ساختار رمان اسفار کاتبان، به جهت تکنیک روایت و چندگانگی نوع ادبی، این رمان را از سایر رمانها متمایز میکند. نگارنده در این پایان نامه کوشیده است تا با توصیف ساختار رمان، عوامل موثّر در ایجاد چنین ساختاری را بشناسد. برای این منظور به بررسی پیرنگ رمان، زاویه دید، زمان و ابهام موجود در متن پرداخته شده است. با بررسی پیرنگ این نکته دریافت شده که پیرنگ چندگانه، تداخل پیرنگ و بازآفرینی، تأخیر و حشو و میزان ارائه اطّلاعات پیرنگ، در ایجاد چنین ساختاری موثّرند. در بحث زاویه دید، کانونهای روایی و موقعیّتهای داستانی هر روایت، مشخّص و سپس در بررسی کانون روایی مصادیق الآثار، تکثّر، تنوّع و سیّالیّت زاویه دید، نشان داده شده است. یکی از عوامل مهم ساختاری رمان، زاویه دید همین روایت است. در بررسی زمان، جنبههای مختلف تبلور زمان در رمان بیان وآن جنبههایی که در تکنیک روایت رمان نقش دارند،مشخّص و سپس در قسمت پایانی این فصل، به زمان پریشیهای مختصّ به این رمان نیز پرداخته شده است. در مبحث ابهام، عوامل موثر در ایجاد تعلیق هنری در رمان بیان شده اند. عواملی چون: باور به تناسخ، التزام به کتابت و اعتقاد به معاد کلمات. در انتها این نکته روشن میشود که سبک و تکنیک های بیانی بر درونمایه و داستان رمان غالب آمده و آنچه که باعث برجستگی رمان شده است، تکنیک روایت رمان است و نویسنده اسفار کاتبان، با چنین شیوه ای، نظام کلاسیک رمان را تغییر داده است .

نقد نو رهیافتی است به ادبیات که به ارتباط صورت و معنا در اثر ادبی و بررسی شکل و ساختار آن، از این منظر می پردازد و با طرح مسأل? وحدت نظام مند، به دنبال کشف عوامل ایجاد انسجام و هماهنگی در اثر ادبی است. در این پایان نامه بیست غزل از غزلهای حافظ، بر اساس نظری? نقد نو مورد تحلیل قرار گرفته است. فرضی? این تحقیق این است که نقد نو بستری است که به کمک آن می توان دشواریهای معنایی و ساختاری شعر حافظ را مرتفع کرد. در این پایان نامه با تکیه بر اصول نقد نو، میزان انسجام در غزلهای حافظ، در سه حوز? موضوع، لحن و ساختار مشخص شده است. استفاده از عناصر روایت در غزل و تکرار، از عناصر اصلی ایجاد انسجام در غزلهای حافظ هستند. برخورداری از شکل درونی نیز به ایجاد انسجام در غزل حافظ کمک کرده است. ابهام و آیرونی از عوامل ایجاد تنش در شعر حافظ هستند و باعث افزایش انسجام ساختاری شده اند. دیگر شگردهای زبانی که حافظ برای ایجاد هماهنگی در شعر از آنها بهره می گیرد عبارتند از: تناسب، تضاد، تلمیح و تشبیه. با بررسی انجام شده مشخص گردید که غزلهای حافظ دارای انسجام قوی در دو سطح معنایی و ساختاری هستند و در آنها به تناسب از صور خیال، لحن و موسیقی در ایجاد این انسجام استفاده شده است.

کودتا در هر جامعه ای دارای تبعاتی بر فرهنگ و هنر و ادبیات آن جامعه است . کودتای 28 مرداد 1332 در ایران چنین تبعاتی بر جای گذاشت که در این میان شعر این دوره به شدت تحت تاثیر قرار گرفت و این تاثیر سرنوشت شعر این دوره را تغییر داد و شاعران مطرح را به وادی دیگری کشاند و موجب شد ناامیدی و بدبینی مفرط شعر این دوره در تاریخ ادب فارسی بی مانند شود.این اشعار تلخ که ماندگارترین شعرهای معاصر هستند با بررسی این کودتا قابل درک و ارزشیابی می باشند.

ابوالفرج رونی از قصیده سرایان اواخر قرن پنجم و از پیشگامان تغییر سبک از خراسانی به عراقی است. از آن جا که یکی از ملاک های تغییر سبک، تغییر صور بیانی است و ابوالفرج نیز از شعرای نوآور در این زمینه شناخته شده است، این پژوهش صور بیانی دیوان این شاعر را مورد بررسی قرار می دهد. به این منظور صور بیانی استخراج و در ذیل هر بیت نوشته شده است. علاوه بر آن صور بیانیِ تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز در چهار بخش مجزا به صورت الفبایی مرتب شده است. نتیجه این که؛ عنصر غالب در صور بیانی دیوان ابوالفرج تشبیه است. کاربرد زیاد تشبیه بلیغ نشانه ی گرایش به ایجاز و اختصار است و کاربرد تشبیهات عقلی نشانه ی گذار شاعر از تصاویر حسی و ملموس سبک خراسانی به سمت مفاهیم عقلی و تجریدی است. در تشبیهات ابوالفرج استفاده از طبیعت کم-رنگ است؛ امّا در خلق استعارات غالباً از تصاویر طبیعی بهره گرفته است.

در میان شاعران غزلسرای معاصر سیمین بهبهانی از جایگاه و شهرت ویژه ای برخوردار است. یکی از مهمترین عوامل توفیق بهبهانی در حوزه غزل موسیقی شعر اوست. در این رساله به بررسی موسیقی در غزل های بهبهانی پرداخته ایم تا سیر تحوّل موسیقی غزلیّات او را نشان دهیم. از این رو هر یک از انواع موسیقی بیرونی (وزن و بحرهای عروضی)، موسیقی کناری (ردیف وقافیه) و موسیقی درونی (بدیع لفظی) را در فصل های جداگانه ای مورد تحقیق و بررسی قرار دادیم و در پایان هر فصل سیر تغییر و تحوّل موسیقی را در مجموعه شعرهای بهبهانی مطرح کردیم. در پایان دریافتیم انواع موسیقی بیرونی، کناری و درونی غزل بهبهانی بسیار غنی است. این شاعر نگاه ویژه ای به موسیقی بیرونی غزلیات خود دارد به شکلی که سیر تحوّل موسیقی بیرونی در غزلهایش سیری صعودی و مرحله ای است. موسیقی کناری در غزلهای بهبهانی سیری یکنواخت داشته و اغلب نقش مکمّل موسیقی بیرونی را برعهده دارد. موسیقی درونی در مجموعه اشعار بهبهانی زیبا و تأثیرگذار برده، امّا در غزلیات پایانی سیمین سطح این موسیقی تنزّل یافته است. بنابراین به نظر می رسد در این اواخر به سبب توجّه بیش از حد این شاعر به بخش موسیقی بیرونی سطح کیفی موسیقی غزل هایش تنزّل یافته است.

پایان نامه ی حاضر به نقد و تحلیل بررسی فرایند برجسته سازی زبان در غزل های سعدی اختصاص دارد. در زبان شناسی، چنان چه واحد زبانی از قوانین تدوین شده در چارچوپ اطلاعات یا شمّ زبانی گویشور بومی تخطّی کند، نشاندار تلقی می شود و این مسئله ای است که معمولاً در آفرینش اثر ادبی بسیار اتفاق می افتد. بارزترین ویژگی اثر ادبی، برجسته سازی زبان است که به دو گونه می باشد: هنجارگریزی و قاعده افزایی. هنجارگریزی هشت گونه است که منجر به آفرینش اثر ادبی می شود. نگارنده به بررسی این هنجارگریزی ها در غزلیات سعدی پرداخته است. در این تحقیق پس از شناسایی انواع هنجارگریزی ها در غزلیات سعدی، از هر کدام چندین نمونه ارائه و همچنین در کنار بحث پیرامون قاعده افزایی، به ذکر نمونه هایی از غزلیات سعدی پرداخته شده است. این پژوهش در 2 بخش تنظیم گردیده که بخش اول دارای چهار فصل و بخش دوم دارای 3 فصل است. بخش نخست به کلیات و مبانی نظری تحقیق و بخش دوم به آشنایی با فرآیند برجسته سازی در غزل های سعدی اختصاص یافته است. کلیدواژه ها: فرایند برجسته سازی، هنجارگریزی، قاعده افزایی، غزل عای سعدی

یکی از مهم ترین مسائلی که در دریافت معنی شعر معاصر فراروی خوانندگان قرار دارد، مسأله ابهام است که بستگی به عوامل گوناگونی دارد. ابهام در نظریه های ادبی جدید نه تنها نکوهیده نیست، بلکه ارزش محسوب می شود و با شرکت دادن خواننده در فرایند آفرینش معنا نوعی تعامل میان خواننده و متن ایجاد می کند. ابهام در شعر معاصر معمولاً در کلیت آن نهفته است و در برخی موارد هم دستگاه بلاغی شعر را تحت تأثیر قرار داده، موجب می شود که عناصر بلاغی از قبیل تشبیه، استعاره، کنایه و... ساختاری مبهم پیدا کنند. در این پژوهش که به شیو? توصیفی- تحلیلی است، اسباب و صور ابهام آفرین در شعر چهار تن از شاعران معاصر (نیما، اخوان ثالث، سپهری و فروغ فرخزاد) از دیدگاه بلاغت سنتی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نگارنده ضمن تفکیک دو گون? ابهام هنری (بلاغی) و غیر هنری (دستوری)، بر این باور است که بخشی از ابهام ها در شعر معاصر ناشی از صور خیال و عناصر بلاغی است که این امر خود ناشی از دید تاز? شاعر نسبت به جهان و پدیده های اطراف است.

طنز به خلافِ آنچه در اغلب پژوهش هایِ ادبی جلوه داده شده، محدود به شکلی خاص یعنی نقد و انتقادی اجتماعی یا سیاسی نیست بلکه می توان آن را به مثابه یِ تنه یِ اصلیِ درختِ شوخ طبعی دید و در نظر گرفت که صاحب انواعی چون هجو، نقیضه، هزل، جوک و غیره است. در سرآغاز این کتاب به دقّت به این موضوع پرداخته شده است که واژه یِ طنز از کجا و چگونه تبدیل به اصطلاحی ادبی شده و ترجمه و آشنایی با آثارِ ادبیاتِ غرب تا چه اندازه در این امر نقش داشته است. پس از این، تعریف هایِ موجود طنز مورد نقد و داوری قرار گرفت و مشخّص شد که همه یِ تعریف ها بدونِ شک، حاصلِ ترجمه یِ تعریفِ ساتیر است؛ این دو دریافت، سبب شد تا فارغ از تعریف هایِ نادرستِ پیشین، طنز و انواعِ آن با دیدگاهی دیگر بررسی شود و تعریفی تازه از آن ارایه گردد. عللِ عدمِ بررسیِ طنز و انواعِ آن، موضوعِ مهمِّ دیگری بود که به آن پرداخته شد تا موانعِ عمده یِ همیشگی و گاه مقطعیِ تحقیقاتِ طنز در این باره نشان داده شود؛ امّا از آن جا که هدفِ نهایی ارایه یِ نظریه یِ طنز بوده است از تفصیلِ بی مورد این مباحث پرهیز شد. بنابراین، در ادامه با طرح و سپس نقد نظریه هایی که به تبیینِ طنز پرداخته اند، نخست ضرورتِ ارایه یِ نظریه ای دیگر مطرح شد و پس از آن، با طرحِ دو فرضیّه ، ابزاری برایِ تحلیلِ آثارِ طنز فراهم گردید. پس از تحلیلِ آثاری که متونِ برجسته یِ طنز خوانده شده اند، نتیجه گیری هایِ اوّلیه مرور شد تا یادآوریِ مجدّد آن بسترِ مناسبی باشد برایِ طرحِ نظریه یِ طنز، سپس با اثباتِ فرضیّه ها این امکان پدید آمد تا سرانجام نظریه یِ طنز ارایه شود. نظریه یِ جدید طنز، نشان داد که آنچه تا کنون در این باره گفته یا نوشته شده، نیازمند بازنگریِ اساسی است بدان گونه که می توان ادّعا کرد با این پژوهش طنز، معنا و تعریفش یکسره تغییر یافته اند.

تعدّد اشخاص در شاهنامه و نیز نبردهای کوچک و بزرگ آن سبب وجود انواع مرگ در شاهنامه گردیده و موجب شده است که مرگ در شاهنام? فردوسی سهم عمده ای از داستان های این متن حماسی را به خود اختصاص دهد؛ تا آن جا که فراوانی حضور مرگ برای هر شاهنامه خوانی به راحتی قابل دریافت است. نکت? مهم این که علی رغم گستردگی مرگ در شاهنامه، این پدیده در متن حماسی ملّی ما پراکنده و به دور از انسجام نیست بلکه می توان برای مرگ و پایان کار اشخاص در شاهنامه دسته بندی های مشخّص و فراوانی در نظر گرفت. یکی از این دسته بندی ها تقسیم آن به سه صورت کلّی و اوّلیّ? مرگ شخصیّت ها، افرادی که شاهنامه از آن ها با عنوان جاودانان و بی مرگان یاد می کند و افرادی است که در شاهنامه هیچ نشانی از فرجام آن ها وجود ندارد. انواع مرگ ها در شاهنامه خود به دسته های دیگری چون مرگ های طبیعی، مرگ های غیر طبیعی و خودکشی ها تقسیم می شود و هر یک از این انواع نیز به دسته های کوچک تری که مرگ افراد را از منظر چگونگی شکل مرگ، ابزار مرگ آفرین، عوامل تأثیرگذار در مرگ شخصیّت ها و.... به صورت جزیی تر بررسی کرده در یک دسته قرار می دهد، قابل تقسیم است. آن چه در این پژوهش بدان پرداخته شده توجّه به فرجام کار تمام شخصیّت های انسانی موجود در دو بخش اسطوره ای و حماسی، علل موثّر در سرنوشت و مرگ هر کدام از شخصیّت ها و دسته بندی آن، و نیز بررسی مولّفه هایی مانند آیین های پس از مرگ است که به نوعی با مرگ در ارتباط هستند.

اشعار ستایشی یا مدحی، بخش قابل توجّهی از تاریخ ادبیات را به خود اختصاص داده است، از آن جا که شعر ستایشی بر ارزش هایی استوار بوده است که در زمان سروده شدن شعر در جامعه مهم تلقّی می شده و شاعران هنگام ستایش آن ها را به ممدوحان نسبت می داده اند، با بررسی سیر تحوّل این ارزش ها در اشعار ستایشی می توان نسبت به سلایق و نیاز های جامعه شناخت حاصل کرد. در این پژوهش ارزش های موجود در اشعار هشت شاعر از سه دوره سامانی، غزنوی و سلجوقی استخراج و بررسی شده است و سپس نتایج حاصل شده با توجّه به شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه آن روز مورد تحلیل قرار گرفته است. در طول دوره مورد بررسی ارزش ها در سه زمینه بسامد، کیفیّت کاربرد و اغراق در کاربرد تحوّل داشته است. به علاوه کاربرد این ارزش ها در اشعار ستایشی همواره با اغراق همراه بوده و این اغراق در سیر شعر ستایشی از آغاز تا عصر سلجوقی روندی رو به افزایش داشته است که با افزایش استبداد و خودکامگی در ارتباط بوده و با افزایش استبداد در جامعه، اغراق در کاربرد ارزش ها نیز رشد داشته است.

چکیده رساله/پایان نامه : امروزه طرح شیوه های نو در سبک شناسی فارسی یک ضرورت است. پژوهش حاضر با این هدف به سبک شناسی انتقادی نامه های امام محمد غزالی پرداخته و ویژگی های سبکی را با توجه به بافت موقعیتی نامه ها و کارکرد مولفه ها در رابطه بینافردی نویسنده با مخاطب تجزیه و تحلیل نموده است. ابزارهای تحلیل متن با رعایت اصل داده بنیاد بودن پژوهش به شیوه التقاطی طرح شده و در لایه های چهارگانه دسته بندی گردیده است. در لایه واژگانی رمزگان ساختاری و فرآیندی، شاخص ها، واژگان متقابل، مترادف و تکراری مطرح شده، در لایه معنایی مطالعه معنا به شیوه کاربردشناختی با بررسی کنش های گفتاری متن، بیان مستقیم و غیرمستقیم، شگردهای بیان مودبانه و حفظ وجهه صورت گرفته، در لایه نحوی وجهیت و صدای دستوری متن تحلیل گردیده و در لایه بلاغی تمثیل و روایت تمثیلی، نگاشت های استعاری و انسجام متن مورد بررسی قرار گرفته است. ویژگی های سبکی برپایه مقوله های قدرت و اقتدار، ایدئولوژی، گفتمان طبقاتی و گفتمان غالب توصیف شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که نامه نگاری غزالی به مثابه یک کنش ابزاری برای نظارت و کنترل است و دسترسی به گفتمان زاهدانه تقویت کننده موضع اقتدار نویسنده است. نتایج هم چنین نشان داد که ویژگی های سبکی شامل بسامد بالای رمزگان دینی، بسامد بالای کنش های ترغیبی، میزان بالای قطعیت متن و سبک های آمرانه و چالشی تحت تأثیر بن ایدئولوژی زهد و آخرت گرایی سازمان دهی شده است. همین امر سبب تمایز سبک نامه های غزالی شده چنان که می توان سبک او را در نامه نگاری «زاهدانه» نامید. نحو ایدئولوژیک با صورت بندی هایی از قبیل بسامد بالای وجه امری و وجه شناختی قطعی و کاربرد عناصر شدت بخش نمود پیدا کرده و بیانگر باور مسلم و قطعی نویسنده نسبت به موضوعاتی است که مطرح نموده است.

توصیف نوعی شیوه ی بیان است که به وسیله ی آن می توان اشیا ، آدم ها،رفتارها وصحنه ها راباکلمات نمایش داد. شاعر یا نویسنده بااستفاده از توصیف میان خود وموضوع ارتباط برقرارمی کند.مسأله ی این پایان نامه توصیف و ویژگی های توصیف ، انواع ، تکنیک وکارکردهای توصیف درتاریخ جهانگشای جوینی است.بررسی ها نشان داده است که انواع توصیف شامل شخصیّت ها، مکان، زمان، طبیعت، عناصرطبیعی، کشتار، جنگ، اشیا و جانوران است.این توصیفات دستوری ،دستوری- تخیّلی وتخیّلی هستند. توصیف های دستوری درتاریخ جهانگشا بالاترین بسامد را دارند.تکنیک های بیان توصیف به سه دسته ی دستوری، بدیعی وشاعرانه تقسیم شده اند. ازاین میان تکنیک های دستوری گسترده تر ازسایرتکنیک های بیانی است .تنّوع توصیفات موجب کارکردهای گوناگون توصیف و از جمله بیان وتجسّم واقعیّت ،روشنگری ،عظمت و والایی، غنایی، حماسی ،اعتقادی،تهکّم و ریشخند و زیبایی آفرینی شده است .

بنیاد شعر غنایی بر پایه ستایش معشوق بنا شده است؛ در واقع شاید در یک نگاه کلّی بتوان گفت: غزل عاشقانه چیزی جز بیان شیفتگی ها و دلدادگی های عاشق نیست.امّا مطالعه ادوار مختلف غزل عاشقانه، ما را در تعمیم دادن این ادّعا به عنوان یک اصل کلّی دچار تردید می کند در حین این مطالعه گاه به غزل هایی بر می خوریم که در آن معشوق برخلاف همیشه مورد انتقاد و نکوهش عاشق واقع می شود؛ این امر بیش از هر جایی در شعر شعرای قرن ده نمود می یابد تا جایی که مکتبی مستقل به نام واسوخت را بوجود می آورد. با توجّه به انتقال شعر عصر صفوی از دربار به میان مردم و در نتیجه، زمینی بودن معشوق واسوخت، بی شک علّت این سنّت شکنی بزرگ را باید در شرایط موثّر بر زندگی مردم جستجو کرد. اوضاع اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و... که هریک به نوعی در کمرنگ شدن چهره زن در اجتماع موثّر بوده است؛ عاملی که به دنبال خود جایگزینی جنس مذکر را در پی داشت. پس از شناخت معشوق، بررسی ویژگی های او - براساس ابیات اشعار واسوختی - (که البته مطابقت با اسناد و حقایق تاریخی دارد و هم چنین نشانگر عدم صلاحیّت معشوق واسوخت برای تصاحب این منصب است) علّت این تنزّل جایگاه را به خوبی روشن می سازد. در پایان این تحقیق درخواهیم یافت عکس العمل منطقی و طبیعی عاشق در برابر رفتار و ویژگی های معشوق همان چیزی است که واسوخت نام دارد.

هدف پژوهش حاضر آن است که رویکردهای شادمانی رودکی ، منوچهری و مولوی را با توجه به اشعارشان معرفی کند و سپس به مقایسه ی این رویکردها بپردازد. گزاره های شادمانی در اشعار رودکی و منوچهری مشترک است و این موارد را در برمی گیرد : عشق ورزی، شادخواری، مدح، طبیعت گرایی، موسیقی، اغتنام فرصت و جشن های ایرانی و اسلامی. گزاره های شادمانی مولانا نیز از این قرار است : عشق ورزی، شراب، مرگ ستایی، سماع، موسیقی غزلیات، طبیعت گرایی، اغتنام فرصت و روزه داری. با مقایسه ی موارد یادشده درمی یابیم که شاد یهای مولانا از گونه ی انفسی و شادی های رودکی و منوچهری از گونه ی آفاقی است. رویکردهای شادمانی هرکدام از این شاعران بازتاب اوضاع اجتماعی روزگار آنان است. بنیاد شادی های رودکی بر اساس تعادل و خرد عصر سامانی است . رویکردهای شادمانی منوچهری بر اساس عدم تعادل و لهوگرایی عصر غزنویان است. راه کارهای شادی و سرور مولانا نیز بر اساس مشرب عرفانی وی شکل گرفت ه است.

شخصیت های دینی، اسطوره ای، تاریخی و سیاسی به گونه های مختلف مورد توجه شاعران هستند و نام، اندیشه و رفتار آن ها دستمایه کار هنری شاعران می شود. شناخت و تحلیل ابعادی از اندیشه ها و عقاید شاعران از رهگذر بررسی و تحلیل شیوه به کارگیری این شخصیت ها در شعرشان ممکن می شود. شخصیت ها عمدتاً نمونه های برجسته ای برای بیان مفاهیم و اندیشه ها هستند. توجه به شخصیت ها در ادبیات دوره های متفاوت، کارکردهای متمایزی دارد و از آن جا که وجه فرهنگی و دینی در دو دوره قبل و بعد از انقلاب اسلامی آشکار است، بررسی جایگاه شخصیت ها و نوع تلقی شاعران از آن ها، امکان شناخت جریان های شعری در دو دوره قبل و بعد از انقلاب اسلامی را بیشتر فراهم می سازد. برای اندیشه شناسی شاعران و زمان شناسی آن ها، نگارنده این پژوهش آثار پنج شاعر قبل از انقلاب اسلامی (نیمایوشیج، احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، نادر نادرپور و سیاووش کسرایی) و پنج شاعر بعد از انقلاب اسلامی (قیصر امین پور، سیدحسن حسینی، نصرالله مردانی، علی معلّم دامغانی و موسوی گرمارودی) را مورد بررسی قرار داد. بعد از مطالعه آثار ده شاعر و یادداشت برداری، نتایج به دست آمده، مورد ارزیابی آماری قرار گرفت و به جدول ها و نمودار های معناداری تبدیل گردید. دستاورد نهایی این پژوهش عبارت است از این که هر شاعری براساس اندیشه و تفکر خاص خود از شخصیت های مختلف استفاده ویژه ای می کند و شباهت ها و تفاوت های معناداری در نگاه شاعران به شخصیت ها وجود دارد. در دستاورد دیگری به این موضوع رسیدیم که انقلاب اسلامی، نقش مهمی در تحول فکری شاعران پس از انقلاب اسلامی داشته است ا

یکی از کتبی که از قرون گذشته تاکنون، همچنان مورد توجه شاعران و نویسندگان ودانشمندان و ادب دوستان بوده است اثر بنام و ماندگار فردوسی است. از زمانی که این اثر سترگ به نظم درآمد و در اختیار اهل علم وادب قرار گرفت، طرفداران زیادی پیدا کرد. افراد زیادی از آن نسخه برداری کرده، از این طریق نسخه های مختلفی را از شاهنامه فراهم کرده و در اقصی نقاط سرزمین ایران پراکنده نمودند و به طرق مختلف به نسلهای بعدی انتقال دادند. بسیار کسان هم در آثار خود ابیاتی از شاهنامه را ثبت کرده، غیر مستقیم این میراث فرهنگی را پاس داشتند. در این پژوهش بازتاب ابیات شاهنامه را در آثار تاریخی دو قرن نهم ودهم، بررسی کرده ایم.نحو? استفاده از ابیات و احیاناً دخل و تصرف ها و نیز اختلافاتی که ممکن است در سطوح مختلف واژه ها و مصرع ها و... وجود داشته باشد، از مواردی بوده است که بدان پرداخته ایم. مبنای کار در این سنجش، شاهنام? تصحیح خالقی مطلق بوده است، اختلافات نقل ابیات را با چاپ فوق مشخص کرده ایم. به علاوه ابیاتی را نیز که به فردوسی نسبت داده شده، اما در نسخ? چاپی و بدل های خالقی مطلق نیست شناسایی نموده ایم و به این نتیجه رسیده ایم که شاهنامه در اغلب آثار منثور تاریخی این دوره بازتاب داشته و تأثیرگذار بوده است، به گونه ای که عدم حضور آن در متون تاریخی مذکور، آن ها را از شیوایی و زیبایی و اثرگذاری لازم دور می کند. میزان استشهاد در متون نثر تاریخی قرن نهم بیشتر از قرن دهم می باشد. شاید یک دلیل، خود حکومت صفویه باشد . نکت? دیگر این که: انتخاب ابیات و استشهاد به آن ها اتفاقی و تفننی نبوده، بلکه با دقت و درایت و گزینش بجا صورت گرفته تا بر مخاطب اثر لازم را بگذارد.

چکیده این رساله درباره غزل معاصر فارسی است. موضوع محوری آن سیر تطوّر قالب غزل در سه دهه 60، 70 و 80 است. از آنجا که بسیاری از مولّفه هایی که در فرایند شکل گیری غزل این سه دهه دخیل است و دگردیسی و صیرورت غزل امروز منتزع از آن مولّفه هاست؛ ریشه در سالهای قبل از دهه شصت دارد؛ نخست کلیّاتی در مورد غزل فارسی، چگونگی پیدایش، وجوه تمایز آن با تغزّل و سیر تکوینی این قالب در دوره های مختلف تاریخ ادبیات فارسی آورده شده و تبارشناسی این قالب به طور اجمالی بررسی گردیده است. سپس با نگاهی جریان-شناسانه و بدون ورود به درون سازمان غزل، جریانات مسلّط غزل امروز معرّفی شده و به دنبال آن بدنه اصلی رساله را تطوّر غزل امروز از منظر صورت و شبکه مفهومی تشکیل می-دهد. در بخش تطوّرات صوری، مولّفه هایی نظیر تکنیک های زبانی، ویژگی های نحوی، موسیقی کناری و بیرونی و صور خیال با نگاهی توصیفی و تحلیلی بازنمایانده شده و در بخش تطوّرات درونمایه ای به رویکرد های مختلف اندیشگی و انگاره ای در غزل امروز پرداخته شده است. سرانجام بعضی از مواردی که از یک سو مستقیماً در درون سازمان غزل امروز جای نمی گیرند و از سویی دیگر در سیر تطوّر آن دخیل هستند زیر عنوان حاشیه-های غزل امروز و آسیب شناسی این قالب ، بخش های پایانی رساله را تشکیل داده است. امضای استاد راهنما:

پایان نامه ی حاضر، در چهار فصل تنظیم و تعریف شده است: فصل اوّل به تعاریف و مفاهیم کلّی و معرّفی معیارهای شناسایی رمان های عامّه پسند اختصاص دارد. پیشینه ی رمان های عامّه پسند فارسی و مراحل حضور و تحوّل این نوع آثار در ایران از دیگر موضوعات مورد بررسی در این فصل است. در پایان نیز به منظور شناخت تفاوت ها و مقایسه ی رمان های عامّه پسند فارسی با نمونه های مشابه خارجی، نگاهی گذرا به معروف ترین نویسندگان این نوع رمان در خارج از ایران داریم. فصل دوم به بررسی عوامل درون متنی موثّر در رواج این آثار اختصاص دارد که در سه بخش اصلی 1- محتوای رمان عامّه پسند ایرانی، 2- ویژگی های رمان عامّه پسند از حیث عناصر داستانی، 3- خصوصیات نثر و ویژگی های زبانی مورد تحلیل قرار می گیرند. هر کدام از این سه بخش، خود به زیرمجموعه های جزئی تر و گسترده تر تقسیم می شوند و با تکیه بر نمونه های متنی سعی در معرّفی هر چه بیشتر این آثار دارند. در بخش ساختار محتوایی، به موضوعاتی نظیر جهان بینی خاص این رمان ها، تضادهای مفهومی، پیام های اخلاقی و درون مایه های عام (نظیر فقر و اختلافات طبقاتی، جوانان و مسائل مربوط به آن ها، مشکلات معمول زندگی و مسائل عاطفی همه گیر، عشق و زنان) پرداخته می شود. بررسی الگوی عشق و هم چنین نسبت و رابطه ی زنان با رمان های عامّه پسند از دیگر موضوعات مورد بحث در این فصل است که به شکل گسترده به آن ها اشاره می شود. در بخش عناصر داستانی و ترفندهای نویسندگی نیز، تک تک عناصر سازنده ی داستان و نحوه ی استفاده از آن ها در این رمان ها و تأثیرگذاری شان در جذب مخاطب با تکیه بر شواهد متنی مورد بررسی قرار می گیرند. در پایان نیز به خصوصیات نثر و ویژگی های زبانی و ضعف ها و قوّت های آن در جذب مخاطب پرداخته می شود. فصل سوم مربوط به عوامل برون متنی موثّر در رونق و محبوبیت این آثار است. نویسندگان، ناشران و خوانندگان فعّالان اصلی فرایند تولید، توزیع و مصرف رمان های عامّه پسند هستند که در این قسمت به شکل گسترده به آن ها پرداخته می شود. نویسندگان زن، سهم مهمّی در این عرصه دارند. علاوه بر این، نوع خوانندگان از نوجوانان، جوانان، دختران و زنان و دلایل اقبال آن ها به این رمان ها و هم چنین ترفندهای ناشران و چگونگی تأثیرگذاری آنان بر بازار فروش این کتاب ها (اعم از گزینش جامعه ی مخاطبان، توجّه به ویژگی های چاپی کتاب و بالا بردن انگیزه ی خرید در مشتری، ترغیب نویسندگان در جهت نگارش این آثار و حمایت از آنان و نحوه ی توزیع) از دیگر موضوعات مورد بررسی در این فصل است. هم چنین عوامل اجتماعی و بیرونی مانند سانسور، جنگ تحمیلی و شرایط اجتماعی و روانی حاصل از آن و احتیاج به وجود سرگرمی، نبود تفریحات متنوّع، غلبه ی فردگرایی در جامعه و هنجارشکنی های عرفی، فرهنگی و جنسیّتی نیز به عنوان عوامل برون متنی، در این فصل مورد تحلیل قرار می گیرند. فصل چهارم به بررسی ویژگی های محتوایی و ساختاری ده رمان پرفروش مورد بحث این پژوهش اختصاص دارد. این رمان ها در سه تقسیم بندی، با توجّه به معیارهایی که در فصل های گذشته ارائه شد، مورد تحلیل قرار می گیرند. بخش پایانی، به نتیجه گیری این کار پژوهشی اختصاص دارد. هم چنین به دست آوردهای جانبی و مرتبط با موضوع پایان نامه نیز در انتهای پژوهش در قسمتی جداگانه اشاره شده است.

در این رساله با استفاده از مبانی نظری تکنیک جریان سیال ذهن به بازیابی سبک شخصی مولوی در غزلیات شمس پرداخته شده است. سیلان ذهن، هجوم افکار و اندیشه ها، تداعی آزاد معانی با توجه به محرک های درونی و بیرونی، غیرارادی بودن زبان مولوی بر بنیان پرش های ذهن و اندیشه، زمان پریشی و بی مرزی میان گذشته، حال و آینده، به کارگیری ابزارهایی چون خواب و رویا و مستی و دیوانگی برای بیان مفاهیم و تجربیات عرفانی سبب می شود که بتوان غزلیات شمس را یک اثر «جریان سیال ذهنی» دانست.

از آنجا که عشق مفهومی انتزاعی بوده از این رو عرفا برای توصیفآن، از عناصر حسی و ملموس بهره برده و برای بیان آن از زبان استعاری استفاده کرده اند. اگرچه «عشق» در همه دوره ها مورد توجّه بوده امّا، قرن ششم و هفتم به لحاظ اهمّیّت و اعتبارِ آثاریکه درباره «عشق» نوشته شده، برجستگی بیشتری دارد.این آثار عبارتند از: سوانح احمدغزّالی؛ تمهیدات(تمهید اصل سادس)عین القضات همدانی؛ لوایح حمیدالدّین ناگوری؛ عبهر العاشقینِ روزبهان بقلی و لمعاتِ فخرالدّین عراقی. همه آثار فوق، به لحاظ زبانی، بیشتر شاعرانه و استعاری بوده و از حیث معنا، در مقایسه با درسنامه های روشمند عرفانی، مبهم و پیچیده اند. در هر یک از این آثار نویسندگان، با توجه به فرهنگ و ایدئولوژی های حاکم، دریافتی خاص از عشق داشته اند. همچنین این متون، اگرچه به لحاظ صوری، پراکنده و مشّوش به نظر می رسند امّا در باطن، دارای بنیانی همبسته اند که حاصل شبکه های استعاری شکل گرفته بر پایهیکیا چند استعاره اصلیِ مشترک یا فردی در آنهاست. نتایج حاصل از تحقیق حاضر نشان دهنده چند نگاشت اصلی عشق انسان است، عشق قدرتمند است و عشق راه است در پنج متن مورد بررسی می باشد. این نگاشت ها در پیوندیا شبکه ای از کلان استعاره های عشق پدیده ای الهی است، عشق یگانه است، عشق بالا است، عشق الهی مقصد است، عشق زیبا است و مانند اینها بوده است. نگارنده در نهایت به این نکته رسیده که استعاره سازی عشق در این آثار در واقع نشان دهنده این همانی میان عشق و خدا و سه نگاشت استعاری عشق خدا است، خدا معشوق است، خدا عشق است، می باشد

خمسه سرایی یکی از سنت های دیرپای ادب فارسی است که در قرن شش هجری توسط نظامی پایه گذاری شد و تا قرن چهارده هجری در ایران و قلمرو نفوذ فرهنگ ایران به حیات خود ادامه داد. در طی این تاریخ هشتصد ساله بسیاری از شاعران ایرانی، هندی و ترک به سرودن مثنوی هایی به تقلید از خمس? نظامی پرداخته اند. با توجه به ویژگی های مشترک صوری، معنوی و فنی این خمسه ها، «خمسه» را، بنا بر تعریف نوع ادبی، می توان یکی از انواع ادبی فارسی به شمار آورد. هدف اصلی این رساله بررسی و شناخت گون? ادبی خمسه و شناسایی و معرفی خمسه ها و خمسه سرایان ادب فارسی است. برای این منظور در سه فصل به بررسی این موضوع پرداخته شده است: در فصل اول با عنوان «خمسه و نظری? انواع ادبی» پاره ای از مسائل نظری? انواع ادبی بازخوانی شده و با توجه به این مسائل، ماهیت نوعی خمسه بررسی و اثبات شده است. در فصل دوم با عنوان «خمسه ها و خمسه سرایان ادب فارسی» خمسه ها و خمسه سرایان ادوار مختلف تاریخ ادبیات فارسی معرفی شده اند. در فصل سوم با عنوان «خمسه به مثاب? نوعی ادبی» به قصد استخراج قراردادهای نوع ادبی خمسه، به بررسی گونه شناسان? هشت خمس? مشهور ـ که از ادوار و مناطق جغرافیایی مختلف انتخاب شده اند ـ پرداخته شده است.

این پژوهش با انتخاب چهارده داستان علمی- تخیّلی نوجوانان دهۀ هشتاد شمسی که پرتیراژترین دهه در خلق و انتشار این آثار در ایران به شمار می رود، به بررسی عناصر داستانی (پیرنگ، شخصیّت و شخصیّت¬پردازی، زاویۀ دید، لحن، فضاسازی و درونمایه) و چگونگی کارکرد این عناصر در داستان¬های این ژانر ادبی می¬پردازد. با توجّه به اهمّیّت فراوان آثار علمی- تخیّلی برای نوجوانان به عنوان مخاطبانی که مطالعه جزو نیازهای اساسی آنها و تخیّل موجب پیشرفتشان است، نتایج به دست آمده از بررسی عناصر داستانی در این داستان¬ها نشان دهندۀ این است که بیشتر نویسندگان برای علمی- تخیّلی کردن داستان خویش از گره¬افکنی¬های پی در پی و تعلیق، درون¬مایه¬های سفرنامه¬ای و علمی، شخصیّت¬های فضایی و غیرواقعی و صحنه¬های غیرقابل باور بهره برده¬اند؛ امّا عدم کاربرد به جا و پختۀ این عناصر و توجّه کم به جزئیّاتِ مسائل و مباحث دقیق علمی نشان دهندۀ پایین بودن سطح کیفیّت این آثار در ایران است. آگاهی کافی از کارکرد خاص این عناصر، نویسنده را در خلق اثری بهتر با ویژگی ها و معیارهای این گونۀ ادبی یاری می¬کند.

در این پایان نامه روایات داستانی مشترک کتاب مقدس و قرآن، معرفی شده و از دیدگاه روایـت شناسی ساختگرا مورد بررسی قرار گرفته است و مباحث اصلی آن در شش فصل ارایه شده: فصل نخست مقدماتی است که زمینه ی آشنایی بیشتر با روایت و روایت شناسی ساختگرا را فراهم می آورد. فصل دوم، بررسی موقعیت پیرامتنی کتاب مقدس و قرآن است و به معرفی این دو کتاب و آثار تفسیری و عرفانی فارسی که درباره و پیرامون آنها نگاشته شده می پردازد. فصل سوم، به بررسی پیوند زیرمتنی و زبرمتنی کتاب مقدس و قرآن اختصاص یافته است. در این فصل روایات داستانی مشترک قرآن و کتاب مقدس معرفی شده و گزاره های اصلی مشترک آنها بر هم منطبق شده و به موارد افتراق و اختلافشان نیز اشاره شده است. در فصل چهارم، ساختار روایت در کتاب مقدس و قرآن مورد مطالعه قرار گرفته، که خود از پنج بخش اصلی تشکیل شده: بخش نخست بررسی موقعیت فرامتنی این روایات است که در آن به پاره ای از سازه ها و ساختارهای مشترک میان اساطیر، افسانه ها، فرهنگ یونان و تاریخ، با روایات قرآن و کتاب مقدس اشاره شده است. بخش دوم و سوم به ترتیب به بررسی ساختار داستان و گفتمان این روایات اختصاص یافته، بخش چهارم درباره ی تأثیر سبک روایی کتاب مقدس بر روایات تفسیری است و سرانجام پنجمین بخش از تأثیر سبک روایی قرآن بر روایات عرفانی سخن می گوید. در فصل پنجم روایت یوسف به عنوان یک نمونه ی برجسته و کامل از روایات داستانی مشترک دو کتاب مورد بررسی قرار گرفته است و سرانجام در فصل ششم دستاوردها و نتایج اصلی این پژوهش ارایه شده است.

موضوع این پایان نامه بررسی شعرهای شفیعی کدکنی براساس دو نوع تجربه ی تمثیلی و نمادگراست. بدین منظور ابتدا مبانی نظری تحقیق درباره ی دو اصطلاح تمثیل و نماد در قالب دو بخش جداگانه بررسی گردیده و سپس اشعار شاعر مورد ارزیابی و سنجش قرار گرفته است. این تحقیق ضمن تفکیک دو گونه تجربه ی شعری تمثیلی و نمادین نشان می دهد که رویکرد تمثیلی در تجربه ی شعری شفیعی کدکنی بر رویکرد نمادین غالب است و شعرهای تمثیلی غالباً ساختاری روایی دارند. گرایش ذهنیت شاعرانه ی شفیعی کدکنی از تجربه ی تمثیلی به سوی تجربه ی نمادین نیز دیگر نتیجه ای است که این تحقیق بدان دست یافته است.

مرزبان نامه از آثار برجسته زبان فارسی است که تاکنون در زمینه نقد صورت گرایانه و بررسی اجزای داستانی حکایت های آن، تحقیق علمی و مستقلی انجام نشده است. در پایان نامه حاضر به ارائه تحلیل و طبقه بندی روش مند عناصر داستانی چون پیرنگ، شخصیّت، زاویه دید، درون مایه و ... در حکایت های مرزبان نامه براساس نظریه نقد صورت گرایانه و تعیین میزان تناسب و هماهنگی این اجزا و یک پارچگی و انسجام اثر پرداخته شده است. هم چنین سعی شده است تا نشان داده شود که مرزبان نامه به عنوان یکی از متون کلاسیک زبان فارسی، قابلیّت تحلیل بر مبنای نظریه های نقد نوین را دارد. در این راستا تحقیق حاضر در دو بخش تنظیم شده که در بخش نخست که شامل نه فصل است، به بررسی عناصر داستانی حکایت های مرزبان نامه و نقد و تحلیل هریک و نیز دسته بندی و تشریح آن ها و ذکر شواهد از حکایت ها پرداخته شده است. بخش دوم به پاسخ گویی به سوالات محوری تحقیق اختصاص یافته است. در این بخش با توجّه به داده های حاصل از فصل های پیشین و با محور قرار دادن هدف راوی، سعی شده است تا در هر حکایت میزان نمود و ظهور عناصر داستانی در انتقال بهتر و موثّرتر هدف سنجیده و سپس نقش کارکردی حکایت های فرعی و ارتباط معنادار عناصر داستانی آن ها با یکدیگر بررسی و تحلیل شود. در نهایت به این نکته پرداخته شده است که باب های مرزبان نامه دارای ارتباط معنایی مشخّص و هدف مندی با یکدیگر می باشند.

در بخش اول این پایان نامه به توضیح و تبیین آراء فروید پرداخته شده است و در بخش دوم به زندگی چوبک پرداخته شده است. در بخش سوم قهرمانان از نظر نهاد، من و فرامن هم چنین مکانیسم های دفاعی و انحرافات روانی مورد نقد قرار گرفته اند.

در میان قالبهای شعر فارسی، غزل جایگاه ویژه ای دارد و در میان شاعران غزلسرای معاصر هوشنگ ابتهاج از جایگاه و شهرت ویژه ای برخوردار است. غزل او یادآور غزلهای حافظ است. از آنجا که یکی از مهمترین عوامل توفیق ابتهاج در حوزه غزل موسیقی می باشد در این رساله به بررسی موسیقی در غزلهای ابتهاج پرداخته ایم تا ضمن آشنایی با جهان پر رمز و راز و موسیقی از جان برآمده شاعر، با موشکافی انواع موسیقی راز زیبایی و تأثیرگذاری غزلهایش را نشان دهیم. از این رو هر یک از انواع موسیقی بیرونی (وزن و بحرهای عروضی)، موسیقی کناری (ردیف و قافیه) و موسیقی درونی (بدیع لفظی) را در فصول جداگانه ای مورد تحقیق و بررسی قرار دادیم و در پایان دریافتیم که ابتهاج جزو آن دسته از شاعرانی است که از موسیقی در شعر خویش بسیار سود جسته است و غزلهای او سرشار از موسیقی است. غزل ابتهاج از نظر هر یک از انواع موسیقی بیرونی، کناری و درونی بسیار غنی است. در حوزه موسیقی بیرونی غزلهای ابتهاج دارای تنوّع اوزان است و در بیشتر موارد وزن و محتوا متناسب با یکدیگر به کار رفته اند که این تناسب وزن و محتوا سبب غنای موسیقی بیرونی شعر شده است. موسیقی کناری شعر هم حاصل قافیه ها و ردیفهای غنی و تناسب آوایی و صوتی است که میان اجزاء ردیف و قافیه وجود دارد. اما موسیقی درونی که بیشترین سهم را در ایجاد موسیقی غزلهای ابتهاج داشته است از رهگذر صنایع لفظی بدیع پدید آمده است و در این میان انواع جناس، سجع و تکرار در ایجاد این نوع موسیقی نقش عمده ای داشته اند. در واقع نظام موسیقایی غزلهای ابتهاج بیشتر برپایه تکرار صامتها و مصوّتها در طول بیت می باشد. مجموعه این عوامل موسیقایی در کنار هم و غنای بسیار هر یک از انواع موسیقی در غزل ابتهاج رمز موفقیت او به عنوان یک شاعر بزرگ غزلسراست.

اشاره ای کلی و مختصر به حدود نسبی مفهوم آداب و رسوم ، استخراج و دسته بندی بیت هایی از شاهنامه فردوسی که در چارچوب این حدود نسبی قرار می گرفتند و نهایتا تلاش برای یافتن ریشه ی این سنن در متون کهن و تحقیقات جدید، موضوع اصلی رساله حاضر بوده است. :«پادشاهی» ، «رزم» ، «جشن ها » ، «سوگواری و خاکسپاری» ، « نامه نگاری » ، « شکار »، « تفال» ، « خواب گذاری» ، «ستاره شماری» ، « کودکان و نوجوانان»، « آداب دینی »، بخش های نه گانه ی این رساله است . این بخش ها که اهم آداب زندگی درباری و برخی از مناسک و رسوم قومی و اجتماعی را نیز در بر می گیرد و خود به 31 فصل و چندین بند تقسیم می شود ، حاصل تدوین موضوعی صدها بیت شاهنامه است . سعی نگارنده در یافتن سرچشمه های این اداب - گرچه همواره قرین توفیق نبوده- در موارد متعددی به نتیجه رسیده و سیر تحول آن رسم را به روشنی نشان داده است . علاوه بر شاهنامه فردوسی بعنوان مبنای تحقیق، 326 کتاب دیگر نیز اعم از متون ادبی ، تاریخی ، دینی و آثار محققان معاصر ، در نوشتن این رساله به کمک نگارنده آمده است . اگر نامه حکیم توس را مهمترین سند هویت ملی ایرانیان بدانیم ، هدف و فایده این تحقیق نیز می تواند در شناخت بنیان های فرهنگی این قوم دیر سال و بازخوانی و بکار گیری هوشمندانه ی آنها خلاصه شود.