این رساله درباره قصه امیرارسلان است که در اصطلاح رمانس عامیانه خوانده می شود و اساسی ترین موضوعی که در آن جستجو می شود نشانه های ماهیت انتقالی این اثر و متعلق بودن آن به ژانر دوره گذار از قصه سنتی به عصر رمان و عوامل بینامتنی و پیرامتنی آن است. به این منظور پس از تبیین مسئله تحقیق در فصل نخست، در فصل دوم به تعریف و تحدید مبانی نظری و مفاهیم کلیدی آن یعنی ژانر رمانس، دوره گذار و عصر رمان پرداخته شده است. فصل سوم، پیکره اصلی تحقیق را دربر دارد که در طی آن چهار حوزه مختلف، مسائل مربوط به امیرارسلان بررسی می شود: در نخستین قسمت که زمینه های تکوین این اثر بررسی شده است، توصیفی از وضعیت نقالی و ادبیات داستانی در جامعه ایرانی عصر ناصرالدین شاه ارائه شده و پس از آن به ترسیم فضای فرهنگی دربار ناصری پرداخته شده است و پس از آن بعضی نشانه های تناسب متن با روزگار خلق اثر نشان داده شده است و در آخر از این نظر که دربار ناصری، محملی بوده است برای گذر از رمانس به عصر رمان، دفاع شده است. در بخش دوم منابع موثر بر متن بررسی و در پنج گروه دسته بندی شده است: تأثیر سنت نقالی، ادب عامیانه، بعضی نمونه های مشخص از رمانس ها، ادب رسمی کهن و آثار و جریان های پیشروِ هم عصر مولف؛ که در این میان، تأثیر این گروه آخر موجب ظهور بعضی نشانه های رمانی در امیرارسلان شده است. در بخش سوم با عنوان نقش تاریخی- ادبی متن، توصیفی از وضعیت امیرارسلان نسبت به دیگر آثار هم گروهش در میزان جذب مخاطب و علل آن ارائه شده است. بخش چهارم بر خود متن متمرکز است. مسائلی مانند نحوه پیدایش متن و مسأله دوگانگی خالق اثر و نویسنده آن، ماهیت و ویژگی های رمانسی متن، گزاره های قالبی به عنوان نشانه برجسته شفاهی بنیادبودن متن، نشانه های رمان وارگی، مقایسه سبکی نثر امیرارسلان با ملک جمشید، اثر دیگر نقیب الممالک، ساختار مکان زمانمندی متن، بعضی نشانه های انسجام در پیرنگ و نهایتاً نشانه های سرگردانی بین واقع گرایی و تخیل رمانتیک در متن بررسی شده است. در فصل چهارم نیز خلاصه ای از نتایج به دست آمده ارائه شده است.

شاعران احساسات خود را در قالب شعرشان بیان می کنند. از آن جا که زنان عاطفی تر از مردان هستند، در شعر آنان عواطف و احساسات بیشتر به چشم می خورد. پروین اعتصامی نیز به عنوان یکی از شاعران برجسته و توانای معاصر، از این امر مستثنی نیست و عواطف و احساسات زنانه وی در جای جای شعرش به چشم می خورد. در این پایان نامه، با استفاده از روش ساختار- کارگزار، به بررسی چگونگی بیان عواطف و احساسات زنانه در دیوان پروین اعتصامی پرداخته شده است. هر کدام از ساختارهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و تربیتی زمان تأثیر خود را بر شعر وی گذاشته، و پروین به عنوان یک زن و با استفاده از عواطف و احساسات زنانه اش، به بازتاب این ساختارها در شعر خویش پرداخته است. در شکل گیری شعر پروین، هم ساختارهای زمان وی و هم عواطف و احساسات زنانه اش تأثیر داشته اند و شعر پروین، محصول تعامل این دو با هم است و پروین توانسته است به بهترین نحو عواطف خود را در شعرش منعکس کند.

چکیده رساله/پایان نامه : در دیوان ناصرخسرو انسان، حقیقت و طبیعت نقشی بسیار اساسی دارند. در این میان جایگاه متفاوت انسان و این که او اشرف مخلوقات است حکمی است که زاینده ی بسیاری از گزاره هاست. ناصرخسرو درباره ی انسان دارای نظریه ای خاص است و سعی بر نشان دادن جایگاه متفاوت انسان نسبت به سایر موجودات دارد و به همین جهت انسان را دارای رسالت خاصی می داند و این ها در پایان نامه در جای خود آمده اند و در کنار این مسایل، او نشان می دهد که در زندگی اجتماعی به طور طبیعی خطاهایی هم شکل می-گیرد به همین جهت انسان ها را مورد انتقاد قرار می دهد. از این دیدگاه، ناصرخسرو برجسته ترین شاعر منتقد شعر و ادب فارسی است. ناصرخسرو خداوند را حقیقت برتر می داند و سپس به مسایلی هم چون شناخت و یا دین اشاره می کند. در تاریخ تفکر، درباره ی خداوند آرای متفاوتی وجود دارد و این یک اصل کلی در این زمینه است و ناصرخسرو نشان می دهد که چگونه در سایه ی عدم توجه به فرامین خداوند، کارها رو به ابتذال می نهد و از راه درست خارج می شود. در تفکر ناصرخسرو دین و شناخت هم جزیی از حقیقت است و ناصرخسرو مانند هر کس دیگر، دین خود را دین حق می داند و برای او دین حق همان مذهب اسماعیلیه است. طبیعت هم در کار ناصرخسرو فصلی بسیار بااهمیت و گسترده است و از طریق آن نیز می توان به حقیقت پی برد و انسان نیز در دامان همین طبیعت است که به کمال می رسد و بارقه ی شناخت انسان، نخست از طبیعت منشاء می گیرد و سپس به درجات بالاتر می رسد. در عرصه ی طبیعت نشان داده می شود که چه موجوداتی و با چه مشخصاتی هستی یافته اند و به رشد و کمال رسیده اند و ناصرخسرو از طبیعت چگونه در شعرش استفاده می کند. ما در ضمن همین مباحث نشان داده ایم که مسایل فوق در آثار و دیوان ناصرخسرو دارای چه جایگاه و ویژگی هایی هستند و طرحی از آن را به تصویر کشیده ایم.

نثر فنّی از انواع نثر آراسته و تزیینی در زبان فارسی است که اغلب نویسندگان این نثر بی آن که از رابط? معنوی کلام بکاهند، جلوه های شاعران? خاصی را در آن ایجاد کرده اند. وجود این جلوه های شاعرانه موجب ایجاد سبک های نوشتاری خاصی گردیده، اسباب شهرت و ماندگاری بیشتر آن ها را فراهم ساخته است. در این پژوهش به بررسی جلوه های شاعرانه و عناصر بیانی نثرهای فنی تاریخی از قرن شش هجری تا پایان قرن هشت پرداخته می شود و شش اثر تاریخی برجسته یعنی راح?الصّدور، نفث?المصدور، تاریخ جهانگشا، جامع التّواریخ، تاریخ وصّاف و ظفرنامه از جهت تخیّل، موسیقی، زبان، عاطفه و ابهام مورد بررسی قرار می گیرند. شیو? کار در این تحقیق مبتنی برروش توصیفی، تحلیلی و سبک شناختی است که برای این کار نمونه های آماری لازم نیز برای هر مبحث فراهم شده است. این رساله در هشت فصل تنظیم گردیده، نتیج? آن بیانگر این مطلب است که نثر ساد? متون تاریخی از قرن ششم تا پایان قرن هشتم هجری متحول شده و در بعضی از این آثار به مراتب بالای شعری و آراستگی رسیده است به گونه ای که برای تعدادی از نویسندگان این کتاب ها می توان قائل به نوعی سبک شخصی شد. سبک هایی که بعضاً بعدها به صورت سبکی اجتماعی درآمده و در دیگر آثار تاریخی نیز تعمیم یافته اند.

زیر بنایی از سازمان اداری دوره ی غزنوی و خصوصاً منصب وزارت در دوره ی غزنویان را می توان در دوره ی برمکیان، سامانیان، عبّاسیان، دیالمه و حتّی ساسانیان پیدا کرد. در این رساله به بررسی ساختار وزارت در عهد غزنویان بر پایه ی تاریخ بیهقی پرداخته شده و رساله به دو بخش تقسیم شده است: بخش اوّل، دیوان وزارت در چهار فصل و بخش دّوم، وزارت در تاریخ بیهقی در هفت فصل به رشته ی تحریر در آمده است. اصلی ترین موضوع های مطرح شده در این رساله به این شرح است: در بخش اوّل، وزارت و سابقه ی آن در تاریخ سیاسی ایران در قبل و بعد از اسلام، کسب شایستگی قبل از وزارت، آداب و مراسم انتصاب وزیر، هم چنین موقعیّت، وظایف و القاب وزیر، سرانجام وزیران در تاریخ بیهقی و مزایا و خطرات وزارت مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوّم، نظام اداری ایران باستان، نظام اداری پس از اسلام، ساختار نظام اداری غزنویان، وزیر دربار (حاجب بزرگ)، وزارت خانه ها (سایر دیوان ها)، وزیرگونه ها و وزیر حاکم شهر (کدخدا)، بر اساس استنادهایی از تاریخ بیهقی آمده است. در پایان پژوهش، این نتیجه به دست آمد که ساختار سیاسی وزارت در عهد غزنوی نه تنها ریشه در نظام های اداری قبل از خود دارد که در تشکیلات اداری دوران بعد نیز ریشه دوانده است و دیگر این که وزارت در تاریخ بیهقی تنها مربوط به وزیر دیوان وزارت نمی گردد؛ بلکه نمودهای دیگری نیز دارد که در بخش دوّم پژوهش به آن ها اشاره شده است.

یکی از انواع شعر عامیانه در زبان فارسی دوبیتی محلّی است که غالباً به لهجه یا گویشی خاص سروده شده و بیشتر در میان روستاییان رواج دارد. تحلیل و بررسی این سروده ها کلید فهم بخشی از فرهنگ و هنر عامّه است که خود زیر بنای فرهنگ رسمی به شمار می آید. در این پژوهش با توصیف و تحلیل ویژگی های هنری و درون مایه های اصلی شماری از دوبیتی های محلّی تربت حیدریّه و بیرجند تفاوت های شکلی و محتوایی این سروده ها با شعر رسمی نشان داده شده و از این راه زمینه برای معرّفی ذوقیّات و شیوه ی زندگی روستاییان این مناطق فراهم شده است. در فصل نخست کلّیّاتی پیرامون تعریف و پیشینه ی قالب دوبیتی و اهمّیّت و جایگاه آن در مطالعات فرهنگی و پاره ای ویژگی های عمومی این گونه ی شعر آورده شده است. فصل دوم به توصیف عناصر شعری دوبیتی های مناطق مورد نظر اختصاص دارد. در فصل پایانی نیز درون مایه های اصلی این سروده ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. از مجموع بررسی های این پژوهش چنین بر می آید که این سروده ها هم به حیث صورت و عناصر شعری و هم به حیث محتوی تفاوت های بنیادی با شعر رسمی دارد و بخشی از ذهنیّات، شیوه ی زندگی و ذوقیّات هنری روستاییان این دو منطقه در این اشعار تجلی یافته است.

جواهرالاسمار (طوطی نامه) از کتب داستانی قرن هشتم است. عمادبن محمد الثغری حکایت-هایی را به عنوان اولین مترجم، از کتاب سوکه سپتاتی، انتخاب و با تغییراتی به فارسی برگردانده است. حکایت های این کتاب را، طوطی به شیوه ی هزارویک شب برای ماه شکر، زن بازرگان، بیان می کند تا در غیاب شوهر مانع رفتن او نزد معشوق شود. این پایان نامه کوشیده است تا همه ی حکایت های کتاب را در سه بخش عناصرداستانی، انسجام و وحدت حکایت ها و برجستگی های داستان نویسی الثغری بررسی کند. بخش اول دربرگیرنده ی نه فصل و بخش دوم شامل سه فصل است. هنر الثغری، دقت و ظرافتی است که او در کاربرد زبان، شیوه ی بیان، شخصیّت پردازی و توصیف های زیبا در حکایت های تعلیمی از خود نشان می دهد. او حکایت ها را درحکم ابزاری تربیتی و اخلاقی در خدمت اهداف خود درمی آورد و بر قامت پند و اندرزهای تلخ جامه ای زیبا می پوشاند.

پژوهش حاضر تصحیح کتاب مرآت الاخلاق و تحقیق دربار? آن است. این اثر از جمله متون اخلاقی سد? 11 هجری است که توسط یکی از عالمان شیعی به نام صفی بن ولی قزوینی در سال 1074ه.ق نوشته شده است. اهمیّت این نسخ? منحصر به فرد، این است که در سال 1077ه.ق به مقابل? مولّف تصحیح شده؛ از این رو بسیار قابل توجّه است. از این اثر تنها یک نسخه در دانشکد? ادبیّات دانشگاه فردوسی مشهد موجود است؛ از این رو شیو? تصحیح به روش قیاسی است. نکت? قابل ذکر در خصوص این پایان نامه، این است که از آنجا که این اثر اخلاقی است، پیش از تصحیح اثر، به سیر تطوّر اخلاقیات و نیز متون اخلاقی تا زمان مولّف (سد? 11 هجری) پرداخته شده است.

شخصیت های دینی، اسطوره ای، تاریخی و سیاسی به گونه های مختلف مورد توجه شاعران هستند و نام، اندیشه و رفتار آن ها دستمایه کار هنری شاعران می شود. شناخت و تحلیل ابعادی از اندیشه ها و عقاید شاعران از رهگذر بررسی و تحلیل شیوه به کارگیری این شخصیت ها در شعرشان ممکن می شود. شخصیت ها عمدتاً نمونه های برجسته ای برای بیان مفاهیم و اندیشه ها هستند. توجه به شخصیت ها در ادبیات دوره های متفاوت، کارکردهای متمایزی دارد و از آن جا که وجه فرهنگی و دینی در دو دوره قبل و بعد از انقلاب اسلامی آشکار است، بررسی جایگاه شخصیت ها و نوع تلقی شاعران از آن ها، امکان شناخت جریان های شعری در دو دوره قبل و بعد از انقلاب اسلامی را بیشتر فراهم می سازد. برای اندیشه شناسی شاعران و زمان شناسی آن ها، نگارنده این پژوهش آثار پنج شاعر قبل از انقلاب اسلامی (نیمایوشیج، احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، نادر نادرپور و سیاووش کسرایی) و پنج شاعر بعد از انقلاب اسلامی (قیصر امین پور، سیدحسن حسینی، نصرالله مردانی، علی معلّم دامغانی و موسوی گرمارودی) را مورد بررسی قرار داد. بعد از مطالعه آثار ده شاعر و یادداشت برداری، نتایج به دست آمده، مورد ارزیابی آماری قرار گرفت و به جدول ها و نمودار های معناداری تبدیل گردید. دستاورد نهایی این پژوهش عبارت است از این که هر شاعری براساس اندیشه و تفکر خاص خود از شخصیت های مختلف استفاده ویژه ای می کند و شباهت ها و تفاوت های معناداری در نگاه شاعران به شخصیت ها وجود دارد. در دستاورد دیگری به این موضوع رسیدیم که انقلاب اسلامی، نقش مهمی در تحول فکری شاعران پس از انقلاب اسلامی داشته است ا

این پایان نامه به مقایسه و بررسی گلستان سعدی (ف-691) و اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی (597-672) می پردازد. دو اثر یاد شده از نظر زمانی متعلّق به یک دوره اند؛ ولی با شکل متفاوت نگاشته شده-اند. در این پژوهش مضامین و اندیشه های مشترک در حوزه اخلاق، خانواده، تعلیم و تربیت، آداب اجتماعی و مسائل سیاسی در دو اثر بررسی شده است و رویکردهای اخلاقی، سیاسی و اجتماعی و تفاوت بیانی دو نویسنده از یک موضوع واحد نشان داده شده است. زندگی و محیط فکری و فرهنگی، مخاطب دو اثر و عقاید و باورهای مذهبی سعدی و خواجه نصیرالدین طوسی بر روند شکل گیری دو کتاب و شیوه ارائه آن ها اثر گذاشته و سبب به وجود آمدن دو نوع از انواع کتب اخلاقی شده است. رویکرد خواجه طوسی به اخلاق و حکمت عملی، نظری است در حالی که رویکرد سعدی به آن تجربی است. مضامین مشترک در دو اثر ذیل مباحث تهذیب نفس، تدبیر منزل، سیاست مدن و آداب اجتماعی است.

در این پژوهش، ویژگی های روایی گونه ی مقامه بررسی شده است. بدین منظور برپایه ی نظریّه ی ریخت شناسی ولادیمیر پراپ و نظریّه های روایت شناسی و ترامتنیّت از ژرار ژنت، 124 مقامه ی موجود در کتاب های مقامات بدیع الزّمان همدانی و مقامات حریری و مقامات حمیدی ارزیابی و بررسی شد و این نتایج به دست آمد که مقامه های عربی و فارسی، به رغم تکثّر و تنوّع ظاهری دارای بنیانی هم بسته اند که حاصل ساختار روایی آن هاست؛ این ساختار روایی از نظر انواع قهرمان و عملکرد آنان و طرز استفاده از مولّفه های زمان و کانونی سازی و همچنین از نظر انواع ارتباط با دیگر متون، مشابه است.

پژوهش حاضر تصحیح قرآن مترجم شمار? 2053 محفوظ در کتابخان? آستان قدس رضوی است. این اثر از جمله ترجمه های قرآن متعلّق به قرن ششم هجری است که مترجم و کاتب آن نامعلوم است. این ترجم? قرآن، شامل هفت سوره از قرآن کریم است. این سوره ها عبارتند از: البقره، آل عمران، النساء، الکوثر، الکافرون، النصر و تبّت که بخشی از سوره های البقره و النساء افتادگی دارد. از این اثر تنها یک نسخه در کتابخان? آستان قدس رضوی موجود است؛ از این رو شیو? تصحیح بر اساس نسخ? واحد است. قابل ذکر است که با توجه به قدمت نسخه، رسم الخط، واژگان و ویژگی های دستوری آن از اهمیّت بسیار برخوردار است؛ بنابراین در این تحقیق، علاوه بر تصحیح اثر، مقدّمه ای دربار? برخی ویژگی های واژگانی، دستوری و رسم الخطی آن نوشته شده است. در پایان نیز تعلیقات و فهرست واژگان و کلمات مشکول آمده است.

در رمان های دفاع مقدّس، جنگ از زوایای مختلف مورد کنکاش قرار گرفته است و از این حیث، این نوع رمان ها را به دو گروه، منفی نگر(بدبین به جنگ) و مثبت نگر(خوش بین به جنگ) تقسیم نموده اند؛ اگر چه برخی قائل به نگاه بینابین نیز هستند. در این رساله، از رمان های بدبین، زمین سوخته، اثر احمد محمود، سفر به گرای270 درجه، اثر احمد دهقان و ثریّا در اغما، اثر اسماعیل فصیح و از رمان های خوش بین، نخل های بی سر، اثر قاسمعلی فراست، عشق سال های جنگ، اثر حسین فتاحی و گنجشک ها بهشت را می فهمند، اثر حسن بنی عامری، انتخاب شده اند. تحقیق، در چهار فصل ارائه شده است؛ فصل اوّل، مبانی نظری تحقیق؛ فصول دوّم و سوّم ، به ترتیب بررسی رمان های خوش بین و بدبین؛ فصل چهارم، تحلیل دو گروه رمان موردنظر، در تقابل با هم. در مجموع، هر دو گروه، از پردازش دقیق شخصیّت ها، غافل مانده اند، و بیشتر در پی بیان حقایق جنگ بوده اند و به رمان هایی حادثه محور تبدیل شده اند.

هدف از این پژوهش گرد¬آوری و توصیف گویش فاردق است. این گویش یکی از گویش¬های زبان فارسی خراسان است که به دلیل دارا¬بودن تعداد زیادی از واژه¬ها و اصطلاحات فارسی قدیم، بسیار مهم و مفید است و گردآوری و ثبت آن ضرورتی انکار¬ناپذیر است. در این پژوهش ابتدا واج¬ها، فرآیند¬های واجی و ساخت هجا بررسی شده است، سپس به بررسی ساخت¬واژی و توصیف ساخت نحوی جملات در این گویش پرداخته شده، آن¬گاه برخی از واژه¬های تاریخ بیهقی و شاهنام? فردوسی، براساس واژه¬ها و اصطلاحات گویش فاردق واکاوی شده است و در نهایت فهرستی از واژه¬های موجود در گویش، با توجه به تفاوت آن¬ها با فارسی معیار، کاربرد و معنای آن¬ها در این گویش، آورده شده است. روش کار در این پژوهش، بیشتر به صورت مصاحبه با گویشوران مسن و بی سواد و ضبط و ثبت گفته¬های آن ها است. نگارنده خود نیز گویشور این گویش است. نتایج این پژوهش نشان می¬دهد که این گویش تفاوت¬های واژگانی، آوایی و گاه دستوری با فارسی گفتاری معیار دارد.

چکیده رساله/پایان نامه: سفرنام? ناصرخسرو علاوه بر اینکه در حوزه های تاریخی و جغرافیایی حاوی اطلاعات ارزشمندی از روزگار خویش است در زمینه های مردم شناسی، مسائل اجتماعی، اقتصادی، ادبی، مذهبی و تاریخی نیز مباحث مهم و ارزشمندی را مطرح می کند. مسأل? اصلی در این پژوهش بررسی اقوام و ملل و بلاد در سفرنام? ناصرخسرو است. در بخش اول این رساله مقدمات و کلیات پژوهش آمده است. بخش دوم رساله را به بررسی اقوام، ملل و بلاد و مسائل مربوط به آن ها مانند مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، جغرافیایی و دین و مذهب آن ها اختصاص داده ایم. در بخش سوم رساله به بیان ویژگی های ادبی سفرنام? ناصرخسرو پرداخته ایم و آن را از منظر سبک شناسی، معانی، بیان و صناعات ادبی مورد بررسی قرار داده ایم. در بخش چهارم نیز به مقایس? توصیفات ناصرخسرو از شهرهای «مکه، مدینه، مصر، قاهره، بیت المقدس و اصفهان» با دیگر کتب نزدیک به این اثر پرداخته ایم. دستاوردهای این پژوهش عبارتند از: 1- مطالبی که در سفرنام? ناصرخسرو در رابطه با اقوام مطرح می شود از مسائل اقتصادی گرفته تا مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی در کمتر کتابی به صورت یکجا و باهم دیده می شود. 2ـ به وسیل? بیان نکات ادبی سفرنام? ناصرخسرو نشان داده ایم که این اثر صرفاً یک اثر تاریخی و یا جغرافیایی نیست؛ بلکه اثری ادبی نیز می باشد. 3ـ توصیفات ناصرخسرو از مناطق گوناگون در مقایسه با توصیفات دیگر نویسندگان و کتاب های جغرافیایی و تاریخی هم عصرش دقیق تر، جزئی نگرانه تر و مستندتر است؛ زیرا حاصل دیده های خود وی است. کلید وازه: 1. سفرنام? ناصرخسرو 2. تصویرشناسی 3. اقوام، ملل، بلاد 4. نکات ادبی

دُرْجُ الدُّرر وَ دَرْجُ الْغُرَر فی بَیان میلاد سَیّدالبشر تالیف اصیل الدین واعظ شیرازی (متوفی 889 ه ق) سیره ای ادبی و در نوع خود بی نظیر است که جنبه ادبی و بلاغی آن بر جنبه تاریخی برتری دارد و تاکنون تصحیح نشده است.

هدف پژوهش: نشان دادن نقش شاعران در معرّفی اشخاص و روشن گری حوادث عصر غزنوی. روش تحقیق: تطبیق و مقایسه ی شخصیّت ها و حوادث مشترک تاریخ بیهقی با دیوان های (فرّخی، عنصری و منوچهری). در فصل اوّل این رساله به تحلیل صفات بیست و سه تن از شخصیّت های مشترک تاریخ بیهقی با ممدوحان شاعران پرداخته شده است. حوادث نظامی و مسائل تاریخی عصر محمود و مسعود غزنوی در فصل دوّم، سیاست دربار غزنوی و کشمکش های سیاسی آنان در فصل سوم، اشرافیّت و فرهنگ دربار سلاطین غزنوی و انعکاس آن در شعر و نثر در فصل چهارم و در پایان بازتاب مسائل اجتماعی در این آثار نشان داده شده است .نویافته های این تحقیق آن است که به دلیل پیوند زندگی شاعران با سلاطین و درباریان، آنان در لابه لای اشعار خود به ویژگی های ممدوحان و اطّلاعات دقیق تاریخی اشاره کرده اند که در تاریخ بیهقی و دیگر کتاب های تاریخی ذکر نشده است. این اطّلاعات برای شناخت ویژگی های شخصیّت ها و حوادث تاریخ بیهقی جنبه ی تکمیلی دارد و به محقّق تاریخ بیهقی و تاریخ عصر غزنوی کمک فراوانی می نماید.

مرزبان نامه از آثار برجسته زبان فارسی است که تاکنون در زمینه نقد صورت گرایانه و بررسی اجزای داستانی حکایت های آن، تحقیق علمی و مستقلی انجام نشده است. در پایان نامه حاضر به ارائه تحلیل و طبقه بندی روش مند عناصر داستانی چون پیرنگ، شخصیّت، زاویه دید، درون مایه و ... در حکایت های مرزبان نامه براساس نظریه نقد صورت گرایانه و تعیین میزان تناسب و هماهنگی این اجزا و یک پارچگی و انسجام اثر پرداخته شده است. هم چنین سعی شده است تا نشان داده شود که مرزبان نامه به عنوان یکی از متون کلاسیک زبان فارسی، قابلیّت تحلیل بر مبنای نظریه های نقد نوین را دارد. در این راستا تحقیق حاضر در دو بخش تنظیم شده که در بخش نخست که شامل نه فصل است، به بررسی عناصر داستانی حکایت های مرزبان نامه و نقد و تحلیل هریک و نیز دسته بندی و تشریح آن ها و ذکر شواهد از حکایت ها پرداخته شده است. بخش دوم به پاسخ گویی به سوالات محوری تحقیق اختصاص یافته است. در این بخش با توجّه به داده های حاصل از فصل های پیشین و با محور قرار دادن هدف راوی، سعی شده است تا در هر حکایت میزان نمود و ظهور عناصر داستانی در انتقال بهتر و موثّرتر هدف سنجیده و سپس نقش کارکردی حکایت های فرعی و ارتباط معنادار عناصر داستانی آن ها با یکدیگر بررسی و تحلیل شود. در نهایت به این نکته پرداخته شده است که باب های مرزبان نامه دارای ارتباط معنایی مشخّص و هدف مندی با یکدیگر می باشند.

تاریخ بیهقی علاوه بر امتیاز تاریخی، دارای ارزش ادبی است. با ریخت¬شناسی این کتاب، به ارزش¬های ادبی آن بیشتر می توان پی برد. این پایان¬نامه ضمن بیان مختصری دربارة علوم روایت¬شناسی و ریخت¬شناسی، با مشخص کردن روایات تاریخ بیهقی به بررسی ریخت¬شناسانة این کتاب بر اساس طرح ریخت¬شناسی پراپ، با بیان سه موضوع کارکرد، شخصیّت و حرکت پرداخته است. بنا بر این پژوهش، می¬توان گفت تاریخ بیهقی از لحاظ ریخت¬شناسی، قابل تطبیق با سایر آثار ادبی در حوزة روایت و داستان¬نویسی است ضمن آن که ساختار خاص خود را مانند هر اثر ادبی دیگر دارد.