در این رساله آنچه مد نظر بوده است، نشان دادن اندیشه دینیِ حافظ از دریچه ای نو و معرفی استاد صفایی حائری به عنوان یک اندیشمند گمنام، اما عمیق و ژرف ـ که یکی از پرچمداران تفکر دینی امروز و فردای ماست ـ می باشد. در این رساله از رهگذر مقایسه و تطبیق اندیشه های این دو بزرگمرد، رگه های تفکر شیعی در اندیشه حافظ بهتر نمایانده می شود و همچنین مسطوره و نمونه ای از اندیشه درخشان استاد صفایی حائری ارائه می شود تا نسل جوانِ دانشگاهیِ ما با گوشه ای از دریای موّاج اندیشه او آشنا شوند. در این نوشتار، بیشتر به مقایسه و تطبیق اندیشه های عرفانیِ حافظ و صفایی پرداخته شده و هماهنگی این دو متفکرِ دینی در این زمینه نشان داده شده است. نتیجه این مقایسه، نشان دهنده هماهنگی حافظ و صفایی در مبانی فکری و عرفانی است، ضمن اینکه خلاصه گویی های حافظ ـ که اقتضای غزلسرایی است ـ با گسترده گوییِ صفایی توضیح می یابد. ضمن این مقایسه، موارد تمایل حافظ به مکتب شیعه و پیشوایان معصوم آن، نشان داده می شود.

بحث و تحقیق در موردشعرا و آثار و اشعار و شالوده های فکری و نظام ایدئولوژیکی ایشان و همچنین به چالش کشیدن و نقد آثار ایشان همواره از جمله مهمترین رویکردهای ادبی و تحقیقی است که این حقیر در این پایان نامه موضوع مورد بحث را به عنوان " نقد و بررسی اشعار پادشاهان شاعر عهد قاجار" مورد بررسی قرار دادم. موضوعات مورد بحث به شرح زیر است: پس از فصل اول که به کلیات پرداخته شده است. در فصل دوم در مورد عصر قاجار و شرایط مساعد موجود جهت رشد و ارتقای ادبیات و شاعری بحث گردیده است. سپس در فصل سوم اولین رکن اصلی رشد و پیشرفت ادبیات دربار یعنی فتحعلی شاه متخلص به خاقان و در فصل چهارم نیز ناصرالدین شاه متخلص به ناصر به عنوان دومین پادشاه شاعر این عصر آثار و خصوصات شعری و نقاط ضعف و قوت شعر ایشان مورد بحث قرارگرفته است. در مجموع چنین نتیجه گیری شد که: فتحعلی شاه به عنوان اصلی ترین حامی شعر و شاعری در عصر خویش به حساب می آید و آثار گرانبها و در خور توجهی از خود به یادگار گذاشته است لیکن کاستیهایی چند از حیث فنون شعری از جمله در بحث اوزان شعری و بحور عروضی رتبه و جایگاه ادبی وی را تا حدی تحت شعاع قرار داده و از ارزشهای وی به عنوان شاعری سرشناس، کاسته است. در خصوص ناصرالدین شاه نیز که از استعداد زایدالوصفی در هنر شاهری و نیز نویسندگی برخوردار بوده است و مراثی، غزلیات و رباعیات شیرین ساده ای با کمترین نشانه های تکلف گرایی از خود به یادگار گذاشته است، باید چنین گفت که در اشعار وی نیز ایراداتی شبیه همان ایرادات شهر فتحعلی شاه به چشم می خورد که وجود بعضی اشعار ابتکاری و طنزآمیز وی که بوی ابتکار و نوآوری به مشام خوانده می رساند، تا حدی زیادی ضعفهای فنی وی را پوشش داده است. شعر ناصر روانتر و دلپذیرتر، در عوض اشعار خاقان، استادانه تر و پخته تر و از حیث بهره مندی از صنابع شعری از درجه ای والاتر برخوردار است.

چکیده میرزا علیرضا « دیوان و مثنوی معراج الخیال » رساله ی حاضر تصحیحی از نسخ هی خطی متخلّص به تجلّی شیرازی شاعر قرن یازدهم هجری است. تجلّی پرورش یافت هی مکتب هندی یا اصفهانی است و در علوم عقلی از شاگردان میرزا حسین خوانساری است. وی روزگاری را در هند به سر برده و سپس به ایران بازگشته است. در سال 1072 ه ق شاه عبّاس دوم صفوی محلی از محال اردکان را به رسم سیورغال به او واگذاشت بعد از شاه عبّاس ملازم شاه سلیمان بود. و « صائب » وی بیشتر در غزل طبع آزمایی کرده و در شعر به شیو هی شاعرانی چون نظر داشته است. تصحیح دیوان بر اساس چهار نسخ هی موجود در کتابخان ههای « عرفی » نیز بر اساس سه « معراج الخیال » مجلس، آیت الله مرعشی و ملک (دو نسخه) و تصحیح مثنوی نسخ هی موجود در کتابخان ههای آیت الله مرعشی (دو نسخه) و مجلس صورت پذیرفته است، که نسخ ههای اساس و اقدم بر مبنای نسخ هی دیوان کتابخان هی ملک و نسخه ی مثنوی معراج الخیال کتابخان هی مجلس تعیین شده است. این رساله بجز فهرستهای ابتدایی و انتهایی و مقدمه، حاوی فصلهایی در باب اوضاع اجتماعی، هنری و ادبی ایران در دور هی صفویه، زندگی تجلّی ،شعر تجلّی و معرفی نسخ است. بعد از این مقدمات اشعار تجلّی شامل غزلیّات، قصاید ، مثنو یها، رباعیّات و مفردات به همراه اختلافات نسخه بدلها در پاورقی عرضه شده است. کلید واژ هها: میرزا علیرضا، تجلّی شیرازی، معراج الخیال، شعر قرن یازدهم، آقا حسین خوانساری

در این پایان نامه که موضوع آن، «بررسی و تحلیل رویکرد اخلاقی مولانا در مثنوی» است. با توجه به اینکه مولانا، انسان را مرکب از دو نیمه (عقل ونفس) دانسته، ابتدا به عقل، کارکردها و تقسیم بندیهای آن در مثنوی و به نفس، (اماره که دشمن و مخالف عقل است) یعنی مراتب، کارکردها و مخالفت های آن با عقل اشاره شده. سپس نقش عقل و نفس در اخلاق مطرح و بررسی شده است. مولانا، عقل را فرمان دهنده عمل اخلاقی و انسانی و برعکس، نفس را فرمان دهنده عمل غیراخلاقی و غیرانسانی دانسته است. تقوا، به عنوان تنها راه نجات عقل از دستان نفس، مورد توجه قرار گرفته، بعد از آن به تعاریف اخلاق از دیدگاه های مختلف پرداخته شده. در نهایت مولانا، اخلاق را مختص انسان دانسته است. انواع فضایل و رذایل اخلاقی در مثنوی، با ذکر ابیات مطرح گردیده. پس از آن، با توجه به اینکه اخلاق، مختص انسان است به انسان شناسی و همچنین قابل تعلیم و تربیت اخلاقی بودن انسان، اشاره شده. شواهدی از دیدگاه مولانا مطرح گردیده، از جمله مختار بودن انسان، دلایل اثبات اختیار انسان از دیدگاه وی بیان گردیده. از نظر مولانا اختیار انسان، مطلق نیست. بلکه خداوند اختیاردار مطلق همه موجودات از جمله بشر است. نقش ایمان و مربی اخلاق، در تربیت انسان و همچنین ویژگی هایی برای معلم اخلاق متقابلا ویژگی هایی برای متعلم اخلاق از دیدگاه مولانا ذکر شده است.

چکیده: موضوع مورد مطالعه در این پژوهش نامه سبک داستان نویسی مصطفی مستور است که در سه کتاب «روی ماه خداوند را ببوس»، «استخوان خوک و دست های جذامی» و «من گنجشک نیستم» مورد بررسی قرار گرفت. مصطفی مستور از داستان نویسان پُر مخاطب و شناخته شده ی امروز است که آثارش مورد استقبال خوانندگان زیادی واقع شده است و جوایز ادبی چندی را برای وی به ارمغان آورده اند. شناخت و تحلیل آثار این نویسنده می تواند دریچه ای برای شناخت بهتر و ژرف تر ادبیات داستانی امروز ایران و مخاطبان آن باشد. با توجه به معاصر بودن نویسنده، نتایج این پژوهش به طور مستقیم قابلیّت استفاده توسط وی برای خودآگاهی بیشتر و گزینش روش های مفیدتر را داراست. بدین منظور سه رمان کوتاه مصطفی مستور که از آثار اصلی و شاخص وی می باشند، انتخاب گردید. برای نزدیک شدن به شناخت سبک شخصی مستور به بررسی دقیق و مفصّلِ مراحلِ تقلید، ابداع روش ها و صاحب سبک شدن در آثار وی پرداختیم. شیوه ی بکارگیری عناصر و فنون داستانی، شگردهای شخصی، تأثیر پذیری ها و ویژگی های سبکی مستور در این بخش مورد پژوهش قرار گرفتند؛ که به مشخصات سبک داستان نویسی مستور منتج شدند. پرداختن به لایه های معنایی آثار و تنوع سبکی سه کتاب مورد بررسی، کمک خوبی برای شناخت بهتر نقاط ضعف و قوّت داستان نویسی مستور بودند. همچنین به کارگیری طنز و پرهیز از تکرار، از پیشنهادهای این تحقیق برای تقویت سبک داستانی وی محسوب می گردند. کلمات کلیدی: سبک داستان نویسی، مصطفی مستور، روی ماه خداوند را ببوس، استخوان خوک و دست های جذامی، من گنجشک نیستم.

مکتب ادبی ناتورالیسم، یکی از مکاتبی است که تقریبا ادبیات تمام ملل، آن را تجربه کردند. می توان زادگاه این مکتب را در فرانسه یافت و سپس کشورهای مختلف اروپایی و آمریکا را یکی پس از دیگری درنوردید. به کارگیری روش های علمی در نوشتن رمان، در رأس کار این گروه قرار گرفت. پیشرو این امر امیل زولا بود که حتی علم وراثت را نیز وارد رمان کرد. او با ابراز نا باوری نسبت به ماوراء الطبیعه امیال انسان را ناشی از طبیعت او می داند. او زندگی انسان های الکلی، قاتل و مفلوک جامعه را به دور از هرگونه آرمان گرایی به تصویر می کشد. صادق چوبک نیز در ایران، ناتورالیسم را با تغییراتی وارد داستان نویسی فارسی کرد. ویژگی های مکتب ناتورالیسم، در هر اثر، رنگ و بوی سبک آن نویسنده را می گیرد. اما آنچه به عنوان ویژگی های این مکتب عنوان می شود عمدتاً منطبق با آثار زولاست. خصوصیاتی چون تأثیر علم بر رمان، تأثیر وراثت بر زندگی انسان ها و جبرگرایی. همچنین ناتورالیست ها با استفاده از شرح و توصیف جزئیات به مقابله با عقاید خرافی و حتی مسائل مربوط به ماوراءالطبیعه پرداختند. به همین منظور ابتدا مقدمه ای کوتاه ارائه شده، سپس کلیات تحقیق معین شده است. پس از آن اصول این مکتب بیان شده و در فصول متفاوتی ویژگی های مکتب ناتورالیسم در آثار زولا و چوبک بررسی شده است. در نهایت نگارنده به مقایسه ویژگی های آثار این دو نویسنده پرداخته و با نتیجه گیری مبحث خود را به پایان رسانده است.

چکیده موضوع این تحقیق عبارت است از «بررسی شعر شیعی از قرن هفتم تاپایان قرن هشتم هجری»؛ یعنی دورانی که تسنن مذهب رایج و مورد حمایت حاکمان وقت در ایران بوده است. برای فراهم نمودن مجموعه ای منسجم از سیر شعر شیعی در این سرزمین، نگاهی به جامع? ایران در قرن های هفتم و هشتم شده و ابعاد گوناگون آن بررسی گردیده است. در بعد سیاسی، مشخص گشته که برخی از حاکمان مانند خوارزمشاهیان و ایلخانان مغول، برعکس غزنویان و سلجوقیان، در برابر تشیع، تسامح و در بعضی موارد به آن گرایش داشته اند و این خود سبب تقویت شعر شیعی گشته است؛ هرچند دردوره های غزنوی و سلجوقی نیز فرصت هایی برای شیعه جهت تقویت خود پیدا می شده است. در بعد جغرافیایی، مشخص شد که مناطقی هم چون خراسان، ری و کاشان در گسترش شعر شیعی تأثیر فراوانی داشته اند. در بُعد مذهبی، تأثیر فرقه-های مهم تشیع مانند زیدیه ،اسماعیلیه و اثنی عشریه بر بعضی از شاعران هم چون ابن یمین، نزاری قهستانی، و حسن کاشی و طبعاً بر اشعار آنان ثبت شده است. دربُعد فرهنگی و اجتماعی نیز معلوم گردید که مشترکاتی میان رسوم ایرانیان و آیین تشیع وجود داشته است که این امر سبب گرایش مردم این سرزمین به تشیع شده و عناصر فرهنگی این مذهب را در اشعار فارسی خود جای داده است. نتیجه این که ورود هر نوع تفکر مذهبی در شعر، غیر از عقاید صاحب آن ها، به نحو? تعامل زمامداران با شاعران و نیز فضایی که شاعران در آن پرورش یافته اند، بستگی دارد. دیگر این که شعر شیعی با تمام محدودیت هایی که غالباً از طرف حاکمان وقت برای شیعیان ایجاد می شده، با فراز و نشیب هایی حرکت رو به رشد خود را ادامه داده و آثاری ارزشمند ـ هرچند معدود ـ در دوران مذکور از خود بر جای گذاشته است. مهم ترین مضامین و عقاید شیعه که در شعر این دو قرن آمده، عبارتند از: غدیریه ها، مدح و منقبت ائمه (ع)، آیات و روایات در شأن و مقام اهل بیت به ویژه حضرت علی(ع)، افضلیت علی(ع) بر دیگر صحابه و منصوص بودن امامت علی (ع) و امامان بعد از ایشان. واژگان کلیدی: شعر فارسی شیعی ،مضامین شیعی، شاعران شیعه و متشیع، قرن هفتم تا پایان قرن هشتم.

از مهمترین اهداف هر جامعه ، بالا بردن سطح رشد اخلاقی در میان افراد آن جامعه است . این بحث از قدیم ترین زمانها مطرح بوده است و اخلاق بخش مهمی از رفتار اجتماعی انسانها به شمار می رفته است . بررسی موضوعات و مباحث اخلاقی و تبیین مواضع و دیدگاههای صاحب نظران این علم نیز از اهمیت خاصی برخوردار است ، زیرا صفات پسندیده معیار زندگی انسانهاست و آدمی در پرتو اخلاق حسنه است که می تواند به موفقیتی که شایسته ی اوست برسد. همچنین دوری از رذیلتها ، زمینه ی بروز رفتارهای نیک را در انسانها آماده می کنند. دست یابی به فضیلتها ی اخلاقی وسیله ی ارتقای شخصیتی انسانهاست و با عملی کردن آنهاست که آدمی شایسته ی مقام خلیفه اللهی می شود و سعادت در دنیا و آخرت را به دست می آورد. رفتارهای نیک مایه ی نجات و رستگاری انسان و رساننده ی او به سعادت است و رفتارهای زشت مایه بدبختی و شقاوت وی می گردد. اگر کمی دقت کنیم ، خواهیم دید که بیشتر آثار مهم و باارزش زبان فارسی، کل اثر یا حداقل بخش زیادی از آن را به این مقوله اختصاص داده اند و نصیحتهای اخلاقی و پند واندرزهای حکیمانه در آثارشان موج می زند.از شاعران گذشته که آثارشان در حوزه ی اخلاق قابل بررسی است می توان از فردوسی و ناصرخسرو و عطار و نظامی و مولانا و سعدی نام برد. پس کمتر اثری در زبان فارسی می توان یافت که در آن موضوع پند واندرز مورد توجه قرار نگرفته باشد. شاعران و نویسندگان همواره به جهان با دیده ی عبرت و تأمل نگریسته اند و حاصل تفکر و تأمل خود را در قالب پند و اندرز به آیندگان عرضه کرده اند. خصوصیت مشترک بین آنها دستورالعملهای اخلاقی سازنده ای است که در اختیار خوانندگان خود قرار می دهند و انسانها را به سوی سعادت و کمال حقیقی شان راهنمایی می کنند. بنابراین اهمیت این موضوع در همین نکته نهفته است که شناخت اخلاق و مفاهیم اخلاقی و بکار بستن آنها در زندگی عملی انسانها باعث رسیدن آنها به سرمنزل مقصود خواهد شد؛ پس چه بهتر که این مفاهیم و ارزشها را بشناسیم و نظرها و عقاید و دیدگاههای دو شاعر بزرگ کشورمان، سعدی و صائب را در این مقوله ، بدانیم و در یابیم که هر یک در مورد یک ارزش اخلاقی چه نظر و دیدگاهی دارند.

چکیده : دراین پایان نامه به بررسی شعرمهدویت پس ازانقلاب اسلامی پرداختیم.شعرمهدوی یکی اززیرمجموعه های شعرمناقبی است که درقلمروشعرآیینی گستره دامنه داری داردوازشکوه ومنزلت خاصی برخورداراست. شعرآیینی فارسی ازموضوعات ویژه ای است که با گذشت نخستین روزهای تولدآن دردامان اسلام درمضامین گسترده ای رشد کردونگرش شاعران به آن باتوجه به سیردینی ومذهبی جامعه متحول شد. با ورود اسلام به ایران، شعرآیینی نیزبه ایران آمدوبرشاعران تاثیرگذاشت. قبل از انقلاب اسلامی، شعرآیینی فارسی بیشترازمنظرمدح و مرثیه برزبان شاعران جاری می شد و تنها درموارد محدودشعر و نگاه شاعر، برخوردار از اندیشه های ژرف، عمیق وتازه بود. تاقبل از پیروزی انقلاب اسلامی ،شعرآیینی به رغم ارزش های محتوایی خود، درمواردی یکسان ومکرر وگاه درفرازهایی فاخر در چرخش بود وغالب شاعران متا?ثراز یکدیگر به تقلید می پرداختند. با پیروزی انقلاب اسلامی، شعرآیینی فارسی در جریان فکری جدیدی قرار گرفت که مسبوق به سابقه نبود. پرداختن به مفاهیمی همچون : شهادت، مبارزه باطاغوت، مواجهه بامعاندان سیاسی وفکری انقلاب، همدردی بامستضعفان جهان ومضامینی از این دست. در دوره معاصر نقش مضاعف وخاص پیروزی انقلاب اسلامی بر رشد وجهت دهی نگرش شاعران دین باور ومتعهد ،قابل اعتناست. شعر آیینی فارسی( بخصوص شعر عاشورایی و شعرمهدوی) پس ازانقلاب اسلامی هم از لحاظ کیفی وهم ازمنظر کمی ازتحولات در خوری بهره مند شد وشعرمهدوی پس از انقلاب اسلامی اصلاً قابل مقایسه بادوران قبل از انقلاب نمی باشد.شعراین دوره کاملاً پویا وفعال است وشاعر نیز در این دوره به دنبال موعود درحرکت است ودر شعر این دوره خبری از ایستایی وجامد بودن شعردوره قبل از انقلاب وکلاسیک نیست. کلیدواژه : انتظار، جمعه ، شعر ، ظهور ، فرج ، منتقم، موعود، مهدویت

هنر و رویا ارتباط دوسویه و تنگاتنگی دارند؛ رویا بمانند هنر، ژرف ترین بخش روان آدمی را می کاود و به خود او عرضه می دارد. رویا حاصل ناخودآگاه است و داستان، آمیزه ای از ناخودآگاه و خودآگاه. رویا از یک سو همچون عنصری داستانی، در سیر عناصر داستان ها نقش ایفا می کند، از سوی دیگر پیوند میان این دو، در داستان نویسی گونه ای داستان را به وجود آورده که متن، سراسر در فضایی ذهنی و رویایی شکل می گیرد و پیش می رود. ما این نوع را، داستان های رویاگونه می نامیم. در این پژوهش خواب، رویا و رویاگونه از هم تفکیک شده است. از سبک های رویاگونه داستانی می توان به جریان سیال ذهن، داستان های سوررئال، داستان های رئالیسم جادویی و نیز داستان های پسامدرن اشاره کرد. این پژوهش، به بررسی نقش رویا در سه رمان کوتاه معاصر فارسی پرداخته است. در رمان گاوخونی، رویا همچون عنصری داستانی به کار رفته که به شکل گیری ساختار کلی داستان نیز کمک می کند. در این رمان، رویا بستری به وجود آورده که دیگر وقایع داستان در آن معنا پیدا می کنند؛ ولی در رمان های سلوک و شازده احتجاب، این کارکرد دیگرگونه است. این دو رمان که با منطق رویا روایت می شود، با داشتن رگه های پررنگی از جریان سیال ذهن، در ردیف رمان های رویاگونه قرار می گیرند. این دو رمان، بر اساس ذهنیت یکی از شخصیت های اصلی داستان نوشته شده و در سرتاسر کتاب، فضایی ذهنی و درونی به وجود آورده که ما را با زبان ذهن و ویژگی های خاص خود روبه رو می کند.

موضوع این رساله«بازتاب شخصیتهای اسطوره ای و حماسی درشعردفاع مقدّس» می باشد. این تحقیق شامل سه فصل است. فصل اول به تعریف اسطوره و حماسه اختصاص دارد. در فصل دوم،ویژگیهای شعر دفاع مقدّس معرفی می شود،ودر فصل سوم،شخصیتهای اساطیری در اشعار شاعران بررسی می شود. هدف ازنوشتن این رساله،آشنایی با روحیه ی حماسی ایرانیان در دوران دفاع مقدّس است،واینکه شاعران تا چه اندازه توانسته اند،این دلاوریها را با کمک شخصیتهای اساطیری بیان کنند. نتایج به دست آمده از بررسیهای انجام شده نشان می دهد که، شاعران برای ثبت دلاوریها و رشادتهای رزمندگان و تهییج روحیه ی ایشان از شخصیتهای اساطیری بهره برده اند،از میان شاعران مورد نظر «سیّد حسن حسینی» و«نصر الله مردانی» نسبت به دیگر شاعران، بیشتر از اسطوره استفاده کرده اند.«مشفق کاشانی»برای تصویر آفرینی بیشتر به اساطیر دینی توجه دارد، و«سیّد علی موسوی گرمارودی»در مواردی که از اسطوره استفاده می کند، برای بیان اساطیر به آیات و روایات دینی اشاره دارد .«مهرداد اوستا» برای تصویر آفرینی در اشعار دفاع مقدّس به اساطیر ملّی توجه دارد.« قیصر امین پور» و «طاهره صفّارزاده» برای بیان احساسات خویش بیشتر از کلماتی که بار عاطفی و احساسی دارند استفاده می کنند، از این رو اسطوره در اشعار این شاعران کمتراز دیگر شعرا، بازتاب یافته است.

موضوع این پایان نامه، سیمای ایران در عصر صفوی از منظر اشعار صائب تبریزی است. ایران درعصر صفوی، از لحاظ تاریخی، مذهبی، نظامی، فقه شیعه، ادبیات شیعی و رواج بازرگانی و روایی اقتصاد از جایگاه ویژه ای برخورداراست. از طرفی اهمیت تأثیر گذاری این دوران را نباید درشاعر نکته سنج، باریک بین و ژرف نگری همچون صائب نادیده گرفت. هدف از نگارش این پایان نامه، بررسی زمینه های اجتماعی، اقتصادی، مذهبی، ادبی، جغرافیایی ایران در عصر صفوی است و از همه مهم تر آن که بستر مناسبی برای دانش پژوهان در جهت بررسی مباحث سبک شناسی، نقد ادبی و نقد مضمون در شعر سبک هندی مهیا گردد. بنابراین برای نیل به این مقصود، در وهله ی اول، سعی شده که با مطالعه ی برخی از مهم ترین کتاب های تاریخی این عصر، شمای کلی از مهم ترین ویژگی های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی، ادبی، جغرافیایی ایران عصر صفوی در پیش روی خواننده قرار گیرد و در وهله ی دوم، به دنبال بازتاب مباحث مذکور در اشعار صائب، مطالعه ی دیوان صائب در دستور کار قرار گرفته است. سبک شعری صائب، نمونه ی تمام عیار سبک هندی است و آیینه وار، چهره ی تمام نمای سبک هندی را نشان می دهد. دیوان صائب، تجلیگاه خوبی از مهم ترین مسائل اجتماعی، نظیر: اعتقادات، آداب و رسوم، بازی ها، مشاغل، و... مسائل اقتصادی، نظیر: وضعیت معیشتی و اقتصادی مردم، محصولات تولیدی، و... مسائل مذهبی، نظیر: احکام و مسائل شرعی و دینی و... مسائل ادبی، نظیر: وفورمضامین و اصطلاحات ادبی و مسائل مربوط به نقد ادبی و... مسائل جغرافیایی، نظیر: بازتاب برخی از شهرها، اماکن و بناهای تاریخی، طبیعت ایران و... مسائل روابط بین اللمل، نظیر: تاثرات روابط ایران با فرنگ، هند، اوزبک و روابط تجاری با برخی ازاین ممالک

چکیده شیخ محمدعلی موذّن سبزواری خراسانی فرزند فرّخ، از شعرای عهد صفویه و از مشایخ بزرگ سلسلهی ذهبیّه است. او در عهد سلطنت شاه عباس دوم صفوی (1052 ـ 1077) میزیست. موذّن بیشتر در قصیده و غزل طبع آزمایی کرده و در سرودن اشعارش به شیوهی شاعرانی چون مولوی، حافظ، سنایی و سعدی نظر داشته است. وی در قصاید، به نعت رسول اکرم(ص) و منقبت و مرثیه سرایی معصومین(ع) میپردازد و در غزلیات خود عشق و عرفان و دین را درآمیخته است. پژوهش حاضر تحقیق و تصحیح دیوان موذّن خراسانی است که در مقدمهی آن مختصری از سبک هندی و نیز شرح احوال و آثار و سبک شعری موذّن بررسی شده است. برای تصحیح دیوان موذّن؛ از سه نسخهی خطی بهره گرفته شده که به ترتیب اولویت عبارتند از: نسخه خطی کتابخانهی دانشگاه تهران، کتابخانهی ملک و کتابخانهی مجلس؛ همچنین برای تهیه مقدمه، تذکرهها و تحقیقات معاصران مورد مطالعه قرار گرفته است و نیز شرح احوال، آثار و سبک شعری موذّن با روش کتابخانهای ـ تحلیلی بررسی شده است. اشعار به جا مانده از موذّن شامل 288 غزل، 21 قصیده، 39 رباعی و حدود 170 بیت مثنوی است که در مجموع حدود 3000 بیت میباشد. کلمات کلیدی: شیخ محمدعلی موذّن سبزواری خراسانی، دیوان اشعار، تصحیح، سبک هندی.

با توجه به اهمیت نهضت مشروطه در تاریخ سیاسی-اجتماعی ایران و نقش بسزای آن در شکل گیری ادبیات معاصر و رابطه متقابل و تنگاتنگ تحولات سیاسی و فرهنگی این دوران با یکدیگر، بررسی آثار هنری تاثیر گذار در فرهنگ و ادبیات کشور ضروری به نظر می رسد. مسمط "یادآر ز شمع مرده یادآر" دهخدا که یکی از آثار ماندگار دوران مشروطه است، در این نوشتار مورد برسی قرار گرفته است. در این بررسی، ابتدا اوضاع اجتماعی و فرهنگی دوران مشروطه و جایگاه دهخدا و روزنامه صور اسرافیل در ادبیات مشروطه و معاصر، بررسی شده و به برخی از آثار و خدمات مهم فرهنگی و سیاسی دهخدا و تاثیری که بر فرهنگ جامعه ادبی کشور داشته ، اشاره شده است. سپس مسمط « یادآر ز شمع مرده یادآر «، انگیزه و عوامل فرهنگی- اجتماعی موثر در سرایش آن و ویژگی های ادبی شعر بررسی شده است. در ادامه و با هدف بیان تاثیرات این مسمط بر اشعار شاعران دیگر، مختصری از زندگی نامه و آثار برخی از شاعران معاصر که تحت تاثیر این شعر، آثاری از خود به جای نهاده اند، بیان شده و با جستجو در کتب و مجلات گوناگون، بخشی از اشعاری که به اقتفای شعر دهخدا سروده شده نیز، بررسی و مقایسه گردیده است. شاعران مورد بحث عبارتند از: پروین اعتصامی، حیدر علی اصفهانی، ملک الشعرا بهار، عبدالرحمان فرامرزی، یحیی آرین پور، یحیی سمیعیان و اسدا.. اشتری. اشعار مذکور از لحاظ موسیقی، وزن، تخیل، صور خیال، درونمایه، عاطفه و زبان شعر، مورد بحث قرار گرفته اند. در پایان مشخص شده است که مسمط دهخدا نسبت به تمامی اشعاری که به اقتفای آن سروده شده اند، از جهات گوناگون، برتری کامل دارد و اشعار اعتصامی و کمالی نیز نسبت به سایر اشعار این گروه از موقعیت بهتری برخوردارند. در خاتمه بیان شده است که چرا این سروده مورد توجه و تحسین بزرگان ادبیات کشور قرار گرفته و به عنوان یکی از نشانه های نوآوری در شعر معاصر شناخته شده است.

در این پژوهش به ابعاد سیاسی – دینی شعر معاصر افغانستان، بر اساس نظریه ی بحران، پرداخته شده است. که چنین تلفیقی، آن را به روش مطالعات میان رشته ای، نزدیک می سازد. پرسش اصلی این است که «ابعاد سیاسی- دینی شعر معاصر کشور افغانستان، چیست و برای حل چه مشکلاتی، ارائه شده است؟ » در پاسخ، از نظر شاعران، استبداد، واگرایی و چنددستگی، جنگ، آوارگی، فساد اداری، فقر و تبعیض، در پیوندی باهم، مهم ترین بحران های کشور، تشخیص داده شده است. برای فهم بهترِ ریشه های این بحران ها، در شعر معاصر، ابتدا، با تو جه، به گرایش های اجتماعی- سیاسی و معرفت شناختی شاعران معاصر کشور، یک تقسیم بندی کلی از آنان، در سه گروه اسلام گرایان، مارکسیست ها و لیبرال ها، انجام پذیرفته است و بر اساس همین تقسیم، نا آگاهی، نظام طبقاتی و فئودالی، بیگانه گرایی، خرد ابزاریِ حاکم بر نظام جهانی و مداخلات خارجی، به عنوان مهم ترین ریشه های بحران کشور، ارزیابی شده است. در این میان، ناآگاهی، به دلیل توجّه تمام گرایش ها به آن، از اهمیّت ویژه ای برخوردار است و بستر ساز دیگر عوامل، شمرده می شود. وضع مطلوب در اشعار این شاعران، وضعی است که صلح و امنیّت بر فضای زندگی اجتماعی و سیاسی جامعه، بال بگستراند و در سایه ی آن، استقلال کشور، همراه با آزادی و آبادانی، برای ملت ما، فراهم آید. مارکسیست ها، جامعه ی سوسیالیستی را وضع مطلوب خویش می دانند. راه حل های رهایی از بحران های کنونی و رسیدن به وضع مطلوب، بازگشت به خویشتن، دانش و آگاهی، همگرایی و همبستگی، قدرت و انقلاب، پنداشته شده است.

این پژوهش به بررسی جنبه های زیبا شناسی سخن فارسی از منظربیان و بدیع در بخش حماسی شاهنامه می پردازد. با توجه به اهمیت صور خیال و مقاصد ثانویه در شعر فارسی ، می توان با شناخت دقیق تری در شاهنامه و اشعار سرایندگان سبک خراسانی این دو مقوله را بررسی کرد و میزان تاثیرگذاری این آرایه ها را در بیان مفاهیم شعری دریافت نمود . هدف از این تحقیق بررسی و ذکر انواع آرایه های ادبی و تاثیر آن در بخش حماسی شاهنامه است . در این پژوهش بسامد و درصد مقایسه ای آرایه ها با نمودارهایی در پایان هر بخش آورده شد. نتایج حاصله نشان می دهد که در بخش مجاز علاقه های محل و حال و سبب و مسبب و در طرفین تشبیه ، حسی به حسی و از لحاظ موضوعی نیز ، حیوانات بشترین بسامد را به خود اختصاص می دهند. در قسمت استعاره باغ و گل و در بخش کنایه انسان ، اعمال و رفتار او از بسامد بالایی برخوردارند. در بین آرایه های بدیعی نیز ، مبالغه ، اغراق و غلو پرکاربردترین آنهاست . آمار و نتایج ارائه شده در این رساله می تواند راهگشایی برای پژوهندگان و دانشجویان ادبیات فارسی باشد.

این پژوهش به بررسی بدیع و بیان، دو جنبه از جنبه های زیباشناختی آثار ادبی در کتاب گرشاسب نامه اسدی توسی می پردازد. صور خیال در ادبیات و شعر شاعران نقش موثری در توصیف ذهن و زبان شاعر دارد و به جاودانگی اثر او کمک به سزایی می کند. این تحقیق نشان می دهد که شعر فارسی در عصر اسدی از سبک ساده خراسانی حرکتی به سوی بیان تجریدی و نیز فشردگی استعاره و تصویرها داشته است. هدف از این تحقیق بیان علمی و کلاسیک انواع صور خیال و تأثیر آن در شعر حماسی خصوصاً گرشاسب نامه است تا بتواند راهنما و راهگشای دانشجویان ادبیات فارسی و پژوهندگان در این کتاب و متون حماسی دیگر باشد. برای رسیدن به این مقصود کتب مربوط به بیان و بدیع مطالعه شد و با اساس قرار دادن «نگاهی تازه به بدیع» و «بیان» دکتر سیروس شمیسا اکثر صورخیال گرشاسب نامه بر اساس آنها استخراج و از جنبه های مختلف بررسی شد و نمودارهایی جهت روشن تر شدن مطلب بصورت بسامدی و درصدی ترسیم گردید. نتایج بدست آمده نشان می دهد که تصویرهای تشبیهی و استعاری در گرشاسب نامه به حدی است که فضای شعر را از حماسه دور نگه می دارد. به طور کلی می توان گفت که اسدی در وصف های غیر حماسی استاد است و شعر او برای وصف های غنایی مناسب تر است.

غم و شادی از انفعالات و کیفیّات نفسانی محسوب می شوند؛ غم نتیجه تأثّرِ نفس است از حصول امری مکروه و شادی زاد? تأثّر آن از امری مطلوب و دوست داشتنی. پژوهش حاضر، به بررسی دیدگاه حضرت مولانا جلال الدّین، دربار? غم و شادی و معانی و مفاهیم مختلف آن می پردازد؛ بر این اساس ابتدا به غم و متفرّعات آن از قبیل: عوامل ایجاد غم، عوامل برطرف کننده غم و ... پرداخته، سپس واژه شادی و عوامل ایجاد کننده آن را مورد بررسی قرار می دهد. از دید مولانا غم و شادی را می توان به دو نوع مذموم و محمود تقسیم کرد. غم و شادیِ مذموم از نفس انسان (و یا انانیت او) ناشی می شود و غم و شادی محمود و مقبول از قلب او. با توجه به مشرب عرفانی مولانا، گاه این دو واژه از نظر معنایی متحول می شوند. بدین معنی که، شادی و غمِ عاشق، گریه و خنده اش، قبض و بسطش، فرح و ملالش هم از جنس دیگری است و در نهایت سبب ایجاد رضایتمندی او نسبت به معشوق ازلی می شود. در اینجاست که غم و شادی در هم تلفیق می شوند. درباره این موضوع یعنی غم وشادی از نگاه مولانا تا به حال کارهای زیادی صورت گرفته است ولی بیشتراین پژوهش ها در آثار منظوم مولانا صورت گرفته و تحقیق حاضر این موضوع را در آثار منثور مولانا نیز مورد بررسی قرار داده است. ونیز بحثی کوتاه از نظر روایات دینی و عقاید اندیشمندان و عرفا در این باره آورده شده است.

بستر پژوهش ما دراین تحقیق، مجموعه ای است خبری که در حیطه ی وظایف مخصوص به خود،شعر نیز چاپ می کند.در این پژوهش، سعی شده تا چگونگی ارتباط این مجموعه با اشعار مندرج در آن مورد بررسی قرار گیرد. جلوگیری از ابتذال درکیفیت این دست اشعار و احتمال تأثیرگذاری این اشعار در جذب مخاطب به ادبیات، از دیگر علل پرداخت به این موضوع است. به منظور دریافت اطلاعاتی در باب سطح کیفی و کمی این اشعار در روزنامه ، آن ها را از منظر سبک شناسی مورد ارزیابی قرار دادیم. کارکرد اجتماعی و اطلاع رسانی روزنامه برکسی پوشیده نیست، توجه به این مطلب ما را در نحوه ی دسته بندی اشعار هدایت و تمرکز ما را بر علل چاپ شعر در روزنامه تقویت کرد؛ بر این اساس و با توجه به بسامد بالای اشعاری که به مناسبت های تقویمی و اجتماعی در روزنامه به چاپ می رسد، دریافتیم تطبیق محتوای این اشعار با مناسبت های مذکور مهم ترین انگیزه ی چاپ شعر در روزنامه است. نحوه ی انعکاس این مناسبت ها به فراخورحال گردانندگان روزنامه متفاوت خواهد بود. بر اساس آنچه گفته شد ابتدا اشعار را به دودسته اشعار مناسبتی و غیر مناسبتی تفکیک کرده و سپس ذیل هر دسته به بررسی ویژگی های سبکی آن ها پرداختیم. موضوعات شعری دفاع مقدس و شعر ولایی بسامد بالایی از این اشعار را به خود اختصاص داده است. بسامد بالای غم ، مذهب، مدح، غزل، ترکیبات خاص زبانی، ترکیبات تشبیهی و استعاری ، تشخیص و نزدیکی زبان این اشعار به زبان روز از مهم ترین یافته های ما در این پژوهش است.

چکیده: انوری و ظهیر فاریابی دو تن از نامدارترین و بزرگ ترین سخن وران تاریخ شعر فارسی هستند. این دو، تأثیری مهم و ارزشمند در اعتلای غزل فارسی داشته اند. بنابراین شناخت هر چه بیشتر اشعار این دو تن، می تواند ما را به اهمیت کار آن ها در شعر فارسی، به خصوص غزل، نزدیک تر کند. بنابراین آن چه این اهمیت را روشن تر می کند، بررسی موسیقی شعر هر دو شاعر است. با توجه به اهمیت ویژه ی موسیقی شعر درغزل و توجه آن ها به این موضوع ، در این تحقیق، ابتدا اهمیت موسیقی شعر ، انواع آن ، آرایه های مورد بحث در این زمینه و از طرفی بیان اهمیت این شاعران در تحول و اعتلای شعر فارسی بیان شده است و سپس موسیقی بیرونی ( عروض )، کناری ( قافیه و ردیف )، درونی ( بدیع لفظی ) و معنوی (بدیع معنوی ) در غزل های ایشان بررسی و با ارائه ی جداول و نمودارها ، تحلیل گردیده است.در این بررسی این نتایج به دست آمده است: با وجود آن که آن ها اوزان کم کاربرد و نامطبوع را به غزل خود راه نداده اند، اما موسیقی بیرونی در غزل انوری خوش آهنگ تراست. در زمینه ی موسیقی کناری هم مشخص شد که ردیف های انوری درازآهنگ تر و خوش نواتر از ظهیر است، هر چند در قافیه، اشتراکات بسیاری با هم دارند. در بخش موسیقی درونی، ظهیردر برخی آرایه ها پیشآهنگ تر است، اما تنوع و گوناگونی آرایه های انوری را ندارد. در زمینه ی موسیقی معنوی، با این که انوری قدرت نمایی کرده، اما ظهیر در این راه، چه از لحاظ بسامد آرایه ها و چه از لحاظ تنوع کاربرد آن ها سرآمدتر از انوری است. پی بردن به سبک شخصی شاعر و حتی سبک یک دوره، می تواند از رهگذر همین بررسی ها و تحلیل شگردهای هنری به دست آید. واژگان کلیدی: انوری، ظهیر، غزل، موسیقی بیرونی، کناری، درونی، معنوی، وزن شعر

چکیده بزرگان علم و حکمت همواره تفکّرات خود را در قالب تقریراتی اعم از نظم و نثر، در میان آثار خود بیان داشته اند و آن ها را برای استفاده نسل های بعد به یادگار گذارده اند. عبدالرّحمن جامی، شاعر و عارف قرن نهم نیز از این مقوله مستثنی نبوده است. وی آثار ارزشمندی همچون بهارستان و هفت اورنگ و دیوان اشعار دارد که در میان آن ها به بیان مضمون های مختلف تعلیمی پرداخته است. این نظریات، شامل موارد گوناگونی است که پژوهش حاضر به بررسی مضامین مربوط به اخلاق در میان آثار این عارف شاعرپیشه می پردازد و موارد گوناگون آن و نیز شیوه بیان آن ها را مورد تحلیل و ارزیابی قرار می دهد. مضامین و اوصاف پسندیده ای همچون شکرگزاری و ادای حق نعمت، راستی و صداقت، جوانمردی، استواری و ثبوت قدم، رازداری، فراگیری و کسب علم و دانش، آداب سخن گفتن، وفاداری، آداب میزبانی و تکریم مهمان، داشتن حیا، آداب خوردن، و... از جانب او مورد ستایش و توصیه قرارگرفته است ودرمقابل، صفات ناپسندی چون حسد، عیب جویی و عیب گویی، دلبستگی به مال دنیا، سخنان بیهوده گفتن، بخل و خسّت، سرقت ادبی، حرام خواری، حرص و آز، ریاکاری و... مورد نکوهش او قرارگرفته و از آن نهی شده است. جامی در بیان این مباحث، هدف غایی تربیت را تزکیه نفس و دوری از فساد برای نیل به کمالات عالی انسانی و درنهایت تقرّب به خدای یکتا می داند.

روایات حماسی ما براثر تعدد آثار مشحون به اسامی بسیاری از پهلوانان است که حتی شماره کردن آنها نیز کاری بس دشوار است و تحقیق درباره یک یک آنها نیازمند کتابی خاص است از اینروی نگارنده در این پژوهش قصد تحقیق در باب تمام این پهلوانان را ندارد وتنها برآن است که به شخصیت مشهورترین پهلوان حماسه ایران یعنی رستم زال بپردازد و پیشینه او و خاندانش را مورد مطالعه و بررسی همه جانبه قراردهد.پهلوانان ایران درمنظومه های حماسی معمولاً یا از خاندان های مشهور پهلوانی اند یا اشخاص منفردی هستند که به قبیله و عشیره ای تعلق ندارند. خاندان رستم بزرگترین و نام آورترین خاندان پهلوانی حماسه های ایرانی و همچنین پس از خاندان های شاهی یعنی پییشدادیان و کیانیان پر آوازه ترین حکومت محلی در شاهنامه است.این خاندان را به نام های خاندان گرشاسب،سام و زال نیز مخاطب می سازند.این افراد همگی قبل از رستم بودند و کارهای مهمی انجام داده اند اما چون رستم پرآوازه تر است این خاندان بیشتر به خاندان رستم شهرت دارد. به دلیل اهمیت ویژه ای که خاندان رستم در میان سایر خاندانهای پهلوانی حماسه ایران دارد و اینکه حماسه های رستم و خاندان او از گذشته تاکنون سخت مورد علاقه و توجه مردم بوده است،بنابرین بیشترین تحقیقات صورت گرفته راجع به خاندن های پهلوانی بر روی این خاندان متمرکز شده است. اما مشکل این است که تقریباً تمام تحقیقاتی که راجع به این خاندان پهلوانی صورت گرفته تک بعدی بوده و تنها به شخصیت رستم یا گرشاسب پرداخته اند و این پژوهش ها نه در بسترحماسه که درقلمرو اسطوره و یا تاریخ بوده است و در هیچ یک از تحقیقات انجام شده به این خاندان به صورت یک کل نگریسته نشده است. این اشکال از آن جا ناشی می شود که تمام توجهات فقط معطوف به شاهنامه بوده است و چون یگانه قهرمان محوری آن رستم بوده است، بنابراین بیشتر تحقیقات راجع به این شخصیت حماسی انجام شده است. دراین پژوهش،سعی نگارنده برآن است تا نسبت به تحقیقاتی که تاکنون در مورد این خاندان پهلوانی انجام شده پا را فراتر نهاده و علاوه بر بررسی شاهنامه به عنوان متن محوری،سایر متون ادبی و تاریخی قبل و بعد از آن را نیز که از خاندان رستم در آن هاسخن رفته است، مورد واکاوی جامع و کامل قرار دهد. باشد که این بررسی گسترده و همه جانبه به رمز گشایی هرچه بهتر و روشن تر این خاندان بزرگ پهلوانی بیانجامد

در دوره هزار ساله شعر سرزمین ایران ،سده های هفتم وهشتم هجری بسیار درخشان است زیرا به جز سده ی چهارم که سده ی حکیم فردوسی بود،دیگر ادوار شعر وادب مانند سده هفتم وهشتم، نبود ظهور دو قله شعر یعنی سعدی ومولوی در قرن هفتم که غزل عارفانه وعاشقانه را به اوج رساندندوسرانجام ظهور حافظ در قرن هشت که جلوه تازه ای به غزل بخشید،خود بیانگر این موضوع است. شهرت این سه شاعربزرگ ضمن آنکه ارزش وعیار شعرفارسی رابالا برد موجب شد نظرعوام وحتی خواص به سوی این نامداران معطوف گردد وبزرگان دیگر ادب پارسی آن چنان که شایسته ایشان است شناخته نشوند .از جمله این بزرگان ،عماد فقیه کرمانی وشاه نعمت الله ولی کرمانی است که آثار این دو ،دربر دارنده تمام پیام های اخلاقی واجتماعی وسراسر درس عبرت ومعرفت است.هدف از پدید آوردن این رساله،آشنایی بانظریات دو شاعر در مورد مفاهیم اجتماعی است. نگارنده بامقایسه تفکرات این دو شاعر همچنین سعی بر نشان دادن نوع بیان آنها وتفاوت ها وشباهت های آنها داشته است این پژوهش به شیوه تحقیق کتابخانه ای انجام شده است .بدین صورت که ابتدا منابع معتبر باز شناسی وگرد آوری شده وپس از مطالعه، به روش فیش برداری مطالب مورد نیاز جمع آوری ومرتب شده وسپس با استفاده از فیشها،موضوعات طبقه بندی گردید ودر نهایت عنوان مطالب براساس حروف الفبا تنظیم شد .در بررسی آثار این دو شاعر به این نتیجه رسیده ایم که هردو به میزان قابل توجهی به مفاهیم اجتماعی نظر داشته اند اما سبک وشیوه بیان آنها باهم متفاوت است.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

موضوع این تحقیق عبارت است از: بررسی شعر شیعی از قرن چهارم تا اوایل قرن هفتم؛ یعنی، دورانی که تسنّن، مذهب رایج و مورد حمایت حاکمان وقت در ایران بوده است. برای فراهم نمودن مجموعه ای منسجم از سیر شعر شیعی در این سرزمین، نگاهی به جامعه ایران در قرن های چهارم تا اوایل هفتم شده و ابعاد گوناگون آن بررسی شده است. در بُعد سیاسی، مشخص گشته که بعضی از حاکمان مانند سامانیان، بر عکس غزنویان و سلجوقیان نسبت به تشیّع، تسامح و در بعضی موارد گرایش داشته اند.و این خود سبب ایجاد شعر شیعی گشته است. هر چند در دوره های غزنوی و سلجوقی نیز فرصت هایی برای شیعه جهت تقویت خود پیدا می شده است. در بُعد جغرافیایی، مشخّص شد که مناطقی همچون ماوراءالنهر، خراسان و ری در گسترش شعر شیعی تأثیر فراوانی داشته اند. در بُعد مذهبی، تأثیر فرقه های مهمّ تشیّع مانند: زیدیّه، اسماعیلیّه و اثنی عشریّه بر بعضی از شاعران همچون کسایی، فردوسی، قوامی، ناصر خسرو و دیگران و طبعاً بر اشعار آنان، ثابت شده است. هم چنین وجود مناقشات مذهبی در میان شاعران و استفاده از « مناقبیان» از دلایل رشد شعر شیعی در این دوران بوده است. در بُعد فرهنگی و اجتماعی نیز معلوم گردید که مشترکاتی میان رسوم ایرانیان و آیین تشیّع وجود داشته است که این امر سبب گرایش مردم این سرزمین به تشیّع شده و عناصر فرهنگی این مذهب را در اشعار فارسی خود جای داده است. نتیجه این که، ورود هر نوع تفکّر مذهبی در شعر، غیر از عقاید صاحب آن ها، به نحوه تعامل زمامداران با شاعران و نیز فضایی که شاعران در آن پرورش یافته اند، بستگی دارد. دیگر این که، شعر شیعی با تمام محدودیّت هایی که غالباً از طرف حاکمان وقت برای شیعیان ایجاد می شده، با فراز و نشیب هایی حرکت رو به رشد خود را ادامه داده و آثاری- هر چند معدود- در دوران مذکور از خود بر جای گذاشته است.

آراستن آغاز کلام به حمد و ستایش پروردگار و درود بر پیامبر و اهل بیت او تحمیدیه نام دارد که دربردارنده حقایق ژرف و بازتاب تفکر درونی نویسنده است و به دلیل این که نویسنده در آن تمام هنر نویسندگی و فن بیان خود را برای جلب مخاطب به کار می گیرد، از لحاظ بلاغی و ادبی حائز اهمیت بسیار است. این نوعِ عالی، تابع تحول سبک نثر هر دوران است، اما به دلیل تحول تدریجی نثر، رگه های تقلید از سبک نثر دوره ی قبل در تحمیدیه های هر دوره مشاهده می شود که به تدریج و طی زمان کامل شده اند. تحمیدیه ها از لحاظ ویژگی سبکی، در قرن چهارم ساده هستند، اما از قرن پنجم تمایل به آرایش سخن در آن ها دیده می شود، هرچند هنوز ساده نویسی در آن فراموش نشده، بالاخره در قرن ششم از لحاظ سبک و کاربرد عناصر بیانی به اوج خود می رسند، علاوه بر آن حجم تحمیدیه ها نیز نسبت به دوره قبل بیشتر می شود، از اوایل قرن هفتم به بعد ادامه طرز پیشین دنبال می شود، البته تقلیدی صرف از آن محسوب نمی شود، حتی گاه از لحاظ معنا و مفهوم بسیار ساده تر از دوره پیش، با شیوایی و بلاغت همراه است و نثری فخیم دارد. نکته قابل توجه در تحمیدیه ها این است که برخی از آن ها از لحاظ مضمون و سبک با متن کتاب متفاوتند اما اغلب تحمیدیه ها تابع نثر کتاب است.سجع، اطناب و اقتباس از آیه و حدیث مهم ترین ویژگی هایی است که در تحمیدیه ها دیده می شود.