقد رکن چهارم است، این احتمال وجود دارد که نسخ? اساس این بخش به طور کلی از دست رفته باشد و یا میر تذکره در نگارش این بخش توفیق نیافته است حال آنکه تقی الدین در جای جای کتابش یادآور می شود که بارها تذکره را تمام شده تلقی کرده و بر آن شده دفتر فرو بندد. اغلب مطالب رکن سوم را دستنویس کتابخانه سالتینکوف شچدرین دارد که کپی آن در ایران موجود است. از این میان شرح احوال و ابیات قوامی گنجه ای از رکن اول تنها در دستنویس کتابخانه چشمه رحمت و ترجم? افضل الدین کاشانی از مجلد دومِ رکن اول تنها در دستنویس کتابخانه آقای نصیری امینی و شرح احوال معین الدین جوینی، لطف الله نیشابوری، رستم بسطامی و بهاءالدین برندق سمرقندی از رکن سوم تنها در دستنویس شماره 104ب کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است که مطالب رکن اول و سوم را کامل می کند. برخی مطالب رکن دوم و چهارم نیز به صورت پراکنده در دستنویس 104 ب کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و کتابخانه چشمه رحمت آمده است. کامل ترین صورت موجود و قابل دسترس از بخش خاتم? خلاصهالاشعار به کتابت محمد شرف ابن میرزا نظام و نظارت تقی کاشی در دست است که نیمی از آن، از اصل اوّل تا پایان اصل هفتم، در کتابخانه مجلس به شماره 5506 موجود است و نیم دیگر آن که البته از آغاز و انجام افتادگی دارد در کتابخانه شخصی عبدالعلی ادیب برومند نگهداری می شود. دربار? برخی دستنویس ها که ترتیب منطقی و منظم ارائه شده از سوی مولف را ندارند، این نکته شایان ذکر است که تقی کاشانی بعد از تکمیل مطالب یک یا چند شاعر از بخشهای مختلف، تکمله ای می ساخته و مطالب را آنجا ضبط می کرده است تا پس از تکمیل بخش مربوط به آن اضافه سازد؛ از این رو با دستنویس هایی چون 982ط مجلس، 6946 مرعشی نجفی، چشمه رحمت، 4078 ملک مواجه می شویم که ترجم? شاعران به ترتیب سیاق اصلی تذکره داخل نشده اند و به شکل مدخل های پراکنده از خلاصهالاشعارند. در ادامه با توجه به آنچه در مورد دستنویس های موجود از خلاصهالاشعار گفته شد به این نتیجه می رسیم که بهترین راه احیای این اثر، تصحیح به روش انتقادی و شیو? تلفیقی است؛ به عبارتی ضروری است در تصحیح هر قسمت، تمامی دستنویس های موجود از هر بخش مورد بررسی قرار گیرد؛ چراکه شیوه التقاطی که بر مبنای چند نسخه غلط است به دلیل ضبط صحیح دستنویس های موجود به کار نمی آید و شیوه نسخه اساس به دلیل ضبط ناقص اقدم نسخ و نبود دستنویس کامل به خط مولف و فرآیند تکمیل در طول نگارش کارساز نیست؛ از این رو در تصحیح اصل نهم تذکره (که مربوط به شاعران شیراز و نواحی آن است) ابتدا نسخ? "ب" (کاملترین نسخه که با نظارت مولف صورت گرفته است) اساس واقع شد؛ سپس با دستنویس "س و ج" مقابله و تصحیح صورت گرفت. دستنویس "ط" در بخش مولانا عرفی و غیرتی، و دستنویس "م" در بخش مولانا عرفی افزون بر دستنویس های "ب، س و ج" در مقابله و تصحیح به کارگرفته شد. در این میان مواردی که در دستنویس "ب" از قلم افتاده بود مثل پاره ای از ابیات مولانا غیرتی و شرح احوال مولانا حلاوی و ابواسحق اینجو از دستنویس "س" در اساس آمد. در مورد نحو? گردآوری اطلاعات مولف در بخش شیراز و نواحی آن باید گفت ارتباط تقی الدین کاشی با شاعران شیراز یا از طریق سفرکردگانی بوده که با آنها دوستی و ملاقات داشته، همچون مولانا غیرتی که مدتی در کاشان زیسته و ابوالقاسم کازرونی و حامد بهبهانی که مدتی در آنجا توقف داشته-اند، و یا از طریق شاعرانی بوده که در سفرهای خود با آنها دیدار داشته است مانند مولانا صحیفی که وی را در سفر اصفهان ملاقات کرده است؛ علاوه بر این موارد، وی دربار? مولانا مکتبی اشاره می کند که چون دیوانش به دستش نرسیده ترجم? احوال و ابیاتش را از "سفاین مستعدان" داخل تذکر? خویش کرده-است و در مورد میر هیبت الله غریبی اشاره می کند که دیوان وی نیز به دست نرسیده اما "معتمدی که در جمیع اقوال اعتماد به گفته ایشان" داشته گفته که در دیوان وی ثبت است. در مجموع ترجم? احوال و ابیات شاعرانی که از طریق شنیده ها ثبت شده اند بسیار مختصرتر از دیگر شاعران این بخش است که مدخل مولانا طرحی، مولانا انیسی، مولانا فروغی و نوروزشاه نمونه ای از آن به شمار می رود. آنچه در این بخش حائز اهمیت است معرفی شدن شاعرانی است که در تاریخ ادبی ما آن چنان که بایسته است شناخته نشده اند و از این طریق باب آشنایی با آنها گشوده می شود در این میان شناخت برخی شاعران چون عمادالدین محمود حافظ نامی، مولانا راستی، حامدی بهبهانی، عاجزی لاری، کمال-الدین حسین لاری، کاتب شیرازی لاری و حلاوی شیرازی منحصر به تذکره خلاصهالاشعار است و در دیگر آثار مورد بررسی، نام و نشانی از آنها نیامده است. به دیگر سخن این تذکره شناختی اجمالی از شاعران مورد بحث خود به دست می دهد که با معرفی شاعران باب تصحیح در آثار ارزشمند آنان نیز باز می شود. برخی دیگر از شاعران هرچند شناخته شده اند؛ این اثر زاوی? تاریکی از احوال و اشعار آنان را روشن می کند. در مدخل برخی شاعران همچون مولانا عرفی، خلاصهالاشعار به عنوان دستنویس نویافته ای از بخش هایی از دیوان وی قابل بررسی است. در مدخل عبدی بیگ خلاصهالاشعار از منابع موثقی است که از مولد و سال فوت عبدی سخن می گوید و احیاگر بخش هایی از دیوان عبدی بیگ است که در حال حاضر اثری از آن در جایی دیگر نیست. به طور کل تذکر? خلاص? الاشعار به دلیل ذکر ابیاتِ بسیار که همراه با دقت در گزینش است و همچنین بیان دقیقه هایی از زندگی شاعران، مطالب منحصر به فردی نسبت به تذکره های دیگر دارد؛ بنابرین در مورد اغلب شاعران معاصر خود دارای شرح احوال و ابیات نویافته ای است و از آنجا که برخی از شاعران مذکور در تذکره شاعرانی هستند که دیوانی نداشته اند یا اشعارشان شناخته نشده و یا از بین رفته است، این اثر در معرفی آنان نقش موثری ایفا می-کند.

مدلسازی توزیع اندازه ذرات سیستم های سوسپانسیونی و بررسی تاثیر شرایط عملیاتی روی آن
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران - پژوهشکده فرایند 1390
  مینا نصیری   محمود پروازی نیا

تغییرات توزیع اندازه ذرات یکی از موضوعات مهم در طراحی فرآیندهای پلیمریزاسیون تعلیقی است.در یک راکتور پلیمریزاسیون تعلیقی پیش بینی توزیع اندازه ذرات نتیجه برهمکنش شرایط اختلاط و شرایط سینتیک واکنش های پلیمریزاسیون می باشد. مدل سازی ریاضی توزیع اندازه ذرات فرآیندهای پلیمریزاسیون تعلیقی باید در برگیرنده پارامترهای اختلاط، سینتیک و رفتار رئولوژیکی سیستم باشد. مدل توسعه یافته در این تحقیق شامل دو قسمت اصلی است: مدل سینتیکی و مدل موازنه جمعیت. مدل سینتیکی تغییرات درصد تبدیل و متوسط های وزن مولکولی را با استفاده از روش ممان ها پیش بینی می کند. مدل موازنه جمعیت برای توصیف تغییرات توزیع اندازه ذرات استفاده شده که منجر به یک معادله انتگرالی- دیفرانسیلی می شود. جهت حل این معادله از روش حل محور ثابت استفاده شد. قابلیت های مدل توسط مقایسه پیش بینی های مدل با اندازه گیری های تجربی برای پراکندگی مایع- مایع قطرات استایرن در آب و پلیمریزاسیون سوسپانسیونی استایرن نشان داده می شود.اثر برخی عوامل تاثیر گذار روی توزیع اندازه ذرات بر اساس پیش بینی های مدل بررسی می شوند.

بررسی و نقد تطبیقی شاهنامه فردوسی و حماسه قرقیزی ماناس
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه تربیت مدرس - دانشکده علوم انسانی 1392
  آیدا قالدیرعلیوا   ناصر نیکوبخت

با توجه به تشابهات و تمایزات فرهنگی ملل، بررسی تطبیقی ادبیات آنها، ما را در شناخت بهتر فرهنگ ها یاری می دهد. یکی از نمونه های قابل بررسی روابط تاریخی- فرهنگی مردم ایران و قرقیزستان، بررسی تطبیقی دو اثر برجسته حماسی شاهنامه فردوسی و ماناس قرقیزی است. حماسه ماناس نه تنها دایره المعارف فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ملت قرقیز است، بلکه اثر ارزشمند حماسی در گنجینه ادبیات جهانی نیز به شمار می رود. این کتاب تجربه بیش از سه هزار سال تاریخ و زندگی ملت قرقیز را در بردارد. شاهنامه فردوسی به عنوان ارزنده ترین شاهکار جاودانی فرهنگ و تمدن ایرانی حاوی اطلاعات ذی قیمتی درباره همه طبقات جامعه از پادشاه گرفته تا مردم عادی ایران است و در فرهنگ و زندگی معنوی مردم آسیای میانه از جمله قرقیزها جایگاه ویژاه ای دارد، به همین دلیل بسیاری از مضامین و بنمایه های داستان های اساطیری- حمـاسی شاهنامه را می توان در ماناس نیز مشاهده کرد. علل این تشابهات را باید در اسطوره ها و کهن الگوها و ضمیرناخودآگاه دو ملت ایرانی و قرقیزی؛ و هم چنین، در روابط تاریخی– فرهنگی قدیم دو ملت جستجو کرد. «جهان بینی هندواروپایی» به دلایل غنای محتوایی و ادبی آن تأثیر چشمگیری بر شاهنامه فردوسی و حماسه قرقیزی ماناس گذاشته است به گونه ای که این دو حمـاسه از کهن الگوهـای آن چون بی فرزندی، خـواب و رویا، تـولّد شگفت انگیز، رویین تنی، نبرد تن به تن با دختر دلاور، مشورت دهی پیر فرزانه، سپهسالاری زن، پرورش کودکان توسط حیوانات و... بهره برده اند. بررسی این دو حماسه به ما امکان می دهد تا به پرسش های بسیاری در باره تاریخ ایرانیان و قرقیزها که خود سازنده های این آثار ارزشمند هستند، جواب بدهیم و وجوه نادیده مشترکات و تفاوت میان آنها را واکاویم.

توصیف کتابهای آموزش زبان فارسی به عرب زبانها
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه تربیت مدرس 1381
  رشید یلوح   محمد دانشگر

روشن است که اهمیت بخشیدن به تالیف کتابهای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانها امری پسندیده و لازم است، چرا که کتاب آموزشی وسیله ای اصلی برای منتقل کردن مضامین درسی و فرهنگی است و هم مشوق یاد گیرندگان و علاقه مندان برای علاقه مندی و دلبستگی همیشگی به فرهنگ مورد نظر است ، ب همین دلیل برنامه آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانها به تنهایی نمی تواند جامع و کامل باشد مگر همراه با کتابهای آموزشی جامع و کامل. کتابهای آموزش فارسی به خارجیان که توسط استادان ایرانی نوشته شده اند، گامهای خوب و قابل تشویق است، اگر در این زمینه تلاشهای مختلف به وجود آید می توانیم به نتیجه بسیار مثبت و دلخوش کننده ای برسیم، چرا که هر طرحی جدید نیاز به تلاش و صرف وقت دارد، همانطور که تمدن بشری با تلاش و صرف وقت فراوان ملتها به دست آمده است.کتابهای آموزش زبان فارسی به عرب زبانها که تعداد آنها نه کتاب است، به طور عام تلاشهای قابل سپاسگزاریست و هم قابل تشویق است. و به نظر نویسنده این تعداد کتابها که تا حالا مورد استفاده است در صورت رفع نقایص و غلطهای آنها می توان به عنوان منابع مرجع و پایه در تالیف کتاب آموزش زبان فارسی به عرب زبانها استفاده کرد.

سابقه حضور زبان و ادبیات فارسی در بوسنی و هرزگووین
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه تربیت مدرس 1381
  الویر موسیچ   محمد دانشگر

این پایان نامه در پنج فصل به سابقه حضور زبان و ادبیات فارسی در بوسنی و هرزگوین پرداخته است.از آنجا که بوسنی و هرزگووین کشوری کوچک و برای عموم ایرانیان نسبتا ناشناخته است، در آغاز و در فصل اول به تاریخچه و باورهای دینی این دیار از یک سو و تاثیر اندیشه های دینی ایرانیان و از جمله دین مانی، متیرایزم و طرق متصوفه بر این باورها از سوی دیگر اشاره شده است.بحث فصل دوم به احوال و آثار پارسیگویان بوسنی و هرزگووین مربوط می شود.در فصل سوم بحث مختصری در باره ترجمه آثار ادبی فارسی به زبان بوسنیایی و نیز احوال و آثار مترجمان برجسته پرداخته شده است.در طول چهار قرن حضور زبان فارسی در سرزمین بوسنی و هرزگووین تاثیر بسزای این زبان بر زبان بوسنیایی کاملا مشخص می شود.این تاثیرات در کلمات ، نامهای شخصی، اسمهای خانوادگی و اسمهای گلها آشکارا دیده می شود که در فصل چهارم بعضی از این کلمات و اسمها آورده شده است.فصل پنجم به نتیجه گیری این پایان نامه مربوط می شود.