دوستی خداوند، صادقانه ترین، خالصانه ترین و برترین دوستی هاست. به گونه ای که آن را (ذاتی) خوانده اند. دوستی ای که قبل از آفرینش انسان بوده است و پس از او نیز ادامه خواهد داشت. خداوند رحمان و رحیم هم بندگان شایسته دارد و هم ناشایست. ولی همگان را بایسته رحمت عام خود می داند و روزی رسان همگان است. این دوستی و دوست داشتن موضوعی است که در قرآن در طی آیات بسیاری بدان پرداخته شده که موضوع این رساله نیز بر این پایه استوار است. روش این پژوهش، کتابخانه ای و جستجو در منابع قرآنی و حدیثی، کلامی، فلسفی و عرفانی است که پس از جمع آوری داده ها به تحلیل و بررسی آنها پرداخته ایم. یکی از ستون های دین الهی بر پایه حب و عشق بنا شده است. مومنان واقعی تمام محبت خود را نثار حق تعالی نموده و فقط او را محبوب خود قرار می دهند «??????????? ??????????? ?????? ????? ?? ». پس لازمه ایمان، تحقق این دوستی و محبت است که اگر به حقیقت پیوست ایمان نیز کامل می شود. چرا که محبت، اخلاص و توحید را سبب می شود و همین محبت بستر دل و جان آدمی را برای پذیرش تمام خواسته ها و دستورات محبوب آماده می سازد، او را به همه چیز و در همه جا می بیند و ناله عاشقانه سر می دهد: « ????? ?? ???????? ???????? ?????????? ». حب و محبت در قرآن به کار رفته است ولی واژه «عشق» نه، اما بسیاری از بزرگان و دانشمندان اسلامی واژه عشق را در مورد خداوند متعال به کار برده اند. هرچند که مخالفانی هم در این زمینه وجود دارند. آنچه خداوند دوست دارد در قرآن با فعل «یُحِبُّ» و آنچه را دوست ندارد با فعل «لا یُحِبُّ» بیان شده است. از طریق بررسی این آیات محبوب های خداوند استخراج شده و بنا به قاعده «یعرف الاشیاء باضدادها» غیر محبوب های الهی نیز شناخته می شود. کلمات کلیدی : قرآن، محبّ، رابطه ی انسان با خدا، صفات خدا، تفسیر قرآن.

هر چند واژه ی جاهلیت به مجموعه ی باورها و رفتارهای مردمان شبه جزیره ی عربستان پیش از اسلام اطلاق می شود، ولی وصف جامعه جاهلی در نهج البلاغه نشان می دهد جاهلیت، باورها و رفتارهایی است که نه محدود به جغرافیای خاصی و نه محصور در زمان خاصی است. نگارنده در این پژوهش، واژه ی جاهلیت و واژگان دیگری که در حوزه ی معنایی جاهلیت قرار می گیرد را از بعد لغوی بررسی کرده، آنگاه برای فهم مراد امیرالمومنین(ع) در کاربرد جاهلیت، به جستجو در نهج البلاغه، پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که جامعه ای که بر افرادش کینه توزی، انتقام جویی، لجاجت، تعصب، تکبر، حرص و آزمندی، حاکم شود، اضطراب و ناامنی، جنگ و خونریزی، فقر، خواری و ذلت، تقلید کورکورانه، وجه غالب آن خواهد شد، چنین جامعه ای جامعه ی جاهلی است و ریشه ی تمامی این ناهنجار یهای چه در بعد فردی و یا اجتماعی به پرستش غیرخدا و دوری از عقلانیت باز می گردد. امیرالمومنین(ع) برای نجات جامعه از این آلودگی ها، راه حل های نظری و عملی در هر دو عرصه ی زندگی فردی و اجتماعی ارائه فرموده اند که در این پژوهش به تمامی این موارد پرداخته شده است. کلمات کلیدی : امیرالمومنین، نهج البلاغه، جاهلیت، عقل، علم.

چکیده پژوهش حاضر، تحلیلی از ویژگی های اخلاقی مردم کوفه از زبان امیرالمومنین?در نهج البلاغه است. این ویژگی ها دو گونه اند: مثبت و منفی، ویژگی های مثبت، از سخنان ستایش آمیز حضرت در مورد مردم کوفه و ویژگی های منفی، از بیانات نکوهش بار ایشان استخراج شده است. امام? با ستودن ویژگی های مثبتی چون پیشتازی آنان در جهاد و اطاعت از اوامر امام?، مردم را تشویق فرموده، و با نکوهش ویژگی های منفی همچون حق گریزی، اختلاف و بازگشت به ارزش-های جاهلی، تلاش کرده مردم را به ترک آن ها ترغیب و بدین وسیله ناپسندی ها را اصلاح کند. در همین راستاست که امیرالمومنین?، به بیان آثار اخروی و دنیوی رفتارها، اعم از منفی و مثبت، مبادرت نموده است. امام علی?در جهت پالایش رفتارهای نکوهیده و آراستن مردم به ارزش های انسانی و دینی، تنها به پند و اندرز اکتفا نکرده، بلکه با سیره ی عملی خود، حقایق لفظی و زبانی را بر جان مردمان می نشاند؛ از این رو، مردم دوران امیرالمومنین??تشویقِ به مقاومت و جهاد در راه خدا را از مجاهد در میدان عمل شنیدند و زهد و معنویت گرایی در زندگی را در وجود یک حاکم سیاسی ساده زیست، نگریستند. بدین ترتیب در این پژوهش شیوه ی عملی و نظری امام? در هدایت مردم کوفه مورد بررسی قرار گرفته است. کلمات کلیدی: امیرالمومنین?، نهج البلاغه، کوفه، اخلاق، ویژگیها

نهج البلاغه به عنوان گزیده ای از سخنان امیرالمومنین (ع) ، از همان نخستین روز پدیدارشدن، تأثیری شگرف بر فرهنگ و ادب فارسی و عربی گذاشته است. بسیاری از شاعران و بزرگان ادب پارسی مانند رودکی، کسایی مروزی، فردوسی و ... حتی پیش از تألیف نهج البلاغه (سال 400 ه. ق.) از سخنان امیرالمومنین (ع) که در محیط های فرهنگی جهان اسلام شایع بوده متأثر بوده اند. این کتاب با حفظ و ضبط و آموزش و اقتباس در میان مسلمانان راه جاودانگی را پیمود و تمام نام آوران عرصه های ادبیّات عربی و فارسی را از حکمت های بی بدیلش سیراب کرده تا آنجا که آثار شیخ بزرگوار سعدی شیرازی، شاعر نامدار و برتر پارسی زبان قرن هفتم، در این عرصه همواره مزیّن به کلام مولاست و این ویژگی در شعر او کاملاً آشکار و برجسته است. این سخن سرای بزرگ در ایّام جوانی، با مشاهده اوضاع آشفته زمان خود آهنگ سفر می کند و بیش از سی سال در بلاد گوناگون سرمایه ای پربار از آزمون های روزگار برای خود فراهم می آورد و با تحصیل در مدرسه نظامیه بغداد، به عنوان شهری که یکی از مهم ترین مراکز فرهنگ شیعی قلمداد می شد، تحت تعلیمات استادان بزرگ آن مدرسه با بهره گیری از فرهنگ و معارف علوی، اندوخته خود را با طرزی زیبا و دلپسند در آثار خود بیان می نماید. همچنین زمانی که سعدی در نظامیه بغداد تحصیل می کرده است، کتاب متنبّی یکی از موادّ درسی آن دانشگاه قلمداد می شده است. متنبّی در سال 303 (ه. ق.) در کوفه به دنیا آمده و افراد خانواده وی در آن شهر همسایگانی از علویان داشتند و او در میان فرزندان آنان رشد کرده، با فرهنگ علوی پرورش یافته بود. بنابراین سعدی نیز از متنبّی که با فرهنگ علوی پرورش یافته تأثیر زیادی گرفته است. سعدی را به واسطه نفوذ کلامش در اذهان و تأثیری که در زمینه های فکری و اخلاقی و رفتار مردمان داشته، می توان متنفّذترین مربّی و معلّم اخلاق عملی در سرزمین ایران در دوره اسلامی و بلکه در جهان به شمار آورد. اثرپذیری عمیق سعدی از فرهنگ و معارف علوی رنگ و معنای خاصّی به آثار او داده است. بوستان سعدی یکی از کامل ترین منظومه های اخلاقی و مشهور زبان فارسی است. این مثنوی سرشار از امثال و حکم و پند و اندرزهای عملی در راستی و درستی، تواضع و فروتنی، قناعت و خویشتن داری، سخاوت و عدالت و توجه به فضایل پسندیده اخلاقی است. در این اثر جاودانه موارد فراوانی را می توان یافت که به طور مستقیم و غیر مستقیم از آموزه های علوی رنگ و اثر پذیرفته است. موارد متعدّد و گوناگونی از این اثر پذیری را در این پژوهش، در بخش هایی با عنوان توحیدیات، اخلاقیّات و متفرّقات نام گذاری کرده و گردآوری نموده ایم.

چکیده قرآن کتاب هدایت انسان هاست. به جهت دستیابی به معارف عمیق آن، لازم است منظور از معانی و مقاصد آن روشن شود؛ لذا از همان ابتدای نزول قرآن، بحث تفسیر قرآن میان مسلمانان مطرح بوده است.یکی از منابع فهم قرآن، روایات تفسیری معصومین است که علاوه بر آن که تفسیر صحیح را بیان می کند مبانی، روش ها و گرایش های صحیح را به ما می آموزد .در این نوشتار به جهت تمرکز بر موضوع، روایات امام رضا(ع) بررسی شده است . رهاورد این نوشتار به این امر منتهی می شود که امام رضا(ع) در تفسیر قرآن بر مبانی مشخصی چون وحیانی بودن الفاظ قرآن، قابل فهم بودن قرآن، جامعیت و جاودانگی قرآن، نزول قرآن بر قرائت واحد و.... تأکید داشته اند. آموزه های روایی امام رضا (ع) بیانگر روشمند بودن تفسیر قرآن است. در روایات تفسیری ایشان، روش های مختلفی یافت می شود.استفاده از روش تفسیری قرآن به قرآن، روش عقلی – اجتهادی و تنوع مضامین لغوی، فقهی، کلامی، فلسفی، در روایات تفسیری ایشان بیانگر آن است که در نظر ایشان تفسیرصرفاً بر مبنای روایات نیست . استناد امام (ع) به روایات ائمه گذشته، نشانگر آن است که برخلاف تصور برخی، فهم تفسیر منحصر به روایات نبوی (ص) نبوده وفرآیند فهم وتفسیر آیات الهی توسط معصومان ، ادامه سنت تفسیر وتفسیر بر اساس سنت است.. براساس روایات امام، روش تطبیق شیوه ای است که مفسر مصادیق آیات قرآن را در هر زمان مشخص می نماید. این شیوه بدان جهت مورد تأکید است که حقایق قرآن، در تمام زمان ها ساری و جاری است و بر مفسر لازم است تا با تبیین صحیح وروشمند، در هر عصر، قرآن را به نطق آورد. روش تأویلی که دربین روایات تفسیری اما رضا ( ع) یافت می شود، بیان بواطن و حقایق آیات است که در انحصار معصومین و راسخون در علم است، بنابراین فهم بخشی از معارف قرآن جر با تمسک به معارف اهل بیت(ع)، قابل فهم نیست. افزون برتفسیر مفهومی آیات الهی ، تفسیر آیات الاحکام ، بخش قابل توجهی ازروایات تفسیری امام رضا (ع) اختصاص به مباحث کلامی دارد و این به خاطر آن است که در روزگار آن امام، فرقه های کلامی مختلف و منحرف، قعال بودند و هیأت حاکمه نیز از آنان حمایت می نمود. این امر می آموزد که بر مفسر لازم است که مطابق مقتضیات زمان خود قرآن را تفسیرنماید. کلمات کلیدی: روایات تفسیری، امام رضا(ع)، مبانی تفسیر، روش های تفسیر

کم و بیش در همه زمان ها و همه جوامع باورها و رفتارهای خرافی وجود داشته و دارد، به طوری که ممکن است این باور تقویت شود که خرافه از عناصر فرهنگی جدا نشدنی جوامع انسانیست؛ اما با نگاهی عمیق می یابیم که عوامل شناختی و روانی از جمله علل خرافه گرایی در حوزه باورها و رفتارهاست. در پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی-تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای به بازشناسی عوامل شناختی خرافه همچون ناآگاهی از ذات و صفات خدا، حقیقت فرشتگان، حقیقت جن، حقیقت روح و نفس و حقیقت مرگ و آینده هستی، روابط پدیده های عالم ماده، جایگاه انسان در خلقت، جایگاه سفیران و اولیای الهی و جهل به فلسفه بلا و مصیبت پرداخته شده است. در ادامه عوامل روانی خرافه از جمله: بیماری، فقر، جنگ، ناامنی و ترس از مرگ بررسی گردیده است. یافته های تحقیق نشان می دهد امیرالمومنین7 در مقابله با عوامل شناختی خرافه به معرفی خداوند و صفات او، تبیین جایگاه انسان و به بیان جایگاه فرشتگان و جن پرداخته اند، و تلاش کرده اند باورهای انسان نسبت به مرگ، باورهای انسان در ارتباط با سفیران الهی را تصحیح کنند و روابط پدیده های هستی مادی را به درستی بیان کنند. برای مقابله با عوامل روانی خرافه ضمن تشویق به دعا و توکل به خدا، انسان را دعوت به صبر و پایداری نموده و در نهایت به معرفی الگوهای خرافه ستیز پرداخته اند.

تفسیر المیزان و تفسیر الفرقان از جمله تفاسیر امامیه در عصر حاضرند که بر پایه روش تفسیری قرآن با قرآن نگاشته شده­ اند. دو مفسر با ذکر ویژگی­های قرآن تلاش کرده­اند که نشان دهند قرآن مبیّن خود می­باشد و در بیان مراد الهی به غیر خود نیاز ندارد. به رغم اینکه دو تفسیر بر مبنای روش قرآن با قرآن به رشته تحریر در آمده­اند اما دو مفسر در استفاده از آیات برای تفسیر آیات دیگر و استفاده از سنّت برای تبیین آیات، عملکرد یکسانی نداشته­اند. موضوع اصلی این پژوهش، یافتن نگرش­های همسو و ناهمسوی این دو مفسر در استفاده از آیات و سنّت برای رسیدن به مراد آیات می­باشد. این نوشتار با مقایسه دو تفسیر، وجوه اشتراک و اختلاف دو مفسر در کاربست سنّت و آیات در فهم قرآن را نمایان ساخته و کوشیده با روش کتابخانه­ای نحوه کاربرد روایات در این دو تفسیر را تبیین کند.

بیش از یک‏ چهارم قرآن داستان است، اغلب این داستان‏ها مربوط به امّت‏های گذشته و بیان آنها بر پایه حکمت‏الهی است یعنی در نقل این داستان‏ها و چگونگی بیان آنها هدفی غیر از سرگرمی نهفته است، گروهی این داستان‏ها را مطابق با واقع نمی‏انگارند و آنها را سمبلیک می‏دانند اما در برابر، روایات نشان می دهد که اهل بیت(ع) از داستان های قرآنی احکام فقهی استنباط کرده اند. گروهی از پژوهشگران فقه قرآنی چه اهل سنت و چه امامیه این داستان‏ها را مطابق با واقع می‏انگارند و معتقدند احکام فقهی را می توان از آیات‏ قصص استنباط کرد. بررسی مبانی نظری دیدگاهی که داستان‏ها را واقعی می‏دانند و چگونگی کاربست آیات ‏قصص در استنباط احکام با توجه به رهنمود‏های اهل ‏بیت (ع) موضوع این تحقیق است. روش انجام تحقیق به-صورت کتابخانه ای، توصیفی وتحلیلی است. کاربست آیات قصص در استنباط احکام بر مبانی زیر استوار است: اولاً پاره ای از احکام ادیان قبل از اسلام با بعثت پیامبراسلام(ص) نسخ نشده است؛ ثانیاً داستان های قرآن واقعی هستند؛ ثالثاً ختم نبوت نافی تداوم احکام ادیان قبل از اسلام نیست؛ رابعاً استصحاب در برخی احکام ادیان قبل از اسلام نافذ است. این که قصص قرآن در کنار آیات الاحکام منبع استنباط احکام قرار می گیرد فقه را در پاره ای از موارد از تنگنای منبع خارج می کند ویا حداقل تأییداتی قرآنی برای اجتهاد در فقه فراهم می آورد.

بی تردیداخلاق راه حقیقی سیر انسان به سوی خدا و خمیر مایه تمدن و ستون فقرات ی زندگی اجتماعی سالم است. هنگامی که سخن از مباحث اخلاقی به میان می آید بسیاری ، حتی برخی از اهل فضل و دانش، آن را امـری مستحبی و در حـاشیه زندگی می بینند .در حالیکه غالب مشکلات فردی و اجتماعی ناشی از نارسایی ها ی رفتاری و ضعفهای اخلاقی است. ازجمله موضوعات مهم و مبتلا به اخلاقی فرد و جامعه اسلامی،آرزوهای دراز و کیفیت برخورد و کنترل آنهاست که در متون دینی اعم از قرآن و حدیث توجه ویژه ای به آن شده و رهنمودهایی گسترده و هماهنگ برای کنترل و هدایت آن مطرح گردیده است. از منظر قرآن و روایات أمل و آرزودر زندگی انسان امری اجتناب ناپذیر است اما مهم این است که چه نوع آرزو هایی باتوجه به ظرفیت و توانایی بشر، محدودیت عمر او و ناپایداری دنیا برای او سودمند است تا او را در رسیدن به اهداف زندگی مادی و معنوی به شکل مطلوب یاری نماید. از طرفی طول أمل همیشه مذموم و نکوهیده نیست، بلکه در مواردی نیکو و پسندیده است مانند آرزوی لقاء الهی، آرزوی زندگی کردن در حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) . همچنین یکی از مهمترین جلوه های مثبت أمل و طول أمل ،آینده نگری و نگاه راهبردی به زندگانی جمعی و اجتماعی و برنامه ریزی آینده نگر است که در آموزه های روایی بارها بر آن تأکید گردیده است. بر اساس آنچه در این تحقیق آمده است ،نادانی و جهل، غفلت، حب دنیا، ضعف تقوا و توکل، مقایسه های نابجا، طمع،ثروت و قدرت،تجمل گرایی و شهرت،غرور،حرص،بی ایمانی،نفس أماره،و القائات شیطان از جمله مهمترین خاستگاه ها و عوامل پیدایش طول أمل به شمار میروند. در این تحقیق همچنین این نتایج حاصل شد،آثار و پیامد های طول أمل در بعدفردی عبارتند از:تقابل با عمل، قساوت قلب، سقوط در بدی ها، از بین رفتن فرصتها، کوچک شمردن داشته ها ،ترک حیاءدر برابر خداوند،فراموشی،هدر رفتن انرژی،زندگی پر رنج و ذلت بار،محرومیت از نعمتها،افزاینده غم و اندوه،محروم بودن از درک حقایق،فساد عقل،تلف شدن عمر و تأخیر در توبه. در بعداجتماعی: تباهی و عقب افتادگی اجتماع ، فقر و ایجاد حسادت و دربعد اخروی:سختی در هنگام مرگ، حسرت در قیامت و دوری از بهشت و اهل آن. همچنین راهبردهای اخلاقی و عملی برای هدایت آرزوهای انسان در دو جنبه ی پیشگیری و معالجه و در مان ارئه گردید که این راهبردها از جهت پیشگیری عبارتند از، مطالعه پیرامون پیامد های شوم آرزو های طولانی و عبرت گیری، توجه به ناپایداری و محدویت دنیا، دوری از محیط آرزو برانگیز، مدیریت آرزو ها و یاد مرگ و راهبردهای هدایت آرزوها از جنبه ی معالجه و درمان عبارتند از: برخورد با آرزو های طولانی، تقویت ایمان ، کسب معرفت، توبه و بازگشت به ولایت الهی، قصر و کوتاهی أمل، قرین ساختن أمل با عمل و انجام تکالیف و استفاده بهینه از عمر اشاره شد. و در پایان پس از نتیجه گیری به مولفان و محققان، رسانه ها، خانواده ها و جوانان توصیه ها و پیشنهاداتی نیز ارائه گردید.

این پژوهش با عنوان «شیطان از دیدگاه امام علی  با نگاهی به قرآن» ارائه شده است. با توجه به کاربردهای واژه ی شیطان و إبلیس و با عنایت به نقش شیطان در ضلالت انسان، مفهوم شناسی واژه ی شیطان ضروری است تا از رهگذر آن مهم ترین مانع در مسیر بندگی را بشناسیم و در سایه ی این شناخت به مبارزه با وسوسه های او و در نتیجه به تهذیب نفس بپردازیم. توجه به عوامل اصلی انحراف شیطان و تبیین مراحل نفوذ شیطان در انسان و توجه به آثار سوء پذیرش ولایت شیطان ما را بر این امر یاری می رساند. پژوهش حاضر با هدف شناخت شیطان به عنوان موجودی آزاد و مستقل از انسان با استفاده از کلام امام علی  و برداشت بهره های اخلاقی و حقوقی آموزه های مربوط به شیطان، درباره ی این موضوعات روشنگری کرده است و به این نتیجه رسیده که شیطان بر اساس حکمت خداوند متعال خلق شده است و در راه اغوای بشر، قدرتی بیش از حد وسوسه کردن ندارد و در نهایت اگر شیطان نمی بود انسان به کمال حقیقی خویش دست نمی یافت. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر منابع کتابخانه ای است که به منظور توضیح و تبیین کلام امام علی  به آیات قرآن استناد و از تفاسیر قرآن و شروح نهج البلاغه، همچنین روایات وارده از معصومین  و کتب اخلاقی بهره جسته ایم.

خواب و رویا از امور مهم و بٌعدی قابل توجه در زندگی انسان است. واژه¬ها و مفاهیمی مانند نَوم، نُعاس، سنَه و رَقَد مربوط به مفهوم خواب هستند و واژگان رویا و حلم مفهوم خواب دیدن را می رسانند. خواب و رویا هرکدام دارای فواید و آثار گسترده جسمی و روحی هستند. نمونه¬های متعددی از رویا در قرآن و روایات مطرح شده و بر آثار و احکام مربوط به آن دلالت دارند. از جمله عوامل موثر در چگونگی تعبیر خواب عبارتند از: وضعیت جسمانی و شخصیت خواب بین و نیز مقدار و زمان و مکان خواب و... . اما مهم¬تر این است که آیا رویاها همگی قابل باور و پذیرش هستند یا خیر؟ آنچه که در متن جامعه در زمینه اعتبار و اعتنای به رویا مشاهده می¬گردد تا حدودی مخالف آن چیزی است که نصّ آیات و روایات گویای آن هستند. با رجوع به آیات و روایات و منابع دینی به این پی می¬بریم که سطح اعتبار برای رویا با توجه به شرایط و عواملی که در خواب و رویا موثرند، تعیین می¬شود. از لحاظ اعتبار میتوان رویاها را به اقسام متعدد از جمله رویاهای مطابق با واقع، موافق با عقل و دانش بشری و رویاهای بی اعتبار مانند رویای کافر تقسیم کرد. در زمینه میزان اعتبار رویا نظرات گوناگونی وجود دارد. از جمله اینکه اخباریون شیعه از قبیل محدث نوری و سید نعمت الله جزایری برای رویا اعتبار زیادی قایلند. معتزلیان اهل سنت نظیر ابوعلی جبائی و نظام معتزلی و نیز فلاسفه مادی از جمله طیفی از روانشناسان مادیگرا همچون فروید، هیچ ارزش و جایگاهی برای رویا قائل نیستند و فلاسفه مسلمان و فقها نیز هرچند رویا را بی¬اهمیت نمی¬دانند اما اعتباری اندک برای آن در نظر دارند. در این رساله سعی بر آن است که ابتدا آشنایی کلی با مفاهیم خواب و رویا ایجاد گردد و سپس این دو در قرآن و روایات بررسی گردند و پس از آن ابتدا نظرات دانشمندان پیرامون جایگاه و اعتبار رویا آورده شود و پیرو آن این نظرات ریشه یابی گردد و در آخر به کمک شناخت مفهوم اعتبار رویا و نیز عوامل موثر بر آن و بررسی میزان اعتبار مصادیق رویاها و همچنین با ارائه نتایج، گامی در جهت رسیدن به جایگاه و اعتبار حقیقی رویا برداشته شود.

انسان موجودی، اجتماعیست و ارتباطات بین فردی، که از آن به مهارت¬های اجتماعی یاد می شود، بخش عمده ای از زندگی اجتماعی اوست. مهارت های اجتماعی، مهارت هایی است که انسان را یاری می کند تا با بهره گیری از مهارت های کلامی و غیرکلامی با دیگران، به گونه ای رفتار کند که بتواند به حقوق، الزامات، رضایت خاطر و یا انجام وظایف خود در حد معقولی دست یابد، بدون آن که حقوق، الزامات، رضایت خاطر و یا وظایف دیگران را نادیده بگیرد. بهره گیری از کلام و رفتار امیرالمؤمنین  که هم از علم الهی برخوردار و به حقیقت آدمی آشنا بودند و هم کلام و رفتارشان حجت است، در یادگیری و تقویت این مهارت ها، راهگشا است. این که امیرالمؤمنین  کدام مهارت ها را تقویت کرده اند و برای تقویت آن ها، چه راه کارهای عملی ارائه فرموده اند، موضوع این پژوهش است. پژوهش¬گر تلاش کرده است، پاسخ این پرسش ها را با جستجو در نهج البلاغه و تحلیل و توصیف کلام امیرالمؤمنین  پیدا کند و نشان دهد که امیرالمؤمنین  مهارت هایی هم چون سخن گفتن، گوش دادن، ابراز وجود، هم دلی، دوست یابی، مهرورزی، افشای خود، نفوذ، رازداری، آراستگی ظاهر، تقویت و پاداش را تبیین¬کرده ¬اند و برای عملی کردن آن¬ها از روش معرفت افزایی، انذار، تبشیر، عبرت آموزی، الگویی و محبت استفاده کرده اند.

نفی و انکار فرهنگ جاهلیت در حوزه آیات معارفی به پندارهای جاهلانه معطوف بوده و در مقولاتی نظیر تعامل با زنان، روش اخلاقی آن فرهنگ بر اساس آیات قرآن مورد تخطئه و انکار قرار گرفته است. این پژوهش بر اساس روشی توصیفی – تحلیلی و با ابزار کتابخانه ای، ضمن تبیین برخی اعتقادات مردم عصر نزول و توضیح عناصری از مولفه های فرهنگ دینی و غیر دینی آن روزگار، این اندیشه را مورد بررسی و نقد قرار داده است. درباره نتایج بارز و دستآورد برجسته این تحقیق، چنین می توان گفت که قرآن نه تنها از این فرهنگ تاثیر نپذیرفته بلکه غایت خود را برکندن عناصر خرافی و باور های مخالف با عقلانیت در عصر نزول قرار داده و این کتاب آسمانی هدف خود را هدایت انسان ها به سوی سعادت و کمال دانسته است. بدین سان واکنش قرآن در برابر چنین آموزه هایی این است که برخی آموزه های هماهنگ با فطرت مردم عصر نزول را پذیرفته، برخی دیگر را با اصلاحات و پیرایش هایی تغییر داده و بسیاری از آن ها را از بین برده است.

بررسی و کاوش در زمین? روش شناسی سیر? نبوی به ویژه در عصر حاضر اهمیّتی ویژه یافته است و می تواند راهنمای برخورد با افکار و گروه های معارض اندیش? توحیدی و اسلامی باشد. تحقیق حاضر تلاشی علمی است که به منظور دستیابی به روش های متنوع پیامبر (ص) در برخورد و مواجهه با مخالفان سامان یافته، و سعی دارد زوایای ناشناخت? تبلیغ نبوی را به خصوص با توجه به مخاطب شناسی عمیق پیامبر (ص) و وسعت و تنوع جبه? مخالفان روشن سازد. بر اساس یافته های این پژوهش مهمترین روش های برخورد پیامبر (ص) با مشرکان صراحت در ابراز عقاید توحیدی، برهان فطری، مدارا و نرمش در برخورد و معاشرت شخصی، حقیقت گرایی و پرهیز از مصلحت گرایی، قاطعیت در اصول اعتقادی است؛ همچنین از مهمترین روش های برخورد پیامبر (ص) با اهل کتاب، دعوت به مشترکات، پاسخ به پرسش ها و شبهات اهل کتاب، مدارا و گذشت، سازش ناپذیری در اصول و دفاع در صورت تهاجم است؛از مهمترین روش های برخورد پیامبر (ص) با منافقان پاسخ به شبهات منافقین، مدارا همراه با موعظه، افشاگری فعالیت های منافقین و مبارز? مسلّحانه با منافقین مکّه را می توان ذکر کرد. همچنین با توجه به اهمیّت شناخت محور ها و اصول و مبانی برخورد پیامبر (ص) به عنوان رابط میان عقاید اسلامی و سیر? نبوی، این موضوع در بحثی تحت عنوان اصول حاکم بر برخورد های پیامبر (ص) به تفصیل تبیین شده و آگاهی، حق محوری، محبّت و رحمت، متانت و سع? صدر و سازش ناپذیری از جمل? آنها قلمداد شده است. از مجموع مطالب این پژوهش می توان نتیجه گرفت که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با تکیه بر وحی الهی و آگاهی خود بهترین روش ها و موثرترین را برای برخورد یا تعامل با مخالفان و کاهش مخالفت و جذب آنها به آغوش توحید و ایمان اتخاذ نموده است.