استثناء، یکی از مباحث علم نحو است که با توجه به اسرار و رموز نهفته در آن، جایگاه ویژه ای را در قرآن به خود اختصاص داده است . اندیشمندان و صاحب نظرانِ علم بلاغت نیز آن را به عنوان یکی از شگردهای ایجاز و اختصاص در کلام برشمرده و از زوایای مختلف به بحث و بررسی در اسلوب آن پرداخته اند . رساله ای که هم اکنون با عنوان «جلوه های زیباشناختی استثناء در قرآن کریم» ارائه گردیده، پژوهشی است در خصوص جنبه های بلاغی استثناء در آیات شریفه قرآن . تحقیق حاضر، در پنج فصل تنظیم شده که در فصل اول به منظور آشنایی خواننده با ماهیت رساله، به مباحثی در خصوص زیبایی شناسی اشاره شده است . فصل دوم، بر اساس نیاز هر پژوهش به پیشینه تحقیقاتی، به تاریخچه ی بلاغت و اهمیّت آن از دیدگاه بزرگان اختصاص داده شده است . در فصل سوم (به عنوان پایه و اساس فصل بعد)، قواعد و اصول استثناء به طور موجز و مکفی به همراه تعاریفی از مفاهیم آن، بیان گردیده است . فصل چهارم، بخش اصلی رساله بوده و مشتمل بر شواهد استثناء در آیات قرآن کریم است؛ که هر آیه از نظر علم نحو و بلاغت، و با توجه به کتب تفسیر بررسی شده است. در این راستا استثناءاتی مشاهده گردید که توسط ادات مشهور صورت نگرفته بودند؛ لذا این موارد شاذ، با عنوان «استثناءات استثناء» در فصل پنجم جمع آوری شده است . اغراض استثناء در قرآن عبارتند از: ارشاد، استهزاء و کنایه، توصیف و بیان حال، رد و انکار مخاطب، تبیین و روشنگری، تذکر و آگاهی، و هشدار و گوشزد، تهدید و انذار، تسلی خاطر،بیان حکم، دفع توهم، تاکید، تتمیم و تعلیل، توبیخ و تحقیر، تبرئه، مبالغه، مدح وذم، بشارت، اعتذار، تقریر و تضرع، دریغ و حسرت، تشویق، تعجب، تعظیم و تکریم .

یکی از مهمترین زمینه هایی که شاعران شیعی به طور گسترده درباره آن به سخن سرایی وشعر پرداخته اند، یادآوری مصیبت های خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم، و مرثیه سرایی برای شهدا و کشتگان آنان است. که این زمینه بعد از رحلت پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله وسلّم به وجود آمد و بعد از شهادت امام حسین علیه السلام در سال 61 ه. به اوج خود رسید. ازسویی دیگر در عراق معاصر شاهد شاعران بسیار بزرگ و ارزنده ای هستیم، که در آغاز قرن جدید خود را در تیر رس حوادثی دیدند که قرن گذشته هرگز چنین حوادثی به خود ندیده بود. شاعرانی که با نقل وقایع سیاسی دوران خود وتحولاتی که عراق به چشم خود دیده، تأثیرات به سزایی در شعر اصیل عربی گذاشته اند. از جمله در مراثی، مجال گسترده ای برای بیان موضوعات متعدد فراهم آوردند. بدین لحاظ، نوشته حاضر با بهره گیری از کاوشهای کتابخانه ای و یادداشت برداری و با تکیه بر دواوین شاعران ، رثا را از جهت انواع، انگیزه ها، و زمینه هایش مورد بحث و بررسی قرار می دهد. همچنین با معرفی برخی مراثی أهل بیت علیهم السلام در عراق معاصر، به سیر تحول آنها به تأثیر از رویکردهای مذهبی، سیاسی و اجتماعی توجهی خاص نشان داده است .

جاحظ نویسند ی معروف عصر عباسی است که حدود سال 163هـ در بصره متولد شد. او دارای تألیفات زیادی است که این تألیفات، منعکس کننده ی واقعیت های عصر اویند. او به احوال ملت های مختلفی پرداخته است. ایرانیان یکی از این ملت هایی هستند که مورد توجه عمیق وی بوده اند. او با نگاهی دقیق و گاه نقادانه، وضعیت و جایگاه آنان را در زمینه های مختلف، از جمله؛ آداب و رسوم، خلق وخوی، موقعیت ها و مشاغل به تصویر می کشد. همچنین از سیاست و کاردانی آنان، اطلاعات مفیدی به دست می دهد. در زمینه علمی و ادبی نیز از بزرگان و آثار آنان سخن می گوید. او به قدری از گذشته ایرانیان سخن می گوید که با مطالعه ی آثار وی، گویا تاریخ ایرانیان در مقابل دیدگان ما قرار دارد. به طور کلی می توان گفت؛ جاحظ از یک طرف تحت تأثیر فرهنگ ایرانی بوده و از طرف دیگر خود نیز بر آن تأثیراتی نهاده است.

فخر در زبان و ادبیات عرب یکی از اغراض شعر به شمار می آید که شاعر در آن به مدح خود و قبیله خویش میپردازد و نیکیها و مکارم و فضایل اخلاقی خویش را میستاید و به جاه و مال و سلطه مباهات مینماید. شعر عربی از زمان جاهلیت با فخرسرایی آشنا بود و تا عصر عباسی که در آن شعر و ادب به شکوفایی رسید فخرسرایی نیز به شکلی فعال ادامه داشت. ابو الطیب المتنبی یکی از بزرگترین و برجسته ترین فخرسرایان عصر عباسی به شمار می آید.وی قصاید مستقلی را به فخریات خود اختصاص نداده است، چرا که وی در تمام حالات به خود میبالید،خواه مرثیه بسراید یا مدح،هجاء،تغزل و یا شکوائیه.و چه بسا وی تنها شاعری باشد که صفات مدح و ستایش را تنها به ممدوح اختصاص نمیدهد، بلکه خود را در آن صفات شریک میگرداند و با ابیاتی زنده و آکنده از شور و حرکت و نشاط آرزوها و اهداف خویش را چه در حالت امیدواری و چه در حالت ناامیدی حتی در مقابل پادشاهان مجسم مینمودگویی شاعر به ارزش ادب خویش پی برده و میدانست شعر و ادب کارهای نیک و جاودان را منتشر میکند و در خاطر زمان ثبت مینماید لذا مهارت و توانایی وی در سرایش شعر یکی از افتخاراتش به شمار می آ ید و از افتخارات دیگر شاعر میتوان به شجاعت و جنگاوری،شناختن راههای بیابان و سفرهای بسیار،بردباری و استقامت،عزم قوی و همت والا،بخشندگی و کرامت نیز اشاره نمود .

شعر جاهلی عرب که برخاسته از محیط زندگی شاعران و زندگی بدویشان بود، و از مهمترین صفات آن دور بودنش از هر گونه تکلّف و تصنّع است، مورد توجه شاعران ایرانی قرار گرفت، مخصوصاً شاعران بارز قرن پنجم و ششم که به صورتهای مختلفی از شعر جاهلی تقلید کردند.آنها صفات و ویژگیهایی را به تقلید از شاعران جاهلی، در شعر خود به کار بردهاند که زاییدهی طبیعت و ویژگیهای بادیه است، مانند اطلال و دمن یا به کار بردن اسمهای عاشقانهی رمزی مانند: سلمی، لیلی، یا وصف مناظر جنگی و توصیف شتر یا اسب. در این میان شاعرانی مانند منوچهری دامغانی هستند، که نه تنها از شاعران عرب دورهی جاهلی تأثیر پذیرفتند، بلکه اطلاع وسیع خود از شعر عربی را اظهار میکردند، و این آگاهی را نقطه قوتی برای خود، نسبت به دیگر همتایان میدانستند و جهل شاعران دیگر نسبت به شعر عربی را نکوهش میکردند.

الخلاصه یُدرَس الشعرالجاهلی عادهً، بوصفه مرحله واحده من الشعر العربی کانت المعلقات تمثل اوج صنعتها الفنیه، تلیها قصائد اخری من الشعر الجاهلی علی حسب الجوده. و لم یُدرَّس الشعر الجاهلی ـ فی درس الادب الجاهلی فی الجامعات خاصهً ـ علی انه تراث شعری امتد لزمن طویل و حرکه شعریه مرت بمراحل فنیه متعدده، ابتدأت بالجذور الاولی التی نَمَتْ فی ارض السجع بعد ان توفرت اسباب ذلک النمو. ومن ثم بدأت تتبلور اولی البُنِی الفنیه علی شکل الابیات و القِطَع الشعریه. و من ثم اتخذ الشعر شکلاً و قالباً مقصوداً فی هیئه قصیده. فتطورت القصیده فی اسالیب و بُنی مختلفه. وکانت الصور و اللوحات بمفرداتها و موضوعاتها، عناصر هامه فی بناء القصیده منذ المهلهل و امرئ القیس الی عصر الاسلام او قبیل الاسلام. و فی هذه الدراسه (المراحل الفنیه للشعر الجاهلی) یُفَصَّلُ القول فی هذه المراحل و العوامل الموثره فی ظهورها، و فی خصائصها و ابرز الظواهر التی رافقت تطورها.

در قرآن کریم، بیان علت به شیوه هایی مختلف صورت می گیرد. این امر، گاهی با استفاده از حروف تعلیل، گاهی به کمک مفعول له و گاهی به وسیل? معنای برخی الفاظ و مفهوم بعضی جملات، حاصل می گردد. هر کدام از این شیوه های تعلیلی، بلاغتی خاص و جایگاهی ویژه دارند؛ برخی در بیان علت، صریح و برخی، ضمنی و غیرصریح اند. قرآن کریم به عنوان عالی ترین نمون? فصاحت و بلاغت، اهمیت فراوانی برای این امر قائل گردیده و در تبیین علل موضوعات مطرح شده در آن، نهایت اهتمام را نموده است و موضوعی نیست که به صراحت یا کنایت، به بیان علت آن نپرداخته باشد. پژوهش حاضر، به منظور بیان و ارائ? بخشی از اسلوب زیبای بیانی قرآن کریم، به تحلیل و بررسی شیوه های بیان علت در ساخت بلاغی و دستوری آن با تکیه بر مبانی نحوی و بلاغی پرداخته و زوایایی از هنجارهای پیشرفت? گفتاری در طرح و القای سخن را که در اصولی ترین و عالی ترین سطح آن، در قرآن کریم به کار رفته است، نشان داده است.

گسترش اندیشه ضد استعماری در ادبیات معاصر عربی، از زمانی آغاز شد که نخبگان عرب، مردم را از اهداف شوم استعمار، آگاه و آنان را به پایداری در برابر اشغالگران دعوت کردند. از سوی دیگر فشار، سخت گیری و ستمی که دولت های استعمارگر بر ملت عرب روا می داشتند، زمینه را برای تقویت روح " پایداری سیاسی" در مردم آماده ساخت و در این راستا، شاعران نیز با نزدیک کردن زبان شعری خود به زبان و نیازهای جامعه، به سرودن شعر پایداری روی آوردند. درون مایه های سروده های این شاعران را می توان در موضوعاتی مانند موارد زیر به خوبی دید: 1- اعتراض به وجود بیگانگان در کشور 2- محکوم کردن حاکمان محلی، روسای جمهور، وزیران 3- محکوم کردن پیمان نامه های استعماری و انتخابات فرمایشی 4- هشدار به حاکمان وسیاستمداران و ... . این پایان نامه پس از گذری بر وضع سیاسی کشورهای عربی در آستانه عصر جدید، ضمن شناساندن برجسته ترین شــاعران سیاسی عرب در دوره نوین، به ترجمه شعر، بـررسی و تحلیل مضـامین "پایداری سیاسی" در سروده های آنان می پردازد. میزان برخورداری شعر معاصر عربی، از درون مایه های پایداری به اندازه ای محسوس و گسترده است که می تواند گویای پایبندی شاعران به آرمان های مردم و جامعه خویش باشد.آرمان هایی که در این روزها، شاهد تحقق گام به گام آن می باشیم.

چکیده ادبیات مهجر یکی از بخشهای مهم ادبیات معاصر عربی است که با مهاجرت ادبای عرب از کشورهای لبنان و سوریه به آمریکا شکل گرفت. علت مهاجرت این ادبا، افزایش فشارهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در کشورهای عربی بر اصحاب تفکر و ادب بود. در پایان قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم ادبای مذکور هجرت را آغاز کردند و در آنجا فعالیتهای ادبی و هنری خود را از سر گرفتند . مجلات و نشریاتی را چاپ کردند و در نهایت با تأسیس « الرابطه القلمیه » در آمریکای شمالی و « العصبه الأندلسیه » در آمریکای جنوبی ، رسالت ادبی خویش را به اتمام رساندند . العصبه الأندلسیه که انجمن برتر مهجر جنوبی بود با ویژگیهای ادبی و هنری خاص ، فعالیتهای خویش را آغاز کرد. ویژگی عمده ی آن پای بندی به اصول و ادبیات عربی کهن با رویکردی تجدیدی بود، به این گونه که با روندی میانه، نوآوری خود را در عرصه ی ادبیات با پیش روی گذاشتن بایدها و نبایدهای صحیح چارچوب ادبیات سنتی پیش راندند. این ادیبان برای حفظ زبان و ادبیات عربی، انجمن ها و تشکل های ادبی متعدد ایجاد کردند و دایره ی نشر، چاپ و مطبوعات را گسترش بخشیدند و ادبیاتی ماندگار با عنوان ادبیات مهجر جنوبی که در حیطه ی برزیل نمود می یافت، خلق کردند . ادیبان مهجر برزیل در حیطه ی شعر و نثر آثار زیبای بسیاری به جای گذاشتند که نشانگر توانایی، ابداع و ذوق ادبی والای آنها بود. این ادیبان به شعر بیش از نثر توجه کردند و اکثر آثار ادبی خود را به گونه ی شعر سرودند. آنها در عرصه ی شعر انواع فنون و اغراض آن را مورد توجه قرار دادند و در کنار مضامین فردی به مضامین اجتماعی نیز پرداختند. اغراض شعری سنتی همچون مدح، رثا، غزل، فخر و حکمت را در کنار اغراض دیگری همچون شعر اجتماعی ، بیان شوق و اشتیاق و غربت ، طبیعت ، میهنی و داستانی که به گونه ایی جدید در عصر معاصر مورد توجه ادبای مهجر قرار گرفته بود به تصویر کشیدند، در شکل و چارچوب شعر سنتی عربی تحول ایجاد کردند، به این گونه که اوزان شعری را متنوّع کردند، قافیه های متعدد در شعر استفاده کردند، تصاویر شعری زیبایی را ابداع کردند و وحدت موضوعی قصیده را مورد توجه قرار دادند . عرصه ی نثر در مقابل شعر بسیار محدود بود و ادبای مهجر برزیل به آن توجه بسیار نداشتند، با این وجود در زمینه ی آن آثار ارزنده ایی را تقدیم کردند و در انواع آن از قبیل خطابه، مقاله، قصه، نمایشنامه ، بحث های علمی و ترجمه ی آثار غربی، ابداع کردند تا به این روش؛ تنوّع، بایستگی و ارزش والای ادبیات مهجر جنوبی را در برزیل نمایان کنند .