روی کار آمدن هر قدرت و حکومتی ، منجر به پیدایش برخی مسائل اجتماعی می شود . این مسائل بر اثر فعل و انفعالات پدیده های اجتماعی شکل می گیرد . تحولات اجتماعی مستلزم برخی اندیشه ها و باورهای اجتماعی است . با مطالعه ی قصاید خاقانی می توان به برخی از اطلاعاتی در زمینه ی عصر وی پی برد . ادبیات هر دوره روحیات و فراز و نشیب های اجتماعی آن دوره بوده و همراه با تحولات اجتماعی در زمان های مختلف تغییر می یابد و در هر عصر معنی و مفهوم خاص خود را پیدا می کند . به طوری که اوضاع اجتماعی هر دوره را می توان در ادبیات آن دوره شناخت و انعکاس آن را دریافت زیرا ادب هر عصری رنگ اجتماعی خاص خود را دارد . در هر عصر ، جامعه ای که در تقارن با حکومت تشکیل می شود ، مقتضی سیاست منظم و مستقلی است که بتواند بدان وسیله تداوم خود را حفظ کند . در هر جامعه ای طبقات مختلف با عقاید و اندیشه های متفاوتی جریان دارند . برخی از این اندیشه ها ریشه در عقاید و باورهای متعددی دوانیده است. کنش های اقتصادی در جهت پیشبرد جامعه مستلزم برخی کالاها و سکه های رایج عصر می باشد در بطن هر جامعه ای ، مجموعه ای از آئین و رسومی است با روی کار آمدن قدرت های جدید نمودار می شوند . در اثنای قصاید شاعر شروان به پاره ای از این آیین ها و مسایل می توان پی برد که تا حد امکان در این رساله به آن پرداخته شده است . کلمات کلیدی: خاقانی ، دیوان ، جامعه ،تحول اجتماعی ، آیین و رسوم .

چکیده: این مثنوی ها با توجه به نوع اثر، شامل وصف های متنوعی-اند که از سویی به طبیعت و عناصر گوناگون طبیعی مربوط می-شوند و از سویی دیگر وصف شخصیّت های داستانی و محافل بزم و رزم و جز آن را در برمی گیرند. شاعر این توصیفات را چنان زیبا و طبیعی در شعر مجسّم کرده است که گویی خود شاعر آنان را در عالم واقع مشاهده کرده است. توصیف و تحلیل صحنه ها و شخصیّت های داستانی این افسانه ها، راه گشایی برای فهم و درک کامل تر ابیات این منظومه ها به شمار می رود. از سویی دیگر شاعر در این توصیفات از ابزارهای تصویرگری چون (تشبیه، تشخیص، استعاره و تمثیل) در موضوعات مختلف بهره جسته است. نگارنده در این رساله بر آن است تا بخش های متفاوت از توصیف ها را تحلیل و با نظر به عناصر سازنده ی آن ها این سه اثر غنایی را مورد بررسی و مطالعه قرار دهد. شگرد و تکنیک غرّا و عالی نظامی در ادبیات غنایی ، متمرکز است بر توصیف. او این توصیف و صحنه آرایی غنایی را با شیوه های متعدد و متنوع در شعر و اثر خود باز نموده است و به خاطر بهره گیری استادانه از این شگرد، خواننده و مخاطب را در فضای ملموس اثر قرار می دهد تا او شخصا صحنه های داستان را بازآفرینی کند.

«آشنایی زدایی» یکی از اصطلاحات ادبی است که اول بار در مکتب صورت گرایانِ (فرمالیست- های) روس مطرح شد. بنا بر این نظریه، وظیف? شاعر و یا هنرمند این است که با غریبه ساختن مفاهیم آشنا و افزودن بر دشواری، مدت زمان درک خواننده را طولانی تر کرده و لحظ? ادراک را به تعویق بیندازد، بدین سان باعث ایجاد لذت و ذوق ادبی گردد «آشنایی زدایی» یکی از وجوه رستاخیز کلمات در محور زبان شناسی است. بدین معنی که کلمات در زبان روزمره، طوری به کار می روند که عادی و مرده اند و توجه ما را جلب نمی کنند، ولی در شعر، این مردگان زندگی می یابند و هنر شاعر در این است که به این کلمات مرده جان می بخشد و علاوه بر ایجاد شعریت در کلام خود، باعث لذت ادبی مخاطب می شود. پس آشنایی زدایی یعنی غریبه و متفاوت کردن آنچه تا به حال در نظر مخاطب آشنا و طبیعی بوده است و در دو حوزه بحث می شود: 1- حوز? واژگان 2- حوز? نحو و دستور زبان. اگر شاعر در شعر کلمات غیر معمول و نامتداول به کار برده باشد به گونه ای که خلاف انتظار خواننده است، آشنایی زدایی واژگانی به کار بسته است. اگر شاعر، ساختار دستوری زبان را بر هم بزند و اجزای جمله را جابجا کند، در نحو زبان دخل و تصرف کرده است؛ یعنی آشنایی زدایی در حوز? نحو صورت گرفته است. هنجارگریزی یکی از موثرترین روش های برجستگی زبان و آشنایی زدایی در شعر است که بسیاری از شاعران از آن بهره برده اند. در شعر معاصر، نیما نقش زیادی در پایه ریزی این هنجارگریـزی ها داشته است و پیروان وی نیز از این روش بسیار استفاده کرده اند.

محمّدبن عزّ الدّین عادل بن یوسف التبریزی معروف به شیرین از بزرگترین شاعران متصوّف و عرفای ایرانی نیمه ی دوّم قرن هشتم هجری و اوائل قرن نهم هجری است. او در اشعار خود مغربی تخلّص می کرد. علت اشتهار او به مغربی و انتخاب این تخلّص را سیاحت و سفر به مغرب نوشته اند. او در قریه ی انبند از قراء رودقات تبریز به دنیا آمد و در زمان شاهرخ بن تیمور گورکانی در تبریز دیده از جهان فرو بست و در قبرستان سرخاب تبریز مدفون شد. از آثار مغربی می توان به رساله ی مرآت العارفین، رساله ی درر الفرید فی معرف? التّوحید، رساله ی جام جهان نما و دیوان اشعار اشاره کرد. دیوان او شامل 1223 بیت عربی، 199 غزل فارسی، 2 قطعه و 2 ترجیع بند و 35 رباعی و نیز 14 ترانه و یک غزل به زبان آذری دارد. درک مفاهیم و مضامین دیوان مغربی بدون در نظر گرفتن عقاید صوفیان درباره ی تأویل اصطلاحات و استعارات شعر عرفانی غیرممکن است. موضوع اصلی شعر او وحدت وجود است. او از پیروان وفادار مکتب وحدت وجودی ابن عربی بود و به تبلیغ و تفسیر عرفان ابن عربی پرداخته است. او در جای جای دیوان خود از تجلّی حق بر عالم کائنات و ظهور موجودات عالم و تمام ذرّات هستی و از واحد بودن حقیقت وجود سخن به میان آورده است و کثرت آن را نتیجه ی تجلّی حق تعالی در صور اعیان می داند و به عبارتی معتقد است وحدت در ذات و حقیقت وجود است و کثرت در مظاهر آن. او هر بار این معانی و مضامین را با تعابیر و اصطلاحات گوناگون تکرار می کند. مغربی در دوره ای می زیسته است که شاعران بزرگی چون حافظ و جامی، شاه نعمت الله ولی، کمال خجندی از بزرگترین شاعران آن دوره بوده اند و مقام شاعری او در آن دوره پوشیده مانده است و کمتر مورد توجّه قرار گرفته است. در این رساله سعی شده است که زندگی این بزرگ عارف آذربایجانی و دیوان اشعار او بررسی شود تا این که احوالات و شخصیّت شعری او بیشتر شناسانده شود. بررسی زندگی و احوالات مغربی، محتوا و درون مایه ی اشعار او، بررسی بدیع، بیان، عروض و قافیه و ردیف و اصطلاحات عرفانی به کار رفته در شعر او از نکات قابل تأمّل و پژوهش در دیوان مغربی است. بررسی این عوامل ما را یاری خواهد کرد تا درباره ی زندگی و شعر مغربی شناخت بیشتری به دست بیاوریم.

چکیده در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم، جامعه ی غرب دچار تحولّات اساسی و کلّی در ادبیات گردید که فقط منحصر به غرب نشد بلکه اثرات ناشی از آن جوامع دیگر از جمله ایران را متأثّر ساخت. این تغییر همان گرایش به رمانتیسم بود و دلیل عمده ی آن بیزاری از بن مایه ها و ساختارهای مکتب کلاسیسم بود که عقل را در رأس اندیشه هایش قرار داده بود. انقلاب رمانتیسم قیامی بود علیه نظام کهن و حاکم که شاعر و نویسنده را به افق های دوردست و برتر سوق می داد و تخیل و آزادی و فردگرایی از بنیادهای اساسی آن محسوب می گردید. شهریار از زمره ی شاعرانی است که ضمن برخورداری از سبک و شیوه ی خاص خود توانسته است مضامین بسیاری از این مکتب را با رعایت اصول و موازین خاص آن به کار گیرد و به طرز استادانه ای در شعر خود وارد کند. مضامین عمده و اساسی که در میان آثار این شاعر معاصر ایران وجود دارد را می توان به 4 بخش احساساتی شامل عشق، موسیقی، ناامیدی، خاطرات دوران گذشته ی کودکی و جوانی، حسرت، شوق و اشتیاق، شکایت، غم و اندوه، محرومیّت و ناکامی، هجران و طبیعت گرا شامل: طبیعت به همراه عناصر موجود در آن، و ناسیونالیستی و اجتماعی تقسیم نمود.

منوچهر آتشی از شاعران اقلیمی معاصر جنوب کشور ( بوشهر ) بود که متأسفانه، علی رغم تعدّد و تنوّع آثار، کمتر مورد توجّه خوانندگان و اهل ادب قرار گرفته است. آتشی شاعری طبیعت گرا است و به خصوص طبیعت سبز و بکر وحشی در شعر او تأثیر زیادی گذاشته است و جلوه های زیادی دارد.امّا آتشی در شعر ، از جنوب و فرهنگ مردم شهر و دیار و بر و بوم خود بیشتر تأثیر پذیرفته است. آتشی را می توان شاعر و معرّف جنوب نامید. به همین دلیل او، در بین شاعران اقلیمی حائز شهرت فراوانی است.تصویرگرایی به شعر آتشی زیبایی و تجسّم می بخشد، طوری که خواندن یک سطر از شعر او همانند نگاه کردن به یک تصویر زیبا و جاندار است.باید بگوییم که شعر آتشی بیان کننده ی واقعیّت ها و رویاها و زشتی و زیبایی های این دنیا با زبانی شاعرانه است. در شعر او عاطفه ها ی غنایی و عاشقانه و رمانتیسم احساسی و اقلیمی نیز جلوه های رنگارنگ و متعدّدی دارد. آتشی در هر دو نوع شعر سنّتی و نیمایی و نو نیز تبحّر داشته و اشعاری از خود به یادگار گذاشته است. این رساله علاوه بر معرّفی آتشی و آثار او به بلاغت شعر او نیز پرداخته است. روش تحقیق در این رساله، توصیفی و تحلیلی است که به شیوه ی گردآوری منابع و اسنادی تدوین یافته است. واژگان کلیدی: منوچهر آتشی، شعر، زندگی، طبیعت، رمانتیسم

آرمانشهر، جامعه و یا شهری است که همه چیز در آن در نهایت کمال و زیبایی است . ساکنین آن در کمال آرامش و شادی، و به دور از هرنوع کاستی و شرّ و بیماری زندگی می کنند . سابقه تفکردرباره آرمانشهر به قدمت وجود و حضور انسان است، زیرا از همان ابتدا که حضرت آدم از بهشت جاودانی رانده شد، حسرت زندگی در آن مکان را با خود به روی زمین آورد، و این تفکر، نسل به نسل در میان افراد بشر انتقال یافت . هر انسانی، آرزوی زیستن در بهترین محیط ها را همیشه در سر می پروراند و برای رسیدن به آن تلاش می کند . از این رو، این مفهوم، ذهن فلاسفه، متفکران و شاعران بزرگ جهان را نیز به خود مشغول داشته است. بسیاری از نام آوران تاریخ، به تصویرپردازی شهر آرمانی در آثارخود پرداخته اند، بسیاری از متفکران نیز به صورت آشکار و مستقیم به بیان ویژگی های شهر آرمانی خود نپرداخته اند، ولی با مطالعه آثارشان می توان به تصویری که ازجامعه مطلوب در ذهن دارند، پی برد . قابوسنامه و اخلاق ناصری، دو اثر ارزنده اخلاقی و تعلیمی هستند که نویسندگان آن دو با استناد به منابع دینی و فلسفی، طرحی ازجامعهآرمانی و مدینه فاضله را در اثر خود ترسیم نموده اند و آموزه های اخلاقی متعددی را به انسان ها در همهشرایط و همه زمان ها و مکان ها یادآور شده اند که با آگاهی و عمل بدان آموزه و تعلیمات، می توانند وضع جامعه خود را به شهری آرمانی بهره مند از خوشبختی و سعادت تبدیل کنند . و راه های رسیدن به خیر و نیکی و پرهیز از شر و بدی را به انسان نشان دهند، به همین جهت در خلال اثر خود و به خاطر نفس موضوع جامعه شناسی و اجتماعی و سیاسی، مباحث مفصل و مبسوطی به جامعه، طبقات مختلف، شیوه های رفتار و کردار، اختصاص داده اند که با تفصیل بیشتر در این رساله ذکر شده اند . این رساله، رساله ای بین رشته ای فلسفی، جامعه شناسی و تربیتی و ادبی ست که به روش توصیفی و تحلیلی طبقه بندی موضوعی به اثبات مباحث مورد نظر پرداخته است و علاوه برآن بیشتر از نقل مطالب اساسی، به تعریف تفصیلی مفاهیم و مصادیق نیز مبادرت ورزیده است .

مهارت های زندگی متعددند و هر یک بر حسب نیاز، در موقعیت های خاص مورد استفاده قرار می گیرند. در واقع هر کدام از این مهارت ها به ما توانایی نشان دادن عکس العمل های مناسب، در موقعیت های مختلف را می بخشند. بنابراین جهت داشتن زندگی سرشار از کامیابی و موفقیت، فراگیری این مهارت ها ضرورتی اجتناب ناپذیراست. در پژوهش حاضر مهارت هایی که سعدی برای داشتن یک زندگی سعادتمندانه در آثارش آورده است، به سه دسته ی کلی تقسیم کرده ایم: 1. مهارتهای ارتباط با خدا؛ 2. مهارتهای ارتباط با خود؛ 3. مهارتهای ارتباط با دیگران. این تقسیم بندی صرفاً جهت انسجام بخشیدن و اجتناب از پراکندگی انجام شده است، زیرا مهارت های زندگی در اصل از هم جدا نیستند. سعدی ارتباط با خدا را یکی از مهم ترین مهارت های زندگی دانسته، معتقد است که داشتن بینش توحیدی و ایمان و اعتقاد به خداوند و روز رستاخیز و ثواب و عقاب در شکل-گیری رفتار مطلوب تأثیری غیر قابل انکار دارد. در باور او مهارت ارتباط با خود و خودآگاهی، مهم ترین مهارتی است که حتی مهارت ارتباط با خدا و دیگران را نیز تحت الشعاع خود قرار می دهد. انسان با آگاهی از فلسفه ی وجودی خویش سعی در برنامه ریزی و انتخاب اهداف واقع بینانه در زندگی خواهد کرد. چنین فردی با آگاهی از نقاط قوت و ضعف خود، داشتن تصویر واقع بینانه از خویش، آگاهی از حقوق و مسوولیت های خود، ارزش ها و انگیزش ها برای شناخت، داشتن عزت نفس، برخورد مناسب با ناکامی ها و شکست ها، تشخیص نیازهای جسم و روان، که از مصادیق و ابعاد خودآگاهی هستند، قادر خواهد شد با انعطاف پذیری و تحمل آرای دیگران، ارتباط موثری با آنان داشته، در برخورد با مسایل و تصمیم گیری های حساس، از مشاورت و راهنمایی های آنان سود جوید و به هدف مطلوب دست یابد. احساس خوبی که از این موفقیت حاصل خواهد شد بر میزان رضایت او از زندگی خواهد افزود و سلامتی روحی و روانی او را در پی خواهد داشت. چنین کسی از عهده ی هر مسوولیتی برخواهد آمد. و جامعه با وجود چنین افرادی به رشد و شکوفایی گام خواهد گذاشت. بنابراین، آثار سعدی را باید، نه فقط به خاطر ظرایف و دقایق ادبی، بلکه به عنوان منشور اخلاقی و تربیتی، مورد مطالعه و دقت نظر قرار داد.

امروزه تحلیل ساختاری و محتوایی به عنوان زیر بنای نقد ادبی ، دو بعد جسمانی و روحانی آثار تلقی می شود که با توجه همزمان به این دو مسأله در آثار عرفانی ، ضمن شناخت هر چه بهتر شکل و ساختار هر اثر به محتوای آن و پیوند ناگسستنی اش با ساختار پی می بریم . در این میان مثنوی های مشهور الهی نامه ، مصیبت نامه ، منطق الطیر و اسرارنامه ی عطار به دلیل قابلیت های لازم ، اطلاعات منحصر به فردی در زمینه تحلیل ساختار داستانی و محتوایی به دست می دهد . در بررسی ساختار داستانی این آثار علاوه بر شناخت دقیق اجزای تشکیل دهنده هر حکایت و کلان پیرنگ به مشترکاتی دست می یابیم که منجر به طبقه بندی آن ها بر اساس شخصیت ها و موقعیت های قراردادی می شود که نقش اساسی را در آن ، کنش ها بازی می کنند . در تحلیل محتوایی با پیوندهای میان برخی مفاهیم که حاصل توجه به ساختار است ، روبرو می شویم که از مهم ترین آن ها ، مثلث زیبایی ، عشق و مرگ در حکایات عاشقانه ی عطار جلوه ای ویژه یافته است . منازعه ی نهاد و فراخود در الهی نامه و منطق الطیر بر اساس نظریات فروید درباره ی ساختار شخصیت آدمی صورت گرفته است و در کنار بررسی ادراکات فراحسی در مثنوی های عطار که توجهی ویژه به خواب ها و برخی قابلیت های روحی انسان دارد ، تحلیلی روانشناختی از این آثار به دست داده و دریچه ای نو در تحلیل ها گشوده است .

در این اثر جایگاه نفس از دیدگاه مولانا در مثنوی مورد تحقیق قرار گرفته است. نفس از اصطلاحات و تعابیر کلیدی و مهم در عرفان و تصوف است و در تمام منابع و میراث مکتوب عرفانی، مدخل خاصی بدین مقوله اختصاص یافته است. مثنوی نیز یک اثر عرفانی است و مولانا به عنوان یک عارف و متفکر دانا و آشنا با نفس و نفسانیات و تأثیر و تأثر آن در روح و روان انسان در موقعیت های گوناگون به سخن پردازی می پردازد. مولانا نفس را به دو مرحله انسانی و حیوانی تقسیم می کند. و برای نفس ناطقه که همان روح انسانی است سه مرتبه قائل می شود. 1. نفس امّاره 2. نفس لوّامه 3. نفس مطمئنه. او انسان شناس است و بیماری های اخلاقی انسان را ناشی از حجاب های نفس مثل حسد، کینه و شهوت می داند. بیشتر توجه مولانا به نفس امّاره بوده و چون خوی حیوانی نفس را با طبایع حیوانات و دیگر جانوران موذی متناسب دیده با استفاده از تشبیهات و تمثیلات گوناگون، درنده خویی نفس را به زیبایی به تصویر می کشد. او کلید انسان شدن را کنترل نفس و مجاهده و مبارزه با آن می داند. این تحقیق در چهار فصل تنظیم و تدوین شده است، که فصل اول به کلیّات تحقیق اختصاص دارد و در فصل دوم عرفان و نوع تصوف شاعر مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و فصل سوم نیز به بررسی نفس از دیدگاه های مختلف اختصاص دارد. و در فصل چهارم نفس و متفرعات و متعلقات آن در مثنوی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

از جمله عناصر مهم و مضمون¬ساز در ادب منظوم فارسی، واژه و تعبیر آینه است. توجّه به آینه، کیفیت و چگونگی پیدایش آن، پیوندها و متعلقات مربوط به آینه، ترکیبات اسمی و فعلی ساخته شده با آینه و در نهایت، صور خیال مدّ نظر شعرا در پیوند با آینه در شعر تمامی شاعران به چشم می¬خورد. بیان نکاتی جالب و خواندنی از آینه که در اشعار شاعران به آن اشاره شده است، گاهی چنان مباحث شیرین و دلکش را رقم می¬زند که خواننده را به تحیّر وا می¬دارد. آفرینش مضمون از عنصر آینه در حوزه شعر عرفانی و اشعار شاعران سبک هندی از بسامد بالایی برخوردار است به طوریکه جمع کردن ابیاتی که در آن¬ها آینه به کار رفته است خود دیوان مستقلی به وجود می¬آورد. هرچند بعد از شاعران هندی، شاعران معاصر نیز توجّی ویژه به آینه کرده اند که این توجه، بیشتر در قالب درد دل خود را نمایان کرده است.

روزبهان از عارفان بنام قرن ششم هجری است که در سال 522 هجری قمری در شهر فسا از توابع شیراز چشم به جهان گشود. مکتب وی در عرفان و تصوف، مبتنی است بر عشق صوفیانه. مهم ترین اثر وی در باب عشق، کتاب عبهرالعاشقین است. از وی بالغ بر شصت اثر به جا مانده اما برخی از آثار او به دلیل عدم اقبال نویسندگان و کتابت کاتبان از بین رفته است. از آثار باقی مانده و مهم وی، می توان به عبهرالعاشقین، شرح شطحیات، عرایس البیان و رساله القدس اشاره کرد که در سال های اخیر موردتوجه و بررسی محققان قرارگرفته است. در این رساله سعی بر آن بوده که روزبهان به طور کامل معرفی گردد و سه اثر مهم در دست وی عبهرالعاشقین، شرح شطحیات، عرایس البیان معرفی و تحلیل گردد. هرچند روزبهان بقلی از عارفان نامدار بوده اما به دلیل پیچیدگی زبان و اندیشه وی در آثار، کمتر مورد توجه خوانندگان قرارگرفته و تقریباً تا سالهای اخیر ناشناخته و گمنام مانده است. روزبهان شناسی و روزبهان پژوهی در سال های اخیر مورد توجه و اقبال نویسندگان بزرگی چون هانری کربن، کارل ارنست، دکتر معین و دکتر زرین کوب قرارگرفته و کم کم آثار وی چاپ و منتشرشده است. در این پژوهش سعی شده است احوال و آثار و عرفان روزبهان را موردبررسی قرار دهیم تا مخاطب برای شناخت این عارف نامی با زبان و بیان وی در آثار او آشنایی داشته باشد و ضمن آن که آگاهی ها و معلوماتی درباره نحله عرفانی او به دست آورد. این رساله، رساله مفرده یا تک نگاری ست درباره روزبهان که درباره عرفا و بزرگان دیگر ایرانی، شبیه آن کار تحقیق یافته بوده و این گامی است در طول آن تحقیقات عرفانی که درباره روزبهان و معرفی و نقد و تحلیل آثار او صورت گرفته است. روش تحقیق در این رساله به صورت توصیفی، مقایسه ای و تحلیلی است که به شیوه فیش برداری و اسنادی و کتابخانه ای انجام شده است.

شهریار از شاعران بنام و تاثیر گذار ادب معاصر ایران است که محققان و سخن سنجان شعر او را از منظرهای مختلف بحث و بررسی کرده اند. اندیشه و عاطفه، ستون فقرات و هسته اصلی شعر او را تشکیل می دهد. شعر شهریار را بحق باید پذیرفت و اذعان کرد که بسان آینه ای دردها، مشکلات، دغدغه ها و امید و فضایل عصر و روزگار خود را منعکس می کند. و از این منظر، اندیشه تجلی یافته در شعر او از جنبه های مختلف قابل بحث و بررسی است. و منظور از اندیشه و عاطفه، نظریه و تئوریهای اصلی و احساسات کلی است که شهریار با استناد به پشتوانه فکری، عقیدتی و جهان بینی خود عرضه می دارد. و از این نظر، می توان انواع اندیشه مذکور در شعر او، در بخشهای مختلف اجتماعی، اخلاقی، عرفانی، سیاسی و دینی به وضوح دید که در این پژوهش با توصیف و تحلیل و ذکر شاهد مثال شعری نقل شده اند. و در بخش عاطفه، سهم اعظم پایان نامه از آن عواطف عاشقانه و غنایی است. که شهریار به صورت تجربی از درد فراق و انتظار و اشتیاق و با تعبیرهای زیبای شعری بدان اشاره کرده است و عروج از عشق مجاز به عشق عرفانی و الهی نیز در شعر او از عواطف پرکاربردی است که در این پژوهش به منصه بحث گذاشته شده و در ضمن به عواطف دیگر منعکس در شعر او نیز پرداخته است. هرچند این امر را باید پذیرفت که تفکیک دقیق بین اندیشه و عاطفه، امری سخت و دشوار و تعیین دقیق حد و مرز آن امری ست غیر ممکن، ولی به ناگزیر این تحقیق تا حد امکان به صورت جدا و مستقل بدین موضوع پرداخته است و اگر تداخل و اشتراکی در بین آن دو دیده می شود، امری بوده به ناگزیر و برخاسته از این تداخل و درهم رفتگی این دو مقوله. روش تحقیق در این پایان نامه به روش توصیفی، تحلیلی و مقایسه ای بوده و در تدوین آن از شیوه های فیش برداری، اسنادی و کتابخانه ای بهره جسته ایم.

در شعر عرفانی عواطف و عوالم درونی انسان از جمله عواطف و اندیشه های عاشقانه و عارفانه با زبانی شاعرانه و نمادین به رشته بیان و تصویر کشیده شده است. ابزار بیان در این زبان علاوه بر الفاظ عام شاعرانه، اصطلاحات و نمادهای خاص شعری است؛ این مصطلحات گاه معنایی حقیقی دارند و گاهی نیز حامل معنایی مجازی و نمادین و رمزی اند که شاعران عارف از آن، معنا یا معانی دیگری اراده می کنند تا به بیان عواطف و احساسات و اندیشه های درونی خویش بپردازند. یکی از این اصطلاحات واژه «قلندر» است که برخلاف معنای ظاهربینانه و صوفیانه در شعر عرفانی با زبان نمادین و سمبلیک در معنایی حقیقی و کاملاً متفاوت به کار رفته است. شعرای عارف از این واژه و تعابیر دیگری مثل قلاش، اوباش، کمزن و... با بیانی رمزی و مجازی سخن گفته اند. کشف معنای نمادین و سمبلیک این واژه در شعر عرفانی بویژه شعر سنایی، عطار، مولانا و حافظ می تواند در فهم و تفهیم بسیاری از اندیشه ها و تعالیم عرفانی در شعر فارسی تأثیر گذار باشد.

ما در این تحقیق آثار عرفانی عطار را مورد مطالعه و بررسی قرارداده ایم تا مضامین مشترک عرفانی را که در هر چهار اثر عرفانی او آمده است بیابیم و بدین طریق مضامین عرفانی پربسامد و در نتیجه تفکر و جهان بینی عطار را بشناسیم.

عموماً اشعار سعدی را عاشقانه می دانند، با بررسی اشعار عارفانه سعدی و انطباق چارچوب اندیشه عرفانی او با اصول و مبانی چهارگانه عرفان از نظرگاه شعر و ادب: 1. الله(توحید، یکتایی، معشوق و محبوب و ...) 2. تجلّی و ظهور معشوق و محبوب 3. حرکت و سلوک(مستی، خرابی، قلندری، رندی، عاشقی و ...) 4. فنا و وصال عاشق در معشوق(بیخویشی، قربت، سوختن در آتش رخسار یار)، می توان گفت که سعدی عارفی موحد است که در سیر و حرکت عرفانی خود با جمعیت خاطر، درک حضور معشوق و معبود(ذکر)، و تمرکز ذاتی در تجلیات و ظهورات جمال و جلال الهی، تغیّر، حرکت و تحول ذاتی می یابد. سعدی با ارتقاء دید و بینش و بهره گرفتن از شعور ذاتی تجلیات به درک کمال و وحدت و جمال و جلال الهی تقرب می یابد. از منظر فکر و اندیشه سعدی جلوه های جمال و جلال الهی واسطه ای هستند برای درک عظمت جمال و جلال معبود و معشوق سرمدی. آتش رخسار جلوه های الوهی موجب تغیّر و حرکت درونی و در نتیجه بیخویشی، قرب، و حیرت، و امحاق صفات بشریت در وجود عارف می شود. با بررسی اشعار سعدی بر مبنای همین اصول و مبانی مدوّن عرفان می توان اندیشه های عرفانی سعدی را استخراج، بررسی و تحلیل کرد و گامی نو در مسیر اثبات شخصیت عرفانی سعدی برداشت. سعدی دارای تفکر «کل نگر» است، کل نگری از ویژگیهای عارفانی است که جزو وجودی خود را با عشق کل پیوند داده اند و از همین رهگذر به تمامی تجلیات الوهی عشق می ورزند. عارف کل نگر همه اجزای عالم را در وحدت و یگانگی می بیند، از رهگذر همین تفکر، توحید عارف توحید محض است، مقیم کوی معشوق و معبود است(اتصال عارفانه دارد)، نظر و بینش سعدی ارتقاء یافته است، و با تمرکز در تجلیات و جلوه های الوهی حرکت و تحوّل ذاتی می یابد، بوسه بر خاک پای معشوق(مقام عبودیت، خاکساری) می زند و سر در پای جانان می اندازد(مقام فنا).

محمّدبن حسین سلمی درسال 325در نیشابور به دنیا آمد. جدّ پدری و مادری وی از مشایخ و علمای مشهور بودند. سلمی عارف، محدّث، مفسّر و مورّخ برجسته¬ی تصوّف در قرن چهارم است. وی مرید ابوالقاسم نصرآبادی بود و خرقه از او گرفت و از ابونصر سرّاج وابوعمروبن نجیدعلم آموخت. ابوسعید ابوالخیر ازمحضر سلمی استفاده کرد و خرقه از دست او گرفت. قشیری صاحب رساله¬ی قشیریه از شاگردان او بود. در مجموع صد جلد کتاب از او برشمرده¬اند. سلمی در نیشابور درگذشت و در خانقاه خود مدفون شد. تألیفات وی در میان صوفیه بسیار معروف بوده است. سلمی در تصوّف صاحب چنان دانشی شده است که آثار او برای نسل¬های بعد سرمشق شده است.اغلب آثار سلمی عرفانی است و این آثار عرفانی موضوعات متنوّعی را مانند تاریخ تصوف و شرح احوال صوفیه، تعالیم و آرای صوفیه، تفسیر عرفانی قرآن و... دربرمی¬گیرد.یکی از ویژگی¬های آثار وی این است که او«نقّال طریقت و کلام مشایخ» است. رویّه¬ی سلمی در اکثر آثار خویش این است که وی کمتر درباره¬ی مسایل مختلف اظهارنظر می¬کند. ما در آثار او با دریایی از سخنان مشایخ پیشین مواجه می¬شویم که اگر آثار سلمی نبود همگی درطول تاریخ نابود شده بود. هیچ یک از آثار صوفیه از قرن پنجم به بعد خالی از ذکر سلمی نیست؛ چرا که کم و بیش همه¬ی بزرگان صوفیه به نحوی شاگرد یا شاگرد شاگردان اوبه شمار می¬آیند. در این رساله، غالباً با مراجعه به آثار وی و منابع عربی، زندگی و آثار او معرفی و آنچه در متون فارسی درباره او یا از او هست، گردآوری و نقل شده است.

خاتم الشعرا، نورالدین عبدالرحمان جامی، در قرن نهم هجری می¬زیسته و گرایش عرفانی و صوفیانه داشته است. نگرش عرفانی جامی، متأثر از عرفان محیی الدین ابن العربی است و این تأثیر، در آثار وی، از جمله هفت اورنگ، به ویژه مثنوی¬های تحفة¬الاحرار، سبحۀالابرار و سلسلةالذهب، نمود بارزی دارد. پیر جام در قرن نهم، در بیان و شرح اصطلاحات عرفانی و صوفیانه، نظیر سماع، مراقبه، عشق، تجلی، قرب، عزلت، اراده و نظایر آن تبحر خاصی داشته است. این پایان نامه به بررسی ویژگی¬های عرفان جامی بر مبنای هفت اورنگ پرداخته است، تا با تحقیق در مباحث و منابعی که در سیر و تحقیق عالم عرفان و تصوف، منابع ارزشمندی محسوب می¬گردند، میزان تأثیر عرفای قبل از جامی و عرفان آنها را که در شکل گیری اندیشه¬های عرفانی وی تأثیر بارزی داشته اند را بیان کند. در این تحقیق، ضمن بیان خلاصه¬ای از هفت¬اورنگ جامی، اصطلاحات عرفانی موجود در این آثار گردآوری و توضیح شده و از این طریق نوع برداشت و مقصود جامی از کاربرد این نوع اصطلاحات در آثار خود، ذکر گردیده است. در نهایت اثبات شده که جامی در مفاهیم عرفانی و گرایش صوفیانۀ خود به عرفان محی‎الدین عربی نظر خاصی داشته است؛ بالاخص اینکه در باب عشق، پیرو عقیدۀ عشق مجازی پلی برای عشق الهی و حقیقی بوده و غرض و مقصود او از طرح داستان¬های عاشقانه، توجه به معشوق ازلی و ابدی بوده است. در این پایان نامه کوشش شده است افکار و اندیشه‎های عرفانی جامی بر مبنای هفت اورنگ، مورد مطالعه، بررسی و تحلیل و تبیین قرار گیرد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.